1. GİRİŞ. Şekil 1A. Subtropik İklim Bölgelerine Uygun Anna Elma Çeşidi

Transkript

1 1. GİRİŞ Elma, Rosales takımının, Rosaceae familyasının, Pomoideae alt familyasından Malus cinsine girer. Malus cinsi içerisinde Asya, Avrupa, Amerika ve diğer ülkelerde yetişen 30 dan fazla tür vardır (Özbek, 1978). Elmanın kültüre ne zaman alındığı bilinmemekte, Asya ve Avrupa kıtalarında tarihten önceki çağlardan bu yana yetiştiriciliği yapılmaktadır. Elma ülkemizde üretim ve alan bakımından diğer ılıman iklim meyvelerinin başında gelen bir meyve türüdür yılı üretim değerimiz ton dur. Dünya elma üretimi ise ton dur. Dünya elma üretiminde ilk sıralarda Çin, ABD, İran, Türkiye ve Fransa yer almaktadır (FAO, 2007). Elma, Anadolu dan Yunanistan ve İtalya yolu ile bütün Avrupa ya yayılmış ve buradan da ilk göçmenler ile Kuzey Amerika ya götürülmüştür (Özbek, 1977). Kuzey Amerika, Güney Afrika, Yeni Zelanda ve Avustralya daki yetiştiriciliği yeni olmasına rağmen bu bölgeler günümüzde elma kültürünün ileri derecede teknik düzeye ulaştığı merkezler haline dönüşmüştür (Özçağıran ve ark., 2004). Subtropik İklim Bölgelerinde elma çeşit çalışmaları ilk olarak Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi nde, yurtdışından getirilen Anna ve bunun tozlayıcısı olan Ein Shemer çeşitleri ile başlatılmıştır. Adana daki bu ilk çalışmada tozlayıcı olarak önerilen Ein Shemer çeşidinin çiçeklenmesi Anna çeşidinin çiçeklenme döneminden daha geç olmuş ve bu iki çeşidin çiçeklenmeleri farklı zamanda gerçekleşmiştir. Bu nedenle daha sonra Golden Dorset yurt dışından getirtilmiş ve denemeye bu çeşidin katılmasıyla olumlu sonuçlar alınmıştır (Şekil 1A, 1B). Şekil 1A. Subtropik İklim Bölgelerine Uygun Anna Elma Çeşidi 1

2 Şekil 1B. Subtropik İklim Bölgelerine Uygun Golden Dorset Elma Çeşidi Dünyadaki öteki elma üreticisi ülkelerde sadece kara ikliminde yetiştirilen bu üç çeşit böylece ilk olarak Subtropik iklim koşullarında da yetiştirilmeye başlamıştır yılından sonrada bu çalışmalar ışığında özellikle özel sektörün elma yetiştiriciliğine artan ilgisi Adana, Tarsus ve Mersin de kurulan elma bahçelerinin sayı ve alanını artırmıştır. Bu da Çukurova nın yeni bir elma bölgesi adayı olmasını sağlayacaktır. Aynı iklim koşullarına sahip olan KKTC de elma yetiştiriciliği yapılması amacıyla denemeler kurulmuştur. Subtropik koşullarda yapılan elma yetiştiriciliğinde çeşit seçiminde önemli bir konu, çeşitlerin soğuklama istekleri ve bölgenin soğuklama süresinin bilinmesidir. Dinlenmeye giriş ve dinlenmeden çıkış üzerine etki eden en önemli hormon bitki bünyesinde üretilen, bir bitki büyüme düzenleyicisi olan ABA nın (Absizik Asit) birikimi ile dinlenmeye girmekte, sıcaklıkların artması ile bitki bünyesinde parçalanarak dinlenmeden çıkışı sağlamaktadır. Konu ile birçok araştırıcı çalışmıştır. Seo ve Koshiba (2002), bitki bünyesinde bulunan absizik asit (ABA), bitkilerin yaşam döngülerinde önemli bir yeri olan dinlenme olayında, büyük rol oynadığını bildirmiştir. Subtropik bölgelerde elma yetiştirciliği için bugüne kadar yapılan çalışmalarda temmuz sonu ağustos başında olgunlaşan Galaxy çeşidinin yanısıra aynı Gala grubu elmaları deneyerek üretim yelpazesinin arttırılması hedeflenmektedir. Bu 2

3 amaçla 3,5 x 1m aralıklarla telli sistemde plantasyonu yapılmış M9 elma anacı üzerine aşılı Galaxy Gala, Royal Beauty Gala, Red Gala, Mitch Gala, Shiniga Gala, Brookfield Gala, Summerred, Vistabella, Wiliam s Pride, Jerseymac ve Delsorf yazlık ve Pink Lady gibi kışlık, farklı yeni elma çeşitleri kullanılmaktadır. Bu çeşitler KKTC iklim koşullarına uygun olduğu düşünülen ve 2010 yılında dikilecek çeşitlerdir. Renklenmesi iyi olabilecek ve ticari değeri yüksek çeşitlerdir (Şekil 3). Gala elmaları dünyada yetiştiriciliği yapılan elma çeşitleri arasında en popüler olanlarındandır. Pek çok mutantı geliştirilmiş olup bazıları; Buckey Gala, Crimson Gala, Galaxy Gala, Extrared Gala, Ultrared Gala, Shiniga Gala, Mondial Gala, Royal Gala, Scarlet Gala, Pasific Gala, Mitch Gala ve Brookfield Gala dır. Soğuklama gereksinimi düşük olan yazlık elma çeşitlerini, düşük rakımlarda, Akdeniz ve Ege gibi kıyı kesimlerinde yetiştirebilmek mümkün olmaktadır. Anna, Golden Dorset ve Einshemer gibi yazlık elma çeşitleri bu bölgelerde yetiştirilebilir. Aynı zamanda yabancı orijinli önemli yazlık elma çeşitlerinin de adaptasyon çalışmaları yapılmalıdır. Yazlık elmalarda pazar değerinin korunması amacıyla hasattan hemen sonra soğuk hava depolarına alınması önemlidir (Kaşka, 1997). Küden ve Kaşka (1990), bazı şeftali ve nektarin çeşitlerinin soğuklama gereksinimlerinin hesaplanması ve dinlenmelerinin kesilmesiyle ilgili yaptıkları çalışmada, Soğuk Birimi (Chill Unit) yönteminin en ideal yöntem olduğunu bildirmişlerdir. Çünkü subtropik iklim koşullarında sıcaklık rejimleri yıllara bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle bu koşullarda Soğuk Birimi (Chill Unit) yöntemi tercih edilmektedir. Elde edilen sonuçlara göre çeşitlerin soğuklama gereksinimlerinin karşılanmasında sadece +7.2 C nin altındaki sıcaklık değerlerinin önemli olmadığı, 12 C gibi orta derecedeki sıcaklıkların dahi dinlenmenin kesilmesine olumlu etki yaptığı belirtilmiştir. Bu nedenle araştırıcılara göre, kışı ılık geçen bölgelerde yetiştirilmek üzere seçilecek olan çeşitlerin soğuklama gereksinimlerinin, bölgenin soğuklama süresinin biraz üzerinde olması ekonomik yetiştiricilik için sakıncalı olmayacaktır. Küden ve Kaşka (1992), yaptıkları bir çalışmada yılı kış döneminde Adana da soğuklama süresini +7.2 C nin altında 475 saat, Balcalı da 886 saat, yılında Adana da 438 saat, Balcalı da 687 saat, yılında ise Adana da 682 saat, Balcalı da 992 saat olarak bulmuşlardır. Araştırıcılar, Balcalı ile Adana arasındaki sıcaklıklar arasında bazen 4 C ye varan farklılıklar olduğunu bildirmişlerdir. Küden ve Kaşka (1993), yetersiz soğuklamanın, kışın yaprağını döken meyvelerin subtropik koşullardaki yetiştiriciliğinde sık karşılaşılan bir sorun olduğunu, Adana da kış soğuklarının yıldan yıla değiştiğini ve bundan dolayı bazı yıllar çok az ürün elde edilebileceğini, dolayısıyla çiftçilerin yetiştirdikleri çeşitlerin soğuklama gereksinimlerini bilmeleri gerektiğini belirtmişlerdir. 3

