Konu: Tahvil ve Bono Piyasası takas ve temerrüt esaslarına ilişkin düzenlemeler

Transkript

1 Genelge No:180 Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü İstanbul, 30 Eylül 2002 Sayın Üyemiz, Konu: Tahvil ve Bono Piyasası takas ve temerrüt esaslarına ilişkin düzenlemeler Tahvil ve Bono Piyasası takas işlemlerine ilişkin esaslar ile temerrüt ve disiplin esaslarını düzenleyen Borsamız 7 Ocak 2002 tarih ve 167 nolu Genelgesinde, Borsamız Yönetim Kurulu'nun 17 Eylül 2002 tarihli toplantısında alınan karar doğrultusunda aşağıda belirtilen değişiklikler yapılmıştır. Buna göre; 1. Temerrüt ve Disiplin Esasları'na ait düzenlemelerin yer aldığı kısmın 6. maddesinin "Menkul kıymet veya nakit yükümlülüğünün valör gününde yukarıda belirtilen saatlere kadar yerine getirilememesi Borsa, ÎMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. veya T.C. Merkez Bankası 'ndan veya üyenin kendi iradesi dışında gelişen teknik ve benzeri nedenlerden kaynaklandığı takdirde, bu hususun geçerli bilgi veya belgeler ile tespit edilmesi halinde "Takasbank Temerrüt Komitesi 99 ön temerrüt veya temerrüt faizi uygulanmamasına karar verebilir, 'şeklinde değiştirilmesi, 2. Temerrüt ve Disiplin Esasları'na ait düzenlemelerin yer aldığı kısmın son paragrafında yeralan hükmün "Para cezaları, disiplin para cezası olup temerrüt faizinden ayrı olarak Borsa Başkanlığı 'nca tahakkuk ve tahsil ettirilir. Üç aylık süre dolmadan ikinci temerrüdün gerçekleşmesi durumunda sürenin dolması beklenmeden derhal disiplin kovuşturmasına başlanır ve en son temerrüde düşülen tarih yeni dönemin başlangıcı alınarak bir sonraki üç aylık döneme süre olarak ilave edilir. Temerrüt haline ilişkin itirazlar Takasbank'a, disiplin cezalarına ilişkin savunmalar Borsa Başkanlığı 'na yapılır" şeklinde değiştirilmesi, Ayrıca; Aynı Genelgenin takas esaslarında yeralan "Repo-Ters Repo İşlemlerine Özgü Özel Koşullar" başlıklı 2.4 maddesinin d- bendi ile maddesindeki hükümler ile paralel olacak şekilde; Temerrüt ve Disiplin Esasları'na ait düzenlemelerin yer aldığı kısmın 1. maddesinin "Türk Lirası, Amerikan Doları ödemeli menkul kıymet yükümlülüğünü ve repo karşılığı kullanılan Euro ödemeli menkul kıymet yükümlülüğünü saat arasında, Euro kesin satış menkul kıymet yükümlülüğünü saat arasında, Repo değer düşüş karşılığı ve repo işlemlerine uygulanacak limit aşım teminatı olarak istenen ilave menkul kıymet yükümlülüğünü saat SB/EK

2 arasında yerine getiren üyelere, ÎMKB Repo Ters Repo Pazarı 'nda veya TCMB înterbank Para Piyasasında oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 0.25 katı, den sonra fakat aynı gün valörüyle yerine getiren üyelere ÎMKB Repo Ters Repo Pazarı'nda veya TCMB înterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 0.5 katı esas alınarak hesaplanan tutar kadar ön temerrüt faizi uygulanır. Döviz ödemeli menkul kıymetlerin nominal tutarının ilgili valör tarihindeki ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak T.C. Merkez Bankası tarafından ilan edilen ilgili valördeki döviz alış kuru üzerinden bulunan Türk Lirası değeri ön temerrüt faizine esas teşkil eder." şeklinde değiştirilmesi kararlaştırılmıştır. Yukarıda belirtilen değişiklikler 1 Ekim 2002 tarihi itibarıyla yürürlüğe girecektir. Bilgilerinizi ve gereğini rica ederim. Saygılarımla, İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI BAŞKANLIĞI Arıl SEREN Başkan (V.) SE

