Spotlight Öngörülemeyen Maliyet Kalemleri Üzerine Bir Değerlendirme

Transkript

1 Spotlight Öngörülemeyen Maliyet Kalemleri Üzerine Bir Değerlendirme 7 Temmuz 217

2 Spotlight Öngörülemeyen Maliyet Kalemleri Üzerine Bir Değerlendirme Geçtiğimiz kış mevsiminde bu kadar soğuk olacağını, yaşadığımız yaz mevsiminde bu denli sıcak olacağını öngörememek biraz stres kaynağı hepimiz için. Elektrik Piyasası için ise daha fazlası! Birçok öngörülemeyen maliyet içinde varlığını sürdürmeye çalışan piyasa katılımcıları için bir başka bilinmeze daha tahammül yok gibi görünmektedir. Piyasa koşullarını hep birlikte önceden görebilmek ve krizi doğru yönetebilmek, başarı nın yeni anlamı olacak gibi görünmektedir. Öngörülemeyen maliyet kalemleri nelerdir? Elektrik piyasalarında öngörülemeyen maliyet kalemleri, arz-talep dengesini bozan maliyetlerdir. Genel olarak sıralamak gerekirse; 1. Kısıt Maliyeti. Dengesizlikler ve sistem kısıtları nedeniyle verilen Yük Alma ve Yük Atma talimatlarının maliyeti bu kalem içinde yer almaktadır. Her ne kadar iletim tarifesi içine yerleştirilen Sıfır Bakiye Düzeltme Kalemi (SBDK) gibi görünse de kısıtların piyasa fiyatlarını doğrudan etkileyen yapısı SBDK ile sınırlandırılamaz. Sistemin gelişmesi için mevzuatta maksatlı olarak bırakılan bazı boşluklar (örneğin gün öncesi üretim programı verip Yük At Talimatı almak) da bu kalem altında değerlendirilmektedir. 2. Enerji kaynağı üzerine daha sonradan gelen bir vergi (örneğin ithal kömüre gelen vergi). 3. Destekleme mekanizmasında verilecek fiyat ve uygulanacak politika. Bu başlık, yatırımın temel dayanağıdır. 4. Destekleme mekanizmalarının maliyeti. Dolar kuruna bağlı teşvik miktarından alacaklandırılıp piyasa takas fiyatı üzerinden borçlandırılan yenilenebilir kaynakların; a. Dolar kurundaki değişimlere, b. İklimdeki değişimlere, c. Ticari kararlara bağlı olarak değişen üretim miktarı. 5. Tarife kalemleri. Son tüketiciye uygulanacak perakende satış tarifeleri üçer aylık dönem için başlangıcından bir gün önce ilan edilmektedir. Bu tarife kalemleri ayrıntılı hesaba bağlı olmasına rağmen ülkedeki birçok farklı bileşene etki etmesinden dolayı stratejik karar olarak değerlendirilmektedir. Artan enerji maliyetleri ve gelişen rekabet koşulları, bu kalemden beklentileri daha da artırmaktadır. 6. Ödenmeyen Alacak. Gelişen piyasa dinamikleri karşısında tutunamayan katılımcıların piyasa üzerine bindirdikleri borç kalemi, ödenmeyen alacak kalemini oluşturmaktadır. 7. Fark Fonu. Sistemin maliyetini düşüren blok tekliflerin sisteme getirdiği maliyet kalemi. PwC Enerji Mevzuat Danışmanlığı 1