4 2. ÖNEMLİ ÇEŞİTLER İsviçre ve öteki Avrupa ülkelerinde Gala elmaları eylül başında derime başlamakta ve +1oC de aralık sonuna ve Kontrollü Atmosfer depolarda ise mayıs a kadar saklanabilmektedir. Arjantin, Şili, Yeni Zelanda vb. deniz aşırı ülkelerde yetiştirilen Gala lar ise mart, nisan, mayıs ve haziran aylarında piyasaya sürülmektedir. Bu açıdan bakıldığında Gala elmaları bakımında dünya ve özellikle Avrupa pazarında temmuz ve ağustos aylarında büyük bir boşluk vardır. Ülkemizin durumunu değerlendirildiğinde ağustos ayı bakımından İç Anadolu, Marmara, Ege, Göller Bölgesi ve öteki geçit bölgeleri; temmuz ayı bakımından ise Akdeniz sahil şeridinde ve KKTC de yapılacak üretim bu boş pazardan yararlanmamızı sağlayacaktır. Elma pazarı bakımından çok büyük bir dış pazar şansı olan ve subtropik iklime sahip Akdeniz Bölgesi, elma yetiştiriciliğini de değerlendirmekte yarar vardır. Öte yandan dünyada çeşit bazında elma üretiminde değişimler incelendiğinde yazlık Gala elmasında önemli artışlar olmaktadır. Gala elmasının Dünya daki üretim zamanı ve pazardaki boşluk çizelge 1 de görülmektedir. Çizelge 1. Dünya Pazarında Yıl İçerisinde Gala Elmasının Durumu Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık İsviçre Avrupa Birliği Ülkeleri Deniz Aşırı Ülkeler Kaynak: http// 4

5 3. İKLİM VE TOPRAK İSTEKLERİ 3.1. İklim İsteği Elma ağacı kış soğuklarına çok iyi dayanır. Kış dinlenme periyodunda ağacı -35, -40 C ye, bir yaşlı sürgünleri -20 C ye kadar dayanmaktadır. Hiç şüphesizdir ki soğuklara dayanımda çeşitlerin, anaçların ve uygulanan kültürel sistemlerin önemli etkileri vardır. Elmalarda çiçek tomurcukları sonbaharda çok erkenden şiddetli donlara karşı dayanıklı bir hal alır. Bu durumlarda çiçek tomurcukları elma ağacının gövdesi kadar şiddetli soğuklara dayanır. Ancak, ilkbahara doğru gelişmenin başlamasıyla soğuklara karşı olan bu direnç yavaş yavaş azalır ve çiçeklerin açılmasıyla çok hassas bir aşamaya ulaşılmış olur. Elmalarda çiçekler, armut, şeftali ve kaysı gibi meyve türlerine göre soğuklara daha hassastır. -2.2, -3.3 C de dişicik tepesinin soğuktan yandığı görülür. Elmalarda çiçekler nispeten geç açıldıklarından ve çiçeklenme periyodunda çiçeklerin hep birden açılmaması, periyodun uzun sürmesinden dolayı bu türde ilkbahar geç donlarından ileri gelen zararlanmalarla daha az karşılaşılmaktadır. Elmalarda küçük meyveler (ortalama 1cm. çapında) soğuklara karşı çiçeklerden daha hassastır. -1.1, -2.2 C de ufak meyveler içindeki tohumlar ölebilir bu da bu gibi meyvelerin dökülmelerine neden olmaktadır. Elmalarda olgun meyveler ise -2, -3.5 C de donar. Donmuş meyveler donun erimesinden sonra oksidasyon yapan enzimlerin etkisiyle kararmaya başlayarak ticari değerlerini kaybederler. Elma ağacının kökleri de kış soğuklarına karşı dayanıklıdır. İnce kökler dışında, diğerleri -7 den -15 C ye kadar dayanırlar. Elmaların fenolojik evrelerde soğuğa dayanımları Şekil 2 de gösterilmiştir. Elma, meyve türleri içerisinde kış dinlenmesine en çok ihtiyaç gösterenlerden birisidir. Geçmiş yıllarda yapılan denemelere göre elmalarda kış dinlenmesinin kesilebilmesi için +7.2 C nin altında saatin geçmiş olması gerekmektedir. Ancak günümüzde bölgelerin ve çeşitlerin soğuklama sürelerinin farklı yöntemlerle hesaplanması ile bazı çeşitlerin subtropik bölgelerde yetiştiriciliğinin yapılabileceği görülmüştür. Son yıllarda soğuklama süreleri düşük elma çeşitlerindeki artış ile ticari anlamda önem kazanmıştır. Bu çeşitlerden bazılarının soğuklama süreleri Çizelge 2 de sunulmuştur. KKTC iklim koşullarına uygun olduğu düşünülen ve 2010 yılında deneme alanlarına dikilmesi düşünülen bazı çeşitler Şekil 3 te sunulmuştur. 5

6 Çiçeklenme Dönemleri % 10 Ölüm % 90 Ölüm Şekil 2. Elmaların Farklı Fenolojik Evrelerde Soğuğa Dayanımları. Çizelge 2. Soğuklama Gereksinimi Düşük Bazı Elma Çeşitleri ve Bunların Altında Geçen Soğuklama Süreleri (saat) +7.2 C Elma Çeşitleri +7.2 C Altında Geçen Soğuklama Süreleri (saat) Anna 200 Dorset Golden 100 Ein Shemer 100 Vistabella Mondial Gala Fuji 400 Gordon 400 Pettingil 100 Pink Lady White Vinter Pearmin Winter Banana 400 Yellow Bellflower