3 Genelge No: i TAHVİL VE BONO PİYASASI TAKAS İŞLEMLERİNE İLİŞKİN ESASLAR I.GENEL ESASLAR Tahvil ve Bono Piyasası'nda işlem gören menkul kıymetlerin takası, Borsa'nın denetim ve gözetimi altında İMKB - Takas ve Saklama Bankası A. Ş. (Takasbank) tarafından yapılır. Takas işlemleri aşağıdaki esaslar çerçevesinde gerçekleştirilir: 1. Piyasada işlem yapmak isteyen bütün üyeler, nakit için Takasbank nezdinde "Üye Serbest Cari Hesabı" ile "Tahvil Takas Borcu Hesabı", menkul kıymetler için Takasbank nezdinde "Menkul Kıymetler Depo Hesaplan" açtırırlar. 2. Piyasada işlem yapan üyeler, işlemin valör gününde, nakit ve menkul kıymet yükümlülüğünü saat itibarıyla yerine getirmek zorundadırlar. Üyelerin, yükümlülüklerini aşağıda belirtilen şekilde yerine getirmeleri gerekmektedir; Nakit ödemeler Takasbank nezdindeki Tahvil Takas Borcu Hesabına saat 16.30'a kadar hesaben veya 14.30'a kadar nakden yapılır. Menkul kıymet yükümlülükleri prensip olarak hesaben yerine getirilir. Menkul kıymet teslimlerinin fiziki olarak yapılmak istenmesi durumunda kıymetler işlemin valör günü en geç saat 15.30'a kadar T.C. Merkez Bankası İstanbul Şubesine, Takasbank'ın hesabına (Hesap No: ) aktarılmak üzere fıziken teslim edilir. 3. Takas işlemlerinde üyeler nakit yükümlülüklerini Takasbank nezdindeki ilgili piyasa borç hesaplarına aktarmak suretiyle, menkul kıymet yükümlülüklerini ise; Takasbank nezdindeki menkul kıymet depolarından borç kapatma işlemi yaparak yerine getirirler. Menkul kıymet alacakları üyelerin Takasbank nezdindeki ilgili depo hesaplarına, nakit alacakları ise Takasbank nezdindeki serbest cari hesaplarına alacak kaydedilir. Bankaların nakit alacakları daha sonra aksi belirtilmedikçe TCMB nezdindeki TIC hesaplarına aktarılır. 4. Üyelerin nakit ve menkul kıymet yükümlülüklerini para birimi cinsinden netleştirilmiş tutarlar üzerinden yerine getirmeleri gerekmektedir. Ancak, Repo-Ters Repo Pazarı'nda ters repo yoluyla alınan ve işlemin vadesi süresince bloke hesapta tutulan menkul kıymetler netleştirmeye konu olmaz. Bu amaçla, üyelerin en son işlemlerini takiben veya en geç saat 15:00 itibariyle sözkonusu gün valörlü bütün işlemlerinden doğan borç ve alacaklarını netleştirerek, menkul kıymet ve nakit için en geç saat 16.30'a kadar yükümlülüklerini net tutar üzerinden yerine getirmeleri zorunludur. Ayrıca, repo işlemine konu menkul kıymetlerin bildiriminin işlemin başlangıç valöründe en geç saat 15:00'e kadar yapılması gerekmektedir.

4 5. Takas işlemlerinde riski en aza indirmek için, karşılığını almadan teslim etmeme veya ödememe prensibi esas alınmaktadır. Nakit ve menkul kıymet alacakları Takasbank nezdindeki üye hesaplanna, alacakları serbestleştikçe yükümlülüklerin yerine getirilmesi ve takas havuzunun müsait olması koşuluyla aktarılır. Takas işlemleri ancak belirlenen valörde gerçekleşir. Tarafların teslimatı ve ödemeyi işlem valöründen önce yapmaları işlemin valöründen önce gerçekleşeceği anlamına gelmez. Erken takas, ancak Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü'nce uygun görüldüğü takdirde valör düzeltmesiyle birlikte yapılabilir. 6. Valör gününde, üye yükümlülüğünü 4. Maddede belirtilen saatler dışında yerine getirmişse herhangi bir ihbara gerek kalmaksızın ön temerrüde veya temerrüde düşmüş sayılır. 7. Tahvil ve Bono Piyasası veya Hisse Senetleri Piyasası işlemlerinden net TL alacağı olan üyeler, bu alacaklarını diğer piyasa işlemlerinden doğan borçlarına mahsup ettirebilir. Bu mahsubun yapılabilmesi için, söz konusu üyenin, işlemlerin valör gününde en geç saat 14.30'a kadar Takasbank'a bir mahsup talimatı vermesi gerekmektedir. Mahsup talimatları talimatın verildiği gün EFT kapanış saatine kadar geçerli olup EFT kapanış saatine kadar gerçekleştirilemeyen talimatlar geçerliliğini yitirir. Mahsup talimatı verilmesine rağmen alacaklı olunan piyasadan alacağın aynı gün içerisinde alınamaması halinde borçlu üye borçlu olduğu piyasaya borcunu aynı gün içerisinde ödemekle yükümlüdür. 8. Takasbank, takas işlemlerine ilişkin nakit ve kıymet hareketi nedeniyle diğer banka ve kuruluşlarca talep edilebilecek ücret, komisyon ve vergileri aynen ilgili üyelere yansıtır. 9. Üyelerin, şu anda Borsa! da hisse senedi takas işlemlerinde yetkili personeli Tahvil ve Bono Piyasası takas işlemlerinde de yetkilidir. 1. ÖZEL HÜKÜMLER 2.1 DÖVİZE ENDEKSLİ MENKUL KIYMETLERİN TAKASINA ÖZGÜ ÖZEL KOŞULLAR Dövize endeksli gelir ortaklığı senetleri ve devlet iç borçlanma senetlerinin takasının yapılacağı valör gününde satıcı, işlemin nominal tutarı kadar menkul kıymeti teslim eder, alıcı ise valör günündeki TCMB döviz alış kuru esas alınarak hesaplanacak tutarda Türk Lirası ödeme yapar. 2.2 DÖVİZ ÖDEMELİ DEVLET İÇ BORÇLANMA SENETLERİ KESİN ALIM SATIM PAZARI TAKASINA İLİŞKİN ÖZEL KOŞULLAR Döviz ödemeli tahvillerin takasında süre en az üç işgünü olup, işgünü hesabında Türkiye ve ilgili döviz cinsinin yerel piyasasındaki tatil günleri dikkate alınır. Takas ve temerrüde ilişkin olarak belirtilen bütün saatler ayrıca belirtilmediği takdirde Türkiye saatidir. Menkul kıymet ve nakit takası Takasbank tarafından yürütülür. Ancak, nakit takasının yurtdışında gerçekleştirilmesi nedeniyle, Takasbank sözkonusu işlemleri muhabir bankaları aracılığı ile sonuçlandırır. tfv