3 8. Kamu nun stratejik kararları. Bu başlığın ayrıca verilme nedeni, arz-talep dengesi için kritik kapasiteye sahip kamu santrallerinin piyasadaki davranış değişikliğinin (fiyat ve miktar), tüm piyasa dinamiklerini doğrudan etkilemesidir. 9. Uyum süresi eksikliği. Tespit edilen sıkıntıyı acilen ortadan kaldırma kaynaklı olan çok hızlı yürürlüğe giren mevzuat, strateji ve uygulama değişiklikleri. Öngörülememek tesadüfi midir? Öngörülemeyen maliyetlerin bazıları stratejik kararlar neticesinde oluşan maliyetlerdir ve öngörü, aksi durumdaki davranışın piyasanın gidişatında uygun olmayacağı kabulünden kaynaklanmaktadır. Tarife kalemi buna bir örnektir. Bir diğer grup, mevzuatın güncellenmesinden kaynaklanabilir. Mevzuat güncelleştirmeleri, şüphesiz daha iyi piyasa koşullarına ulaşmak için yapılan faaliyetlerdir ve ruhunda pozitif bir amaçtan kaynaklanan negatif bir etki olduğu söylenebilir. Bu gruptaki öngörülemezliklerin aynı zamanda en iyi uygulama örneği nin keşfedilememesi kaynaklı olduğu söylenebilir. Kahvesinden türküsüne kendine has yapısı olan ülkemizin elektrik piyasasının yapısı da kendine özgüdür ve bilinen bazı uygulamalar diğer uygulamalardaki ile aynı sonuçları vermeyebilmektedir. Ne yazık ki en iyi uygulama oluşturulana kadar bir takım sancıların çekilmesi gerekmektedir. YEKDEM, bu konuya bir örnek olabilir. Mevcut destekleme mekanizmasının değişen koşullar nedeniyle sürdürülebilirlikten uzak olduğu bilinmektedir ve bu konuda farklı paydaşlar birçok farklı çalışmayı sürdürmektedir. Öngörülemeyen Maliyetler İçin Çalışma Yapılmakta mıdır? 26 dan bu yana ciddi gelişim geçiren piyasamızda sorunlar ve çözüm önerileri birçok platformda rahatça dile getirilebilmektedir. Hatta konu paydaşlarının kendi aralarında çalıştaylar düzenleyerek Kanun Yapıcıya çözüm önerileri sunması tecrübesi, piyasanın en önemli gelişmeleri arasındadır. Diğer taraftan kamu tarafında yönetim tecrübesi ve karar alma mekanizmasının ciddi şekilde geliştiği açıkça görülmektedir. Kısıt Maliyeti konusunda son dönemde alınan tedbirler takdire şayandır. Çizelge-1,2 ve 3 sırasıyla 216 ve 217 yıllarında Dengeleme ve Güç Piyasası nda (DGP) verilen talimat sayılarını, toplam talimat miktarlarını ve kısıt maliyetlerini gösterilmektedir. Ocak ayından sonra radikal şekilde düşen talimat sayısı, bir önceki yılın Haziran ayına göre 3 kat düşmüştür (Çizelge-1 Talimat sayısı dan 85 e düşüş). Mayıs ayında talimat miktarı yaklaşık GW tan 2 GW a gerilemiş, bir başka deyişle %99 azalmıştır. Marjinal fiyatların farklı olmasına rağmen Haziran ayında 28 Milyon TL kadar bir maliyet ortadan kaldırılmıştır. Öngörülemeyen bu maliyet kaleminin ortadan kalkışı, kamu kurumlarındaki üst düzey yönetici değişimlerinin hemen arkasından hayata geçmiştir. Resmi verilere göre Kamu, yönetici vasfı ile öngörülemeyen maliyetlerin ortadan kaldırılması için kararlı adımlar atmaktadır. PwC Enerji Mevzuat Danışmanlığı 2

4 Çizelge-1 Verilen Talimat Sayısı (adet) Çizelge-2 Toplam Talimat Miktarı (MW) Çizelge-3 Kısıt Maliyeti (TL) Kaynak: EPİAŞ resmi web sitesi, Raporlar ekranı PwC Enerji Mevzuat Danışmanlığı 3

5 İletişimin Önemi Son dönemde paydaşların çalıştaylar düzenleyerek sorunlarda ortak akıl yapışı, problemleri dile getirişi ve çözüm önerisini kamu tarafı ile birlikte araması, hem kamu hem de özel sektör açısından olumlu bir gelişmedir. Diğer taraftan piyasanın baskın oyuncularının varlığını göz ardı etmeden hareket edilmelidir. Örneğin perakende sektöründeki dar boğazın sıkıntı gören tarafı yanında fayda sağlayan tarafı da bulunmaktadır. Bu anlamda çözüm önerilerinin toplam faydayı kalkındırması gerektiği konusunda birleşilmelidir. Alternatif Çözüm Önerileri Üretmek Alternatif çözüm önerileri arasında tarifenin son gün yerine serbest tüketicilerin portföye alınması için gerekli süre kadar önce (en az iki ay) erkenden açıklanması talebi yer alabilir. Şeffaflık tanımı ile sunulan ancak gerekenden fazlasını veren bilgiler yerine gerekli ve şeffaf olmayan bilgi paylaşımı için talepler yapılabilir. Arz-Talep dengesi için kritik öneme sahip portföyü olan kamu şirketlerinin piyasadaki hareket tarzı değişiklikleri, kamu yararına olması nedeniyle şeffaf bir platformda paylaşılabilir. Mevzuat, strateji ve altyapı değişiklikleri öncesinde mutlaka uyum süresi tanınması yönünde tedbirler alınabilir. Ortak akıl, çok daha fazla alternatifi üretecektir. Bir tarafta zamana ihtiyaç olduğu diğer tarafta ise ekonomik koşullarda yol alan lokomotifin ilerlemekte oluşu nedeniyle zamansızlık sorunu yaşandığı bir gerçektir. Birer birer ele alınacak olan öngörülemeyen maliyetlerin yakında elektrik piyasası terminolojisi nden çıkması dileğiyle Tamer Emre, MSc, MA Elektrik Piyasa Hizmetleri Koordinatörü Tel : +9 (212) Cep : +9 (53) tamer.emre@pwc.com 217 PwC Türkiye. Tüm hakları saklıdır. Bu belgede PwC ibaresi, her bir üye şirketinin ayrı birer tüzel kişilik olduğu PricewaterhouseCoopers International Limited in bir üye şirketi olan PwC Türkiye yi ifade etmektedir. PwC Türkiye, PWC Bağımsız Denetim ve Serbest Muhasebeci Mali Müşavirlik A.Ş., PWC Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş. ve PricewaterhouseCoopers Danışmanlık Hizmetleri Ltd. Şti. ticari unvanları ile Türkiye'de kurulmuş tüzel kişiliklerden oluşan PwC Türkiye organizasyonunu ifade ve temsil etmektedir. PwC Enerji Mevzuat Danışmanlığı 4