Do u Karadeniz Ahflap Camilerinde Restorasyon Dernekpazar Taflç lar Köyü Camii ve Medresesi Örne i

Transkript

1 Do u Karadeniz Ahflap Camilerinde Restorasyon Dernekpazar Taflç lar Köyü Camii ve Medresesi Örne i Özet Yrd. Doç. Dr. Tülay ZORLU KTU Mimarl k Fak. TRABZON D o u Karadeniz Bölgesinde iklim, bitki örtüsü, yak n çevrede bulunan malzeme ve yap m tekniklerinin biçimlendirildi i vernaküler mimaride gerek konutlarda gerekse ibadet ya da e itim yap lar nda ahflap yap gelene inin çok güzel örneklerini görmek mümkündür. Yerlerini birer birer betonarme camilere b rakan, ya da kaderlerine terk edilen bu yöresel ahflap cami ve yak n ndaki binalar n say lar gittikçe azalmaktad r. Bu ba lamda kalan eserlerin belgelenerek literatüre kazand r lmas, do ru koruma ve restorasyon uygulamalar yla eserlerin hem malzeme, hem teknik hem de mimari özellikleri ba lam nda yaflat larak gelecek kuflaklara aktar lmas önemlidir. Bu sebeple makalede Do u Karadeniz Bölgesinin k rsal mimarisinde önemli yeri olan ahflap cami ve medreselerden Dernekpazar Taflç lar Köyü Cami ve Medresesinin mimari ve süsleme özelliklerinin tan t lmas ve bu eserlerin restorasyonunda kullan lan teknik ve detaylar n tart fl larak bundan sonraki uygulamalarda daha do ru tekniklerin gelifltirilmesine zemin haz rlanmas amaçlanmaktad r.. Çal flma genel olarak üç bölümden oluflmaktad r. lk bölümde Trabzon ili, Dernekpazar ilçesi, Taflç lar Köyü Cami ve Medresesi mimari ve süsleme özellikleri bak m ndan tan t lmakta, ikinci bölümde ise cami ve medresenin restorasyonu kapsam nda gerçeklefltirilen imalatlar restorasyon teknikleri aç s ndan s n fland r larak aç klanmaktad r. Son bölümde ise restorasyon kapsam nda yap lan uygulamalar n restorasyon teknikleri ba lam nda de erlendirmesi yap larak sonuçlar ele al nmaktad r. Anahtar Kelimeler: Restorasyon, Restorasyon Teknikleri,Ahflap Cami,Dernekpazar Taflç lar Köyü Cami ve Medresesi,

2 VAKIFLAR DERG S Girifl Do u Karadeniz Bölgesinin halk mimarisinde konutlar n yan s ra ahflap camiler, medreseler de kendine özgü mimari tarz, malzeme, yap m tekni i ve süsleme özellikleriyle önemli yer tutarlar. Bölgede medreselerin bazen Taflç lar köyünde oldu u gibi cami yak n nda ayr bir bina olarak infla edildi ini, bazen de cami yap s içinde yer ald n görürüz. Do u Karadeniz Bölgesinde iklim, bitki örtüsü, yak n çevrede bulunan malzeme olanaklar n n ve yap m tekniklerinin biçimlendirildi i vernaküler mimaride gerek konutlarda gerekse ibadet ya da e itim yap lar nda ahflap yap gelene inin çok güzel örneklerini görmek mümkündür. Yerlerini birer birer betonarme camilere b rakan, ya da kaderlerine terk edilen bu yöresel ahflap cami ve yak n ndaki binalar n say lar gittikçe azalmaktad r. Bölgenin tarihi, kültürel, mimari miras n n çok önemli ö elerinden olan bu yap lar n yaflat larak gelece e iletilmesi kültürel süreklilik ba lam nda da büyük önem tafl maktad r. Bu makalede Trabzon ili, Dernekpazar ilçesi, Taflç lar Köyü Cami ve Medresesinin genel olarak mimari ve süsleme özelliklerine de inildikten sonra bu yap lar n restorasyonu s ras nda gerçeklefltirilen imalatlar n restorasyon teknikleri ba lam nda de erlendirmesi yap lacakt r. Sekil 1. Vaziyet plan Plan Özellikleri: Cami, 9,90m x 14,00m boyutlar nda, do u-bat do rultusunda uzanan dikdörtgen planl d r. Caminin son cemaat mahalli yoktur. Cami girifli bat cephesinde olup kap n n sa nda yer alan kitabesinde (Resim 1) H1219 (M1804) tarihi yer almaktad r. Kim taraf ndan yapt r ld ya da ustas n n kim oldu una bilinmemektedir. Caminin kuzeydo u köflesinde orijinal minaresi bulunmaktad r. TAfiÇILAR KÖYÜ CAM VE MEDRESES CAM Taflç lar cami Trabzon un, Dernekpazar ilçesinde, düzlük bir alanda yer al r. Cami, kuzey bat köflesindeki medrese binas ve güneyindeki hazire ile bulundu u alan kuzey ve do udan çevreler (fiekil1). Resim 1: Kitabe