5 (Yükümlülükler netleştirilmiş tutarlar üzerinden yerine getirilir. Menkul kıymet tanımı, valör ve döviz birimi bazında netleştirme yapılır.) Kesin alım satım ve repo işlemine konu döviz ödemeli menkul kıymetler arasında netleştirme yapılmaz. Kesin Alım-Satım ve Repo Ters Repo Pazarı'nda gerçekleştirilen döviz ödemeli menkul kıymet işlemleri ayrı ayrı valör tarihi, menkul kıymet tanımı ve döviz birimi bazında aynı pazar içerisinde ise netleştirilir. Üyeler, işlem yaptıkları döviz cinsine göre nakit alacaklarının gönderilmesini istedikleri bankayı ve hesap numarasını Takasbank'a bildirirler. Takasbank, takas işlemlerine ilişkin nakit ve menkul kıymet hareketi nedeniyle diğer banka ve kuruluşlarca talep edilebilecek ücret, komisyon ve vergileri aynen ilgili üyelere ödeme anında yansıtır. Döviz ödemeli tahviller üzerinde "V" valör tarihi ile işlem gerçekleştirmiş olan "A" (alıcı) ve "S" (Satıcı) bu işlemlere ait yükümlülüklerini şu şekilde yerine getirirler. 1) Amerikan Dolan Cinsinden Yapılan işlemler a) "A" " V-2 " işgününde muhabir bankasına, Takasbank tarafından belirlenecek USD hesabına "V" valörü ile ödeme yapılması için talimat gönderir. Bu talimatın kopyasını aym gün en geç mesai saati bitimine kadar Takasbank'a iletir. b) "S" ise borçlu olduğu menkul kıymetlerin Takasbank'm T.C. Merkez Bankasındaki depo hesabına "V" günü valörü ve saat itibariyle devrinin yapılmasını sağlar. c) Menkul kıymet yükümlülüğünü belirlenen süre içerisinde yerine getiren "S"nin nakit takas alacağı daha önce Takasbank'a bildirdiği muhabir hesaba "V" valörüyle Takasbank tarafından transfer edilir. d) "V" valörüyle nakit yükümlülüğünü yerine getiren "A"nın kıymet alacağı muhabir bankadan ödemenin yapıldığına ilişkin teyidin alınmasını takiben "V+l" işgününde ilgili hesaba aktanlır. 2) Euro Cinsinden Yapılan işlemler a) "A" 11 V-2 " işgününde muhabir bankasına, Takasbank tarafından belirlenecek EURO hesabına " V " valörü ile ödeme yapılması için talimat gönderir. Bu talimatın kopyasım aynı gün en geç mesai saati bitimine kadar Takasbank'a iletir. b) "S" ise borçlu olduğu menkul kıymetlerin Takasbank'm T.C. Merkez Bankasındaki depo hesabına "V" günü valörü ve saat itibariyle devrinin yapılmasını sağlar. c) Menkul kıymet yükümlülüğünü belirlenen süre içerisinde yerine getiren "S"nin nakit takas alacağı daha önce Takasbank'a bildirdiği muhabir hesaba "V" valörüyle Takasbank tarafından transfer edilir. d)"v" valörüyle nakit yükümlülüğünü yerine getiren "A"mn kıymet alacağı muhabir bankadan ödemenin yapıldığına ilişkin teyidin alınmasını takiben "V+l" işgününde ilgili hesaba aktanlır.

