P ANE L sanayiimswmmm GELIŞIMI tgmim mmmmmst

Transkript

1 P ANE L sanayiimswmmm GELIŞIMI tgmim mmmmmst Öünay BOLİAZAB GUUS GeMpnii ve gelişmekte olan ülkelerin sanayileşme süreci incelendiğinde biribirinden farklı iki yol Mendiği görülür. Bunlardan biri kapitalist sanayileşme yöntemidir. Kapitalist sanayileşme yönteminde itici güç sermaye sahiplerinin kâr etme istekleridir, Kapitalist yoldan sanayileşmenin gerçeklefebilmesi için sermaye sahiplerinin sanayileşmeye yönelik yatırımlardan elde edecekleri kârların diğer alanlarda elde edeceklerinden daha yüksek olması gerekir* Günümüzde sanayi yatırımlarından elde edilecek kârların yüksek olması, modern teknolojilerin kullanıldığıprosesler üe üretim yapan tesislerin kurulmasına bağlıdır. Modern teknolojilerin kullanılabilmesi için de üretim kapasitesinin belirli bir düzeyin ürerinde olması gereklidir. Belirli bir sayının ürerinde üretim yapma zorunluluğu beraberinde pazar bulma zorunluluğunu da getirir. Kapitalist yoldan sanayileşen ülkelerin sanayileşme süreçlerinin ilk dönemlerinde en ilkel teknoloji ile yapılan üretimler dahi alıcı bulabiliyor, büyük kârlar bırakabiliyordu. Bu gün kapitalist yoldan sanayilefmek isteyen gerikalmı ülkeler için bu şans yitirilmiştir* ilkel teknoloji v düşük kapasiteli tesislerde üretim yaparak uluslararası dev tekellerle yarışmak olasılığı yoktur. Bu tekellerin ürettiği malları pazarlamak çok daha tatlı kârlar getirmektedir, (Seri kalmış ülkelerde sanayileşme adı altında yapılan iğlerin çoğu montajcılık, ambalajeıhk gibi yollarla, dev tekellerin ürettiği mallan yurt içinde pazarlamaktan başka bir şey değildir. î pazardaki talebin modern teknoloji kullanmak için gerekli sayının altında olduğu, dış pazarların ise çoktan paylaşıldığı günümüzde, geri kalmış bir ülkedeki sermaye sahiplerinin, temsilcilik, montajcılık, ambalajcılık gibi yollarla, dev tekellerin ürettiği malların pazarlamasını yaparak tatlı kârlar elde etmesinden doğal ne olabilirki? Sermaye sahiplerinin, kârlarını bir yana itip» sanayileşme gayretleri içine girmelerini gerektirecek neden varmı? 157

2 Sanayileşmede Menen diğer yol Sosyalist Sanayileşme yoludur. Sosyalist sanayileşme yönteminde halk kitlelerinin gereksinmeleri, modern teknoloji yöntemlerinin gerekleri, planlayıcılara seçenekleri ve ülkenin yatırım olanakları belirleyici etkenlerdir. Kapitalist kalkınma yöntemini seçen geri kalmış ülkelerde gelir dağılımındaki dengesizlik nedeniyle geniş halk kitlelerinin tüketimlerinin sınırlı olması, mutlu bir azınlığın ise lüks tüketim maddelerine gereksinme duymaları sonucu mal üretilmesi için gerekli pazarın oluşması, dengeli gelir dağılımı nedeniyle geniş halk kitlelerinin daha fazla tüketim yaptığı sosyalist kalkınma yolunu seçen ülkelere göre çok daha güçtür. Sanayileşme için ayrı bir yol olarak sunulmak istenen karma ekonomi ise aslında, geri kalmış ülkelerde, sermaye sahiplerine daha fazla kâr sağlamak amacına yönelik, kapitalist kalkınma yönteminin bir uzantısından başka bir şey değildir, tç pazarın, yatırımı kârlı duruma getirdiği alanlarda, gerekli alt yapı yatırımları ile ham madde üretimi gibi zarar getiren işlerin devlet eliyle yapıldığı, özel sektöre iğin büyük kârlar getiren yanının devredildiği karma ekonomi, bu niteliği ile, klasik kapitalist kalkınma yönteminden daha kapitalist bir yöntemdir. ÜLKEMÎ^tN BUGÜNKÜ SANAYİLEŞME DÜZEYİ Cumhuriyetin ilanından buyana muasır medeniyet seviyesine ulaşma, nurlu ufuklar, görülmemi kalkınma, sanayiin sıçrama noktasına gelmesi, sanayi patlaması, az gelişmiş ülke olmaktan kurtulup gelişmekte olan ülke düzeyine gelme konularında çok söz söylendi. Sonunda nereye vardığımızı görmek için ülkemmn sanayileşme düzeyini diğer ülkelerle karşılaştırarak değerlendirmek gerekir, Geligme hızımızı saptayabilmek için diğer ülkelerin gelişme çizgilerimde gözönüne alarak değerlendirme yapılmalıdır yılında kişi basma düşen milli gelir yönünden bazı ülkelerin durumu tablo l'de gösterilmiştir. TABLO 1 ; Kişi başına miffi. getir ($) ÜlkeİOT Kip başına rajh gelir TirMye^mn kaç katı olduğu A.B.D. ~~ Fransa ,4 Batı Almanya 269«7,4 Türkiye