3 SAYI 32 fiekil 2: Zemin Kat Plan Mahfil Kat Plan Dikdörtgen planl camide mahfil L fleklinde olup kuzey ve bat cephelerine yaslanm flt r. Mahfil altta dairesel kesitli alt ahflap sütun ile tafl nmaktad r. Üstte mahfil kat nda da 14 ahflap sütun yer almaktad r. Sütunlar n kaide ve bafll k k s mlar el oymalar ile süslüdür (Resim 2). Kuzey cephede iç mekâna ç k nt yapan ve döflemesi bir basamak yükseltilmifl müezzin mahfili bulunur. Müezzin mahfili yedi yatay banta ayr lm fl ve bu bantlar bal ks rt motifi ile ifllenmifltir. Harimi örten tavan düz ahflap tavan olup iki ahflap sütun ile desteklenmektedir. Ortada oymal tavan göbe i bulunmaktad r. Cami yöredeki di er camilerde oldu u gibi genifl saçakl, dört yüzeyli k rma çat ile örtülmüfltür Vak flar Genel Müdürlü ünce 2006 y l nda yapt r lan onar m s ras nda çat daki kurflun kaplama de ifltirilerek Klasik tip renkli kiremit ile kaplanm flt r. Resim 2: ç mekân

4 VAKIFLAR DERG S Yap m Tekni i: Cami temeli ve mahfil hizas na kadar duvarlar tafl y c özellikte olup, kal nl cm dir. Duvarlar kesme tafltan yap lm flt r. Mahfil kat beden duvarlar ndaki ahflap kaplamalar üst bo az geçme tekni i ile yap lm flt r (Resim 3). Harim k sm ndaki orijinal döfleme ahflap kiriflli döfleme iken onar mda grobeton üzerine ahflap kadronlu döfleme yap lm flt r. Mahfil kat döflemesi de ahflap kiriflli döflemedir. Resim 3: Bo az geçme ahflap duvarlar Cephe Özellikleri: Cami duvarlar mahfil kat hizas na kadar kesme tafl, mahfil kat ahflapt r. Girifl cephesinde (bat cephesi) tafl duvar n bitip ahflab n bafllad s n rda iki kademeli tafl kornifl ve onun üzerinde ahflap hat llar görülür. Bu ahflap hat llardan en alttakinde ahflap oyma, yatay ve düfley oval motifler vard r. Ayr ca girifl kap s n n sa üst köflesindeki dikme de ortada bal ks rt iki yan nda s ral rozet çiçek motifleriyle süslenmifltir (Resim 4-5). Resim 4: Caminin genel görünüflü