6 2.3 GAYRİMENKUL SERTİFİKALARI İŞLEMLERİNİN TAKASINA ÖZGÜ ÖZEL KOŞULLAR Gayrimenkul sertifikalarının takası, T+2 iş gününde, üyelerin Takasbank A.Ş. nezdindeki Tahvil ve Bono Piyasası işlemleri için kullanılan tevdiat ve depo hesaplan kullanılarak gerçekleştirilir. Üyelerin bu işlemlerden doğan TL borç veya alacaklan, Tahvil ve Bono Piyasası bünyesindeki diğer pazarlarda oluşan TL borç veya alacakları ile netleştirilir. Sözkonusu sertifikalar cinsinden olan borç ve alacaklar da kendi içinde netleştirilir. Tahvil ve Bono Piyasası Takas ve Temerrüt işlemlerine ilişkin genel esaslar, Gayrimenkul Sertifikaları Pazarı'nda da aynen uygulanır. 2.4 REPO-TERS REPO İŞLEMLERİNİN TAKASINA ÖZGÜ ÖZEL KOŞULLAR a) Repo-Ters Repo Pazan'nda bir işlem gerçekleştikten ve taraflara bildirildikten sonra; Takas ve saklama işlemleri Takasbank A.Ş. tarafından gerçekleştirilmektedir. İşleme ilişkin bütün kayıtlar Borsa bünyesinde tutulmakta, Sermaye Piyasası Kurulu'nun tarih ve sayılı Resmi Gazete'nin mükerrer sayısında yayınlanan Seri:V No:7 "Menkul Kıymetlerin Geri Alma veya Satma Taahhüdü ile Alım Satımı Hakkında Tebliğ" hükümleri uyarınca taraflara teyit formu gönderilmemektedir. Ayrıca, alıcı (ters repo yapan) üye adına, istenildiği takdirde kendisine verilmek üzere bir saklama dekontu da hazırlanmakta ve Takasbank A.Ş. bünyesinde tutulmaktadır. b) Takas yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde 1) Emri teklifte yer alan (ters repo yapan) üye: - Vl'de işlem tutan kadar ödeme yapar. - V2'de, karşı üyenin ödediği, stopaj ve fon kesintisi sonrasındaki faizi de içeren tutar otomatik olarak bu üyenin hesabına geçilir. 2) Emri talepte yer alan (repo yapan) üye: - Vl'de işlem gerçekleşir gerçekleşmez teslim edeceği menkul kıymetin tanımını ve teslim edeceği nominal tutan bildirir. Öte yandan, söz konusu menkul kıymetin cari piyasa fiyatı Borsamız Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü tarafından f, M de yer alan yöntemle tespit edilmekte ve bu fiyata göre değerleme yapılarak, sözkonusu menkul kıymetten teslim edilmesi gereken nominal tutar belirlenmektedir. (Takas yükümlülüğünün yerine getirilmesinde kullanılabilecek bütün bono ve tahvillerin değerlemesine esas olacak günlük fiyatlar her gün piyasa açılmadan önce üyelerimize duyurulmaktadır. Bu fiyatlar şu anda Reuters'm TRCARI-TRCARJ, Telerate'in , BDP'nin CORAN1 ve CORAN2 sayfalarında ilan edilmektedir.) Bu tutar, işlem tutan ve faiz farkım karşılayacak şekilde hesaplanmaktadır. Borsa tarafından belirlenen nominal tutar ile üyenin teslim etmek istediği nominal tutar arasında yüzde 3! e eşit veya daha düşük fark varsa söz konusu fark kadar işlem limiti karşılığı bloke edilmek koşuluyla teslim edilmek istenen nominal tutar kabul edilmektedir. Aksi takdirde nominal tutarın artınlması istenmektedir. Bu yöntemle, üyelerin kendi

7 kayıtlanndaki fiyatlara göre kar/zarar doğmaksızın repo işlemi yapmaları mümkün hale gelmektedir. Üye, bu tutarı VTde takas merkezine teslim eder. Bu kıymetler Takasbank A.Ş'de bloke edilerek, emri teklifte yer alan üye adına bitiş valörüne kadar tutulur. Menkul kıymet yükümlülüğü, işlem tutarıyla orantılı olarak en çok 5 farklı menkul kıymetle yerine getirilebilir. - VTde karşı üyenin işlem tutarı kadar yaptığı ödeme bu üyenin hesabına geçilir. - V2'de stopaj ve fon kesintisi uygulandıktan sonra kalan tutar ve faiz kadar ödeme yapar. Bir başka ifadeyle stopaj ve fon kesintisi vade sonunda repo yapan üye tarafından yapılır. - V2 f de, VTde işlem karşılığı teminat olarak verdiği menkul kıymetler, ödemeyi yapmasım takiben takas prensipleri çerçevesinde kendi hesabına aktanlır. c) Takas yükümlülüğü hazine bonolan, devlet tahvilleri ve Toptan Eşya Fiyatlarına Endeksli Gelir Ortaklığı Senetleriyle yerine getirilebilmektedir. Takas için teslim edilecek menkul kıymetlerin itfa ve kupon ödeme tarihlerinin işlemin bitiş valöründen sonra gelmesi şarttır. Ancak, menkul kıymetlerin kupon ödeme tarihleri işlemin başlangıç valörüne eşit olabilir. d) İşlemin vadesi içerisinde menkul kıymetlerin faiz oranlarındaki değişme nedeniyle oluşabilecek değer düşüklüğüne karşı ters repo yapan üyeyi korumak amacıyla, işlemin vadesi süresince bloke saklamadaki menkul kıymetler, Borsa tarafından Günlük Değerleme ve Blokaj Tespitine ilişkin "2.4.3" de açıklanan yöntemle belirlenen fiyatlar kullanılarak her gün yeniden değerlemeye tabi tutulmakta ve repo yapan üyenin getirdiği menkul kıymetlerin değeri ile o üyenin anapara ve faiz yükümlülüklerinin toplamı arasında oluşacak aleyhte fark üyenin teminatına blokaj konularak karşılanmaktadır. Buna ilaveten, piyasa koşulları gerektirdiği hallerde Borsa ilave teminat da (margin cali) isteyebilmektedir. Repo değer düşüş karşılığı olarak istenen ilave teminat yükümlülüğünün geç yerine getirilmesi veya yerine getirilmemesi durumunda bu genelgenin Tahvil ve Bono Piyasası Temerrüt ve Disiplin Esaslan'na ilişkin l'inci veya 4'üncü maddelerinde yeralan hükümler uygulanır. e) Repo-Ters Repo Pazan'nda yapılan her işleme ait menkul kıymet yükümlülüğü en fazla 5 farklı vadeli menkul kıymetle yerine getirilebilir Örnek VI V2 Day Code Size Bid Ask Size Last Val Size 10 SEP 11 SEP 1 S SEP SEP 18 SEP 7 S SEP SEP 12 SEP 2 K SEP Yukarıdaki örnekte ikinci sırasındaki 7 günlük % 46 oranlı milyon TL. tutarlı emirler karşılaşmış ve işlem gerçekleşmiştir. Bu durumda, üyelerin yükümlülükleri şu şekilde olacaktır:

8 a) Emri teklifte yer alan üye : -VTde ( ) 20 milyar TL tutarında ödeme yapacaktır. - V2 f de ( ) aşağıdaki formüle göre hesaplanmış, 7 D = * ( 1 + (0.46 * 0.78 * )) 365 D = TL Kendisine karşı üye tarafından ödenecektir. b) Emri talepte yer alan üye. - Vl'de ( ) "2.4.2" de açıklandığı gibi, TRB070503T13 tanımlı TL nominal tutarda menkul kıymeti Takasbank A.Ş.'ne teslim edecektir. Aynı gün, karşı üyenin yatırdığı 20 milyar TL bu üyenin hesabına aktarılacaktır. - V2'de ( ), TL tutarında ödeme yapacaktır. Bunun karşılığında, Takasbank A.Ş.'nde tutulan TRB T13 tanımlı ve TL nominal tutardaki menkul kıymetler kendisine iade edilecektir Teslim Edilecek Menkul Kıymetin Nominal Tutarının Hesaplanması Emri talepte yer alan üye, işlem gerçekleşince, yükümlülüğünü hangi menkul kıymet ile yerine getireceğini ve teslim edeceği nominal tutan bildirecektir. Repo işlemlerinde karşılık olarak teslim edilecek menkul kıymet tutarı anapara ve stopaj ve SSDF kesintisi sonrası faiz tutarı üzerinden hesaplanır. TRB070503T13 tanımlı menkul kıymetten nominal TL tutarında kıymetin verileceğini varsayalım. Fl= TL. Fİ = TRB070503T13 tanımlı menkul kıymetin Borsa tarafından ilan edilen VI ( )'daki fiyatı ( TL nominal değere sahip menkul kıymetin fiyatı) Bu durumda teslim edilecek nominal TL tutarındaki menkul kıymetin Borsa'nm söz konusu menkul kıymet için belirlediği fiyata göre cari değeri: * = TL Karşılanması gereken tutar anapara ve faiz tutarı olan TL olduğundan, menkul kıymetlerin karşılamadığı tutar: = TL'dir.

9 <= 0.03* olduğundan sistem söz konusu menkul kıymetten teslim edilecek tutarı kabul etmektedir. Menkul kıymetlerin karşılamadığı kısım repo yapan üyenin teminatından düşülmektedir. Birden fazla menkul kıymetle (örneğin 3 farklı kıymetle) takas yükümlülüğünün yerine getirilmesi halinde, aynı şekilde, her üç menkul kıymet için de tanım ve teslim edilecek nominal tutar repo yapan üye tarafından bildirilecektir Günlük Değerleme ve Blokaj Tespiti Menkul kıymetlerin faiz oranlarında meydana gelebilecek değişimlere karşı ters repo yapan üyeyi korumak amacıyla, repo işlemi karşılığı olarak saklamada bulunan menlaıl kıymetler günlük olarak ilan edilen fiyatlarla yeniden değerlendirilmektedir. Bu işlem sonucu sözleşme bazında, repo yapan üyenin anapara ve faiz yükümlülüğü ile menkul kıymetlerinin o günlük değeri arasmda oluşabilecek fark, üyenin piyasadaki teminatma blokaj konularak karşılanmaktadır. Bu blokajın belli bir değerden fazla olması halinde, Borsa ilave menkul kıymet isteyebilmektedir. Örnek üzerinde açıklamak gerekirse: 12/09/2002 tarihinde, yani işlemin başlangıç tarihinden bir gün sonra, TRB070503T13 vadeli menkul kıymetin oranının %64.05 f ten %65! e çıktığını varsayalım. Bu durumda saklamadaki nominal değerli menkul kıymetlerin TL değeri /(l+0.65*(219-l)/365) = olacaktır. Bu durumda bloke teminat miktarı: Bloke Teminat Miktarı = Repo yükümlülüğü - M. K. değeri = = Bu blokaj miktarına, eksik menkul kıymet teslimi nedeniyle Vl'de yapılan TL'lik blokaj da dahildir. Sonuç olarak tarihinde üyenin (repo yapan tarafın) limitinden * 20 = TL düşülmüş olmaktadır. Menkul kıymet oranlarının düşmesi durumunda, bu blokaj doğal olarak azalmaktadır. Daha açık bir ifade ile, faiz oranlarının yükseldiği, dolayısıyla ters-repo işleminin riskinin arttığı durumlarda repo yapan üyelerin piyasa teminatlarına blokaj konurken, faizlerin düştüğü bir ortamda bu blokajlar kaldırılmaktadır. Değerleme basit faiz oranlarıyla yapıldığından, normal koşullarda vadeye kalan gün sayısı azaldıkça oranlar düşmekte ve blokaj tutan repo vadesi içerisinde genelde sıfırlanmakta veya çok azalmaktadır.