3 Görüldüğü gibi Amerika'da ki i "başına milli gelir Türkiye'dekinin 12 katıdır. Ülkemizi eskiden beri gelişmiş ülkeler arasında ön sırayı alan yukarıdaki ülkelerle karşılaştırmanın doğru olmıyaeağı söylenebilir. Bu nedenle bir zamanlar sanayileşme düzeyi Türkiye'ninkine yakın olan Bulgaristan, Yugoslavya ve Filipinler ile. karşılattırma yapmak yararlı görülmüştür. Bu ülkelerin sanayileşme düzeyinim belgeleyen çeşitli veriler Tablo 2'de gösterilmiştir. TABLO % : S^^tl^m^dlkeyi (1OT0) Sanayide çalışan işçilerin toplam işgücüne oram (%) 43, ,9 Gayri safi milli hasıla içinde sanayi sektörünün payı (%) Teknik okul öğrencilerinin toplam nüfusa oranı. ( % ) 3,23 2,45 0,46 0,24 Kişi bağına yıllık çelik tüketimi (kg) Ki i başına yıllık elektrik tüketimi (KWh) ' Kişi başına gelir ($) Kişi basına günlük et-tüketimi (gr) 100,000 kişiye düşen doktor sayısı 100,000 kişiye düfen yatak sayısı 1,000 kişiye düşen otomobil Yıllık nüfus artış hızı (%) 230İ , , S 3 Tabloya kısaca bir göz atalım : Sanayide çalışan işçilerin toplam işgücüne oranı Bulgaristan'da ı% 48,4, Yugoslavya'da %; 40, Türkiye? de % 14, Filipinlerde f/o İSO'dur. Gayrisafi milli hasıla içinde sanayi sektörünün payı Bulgaristan'da % 58, Yugoslavya'da % 48, Türkiye'de % 24, FSlipinler'de % 21? dir. Ki i başına düşen yıllık çelik tüketimi Bulgaristan'da 273 kg» Yugoslavya'da 167 kg, Türkiye'de 27 kg, Mlipînler'de 35 kg, dır. Kişi başına düşen yıllık elektrik tüketimi Bulgaristan'da 2301 KWh, Yugoslavya'da 1288 KWh, Türkiye'de 245 KWh, Fïlipinler'- de 220 KWh. dır, 159