5 SAYI 32 Resim 5: Cepheden süsleme detaylar Caminin bat cephesinde; giriflin sa nda iki, mahfil kat nda üç, güney cephede altta üç, mahfil kat nda dört, do u cephesinde; alt katta bir, mahfil kat n da iki, kuzey cephesinde ise; iki adet olmak üzere toplam onyedi adet penceresi bulunmaktad r. Pencereler d fltan dikdörtgen formlu ve sövelidir. Mahfil kat ndakiler ahflap, alt kattakiler tafl sövelidir. Alt s rada güney cephede iki ve kuzey cephede bir pencerenin tafl sövelerinde süsleme mevcuttur. ç Mekân ve Süsleme: D flar dan bak ld nda son derece sade ve mütevaz görünümlü camide iç mekân yörede yer alan birçok camide oldu u gibi ahflap oymalar ile bezenmifltir. ç mekânda süslemelerin yer ald ana bölümler; Mihrap Minber Vaiz kürsüsü Tavan göbe i Mahfil balkonun korkuluklar ve sütunlar d r. Mihrap: Mihrap düzgün kesme tafltan yap lm flt r. 6 kademeli niflini çevreleyen bordürler geometrik zencerek ve uzay p giden S motifleri ile süslenmifl olup nifllerde ise alttan yukar ya do ru geometrik motifler, dikdörtgen panolarda vazoda çiçek, selvi a ac, hayat a ac, rozet çiçek motiflerine yer verilmifltir (Sümerkan, Okman, 2000 s:31), (Demir, 2004) Resim 6: Mihrap

6 VAKIFLAR DERG S Minber: Minber tümüyle ahflap iflçiliklidir. Her iki aynal de iflik flekilde ifllenmifl geometrik ve bitkisel bezemelidir. Sol aynal kare fleklinde panolara ayr larak içleri iç içe yerlefltirilmifl diyagonal kare çerçeveler ve rozet çiçekleriyle süslüdür. Minberin sa aynal ise yine kare fleklinde panolara ayr larak içleri oyma fleklinde yap lm fl rozet çiçekleri ve ince kanallar ile süslüdür. fiekil 3: Mihrap Resim 6. Minber

7 SAYI 32 fiekil 4: Minber Minberin kap çevresinde iki s ra süsleme yer al r. D fltaki bantta uzay p giden S kabartmalar, içteki bantta da üçgen motifli süslemeler yap lm flt r. ki kanatl minber kap s altta sekiz s ra, vaiz kürsüsünde oldu u gibi sekizgen motifler içinde rozet çiçekleri, üstte sekiz s ra minberin sol yan ndakine benzer, kare panolar içinde diyagonal çerçeve kabartmalar yla süslenmifltir. Söveleri ince geometrik ifllemeli olup üst k s mda yuvarlak bir kemerle son bulur. Taç k sm nda ise geometrik motifli kafes uygulamas görülür. Vaiz Kürsüsü: ç mekânda güneydo u köflede yer alan ahflap vaiz kürsüsü de süsleme bak m ndan çok zengindir. Kürsünün yan yüzeyleri tümüyle sekizgen geometrik motiflerin içine yerlefltirilmifl rozet çiçek kabartmalar ile bezenmifltir. Resim 7: Vaiz kürsüsü fiekil 5: Vaiz kürsüsü

8 VAKIFLAR DERG S Tavan Göbe i: ç mekân örten düz ahflap tavan n ortas nda tavan n içine kademeli olarak giren göbek k sm oturtulmufltur. Bu göbek k sm iç içe diyagonal flekilde yerlefltirilmifl geometrik desenli üç kareden oluflur (Sümerkan, Okman, 2000, s:32). Resim 8: Tavan göbe i Ahflap camilerde süslemenin en yo un oldu u yap elemanlar ndan biri de girifl kap lar d r. Genelde çift kanatl olan ahflap girifl kap lar birçok camide el oymas de iflik motifler ile süslenmifltir. Taflç lar Köyü Cami nin kap s da ahflap el oymas kap lar n güzel örneklerinden biridir. Girifl Kap s : Kap söveleri ve kanatlar tümüyle ahflaptan yap lm flt r. Söveler içe do ru kademelendirilmifl dört s ra bordürden oluflur. En d flta rozet çiçekli bir bordür, onun yan nda iki s ra üçgen motifleri ifllenmifl bir bordür ve iç kenarda ise uzay p giden S flekilleriyle bezenmifl bordürlerdir. Kap kanatlar, geometrik sekizgen motifler içinde ve çevresinde rozet çiçek motifleriyle süslenmifltir