10 2.4.4 Menkul Kıymetlerin Değerlemesine Esas Olan Cari Oran/Fiyatların Belirlenmesi Repo-ters repo işlemlerinin takasında kullanılacak menkul kıymetlerin değerlemesinde esas alınacak cari fiyatların belirlenmesinde, bir önceki gün itibariyle Tahvil ve Bono Piyasası'nda gerçekleştirilen kesin alım-satım işlemlerine ait olan basit getiri oranlan kullanılarak çoklu regresyon yöntemi ile elde edilen vade-getiri bağıntısı temel alınmaktadır. Bu regresyon işleminde; Rj = a + bj M + Uj Rj = Cari Getiri Oram Mj = Vadeye kalan gün sayısı olacaktır. Bu bağıntı yardımıyla vadesine ya da ilk kupon ödemesine 1,2,3,...,365 gün kalmış bono/tahvillerin cari getiri oranları üzerinden fiyatlar hesaplanmaktadır. Bu fiyatlar Reuters'm TRCARI-TRCARJ, Telerate'in nolu sayfalarında ilan edilmektedir. Aşağıda verilen örnekte; İMKB Tahvil ve Bono Piyasası'nda belirli bir günde gerçekleşen kesin alım-satım işlemlerine ait oranlar üzerinde gerçekleştirilen bir regresyon uygulamasının sonuçlan verilmiştir. Verilen dataya en uygun regresyon fonksiyonu R= x M r 2 = % > r = % t-değeri = > 2 olmaktadır. Bu sonuçlara göre M'nin katsayısı istatistiksel olarak anlamlı ve regresyona katılan değişkenler arasındaki korelasyon yeterlidir. Bu regresyon sonuçlanna göre örneğin vadesine veya kupon ödemesine 9 gün kalmış bir tahvil/bononun oram : R = x 9 = = % olmaktadır Zincirleme Repo Tahvil ve Bono Piyasası Repo-Ters Repo Pazan'nda ters repo işlemi yapan üyenin aldığı menkul kıymetler işlemin vade sonuna kadar adına açılmış bloke saklama deposunda tutulur. Bu menkul kıymetler ters repo yapan üye tarafından Repo-Ters Repo Pazan'nda başka bir repo işlemi karşılığında kullanılabilir. Ancak ikinci repo işleminin vadesi birinci işlemin vadesinden en az bir gün kısa olmalıdır.

11 Zincirleme repo işlemi yapan üyenin menkul kıymet bildirimi sırasında işlemin zincirleme repo işlemi olduğunu belirtmesi gerekmektedir. Başka bir ifadeyle repo işlemi gerçekleştikten sonra kıymet bildirimi sırasında menkul kıymet yükümlülüğünün bloke saklamadaki menkul kıymetler ile yerine getirileceği belirtilmelidir Repo işlemlerinde Uygulanacak Olan Limit Aşım Teminatı Borsa, toplam repo yükümlülüğünün üyenin net işlem yapabilme limitini aştığı hallerde, net işlem limiti karşılığının işlem limitine oramnın aşım tutarı ile çarpılmasıyla bulunacak tutar kadar ilave teminatı menkul kıymet olarak repo yapan üyeden talep edebilir. Bu tutarın hesaplanmasında tahvil türü işlem limiti karşılığının üçüncü tranşına ait fazla oranı kullanılır. Üyenin repo işlemleri karşılığında teslim etmiş olduğu menkul kıymetlerde meydana gelen değer düşüşlerine karşılık alınmış olan ilave menkul kıymetlerde meydana gelecek olumlu fiyat hareketleri limit aşımı nedeniyle istenecek teminat tutan hesabında dikkate alınır. Bu menkul kıymetlere ilişkin yükümlülüklerin geç yerine getirilmesi veya yerine getirilmemesi durumunda bu genelgenin Tahvil ve Bono Piyasası Temerrüt ve Disiplin Esaslan'na ilişkin l'inci veya 4'üncü maddelerinde yeralan hükümler uygulanır.