7 Galaxy Gala Buckaye Gala Brookfield Gala Jerseymac Greenstar Jeromine William s Pride Summerred Pink Lady Şekil 3. KKTC İklim Koşullarına Uygun Olduğu Düşünülen ve 2010 Yılında Türkmenköy Ve Güzelyurt taki Deneme Alanlarına Dikilecek Çeşitler. 7

8 3.2. Toprak İsteği Elma yetiştiriciliği için uygun topraklar; yeterli kireç ve humus bulunduran tınlı, tınlı kumlu ve kumlu tınlı geçirgen topraklardır. Elma ağacı kurak yerlerde nemli yerlere göre toprak bakımından daha çok hassastır. Elmalarda kökler genelde yayvan büyümekte ise de taban suyunun 1m den yukarı olmaması istenir. Toprakta az oranda tuz bulunması halinde yetişebilir, armuda göre daha hassastır. Çok kireçli topraklarda demir alınımındaki sorunlar nedeniyle sarılığa tutulur. En elverişli toprak reaksiyonu ph 6-8 arasında olmaktadır. 4. YETİŞTİRME TEKNİĞİ 4.1. Çoğaltılması ve Kullanılan Anaçlar Elmalar daha önce yetiştirilen çöğür veya klon anaçlarına değişik dönemlerde aşılanarak çoğaltılabilirler. Aşılanabilecek büyüklüğe gelmiş anaçlara yaz sonunda durgun aşı, T göz aşısı yapılır 1 yıl sonra 2 yıllık fidan elde edilir. Şubat sonu, Mart başında ağaçlardan alınacak aşı kalemleri ile dilciksiz İngiliz aşısı veya yonga göz aşısı yapılarak bir yıl içinde 1 yıllık fidan elde edilir. Nisan ayında da daha önceden alınıp soğukta saklanan aşı kalemleri kullanılarak yine dilciksiz İngiliz aşısı, yonga göz aşısı veya T göz aşısı kullanılarak yine bir yıl içinde 1 yıllık fidan elde edilir Generatif Anaçlar Ülkemizde çoklukla değişik kültür çeşitlerinin tohumlarından oluşan yozlar, elmaların generatif anaçlarını oluşturmaktadır. Dış ülkelerde, anaç elde etmek için Winesap, Rome Beauty, G. Delicious, Mclntosh, Yellow Newton çeşitlerinin tohumları tercih edilmektedir. Bizde yeterli araştırmalar yapılmamış olmasına karşın bir örnek anaç elde etmek için Golden Delicious ve Ferik elma çeşidinin tohumları önerilebilir. Günümüzde bodur ve yarı bodur anaçlar kullanılarak sık dikim elma bahçesi tesisinin ülkemizde de önem kazanmaya başlamasına rağmen, hala elma bahçeleri çoğunlukla çöğür anaçlara aşılı elmalarla kurulmaktadır. Ayrıca, kurak ve yetersiz sulama olanaklarının olduğu alanlarda elma bahçesi tesisi için derin köklü, kuvvetli anaçlara gereksinim vardır. Öteki ülkelerde olduğu gibi bu konuda da Pozantı da çalışmalara başlanmış ve yeni bazı ticari elma çeşitleri çöğür anaçlara aşılanarak 4x1, 4x2, 4x3 ve 4x4m mesafelerle bir bahçe kurulmuştur. Ağaçlar normal spindel sistemiyle budanmaktadır. Bu denemeden alınan ilk sonuçlar çok ümitvar gözükmektedir Klonal Elma Anaçları Alnarp2 (A2): İsveç te elde edilmiştir. Kuvvetli bir anaç olup soğuk bölgelere uygundur. AR Serisi: İngiltere de East Malling Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitütüsü nde elde edilmiştir. Büyüme kuvveti M9 ve M27 arasındadır. Meyve iriliği bakımından M27 den daha iyidir. AR serisinin büyüme kuvvetleri M27 den MM106 ya kadar değişir. 8

9 Budagovski Serisi: Rusya da Budagovski tarafından melezlemelerle elde edilen anaçlardır. En önemlisi B9 dur. Diğer önemli olan Budagovski anaçları B146, B469 ve B491 dir. CG Serisi: ABD de Stark Bros fidanlığında H. Guengerich tarafından M8 in serbest tozlanan çöğürlerinden seçilmiştir. M9 dan biraz daha kuvvetlidir. Canell Geneva Serisi: New York Geneva Deneme İstasyonun da elde edilmiştir. Ateş yanıklığı ve kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır. Önem kazanan anaçlar CG10,24,44 ve 80 dir. J9(Jork9): Serbest tozlanan M9 çöğürlerinden Almanya da elde edilmiştir. Bazı özellikleri M9 a benzer. JM Serisi: Japonya da orta kuvvetli anaçlardan Marubakaido (M.prunufolia) ve Mitsubakaido nun (M.sieboldii) M9 ile melezlenmesiyle elde edilmiştir. Önem kazanan anaçlar JM1, JM5, JM7 ve JM8 dir. Hepsi M26 dan JM1, JM5 ve JM8 ise EMLA9 dan bodurdur. KSC Serisi: Kanada da Kentvil de elde edilmiş Robusta No5 ana çeşit ve Antonovka anacı tozlayıcı olarak kullanılmıştır. KSC 1 den 30 a kadar numaralandırılmıştır. MAC Serisi: Amerika da Michigan State Üniversitesi nde R.F Carlson tarafından elde edilmiştir. MAC 1, 4, 9, 16, 24, 39 ve 46 önem kazanmıştır. MH Serisi: İsrail de İngiliz M ve MM serisi anaçları yüksek toprak sıcaklıkları ve yetersiz dinlenme nedeniyle iyi sonuç vermemiştir. Yerli elma çeşidi olan Hashabi den MH 14-5 ve MH 15-6 elde edilmiştir. Ottawa Serisi: Kanada da elde edilmiştir. 0.1 den 0.17 ye kadar isimlendirilmiştir. Soğuklara dayanıklı anaçlardır. P Serisi: Polonya da Antonovka ve M.4 ve M9 un melezlenmesiyle elde edilmiş İngiliz anaçlarından soğuklara daha dayanıklı anaçlardır. P1, P2, P16, P14 ve P22 önem kazanmıştır. V Serisi: Kanada da Ontario Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonun da elde edilmiştir. V den V ye kadardır. 9