9 SAYI 32 Resim 9: Girifl Kap s MEDRESE B NASI fiekil 10: Medrese binas Medrese, caminin yer ald avlunun kuzeyinde yer almakta olup dikdörtgen planl, iki katl bir yap d r. Zemin kat moloz tafl duvarl olup duvar kal nl kuzey duvar nda cm, do u ve bat cephelerinde 62-70cm dir. Zemin katta kuzeybat köflede abdest alma yeri vard r. Restorasyonda bu bölüm yenilenmifl ve ortadaki aç k alan ahflap elemanlar ile bölünerek kapal bir mekân oluflturulmufltur. Üst kata d flar dan ahflap bir merdivenle ulafl l r. Ortada aç k bir sofa sofan n iki yan nda iki oda ve ortada biri ocakl di eri kuzeydo udaki odadan da geçilen iki küçük oda yer al r. Kuzeydo uya bakan odada bir ocak ve onun iki yan nda dolaplar vard r. Duvarlar gözdolma tekni i ile yap lm flt r. Kuzeybat köflede yer alan oda güneye ve bat ya bakan ikifler pencere ile ayd nlan rken, kuzeydo u köflede yer alan odan n güneye bakan iki penceresi vard r. ç mekân sade olup sadece sofaya aç lan küçük odan n kap s ahflap oymalar ile süslenmifltir. fiekil 6: Zemin Kat Plan Üst Kat Plan

10 VAKIFLAR DERG S Resim 11: Medrese girifl kap s Medresenin tek kanatl, kemerli ahflap kap s da ahflap el oymalar ile süslenmifltir. Kap kanad n n alt bölümü büyük bir dikdörtgen pano içinde örgü kabartmalarla, üstte kemerli bölümde ise yine örgü motifli bir bant ile çevrelenmifl ortada vazoda çiçek ve iki yanda mühr-i Süleyman motifleri ile bezenmifltir. CAM RESTORASYONU Eski eserlerin korunmas nda temel hedef bu eserlerin sürekli periyodik bak mlar n n yap larak büyük restorasyon müdahalelerine gerek kalmadan korunmas n sa lamakt r. Ancak çeflitli nedenlerle ciddi bozulma ve y k mlar n gerçekleflti i durumlarda eserin restorasyonu gündeme gelmektedir. Yap n n mevcut durumu, tarihi geçmifli vb. birçok etken yap lacak müdahale türlerini belirlemektedir. Tarihi yap lar n restorasyonu kapsam nda yap lan müdahaleler çok çeflitli olmakla birlikte bunlar genel olarak alt grupta toplanmaktad r. Sa lamlaflt rma, Bütünleme, Yenileme, Yeniden yapma (Rekonstrüksiyon), Temizleme, Tafl ma, tekniklerinden yararlan l r. Bir an t n Tablo 1. Taflç lar Köyü Camiinde onar m tekniklerine ba l olarak yap lan imalat türleri

11 SAYI 32 restorasyonu için yukar da s ralanan tekniklerden birkaç bir arada uygulan r (Ahunbay, 1996 s:90), (Kuban, 2000 s:116), (Olgun, 1992) Bu çal flmada ele al nan Trabzon ili, Dernekpazar Taflç lar köyü camii ve müfltemilat n n onar m nda kullan lan teknikler genel olarak sa lamlaflt rma, yenileme ve temizleme olmak üzere üç ana grupta toplanabilir (Tablo 1). 1.Sa lamlaflt rma Ahflap cami onar mlar nda sa lamlaflt rma bafll alt nda yap lan imalatlar genel anlamda iki grupta toplan r. Birincisi ahflap malzemenin ve ahflap tafl y c sistemin sa lamlaflt r lmas di eri tafl malzemenin sa lamlaflt r lmas. Ahflap iskeletli yap lar n onar m nda ilkönce tafl y c sistem ve ba lant noktalar n n sa lam olup olmad araflt r lmal d r. De iflmesi ya da takviye edilmesi gereken elemanlar tespit edildikten sonra yap lacak müdahale belirlenmelidir. Do u Karadeniz Bölgesinin ahflap yap lar nda bodrum ve zemin katlarda yer alan tafl duvarlar hem ahflap elemanlar nemden korur, hem de tafl y c özellikleri vard r. Genellikle moloz bazen yonu tafl ndan yap lm fl olan bu duvarlardaki tafllar zaman içinde su ve hava gibi çevresel faktörler, bitki kökleri vb sebeplerle zarar görmektedir. Tafl duvar dokusunda zarar görmüfl bölümlerde çürütme yap larak bozulan tafllar yerinden al n r ve mevcut tafl doku ile uyumlu yeni tafl yerine konur. 2.Yenileme Tarihi ahflap yap lar genellikle sert ve uzun ömürlü ahflaplardan yap lm fl olmalar na karfl n zaman içinde nem vb çevresel faktörler ya da hatal kullan m s ras nda ortaya ç kan etkenler sebebiyle çürümekte veya farkl deformasyonlara u ramaktad r. Yap da gerek tafl y c gerek kaplama malzemesi olarak kullan lm fl ve bu tip bozulmalara u ram fl elemanlar onar m s ras nda yenilenmektedir. Yenileme s ras nda kullan lan malzemenin do ru seçimi de önemli bir konudur. Ahflap yap onar mlar nda kullan lacak ahflap malzeme imalattan önce kuru ya da ortam rutubetinde saklanmal d r. Aksi takdirde ahflab n çal flmas sonucu oluflan boyutsal de iflimler de yan yana gelmifl parçalar aras nda boflluklara, yap elemanlar n n flekil de ifltirmesi gibi kusurlara neden olur. (URL.1), (Günay,2007s:19-22) Ahflap malzemenin sa lamlaflt r lmas s ras nda yap lacak di er bir uygulama ahflap malzemenin emprenye edilerek böcek ve mantara karfl korunmas d r. (URL1), (Günay, 2007 s:54-57)