12 TAHVİL VE BONO PİYASASI TEMERRÜT VE DİSİPLİN ESASLARI Tahvil ve Bono Piyasası'nda gerçekleştirilen işlemlere ilişkin olarak menkul kıymet devrini ve nakit yükümlülüğünü saat 16.30'dan sonra aynı gün valörüyle yerine getiren üyeler bu Genelge'de belirtilen esaslar doğrultusunda hesaplanan tutarları ön temerrüt faizi olarak öderler. Tahvil ve Bono Piyasası'nda gerçekleştirilen işlemlere ilişkin yükümlülüklerini aynı gün valörüyle yerine getiremeyen üyeler ise temerrüde düşmüş sayılırlar ve bu Genelge'de belirtilen esaslar doğrultusunda temerrüt faizi öderler. Yükümlülüklerini aynı gün valörüyle yerine getiremeyerek temerrüde düşen üyelere, ayrıca bu Genelge'de belirtilen esaslar doğrultusunda disiplin cezası uygulamr. Yükümlülüklerin yerine getirilme süreleri İ.M.K.B. Başkanlığı tarafmdan geçici olarak değiştirilebilir. 1) Türk Lirası, Amerikan Doları ödemeli menkul kıymet yükümlülüğünü ve repo karşılığı kullanılan Euro ödemeli menkul kıymet yükümlülüğünü saat arasında, Euro kesin satış menkul kıymet yükümlülüğünü saat arasında, Repo değer düşüş karşılığı ve repo işlemelerine uygulanacak limit aşım teminatı olarak istenen ilave menkul kıymet yükümlülüğünü saat arasında yerine getiren üyelere, ÎMKB Repo Ters Repo Pazan'nda veya TCMB înterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 0.25 katı, 17.00'den sonra fakat aynı gün valörüyle yerine getiren üyelere ÎMKB Repo Ters Repo Pazan'nda veya TCMB înterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 0.5 katı esas alınarak hesaplanan tutar kadar ön temerrüt faizi uygulanır. Döviz ödemeli menkul kıymetlerin nominal tutarının ilgili valör tarihindeki ağırlıklı ortalama fiyatı esas alınarak T.C. Merkez Bankası tarafından ilan edilen ilgili valördeki döviz alış kuru üzerinden bulunan Türk Lirası değeri ön temerrüt faizine esas teşkil eder. 2) Türk Lirası nakit yükümlülüğünü saat arasında aynı gün valörüyle yerine getiren üyelere, ÎMKB Repo Ters Repo Pazan'nda veya TCMB înterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 0.25 katı, 17.00'den sonra fakat aynı gün valörüyle yerine getiren üyelere ÎMKB Repo Ters Repo Pazan'nda veya TCMB înterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlanndan en yüksek olanın 0.5 katı esas alınarak hesaplanan tutar kadar ön temerrüt faizi uygulanır. 3) Menkul kıymet ve/veya nakit yükümlülüğünü l.,2. ve 9. maddelerde belirtilen saatler içerisinde yerine getiren üyelere uygulanacak ön temerrüt faizinin alt ve üst smırı her takvim yılı için Borsa Başkanı'nın teklifi üzerine Yönetim Kurulu'nca belirlenir yılı için alt sınır 45 milyon TL., 16:31-17:00 için üst sımr 4,5 milyar TL., 17:00 sonrası için üst sınır 75 milyar TL olarak belirlenmiştir. Söz konusu alt ve üst sımr 2003 yılından başlamak üzere her yıl yeniden değerleme oram kadar arttırılarak 1 milyon TL'nin altındaki tutarların aşağıya doğru yuvarlanması ile tesbit edilir. t*-

13 Üç aylık dönem içerisinde üç defadan fazla nakit ve/veya menkul kıymet yükümlülüğünü 1., 2. ve 9. Maddelerde belirtilen saatler içerisinde yerine getirerek ön temerrüt faizinin üst sınırını ödeyen üyeler için ön temerrüt faizi üst sının tutarı 4. defa için 1 misli, 5. defa için 2 misli, 6. Defa için 3 misli artırılır. Ancak, üç aylık dönem içerisinde 6. defa ön temerrüt faizi üst smınnı ödeyen üyelerin bundan sonra ödeyecekleri ön temerrüt faizlerine üst sınır uygulanmaz. 4) Türk Lirası cinsinden yapılan işlemlere ait menkul kıymet veya nakit yükümlülüğünü aynı gün valörüyle yerine getiremeyen üyelere, İMKB Repo Ters Repo Pazan'nda veya TCMB İnterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 3 katı temerrüt faizi uygulanır. Temerrüde düşülen tarih ile yükümlülüklerin yerine getirildiği tarih arasındaki takvim günleri esas alınarak temerrüt faizi hesaplanır. Bu temerrüt faizi, üç aylık dönem içerisindeki ilk temerrüt hali için uygulanır. Bu dönem zarfındaki her bir ilave temerrüt için bu katsayı 1 puan artırılır. Örneğin, ikinci kez temerrüde düşen üyeye uygulanacak temerrüt faizi katsayısı 4; üçüncü kez temerrüde düşen üyeye uygulanacak temerrüt faizi katsayısı 5 olur. Aynı gün içinde bir defadan fazla nakit ve/veya birden fazla menkul kıymette temerrüde düşülmesi halinde bu durum tek bir temerrüt hali olarak değerlendirilir. 5) Döviz cinsinden yapılan işlemlere ait nakit ve menkul kıymet yükümlülüğünü aynı gün valörüyle yerine getiremeyen üyelere, İMKB Repo Ters Repo Pazan'nda veya TCMB İnterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 3 katı temerrüt faizi uygulanır. Temerrüde düşülen tarih ile yükümlülüklerin yerine getirildiği tarih arasındaki takvim günleri esas alınarak temerrüt faizi hesaplanır. Bu temerrüt faizi, üç aylık dönem içerisindeki ilk temerrüt hali için uygulamr. Bu dönem zarfındaki her bir ilave temerrüt için bu katsayı 1 puan artınlır. Temerrüde düşülen nakit veya menkul kıymetin Türk Lirası değeri T.C. Merkez Bankası tarafından ilan edilen ilgili valördeki döviz alış kuru esas alınarak bulunur. Aynı gün içinde bir defadan fazla nakit ve/veya birden fazla menkul kıymette temerrüde düşülmesi halinde bu durum tek bir temerrüt hali olarak değerlendirilir. 6) Menkul kıymet veya nakit yükümlülüğünün valör gününde yukanda belirtilen saatlere kadar yerine getirilememesi Borsa, İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. veya T.C. Merkez Bankası'ndan veya üyenin kendi iradesi dışında gelişen teknik ve benzeri nedenlerden kaynaklandığı takdirde, bu hususun geçerli bilgi veya belgeler ile tespit edilmesi halinde "Takasbank Temerrüt Komitesi" ön temerrüt veya temerrüt faizi uygulanmamasına karar verebilir. 7) T.C. Merkez Bankası, İMKB Tahvil ve Bono Piyasası'nda gerçekleştirmiş olduğu işlemlere ilişkin yükümlülükleri 1,2 ve 9'ncu maddede belirtilen sürelere bağlı kalmaksızın aynı gün içerisinde EFT kapanışına kadar yerine getirmesi durumunda ön temerrüt faizi ödemekle yükümlü değildir.