10 East Malling Anaç Serisi Çok Bodur Anaçlar M yılında M13 ve M9 anaçlarının melezlenmesi sonucu elde edilmiştir. Çok bodur bir anaçtır. Pratikte büyük ölçüde kullanılmamaktadır. Kuvvetli anaç-zayıf kalem ilişkilerinde ara anaç olarak yararlanılmaktadır Bodur Anaçlar M yılında M16 ve M9 anaçlarının melezlenmesiyle elde edilmiş, erkencilik ve çöğürlere göre % oranında bodurlaşma sağlanması ve verimliliği nedeniyle çok hızlı kullanım alanı bulmuştur. Çok nemli topraklardan hoşlanmaz. Toprakta tutunmasını sağlamak için, toprağa çakılacak bir kazığa gövdenin bağlanması gerekmektedir. M8, M9 Bu iki anacın ortak özellikleri, kök sistemlerinin yüzlek ve saçak köklü; toprakta tutmalarının çok zayıf olmalarıdır. Ayrıca, her iki anaç üzerine aşılı ağaçlar dikimlerinden 2-3 yıl sonra verime başlar, küçük taçlı ve bodur olurlar. M8, M9 anaçlarının bodurlaştırma özelliğinden ara anaç olarak da yararlanılmaktadır. Ayrıca M9 anacı, elma ağaçlarını % oranında bodurlaştırmaktadır Yarı Bodur Anaçlar M2, M7 Her iki anacın da toprakta tutunmaları bir önceki anaçlara göre daha iyidir. Orta büyüklükte taç yaparlar ve erken meyveye yatarlar. Toprak nemine dayanıklıdırlar. Bu anaç üzerine aşılı elma çeşitlerinde M2 % 25; M7 anacı ise % oranında bodurlaşma sağlamaktadırlar Kuvvetli Anaçlar M1 ve M13 M25 Kuvvetli bir kök sistemi ve taç oluştururlar. M1 in Amerikan elma çeşitleriyle uyuşma durumu henüz tam anlamıyla saptanamamıştır. Zayıf çeşitler ve topraklar ile kışı soğuk geçen bölgeler için uygun bir anaçtır. M13 ağır ve nemli topraklar için önerilebilir. Her iki anaç da daldırma, kök ve dal çelikleriyle çoğaltılabilirler. 10

11 Çok Kuvvetli Anaçlar M12, M16 M12 anacı gençlik döneminde çok kuvvetli büyür ve meyveye geç yatar. Meyvelerde renk oluşumu iyi değildir. Kök uruna dayanıklıdır. M16 anacı kuvvetli anaçlar içerisinde en iyisidir ve diğer kuvvetli anaçlara göre meyveye erken yatar. East Malling anaçlarının dışında Malling Merton anaç serileri de vardır. Bunlar, MM 104, MM 106, MM 109 ve MM 111 dir. Bunlar içerisinde yaygın olarak MM 106 anacı kullanılmaktadır. Bu yarı bodurlaştırıcı, çok verimli, tınlı toprakları seven, toprakta iyi tutunabilen kök sistemine sahip, ilkbahar gelişme dönemine, yaprak dökümüne ve kış dinlenme dönemine çok geç başlama eğiliminde bir anaçtır. Bu anaç üzerine aşılanacak elma çeşitlerinin %25-40 oranında bodurlaşmalarını sağlar. Drenaj sorunu olan veya su tutan taban arazilerde çok iyi sonuç vermez. Klonal elma anaçları ile sık dikim ve budama sistemleri konusunda yüzlerce araştırma yapılmıştır. Klonal bodur ve kuvvetli çöğür anaçlarının kullanıldığı bu araştırmalarda her zaman klonal bodur ve yarı bodur anaçlar, klasik kuvvetli çöğür ve yoz anaçlarına göre birim alandan yüksek meyve verimi alınmasını sağladığı görülmüştür. Bu kitapçıkta sadece eski ve bazı yeni klonal elma anaçları ile Hollanda da yapılan araştırma sonuçlarına yer verilmiştir(çizelge 5). Bu çalışmada kullanılan anaçlardan en iyi sonuç verenleri M9 yanında ondan daha iyi sonuç veren MARK, V605-1 ve P60 gibidir. Ülkemizde yakın zamanlara kadar süregelen geleneksel elma yetiştiriciliğinde çöğür anaçlara aşılı standart çeşitlere ait fidanlar kullanılmış ve bahçeler 8x8m hatta 10x10m aralıklarla kurulmuştur. Starkrimson ve Stark Spur Golden gibi spur çeşitler yaygınlaşmaya başlayınca da çöğürlere aşılı bu çeşitler 4x4m veya 4x5m aralıklarla dikilmeye başlamıştır. Bodur ve yarı bodur elma anaçlarının ülkemizde de yoğun olarak üretilmeye başlamasından sonra bunlara aşılı çeşitlerin dikim ve budama sistemleri konusunda çeşitli görüş ve öneriler ileri sürülmeye başlamıştır. Bu konuda ortaya çıkan belirsizlikleri açıklamak üzere çeşitler ve anaçlar dikkate alınarak yaygın olarak kullanılan dikim mesafeleri ve 10 dekar için gerekli fidan miktarları Çizelge 6 da verilmiştir Bahçe Tesisi Elma bahçelerini fidanlıklarda yetiştirilmiş aşılı fidanlarla kurmak en iyisidir. Nemli bölgelerde bahçeden erken ürün alabilmek için 4-5 yaşlı fidanları kullanmak doğru olursa da, kurak bölgelerde tutumu kolaylaştırmak ve fidanların yaşlanmalarını önlemek için daha genç 1-2 yaşlı fidanlarla çalışmak en doğrusudur. Bahçe yeri hazırlanırken, kurak yerlerde bahçe kenarlarına daha önceden ceviz, kavak gibi yüksek boylu ağaçlar dikilerek bahçenin nemi muhafaza edilmelidir. 11

12 Karışık bahçe kurarken de elmalar için daha serin, nemli ve gölgeli yerler tercih edilmelidir. Elma bahçelerinde ağaçlara verilecek mesafeler; çeşide, kullanılan anaca, toprak durumuna ve iklime göre değişir. Sulanan kurak yerlerde hava ve toprak nemini muhafaza etmek amacıyla sık dikim yapılmalı; nemli yerlerde ise havalanmayı sağlamak üzere seyrek dikim tercih edilmelidir. Elma bahçesi yerinin dikime hazırlanması sırasında dikim yapılacak alanın dikimden önce bir defa derince sonradan yüzeyden bir iki defa işlenmesi ve güneşlenmesi sağlanmalıdır. Hatta dikim ilkbaharda yapılacaksa toprak sürüldükten sonra kesekli bırakılarak kış yağışlarının toprağa iyice işlemesine imkan verilmelidir. Aslında en önemli olan husus toprak tesviyesinin yapılmasıdır. Arazi eğer meyilli ise bahçe kurarken teraslama yapılmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca taban suyunun yüksek olduğu yerlerde dikimden önce mutlaka drenaj yapılmalıdır. Elma bahçelerinde fidan dikimi kare, dikdörtgen ve eğer arazi meyilli ise kontur (tesviye eğrileri üzerine) dikim tesis edilir. Fidan dikimi yapılmadan önce mutlaka dikim noktaları belirlenmelidir. Dikim mesafeleri kullanılacak anaca ve çeşide bağlı olarak değişmektedir. Bu nedenle kullanılan anaç ve çeşidin özelliğinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Kullanılan anaç ve çeşit özelliklerine göre uygulanabilecek dikim mesafeleri Çizelge 3 te sunulmuştur. Dikilecek fidanlarda aranacak özellikler ise; mutlaka sertifikalı, ismine doğru fidanlar tercih edilmeli, ayrıca fidanlar sağlıklı, kök sistemi, çapı ve boyu TSE standartlarına uygun olmalıdır. Fidanlar ambalajlı olarak geldi ise ambalajdan çıkarılan fidanlar en kısa zamanda yerlerine dikilmeli, buna imkan yoksa fidanların toprakları derhal nemli bir toprak içerisine gömülmelidir. Fidanların fidanlıklardan bahçeye taşınmasında köklerin iyi bir şekilde korunmasına dikkat edilmelidir. Çizelge 3. Elma Bahçe Tesisinde Kullanılan Anaçlar ve Çeşitlerin Özelliklerine Göre Uygulanacak Dikim Mesafeleri. Çeşitler Anaçlar Dikim Ağaç sayısı mesafesi(m) (Adet/ha) Golden D. M9 3,0*1, Granny Smith M9 3,0*0, Jonagold M9 3,0*1, Elstar M9 3,0*0, Red Delicious ın Standart tipleri M9 3,5*1, Standart tipleri MM 106 5,0*4,0 500 Standart tipleri MM 111 6,0*4,0 416 Spur tipleri M 26 3,0*1, Spur tipleri MM 106 4,0*1, Spur tipleri MM 111 4,0*2,