12 VAKIFLAR DERG S 3.Temizleme Temizleme en genel anlam yla an tlar n ve kentsel sitlerin bütünlü ü bozan, estetik de er tafl mayan sonradan yap lm fl eklerden ar nd r lmas d r. Restorasyon s ras nda tarihi yap lara sonradan yap lm fl olan niteliksiz eklentiler onar m s ras nda kald r lmakta ve gerek iç gerekse d fl mekânda günümüz malzemeleri ile yap lm fl olan imalatlar sökülerek eserin asl na uygun orijinal malzemelerden yenileri yap lmaktad r. Ayr ca sonradan aç lan ya da kapat lan pencere ya da kap lar da orijinal kullan mlar na dönüfltürülmektedir. An tlar n restorasyonu s ras nda, iç ve d fl mekânlarda çeflitli s va, boya tabakalar ile karfl lafl l r. Tarihi binalar n cephelerinin ve iç mekândaki mimari ö elerin temizli i, dikkatli yap lmas gereken bir ifllemdir; özensiz yap ld nda yüzeye zarar verir, bozulmay h zland r r. Örne in tafl yüzeylerin temizli i için tel f rça, z mpara kâ d veya spiral gibi afl nd r c lar kullan larak yüzeyler zedelenmektedir. Cephe ve iç mekândaki mimari ö elerin temizli inin hangi teknikle yap lmas n n uygun oldu una karar verilebilmesi için önce cepheyi oluflturan malzemenin türü, kir tabakas n n niteli i, yüzey bozulmalar ve yap n n bulundu u ortam n özellikleri incelenmelidir. Bu araflt rmalar koruma kimyac lar taraf ndan yürütülür. stanbul da Kültür ve Turizm Bakanl na ba l Konservasyon ve Restorasyon Merkez Laboratuar uzmanlar bu konuda bilimsel araflt rma ve uygulamalar yapmaktad rlar. Denetimsiz uygulamalarda, hem ilk taflç ustas n n tafl ifllerken yüzeyde b rakt özgün izler, hem de tafl n zamanla kazanm fl oldu u patina yok edilmekte eseri atmosferik ortamda korumas z b rakmaktad r. (URL.1), (Ahunbay,1996 s:100) DERNEKPAZARI TAfiÇILAR KÖYÜ CAM VE MEDRESESI RESTORASYONU KAPSAMINDA YAPILAN MÜDAHALELER Dernekpazar Taflç lar Cami onar m nda da ahflap çat konstrüksiyonu elden geçirilerek özellikle çürüyen dikme, afl k, mertek, kaplama tahtalar gibi ahflap elemanlardan çürüyenler yenilenerek çat örtüsü tümüyle de ifltirilmifltir. Onar m öncesi çat s kurflun ile kapl olan Dernekpazar Taflç lar köyü caminin çat örtüsü de onar mdan sonra kiremit ile de ifltirilmifltir (Resim 12). Resim 12: Çat n n onar larak kiremit ile kaplanmas Dernekpazar -Taflç lar köyü camiinde d fl duvarlar n üst bo az geçme ahflap kaplamalar sökülerek orijinaline göre yenilenmifltir (fiekil 13-14). Resim 13: Bo az geçme duvarlar n bozuk olan bölümlerinin onar m ve yenilenmesi