14 8) Nakit veya menkul kıymet alacaklı üyelere, valör gününde yapılamayan ödeme veya teslimler için İMKB Repo Ters Repo Pazan'nda veya TCMB İnterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 2 katının %100'ü ödenir. Bu ödemenin yapılabilmesi için, aynı gün valörüyle yapılamayan teslim ya da ödemenin İMKB, Takasbank A.Ş. ve T.C. Merkez Bankası'nın sisteminde meydana gelen sorunlardan kaynaklanmaması, nakit veya menkul kıymet alacaklı üyenin nakit veya menkul kıymet yükümlülüğünü zamanında yerine getirmesi, nakit veya menkul kıymet temerrüdüne düşen üyenin yazılı itirazımn geçersiz kabul edilerek temerrüt faizinin tahsili gerekmektedir. 9) Repo işlemine konu menkul kıymet bildirimlerinin işlemin başlangıç valöründe en geç saat 15:00'e kadar yapılması gerekmektedir. Menkul kıymet bildirimlerini İMKB'den kaynaklanan teknik ve benzeri sorunlar haricinde işlemin valör günü saat 15:00'ten sonra yapan üyelere İMKB Repo Ters Repo Pazan'nda veya TCMB İnterbank Para Piyasası'nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın 0.05 katı esas alınarak hesaplanan tutar kadar ön temerrüt faizi uygulanır. İşlemin valör günü saat 15:00'ten sonra bildirimi yapılan işlem tutarlan ön temerrüt faizinin hesaplanmasına esas teşkil eder. 10) Ön temerrüt ve temerrüt faizleri, tahakkuk tarihinden itibaren bir iş günü içerisinde ödenir. 11) Temerrüde düşen üye temerrüd halini Borsa Başkanlığı'nca belirlenen ve kendisine tebliğ edilen zamanda sona erdirmek zorundadır. Temerrüd durumunu sona erdirmeyen üyeye ait işlem konusu menkul kıymetler Borsa tarafından re'sen aldınlıp sattınlır. Alım veya satım işlemleri Tahvil ve Bono Piyasası Otomatik Alım-Satım sistemine Borsa eksperlerinin emir girmesi ile gerçekleştirilir. Emirlerin seans süresince gerçekleşmemesi durumunda Tahvil ve Bono Piyasası Otomatik Alım-Satım sistemi mesaj modülü kullanılarak piyasa katılımcısı üyelerden teklifler toplanıp değerlendirilir ve işlem sonuçlandınlır. Ayrıca, Tahvil ve Bono Piyasası'nda işlem yapan üyelerden, 3'er aylık dönemlerde, ertesi gün valörlü ikinci kez temerrüde düşen ve Borsa Başkanlığına iletilen savunmalan geçerli kabul edilmeyen üyelere disiplin cezası uygulanır. İlk üç aylık dönemin başlangıcı 'tir. Para cezalan, disiplin para cezası olup temerrüt faizinden ayn olarak Borsa Başkanlığı'nca tahakkuk ve tahsil ettirilir. Üç aylık süre dolmadan ikinci temerrüdün gerçekleşmesi durumunda sürenin dolması beklenmeden derhal disiplin kovuşturmasına başlanır ve en son temerrüde düşülen tarih yeni dönemin başlangıcı alınarak bir sonraki üç aylık döneme süre olarak ilave edilir. Temerrüt haline ilişkin itirazlar Takasbank 9 a, disiplin cezalarına ilişkin savunmalar Borsa Başkanlığı'na yapılır.

15 Temerrüt disiplin cezası yöntemi şu şekildedir : ÜÇ AY İÇERİSİNDE ERTESİ GÜN VALÖRLÜ İKİNCİ KEZ TEMERRÜDE DÜŞÜLMESİ HALİNDE VERİLECEK DİSİP] LİN CEZASI VE MİKTARI I. KEZ II.KEZ III.KEZ TL PARA TL. PARA TL. PARA CEZASI VE YÜRÜRLÜKTEKİ TEMİNAT ORANININ İKİ MİSLİNE ÇIKARILMASI CEZASI VE ÜÇ CEZASI VE BEŞ İŞGÜNÜ PİYASA İŞGÜNÜ PİYASA ÜYELİĞİNDEN GEÇİCİ ÇIKARMA ÜYELİĞİNDEN GEÇİCİ ÇIKARMA