13 4.3. Yıllık Bakım İşleri Toprak İşleme Elma bahçelerinde uygulanacak olan toprak işleme metodlarını başlıca iki kısım altında toplayabiliriz. 1. Açık toprak işleme: Bunda esas ağaçların diplerini ve bahçenin yüzünü yazkış türlü toprak işleme araçları ile işleyerek temiz tutmaktır. Böylece yabancı otların bitki kökleriyle rekabetini ortadan kaldırmak mümkün olmaktadır.açık toprak işleme metodu su ve rüzgar erozyonuna geniş ölçüde karşı bulunan yerlerde hiçbir zaman uygulanmamalıdır. 2. Kapalı toprak işleme: Bu metot adından da anlaşılacağı gibi toprak yüzeyinin bir takım örtü bitkileri ile örtülü tutulmasıdır. Bu sistem örtünün daimi olup olmamasına göre geçici örtülü ve daimi örtülü olarak ikiye ayrılmaktadır. Geçici örtülülerde toprak işlemede örtü bitkileri sonbaharda ekilir. İlkbaharda örtü bitkileri üzerlerinden diskaro geçilerek toprağa gömülür. Bundan sonra toprak yüzeyi açık işlemede olduğu gibi zaman zaman ve sonbahara kadar yüzlek işlenir. Bu sistemle kış aylarında erozyondan koruma ve kullanılacak örtü bitkisine göre baklagiller gibi bitkilerle toprak azotla gübrelenmiş gibi olmaktadır. Daimi örtülü sistemde ise toprak yüzeyi ekilen örtü bitkileriyle veya sürekli çayırla her zaman örtülü tutulur. Bu sistemde su faktörü çok önemlidir. Daimi çayır sistemi ile malç sistemi çoğu zaman birleştirilmektedir. Böylece biçilen çayırlar ağaçların diplerine 1.5m yarıçapındaki bir alana ortalama 20cm yükseklikte yığılmaktadır. Yığınlara budama artıkları, yapraklar ve diğer budama artıkları da atılmaktadır. Pratikte malç olarak saman da en çok kullanılan materyaller arasında yer almaktadır. Bu metotla ağaçlara daha uygun nem ve toprak sıcaklığı, daha az değişmekte, toprak organik ve inorganik maddelerce daha zengin hale gelmekte ve daha iyi bir havalanma sağlamaktadır. Bunlara ek olarak bu sistemde erozyonun önlenmesinde yarar sağlamaktadır Sulama Toprakta daima ağaç tarafından yeteri kadar alınabilecek miktarda suyun bulunması gerekmektedir. Elma bahçelerinde kullanılacak sulama sistemi toprak yapısı, su miktarı ve kullanılan anaç göz önünde bulundurarak seçilmelidir. Elma ağaçları saçak kök sistemine sahip oldukları için, diğer meyvelere oranla fazla su isterler ve yüksek nemden hoşlanırlar. Bahçelere verilecek su miktarı, yıllık yağış miktarı toplamına, bu yağışın dağılımına, bitkiden gelen su kaybı şiddetine, ağacın büyüklüğüne ve toprağın tipine göre değişir. Elma ağaçları için en önemli sulama zamanı, yazın yapılan sulamadır. Çünkü kurak geçen zamanlarda yaz sulamasına ne kadar erken başlanırsa o kadar da meyve tutumu artar, ayrıca verim ve kalitenin de artmasına yardımcı olur. Yaz sulamasına yağış durumuna göre mayısta başlanır, bütün yaz boyunca devam edilir. 13

14 Sulamada en önemli konu sulama zamanının iyi tespit edilmesidir. Bunun için en pratik yöntem toprağın elle kontrol edilmesidir. En uygun sulama şekli yağmurlama ve damlama sulama sistemidir. Damlama sulamada köklerin bulunduğu alanın bir kısmı sürekli nemli kalmaktadır Gübreleme Elma ağaçlarının gübrelenmesi, günümüzde yaprak ve toprak analizleri sonucu elde edilen verilere göre yapılmaktadır. Burada karşılaşılan en önemli sorun da özellikle yaprak analiz sonuçlarının değerlendirilerek verilecek gübre miktarlarını saptamasıdır. Bu soruna yardımcı olmak üzere elma ağaçlarında yaprak analizleri sonuçlarının değerlendirilmesinde kullanılabilecek makro ve mikro bitki besin madde düzeyleri Çizelge 4 te verilmiştir. Ayrıca bazı beslenme bozukluklarında yapılması gereken yaprak uygulamaları Çizelge 5 te sunulmuştur. Çizelge 4. Elma Ağaçlarında Yaprak Analizlerinin Değerlendirilmesinde Kullanılabilecek Makro ve Mikro Bitki Besin Madde Düzeyleri Besin Maddeleri Noksanlık Düşük Normal Yüksek Azot <1.6 < >2.80 Fosfor <0.11 < >0.30 Potasyum <0.70 < >2.00 Kalsiyum <0.31 < >3.00 Magnezyum <0.03 < >0.40 Mangan <5 < >140 Demir <25 < >100 Bakır <4 < >25 Bor <11 < >80 Çinko <6 < >200 14