13 SAYI 32 Resim 14 Onar m öncesi ve sonras duvarlar Resim 15: Medrese binas n n duvarlar n n onar m Mevcut ahflap kiriflli döfleme sökülerek yerine beton yüzey üzerine kadronlu ahflap döfleme yap lm fl ve mahfil kat n n tavan ve döflemesinde de çürüyen kirifller yenilenerek döfleme onar lm flt r t r. (Resim 16)

14 VAKIFLAR DERG S Resim 16: Mahfil tavan ve döflemesinin onar m-yenilenmesi Camide ahflap pencere do ramalar asl na uygun olarak (pervazl klasik ya da giyotin pencere olarak) yenilenmifltir.(resim 17) Resim 17: Pencere do ramalar n n yenilenmesi Dernekpazar -Taflç lar köyü camiinin ya l boya ile boyanm fl olan tafl mihrab itinal boya raspas yap larak temizlenmifl ve iç mekanda sonradan yap lan lambri ve radyatörler sökülerek orijinal haline dönüfltürülmüfltür. Yine ayn camide mahfil kat na ç kan sonradan betonarme yap lan merdiven ahflap merdivene dönüfltürülerek yenilenmifltir (Resim 18-19). Resim 18. Mihrapta itinal ya l boya raspas

15 SAYI 32 Resim 19: ç mekânda lambri ve kalorifer peteklerinin sökülmesi Tarihi yap lar yak n çevreleriyle birlikte de er kazanmaktad r. Bu amaçla onar mlar s ras nda eserin çevre düzenlemesinin yap lmas ve bu kapsamda nem problemini çözmek ad na drenaj çal flmalar n n kusursuz bir flekilde tamamlanmas da önemlidir. (Resim 20) Resim 20: Çevre düzenlemesinin yap m Resim 21: Trabzon-Dernekpazar Taflç lar köyü camii onar m öncesi ve sonras