4 Tablonun tüm rakamlarını sıralamaya gerek yok, -Gelişmişliğin sosyal yönden karşılaştırılmasında da benzer sonuçlar görülmektedir, Amerika, Fransa gibi ülkeler bir yana bırakılsa bile, ülkemis, Bul* garistan ve Yugoslavya ile kariilaftırıldığında, sanayileşme konusunda söylenen söylevlere rağmen hiçte iç açıcı bîr.düzeyde olmadığımız anlaşılmaktadır. Bu konuda Filipinler ile Türkiye büyük bir benzerlik içinde görülmektedir. BAZI ÜLKELERDE SANAYtUEŞMB DtfflEMNtN GlSUŞlMt Başlangıçta ülkemize yakın düzeyde olduğu için örnek olarak aldığımız Bulgaristan, Yugoslavya ve Filipinler için sanayileşme düzeyini belirleyen tüm verilerde eski yıllara ait değerleri bulamadık. Bulabildiğimiz iki önemli veri» kişi basma yıllık çelik tüketimi ve kişi basma yıllık elektrik tüketiminin 1988 yılından 1970 yılma kadar değişimi, bu konuda bazı yargılara varmamıza elanak verecek yeterliktedir* 1938 yılından 1970«yılma kadar kişi başına yıllık çelik tüketimi grafik Tde, ayni yıllar için yıllık elektrik tüketimi ise grafik 2'de gösterilmiştir. Grafik 1 incelendiğinde şu gerçekler görülmektedir : 1938 yılında Bulgaristan'da kişi başına yıllık çelik tüketimi Türkiye'dekinin 1,9 katı, 1970 yılında ise 10,1 katıdır, Bu yıllar arasında kişi başına yıllık çelik tüketimi Türkiye'de % 170, Bulgaristan'da i% 1337 artmıştır. Yıllık çelik tüketiminde 1938'de Türkiye Filipinlerin 1,9 kg/kişi yüksek iken 197O*de Fîlipinler'den 8 kg/kişi geriye düşmüştür, I960 - İ97O arasında yılda kişi ba ma düşen çelik tüketimindeki artış Türkiye'de 0,5 kg, Bulgaristan'da 16,3 kg'dır. Bu dönemde Bulgaristan'daki artış Türkiye'dekinin 32,5 katıdır, 1938 yılında Bulgaristan'da kişi başına yıllık elektrik tüketimi Türkiye'dekinin 1,9 katıdır yılında ise 9,3 katıdır arasında kişi basma yıllık elektrik tüketimi artığı Türkiye'de 14,4 KWh, Bulgaristan'da 170,6 KWh'dir. Bu dönemde Bulgaristan'daki artış Türkiye'dekinîn 11,8 katıdır, Bir ülkenin gelişmişlik durumunu belgeleyen önemli verilerden iki tanesi de doktor başına ve yatak başına nüfustur. Bu göstergeler, 100*000 kişiye düşen doktor sayısı ve kişiye düşen yatak sayısı olarak grafik 3 ve grafik 4'te 20 yıllık gelişme süreci içinde 160

5

6

7 gösterilmiştir. Bu grafiklerin incelenmesinden elde edilecek sonuçlar yukarıdaki sonuçlar doğrultusundadır. Basa ülkeler gruplarında kişi başına gelirdeki gelişme tablo 3-te gösterilmiştir, tahminleri TABLfO 8 : Bazı ülkeler gruplamnda M i başına gémr fwtas İn/lan (DXEL 50, yıl rapora) Ülkeler Grubu Gelişmiş ülkeler S.S.C.B. ve Doğu Avrupa Güney Amerika Azgelişmiş Ülkeler KİNİ başına gelir Yıllık Ortalama Artış <$) 6,1 87,7 12 3, * arası artış oram (%) 6, Bu tablodaki tahminlere göre, arasında kigi başına milli gelirdeki yıllık artışlar Azgelişmiş Ülkelerde 3,1 $, Gelişmiş ülkelerde 6,1 $, Güney Amerika Ülkelerinde 12 $, S.S.O.B, ve Doğu Avrupa Ülkelerinde S7,7 $ dır* SONUÇ Buraya kadar, D.LE. ve Birleşmiş Milletler istatistiklerine dayanarak yaptığımız karşılaştırmalardan şu sonuçlar çıkarılabilir. Ülkemiz, 32 yıldır parlak kalkınma söylevlerinde söylenenlerin tersine, Mç te iç açıcı bir gelişme gösterememiştir, Ülkemiz gibi, kapitalist sanayileşme yöntemine bel bağlamış olan Mlipinler'in durumu da bizimkinden daha parlak değildir* Başlangıçta ülkemizin sanayileşme düzeyine yakın olan Bulgaristan ve Yugoslavya, bu dönem içinde, Filipin ve Türkiye ile kıyaslanamıyaeak bir gelişme göstermişlerdir, Gelecek yıllarda kişi basma düşecek milli gelir artışlarına ilişkin tahminler, S*S*O«B. ve Doğu Avrupa Ülkeleri üe Azgelişmiş Ülküler, Güney Amerika ve 'Gelişmiş Ülkeler arasında önemli gelişme farkları olacağını göstermektedir* Görüluyorki sanayileşme sorunu öminde bir politik tercih sorunudur. Bu poütik tercihi yapacak olan yer kuşkusun politik iktidardır. Çıkarları, dev tekellerin çıkarları ile özdeşleşmiş işbirlikçi sermaye çevrelerinin egemen olduğu politik iktidarların "ülkenin sanayileşmesini sagliyacak kararlan almasını beklemek tutarlı bir yaklaşım değildir. 163