15 Çizelge 5. Bazı Beslenme Bozuklukları İçin Yaprak Uygulamaları Beslenme Kimyasal Yıllık Uygulama Noksanlıkları uygulama oran/da zamanı Açıklamalar Azot Üre (% 45) g Kızarma ve taç Kalsiyum yaprak dökümü noksalıkları görülen yerlerde uygulanmaz Kalsiyum Kalsiyum klorid ve 7. Kalsiyum nitrat (%80 CaCl2) kg uygulama olarak veya arasındaki kalsiyum kloridli dönem bor solüsyonu ile karıştırılmaz Magnezyum Magnezyum 1.7 kg Taç yaprak 1. ve 2. sülfat (%11) dökümü uygulamalarda uygun pestisitlerle karışabilir Mangan Mangan sülfat (%24) Bakır sülfat Bakır (%22) g Bor Çinko Bor solüsyonu ( % 20.5 ) Çinko sülfat ( % 89 ) 510 g Dinlenme dönemi veya derim sonrası Dinlenme dönemi veya derim sonrası g g Taç yap. döküm ve 1.uygulama ile ve derim sonrası Dinleme dönemi veya derim sonrası İlkbaharda gelişme başlamadan önce uygulanır İlkbaharda gelişme başlamadan önce uygulanır Dengeli 2 eşit uygulama yapılır, 907 g sınırı geçilmez Gelişme başlangıcından önce uygulanır Elma ağaçlarında, bazı besin elementlerinin noksanlığında yapraklarda görülen simptomlara ait fotoğraflar Şekil 4 te gösterilmiştir. 15

16 Mangan Kalsiyum 16

17 Magnezyum Potasyum 17

18 Fosfor Şekil 4. Elma Ağaçları Yapraklarında Görülen Bazı Besin Elementi Noksanlıkları Budama Elma bahçelerinde yapılacak budamalar üç gurupta toplanmaktadır. 1. Genç ağaçlarda yapılacak taçlandırma budaması. 2. Verim çağındaki ağaçlara yapılacak verim budamasıdır. 3. Yaşlı ağaçlarda yapılacak gençleştirme budamaları. 1. Genç ağaçlarda yapılacak taçlandırma budamasında dikkat edilecek noktalar şunlardır: fazla budanan fidanlar geç meyveye yatar bu sebeple fidanlar amaca uygun budanmalıdır.yan dallar oluşturulurken dal açılarına dikkat edilmelidir. Burada çeşit ve kullanılan anacın özellikleri iyi bilinmelidir. Elma ağaçlarına verilecek taç şekli bölgeye göre değişebilir. 2. Verim çağındaki ağaçlara yapılan budamanın amacı daha çok ağacın tacını belli bir büyüklükte tutmak, her yıl kaliteli meyve vermesini sağlamaktadır. 3. Yaşlı ağaçlarda yapılan gençleştirme budamaları, meyve iriliği ve ekonomik manada üretimin temini için yaşından sonraki ağaçlarda uygulanacak budamadır. Gençleştirme budaması çok şiddetli olduğundan budamanın 2-3 yılda tamamlanması ve de gübreleme, sulama, zirai mücadele gibi teknik işlerin özenle yerine getirilmesi gerekir. Budama işlemlerinde mutlaka aşı macunu kullanılmalıdır. Bodur sistemde yapılan yetiştiricilikte ise ağaçları genç tutmak için geriye budama yapılmalıdır. 18

19 Seyreltme Elma ağaçlarında seyreltme, özellikle meyve kalitesi açısından büyük önem taşımaktadır. Seyreltmede amaç pazarlanabilir meyve miktarını artırmaktır. Günümüzde meyve ağaçlarında seyreltme ikiye ayrılır el ile seyreltme ve bitkisel hormonlar ile kimyasal seyreltme. Kimyasal seyreltmede bitkisel hormonlar ve kimyasal maddeler kullanılmaktadır. El ile seyreltme 15-20cm de bir meyve veya yaprağa bir meyve, Spindel budama sisteminde ise ağaç başına meyve olacak şekilde tam çiçeklenmeden yaklaşık 30 gün sonra yapılmaktadır. Elmalarda yapılan seyreltme çalışmalarında, kimyasal madde ve bitkisel hormon uygulamaları her yıl düzenli verim sağlarken, elle yapılan seyreltme uygulamalarında ise ertesi yıl verimin düştüğü saptanmıştır. Çizelge 6 da özellikle elma yetiştiriciliğinde meyve seyreltmesinde kullanılan seyreltici maddeler ve yöntemler ile uygulama zamanları çeşit bazında açıklanmıştır. Çizelge 6. Bazı Elma Çeşitlerinde Meyve Seyreltmesinde Kullanılan Maddeler ile Uygulama Miktar ve Zamanları Uygulamalar Çeşitler NAD Sevin 1000 lt Sevin +NAA NAA(ppm) (ppm) suya 1000 lt suya Early l ppm Lodi Golden Jerseymac ,VistaBella Golden l ppm Delicious Red Delicious Spur Tipler l ppm Red Delicious Jonagold Gala l ppm Uygulama Zamanı İlkpetal yapraklar dökülünce uygulanır Petal yaprakların dökülmesinden 7-12 gün sonra uygulanır Petal yaprakların dökülmesinden 21 gün sonra uygulanır Petal yaprakların dökülmesinden 7-12 gün sonra uygulanır 19

20 Hastalık-Zararlılar ve İlaçlama Zirai Mücadele problemleri bakımından elma yetiştiricileri, meyve yetiştiricileri arasında belki de en şanssız olanlardır. Çünkü elmacılığın o kadar meseleleri vardır ki yetiştiriciler devamlı dikkatli olmak zorundadırlar. En küçük bir ihmal bütün emeği boşa çıkarabilir. Elma yetiştiricisi ciddi bir ilaçlama programı uygulamak zorundadır. İlaçlama zamanının kaçırılması veya zamanında yapılmasına rağmen yanlış bir ilacın kullanılması telafisi mümkün olmayan tahribat ile sonuçlanabilir. Elma ağaçlarının çeşitli kısımlarında görülen olan birçok hastalık ve zararlı vardır Elma Bahçelerinde Kış Mücadelesi Elma zararlılarının pek çoğu kış mevsimini ağaçlar üzerinde yumurta halinde geçirirler (Kırmızı örümcekler, yaprak bitleri, armut yaprak uyuzu, sanjose kabuklu biti, tomurcuk tırtılları, meyve kabuğunu kemiren tırtıllar, elma ağ kurdu, yaprak büken, koşniller... vs.). Kış mücadelesinin genel gayesi, bunları imha ederek, erken ilkbahardan itibaren bunların bahçede büyük sorun olmasını önlemektir. Mücadeleye başlamadan önce bahçede yapılacak genel bir temizlik mücadelede başarı oranını yükseltir. Bu amaçla bulaşık olan tarlada derin budama yapılmalı, kuruyan dallar kesilip, budama artıkları toplanıp yakılmalıdır. Bahçe kenarındaki konukçu bitkiler yok edilmeli veya ilaçlanmalıdır. İlaçlama, ağaçların durgun olduğu devrede, tomurcukların patlamasından yaklaşık iki hafta önce yapılır. İlaçlama günü havanın güneşli ve sakin olmasının yanında, ilaçlama sonrası don olmaması gerekir. Bunun için ilaçlamaya karar vermeden önce hava raporlarını iyi takip etmek, eğer mümkün ise en yakın meteoroloji istasyonundan bilgi almak gerekir. İlaçlamada yüksek tazyikli pülverizatörlerin kullanılması gerekli olup, ağaçlarda en küçük bir ilaçsız kısmın kalmamasına dikkat edilmelidir. İlaçlama maliyeti yüksek olduğundan zorunlu haller dışında kış mücadelesi ekonomik olmaz. Kış mücadelesinin 3-4 yılda bir yapılması tavsiye edilmektedir. Mücadelede gerekli emniyet tedbirleri alınmalı, ilaçlamada kullanılan aletler, amonyaklı ya da deterjanlı su ile yıkandıktan sonra diğer mücadelelerde kullanılmalıdır Önemli Elma Hastalıkları Karaleke (Venturia İnaegualis (Cke) Wint ): Serin ve nemli bölgelerde elmanın en tahripkar hastalıklarından biri, belki de birincisi karalekedir. Karaleke hastalığının emareleri bütün elma üreticileri tarafından yakinen bilinir. Genellikle yaprakların üstünde zeytin yeşili, yağ lekesi biçiminde başlar, hastalık ilerledikçe siyahımsı ve kadifemsi bir görünüş kazanır. Meyveler üzerinde de aynı 20