16 DE ERLEND RME Dernekpazar Taflç lar köyü cami ve medresesinin restorasyonunda genel olarak sa lamlaflt rma, yenileme ve temizleme ana bafll klar alt nda ele al nan uygulamalarda; malzeme ve yap m tekni inde ba lam nda orijinal malzeme ve tekniklerin uygulanm fl olmas, medreseye sonradan yap lan betonarme eklentinin kald r lmas, caminin mahfil kat na ç kan betonarme merdivenin kald r larak orijinaline uygun olarak ahflap malzemeden yap lmas, harim k sm ndaki lambri kaplamalar n ve kalorifer peteklerinin sökülmesi, tafl mihrap, tafl söve ve kemerlerdeki boyalar n temizlenmesi eserin orijinalinin korunmas na katk sa lamas ba lam nda olumlu müdahaleler olarak de erlendirilebilir. Ayr ca restorasyon s ras nda çat lar n yenilenmesi ve hem cami hem de medrese yap lar n n çevresinde drenaj yap lmas ileriye yönelik olarak yap lar n ya mur ve zeminden gelecek neme karfl korunmas n sa lamalar ve bu sayede yap lan müdahalelerin ömrünün uzamas na katk sa lamalar aç s ndan önemlidir. SONUÇ Ahflap malzemenin en büyük düflman nemdir. Çünkü nem ahflab yumuflatarak zararl organizmalar n oluflmas na ortam haz rlar. Nemli ortamlardaki ahflap malzemede bakteri, mantar oluflumuna ba l çürümeler, renk de ifliklikleri vb. görülebilir. Bu yüzden ahflab nemden korumak gerekir. Do u Karadeniz Bölgesinin nemli iklimi ahflap malzemenin ve yap n n tahribat na neden olabilmektedir. Bu yüzden yap lar n ya mur suyundan korunmas ve zemin neminden etkilenmemesi için çat lar n sa lam olmas ve zeminden gelecek neme karfl n drenaj önleminin al nmas gerekir. Restorasyon s ras nda do ru malzeme seçimi ve do ru detayland rma da çok önemlidir. Uygulama s ras ndaki iflçilik hatalar da en aza indirilmelidir. Do ru bir restorasyon, ön araflt rmalardan laboratuar analizlerine kadar restorasyon e itimi alm fl mimar, malzeme kimyac s, inflaat mühendisi, sanat tarihçisi, jeolog, biyolog gibi uzmanlar gurubunca yap lmas gereken, uzun zaman, bilimsel araflt rma ve özveri gerektiren bir malzeme çal flmas VAKIFLAR DERG S ile mümkündür (Tunçoku, 2004). Ahflap yap lar n korunmas ve onar m için gerekli uygun a açlar n sa lanabilmesi için yedek orman alanlar n n oluflturulmas ve mevcut orman korular n n korunmas desteklenmelidir. (URL.2) Yang n da ahflap malzeme için büyük bir tehlikedir. Bu sebeple yang na sebebiyet verecek faktörlerin giderilmesi önemlidir. Bu ba lamda bak m ve onar mlarda yukar da s ralanan tekniklerin do ru uygulanmas, do ru malzeme seçimi ve yap m tekniklerinde orijinaline sad k kal nmas önemlidir. Tarihi ahflap yap lar n ve kültürel anlamlar n n korunmas için sürekli izleme ve bak m etkinli ini kapsayan tutarl bir strateji izlenmesi gereklidir. KAYNAKLAR Ahunbay, Z.(1996). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon,Yap Endüstri Merkezi Yay nlar. Demir, N.(2004). Trabzon ve Yöresinde Ahflap Camiler, Hac Bektafl Velî Araflt rma Dergisi (Gazi Üniversitesi), Bahar 2004, Say. 29, Günay, R. (2007). Geleneksel Ahflap Yap lar Sorunlar ve Çözüm Yollar, Birsen Yay nevi. Kuban,D. (2000). Tarihi Çevre Koruman n Mimarl k Boyutu, YEM Yay nlar. Olgun, N.(1992). stanbul Befliktafl fieyh Zafir Türbesi, Kitapl Ve Çeflmesi Restorasyonu, X.Vak f Haftas Kitab, Ankara, Sümerkan, M.R., Okman,. (2000). Kültür Varl klar yla Trabzon, Cilt 1, T.C. Trabzon Valili i Kültür Müdürlü ü Yay nlar : 10. Tuncoku S. S. (2004). Günümüzde Koruma/ Restorasyon Ç kmaz Problems of Conservation/ Restoration Today, Mimarl k Dergisi, Mimarlar Odas Journal of The Chamber of Achitects / January - February / 315, Trabzon Vak flar Bölge Müdürlü ü, Trabzon Denekpazar Taflç lar Köyü Camii ve Müfltemilat 2006 Y l Onar m ifline ait mahal listesi URL URL.2 icomos_ahsap_tarihi_yapilarin_korunmasi_icin_ilkeler.as px ) Ekim 1999 damexico da yap lan ICOMOS 12. Genel Kurulunda kabul edilen Ahflap Tarihi Yap lar n Korunmas çin lkeler NOT: Onar mlara iliflkin foto raflar ve cami ve medresenin rölöve ve restorasyon projeleri Trabzon Vak flar Bölge Müdürlü ü Arflivinden al nm flt r.

17 SAYI

18 VAKIFLAR DERG S

19 SAYI

20 VAKIFLAR DERG S

21 SAYI

22 VAKIFLAR DERG S

23 SAYI 32 VAZ YET PLANI Ö: 1/

24 VAKIFLAR DERG S CAM MÜfiTEM LAT MÜfiTEM LAT MAHF L KATI PLANI Ö: 1/

25 SAYI

26 VAKIFLAR DERG S

27 SAYI 32 MEDRESE ZEM N KAT PLANI Ö: 1/50 NORMAL KAT PLANI Ö: 1/

28 VAKIFLAR DERG S A-A KES T Ö: 1/50 B-B KES T Ö: 1/50 GÜNEY CEPHE GÖRÜNTÜSÜ Ö: 1/