21 görünüş olur. Hastalığın şiddetli olduğu yıllarda meyvelerde % 60 a varan zarar yaparak onların pazar değerini düşürür veya yok eder. Elma çeşitlerinin bu hastalığa karşı dirençleri bölgelere ve yıllara göre değişiklik arz eder. Mücadelesi: 1. Sonbaharda yere düşen hastalıklı yapraklar ertesi yılın hastalık kaynağı olduğundan, toplanıp imha edilmelidirler. 2. Bilinçli bir ilaçlı mücadele için zirai mücadele uzmanlarının uyarılarının anında dikkate alınması gerekir. Bu imkan yoksa çiftçi şartlarında şöyle davranılmalıdır; 1. İlaçlama; yaprakların fare kulağı büyüklüğüne ulaştığı dönemde, 2. İlaçlama; pembe çiçek tomurcuğu döneminde yani çiçek gözlerinin kırmızı uçları görüldüğünde, 3. İlaçlama; çiçek taç yapraklarının % inin döküldüğü devrede, 4. İlaçlama; meyvelerin fındık büyüklüğüne ulaştığı dönemde, 5. ve diğer ilaçlamalar ise ekolojik şartlar hastalığın ilerlemesi için uygun giderse şer gün ara ile havaların kurak, nemin azaldığı döneme kadar devam eder ilaçlamada % 1 lik bordo bulamacı veya % 50 hazır bakırlı preparatlar, 3. ve diğer ilaçlamalarda ise yağış durumuna göre organik, sistemik veya yarı sistemik fungusitlerden birisi kullanılmalıdır. Elma Küllemesi (Podosphaera leucotricha Ell. et. Ev. Salm.) : Standart çeşitlerimizden Golden Delicious küllemeye hassastır. Hastalık, ağaçların genç sürgünlerdeki yapraklarda beyaz un gibi bir tabakanın görülmesiyle kendini gösterir. Mücadelesi: Elmada küllemeye yakalanmış kısımların tedavi edilmesi zordur. İlaçlamanın gayesi, ağacın diğer dal ve sürgünlerinin hastalığa yakalanmasını önlemektir. Geç kalındığında, hastalıklı kısımların kesilip yakılması, müteakiben ilaçlama yapılması tavsiye edilir. İlaçlama zamanı ve şekli; 1. İlaçlama: Pembe çiçek tomurcuğu devresinde, 2. İlaçlama: Çiçek taç yapraklarının % sinin döküldüğü bir devrede, 3. Ve müteakip ilaçlamalar: 2. İlaçlamadan sonra Mayıs ayı sonuna kadar birer hafta; müteakiben Haziran ın 3. haftasının sonuna kadar ise 10 ar gün aralarla yapılmalıdır. 21

22 Küllemenin klasik ilacı kükürttür. Buna ilaveten uzmanlarca belirtilen diğer fungusitler kullanılmalıdır. Mücadelede ayrıca toprak bakımı, gübreleme bilhassa potasyum çok önemlidir. Diğer elma hastalıklarından bazıları ise şunlardır: Önemli Elma Zararlıları Monilya veya Mumyalaşma (Monilinia fructigena (Pers ) sacc.) Boğaz Çürümesi (Phytophtora cactorum) Elma İç Kurdu (Cydia pomonella L.) : Elma yetiştiricilerinin zararından en çok korktuğu problemlerden biri de elma iç kurdudur. Zararlı aslında küçük bir kelebek olup, sebep olduğu meyve dökümü, bu zararlının bıraktığı yumurtalardan çıkan larvaların (tırtılların) meyve içine girmeleri sonucu vuku bulur. Büyümüş meyvelerde dökülme nispeten azdır. Meyve üzerinde iç kurdunun açtığı bir delik ve etrafında pislikleri görülür. Meyve kesildiğinde, meyve içinde çekirdeğe kadar uzanan bir yeme yolu ve pislikler vardır. Genellikle meyve içinde beyazdan et kırmızısına kadar renkte ve başı kahverengi olan kurt (larva) bulunur. Kurtlu olan bu elmaların ekonomik değeri yoktur. Mücadelesi: En iyi ilaçlama zamanı ilk kelebek çıkışı tespit edildikten yaklaşık iki hafta sonra veya çiçekten 4-5 hafta sonradır. Pratik olarak mücadele zamanı, çiçek taç yapraklarının dökümünden sonra, meyvelerin fındık büyüklüğünü aldığında başlar ve ilaçlama gün ara ile hasada gün kalana kadar tekrarlanır. İlaçlamada tavsiye olunan bir insektisit (zehir) kullanılır. Elma Ağ Kurdu (Yponomeuta malinellus Zell.): İlkbaharda (Nisan sonu Haziran ın ilk yarısına kadar) büyük, sık veya genellikle birkaç yaprağı kaplayan, üzerinde tırtıllar bulunan ağlar görülür. İleri durumlarda iskeleti kalmış yapraklar görmek mümkündür. Kuvvetli bir tırtıl akımıyla bütün ağaçların ipek gibi parlayan ağlarla kaplandığına rastlanır. Oldukça obur olan tırtıllar, kısa bir zaman zarfında ağacın yapraklarını yiyerek onu kel haline getirirler. Mücadelesi: Fare kulağı devresinde dikkatli ve tazyikli püskürtme ile yeni çıkmış tırtıllar ölür. Ancak eğer ağlar meydana gelmişse, ilacı çok tazyikle püskürtmelidir ki ağlar delinip, ilaç ağın içine girebilsin. Elma Pamuklu Biti (Eriosoma lanigerum (Hausm).) : Yeni sürgün, dal ve gövdelerde beyaza benzer yumak şeklinde görünüşleriyle ortaya çıkarlar. Bu pamuklu beyaz tabakanın altında koyu kırmızı renkte çok sayıda pamuklu 22

23 bit vardır. Parmakla basılırsa içerden kırmızı bir su çıkar. Pamuklu bit emerek zarar yapar. Emgi yerlerinde kansere benzer şişlikler, yara ve urlar meydana getirirler. Sonuçta ağaçlar zayıf düşüp, kuruyabilirler. Mücadelesi: Mayıs ayından itibaren yapılan kontrollerle elma pamuklu biti kolonileri oluşmaya ve bu koloniler % 10 oranında sürgünde tespit edilince mücadele yapılır. Yeni bulaşmalar söz konusu ise 15 gün sonra 2. bir ilaçlama yapılır. Kırmızı Örümcekler: Elma yetiştiricilerinin çok yakından tanıdığı, buna rağmen mücadelesinde genellikle geç kaldıkları zararlılardan birisi de kırmızı örümceklerdir. Bunların pek çok türleri vardır. Kırmızı örümceklerin beslenmeleri sonucu yapraklardaki klorofilin en az % 35 i kaybolur ve yapraklar kahverengi bronz veya sarıya döner. Ağaçta fotosentez, su dengesi ve besin maddesinin kaybolması sonucu, ağaç zayıflar. Daha ileri safhada yapraklar dökülür, ağaç adeta çıplaklaşır ve sürgün gelişmesi durur. Mücadelesi: Yapraklar ilkbahardan itibaren lüp ile kontrol edilerek, yaprak başına ortalama ikiden fazla kırmızı örümcek görülünce çiçek taç yapraklarının tamamen dökülmesinden sonra ilaçlamaya başlanır. 15 gün sonra 2. ilaçlama yoğun olursa 3. ilaçlama yapılır. Genellikle Temmuz veya Ağustos ta kırmızı örümceğin farkına varılmasından dolayı (yaprak renginin değişiminden) geç kalınmıştır ve ilacın etkisi % 99 olsa bile sağ kalanların adedi her ağaçta yekün teşkil ettiği için kısa zamanda ilaçlamayı gerektirecek kadar çoğalıverirler. Diğer Bazı Elma Zararlıları Yaprak bitleri (Aphis spp) Elma göz kurdu (Anthonomus pomorum) İlkbahar elma yaprak emicisi (piresi) (Psylla mali) San-Jose kabuklu biti (Quadraspidiotus perniciosus) Kabuklu bitler Koşniller Elma gövde kurdu (Synanthedon myopaeformis) Yaprak galeri güveleri (Lyonetia clerkella, Stigmella malella Stt.) Yaprak bükenler (Archips rosana) Elma testereli arısı (Hoplocampa testudinea) 23

24 Hasat Elma meyve olarak ince kabuklu, çok nazik bir meyvedir. Meyveler hasat edilirken avuç içine alınmamalı, parmakla sıkılmamalıdır. Yün veya pamuklu eldivenlerle yapılacak derim ideal olanıdır. Meyveleri toplama kovalarına koyarken ve boşaltırken çok dikkatli olmalıdır. Sebep olunacak küçük bir yara veya ezik depo çürüklüğüne sebep olan mantarlar için giriş kapısıdır. Hasatta diğer bir nokta da hasat zamanının doğru olarak tayinidir. Elma meyveleri ağaç olumunda hasat edilir. Meyveler yeme olumuna soğuk hava depolarında belirli süre tutulunca ulaşırlar. Yazlık elmalar ağaç ve yeme olumuna ağaç üzerinde iken ulaşırlar. Bu sebeple yazlık çeşitler yeme olumunda hasat edilmelidir. Elma ağaçlarında hasat iki veya üç defa yapılır. İlk hasatta daha ziyade ağacın dış veya alt kısmındaki meyveler koparılır. Sonra ise iç kısımlardaki yarı ve üst dallardaki meyveler toplanır Seçme, Boylama ve Ambalaj Hasat edilen elmalar, kasalar içerisinde ambalaj evlerine getirilir, burada sağlamlık, şekil, renk ve kalitelerine göre bir seçmeye tabi tutulur. Sonra meyveler iriliklerine göre boylara ayrılır ve daha sonrada ambalaj kaplarına konulur. Bu işler küçük işletmelerde el ile yapılır. Büyük işletmelerde ise makinelerle yapılır. Bu şekil daha çabuk ve daha ucuza mal olur. Elmalarda kalite sınıflarına ayırma ve boylama Türk Standartlarına göre yapılır. Buna göre sofralık elmalar ekstra, birinci sınıf ve ikinci sınıf olmak üzere üç kalite sınıfına ayrılır. Kalite sınıflarının hiç birinden kurtlu ve çürük meyveler bulunmaz, ancak ikinci sınıfta %2 yi geçmemek şartı ile kurtlu ve çürük meyvelere tolerans tanınmıştır. İster hemen pazara sevk edilecek olsunlar ister saklamaya alınsınlar elmaları boylamadan sonra hemen ambalajlamak en iyisidir. Ambalaja meyvelerin kağıtlanmasıyla başlanır. Kağıtlara sarılan elmalar sandıklar içersine yanları üzerine gelecek şekilde ve diyagonal olarak yerleştirilir Depolama Hasat edilen elmalar pazara sevk edilinceye kadar depolarda muhafaza edilirler. Bu depolar adi depolar, soğuk hava depoları veya değişik atmosferli soğuk hava depoları olabilir. Elmaların depoda kalma müddeti, meyvenin depolama zamanı, ağacın beslenme durumu, mevsim ve çeşide göre değişir. Birçok elma çeşidi 1 ile 0 C de ve %85-90 nisbi nemde uzun süre saklanabilir. Ticari depolardaki sıcaklık 0-2 C dir. Elmalar 2 C de donarlar. Golden ve Starking ise en uygun 0 C de ve % 90 nisbi nemde, Granny Smith ise +3 C de saklanmalıdır. Tam zamanında yapılan hasat ve uygun depolama şartlarının sağlanmasıyla Golden Delicious ve Starspur Golden Delicious çeşitleri 5 ay, Starking Delicious ve Starkrimson Delicious çeşitleri 7 ay, Granny Smith çeşidi ise 9 ay süre ile depoda saklanabilir. 24

25 Depolama sırasında elmalarda bazı fizyolojik bozukluklar ve hastalıklar meydana gelebilir. Fizyolojik Bozukluklar Şunlardır: Hastalıklar ise Şunlardır: 1. Donma 2. Düşük sıcaklık zararları (Et kararması) 3. Ambar yanığı (Kabuk yanığı ) 4. Acı benek ve lentisel beneği 5. İç sulanması (camsı görünüş) 6. Yaşlanma Bozukluğu (Unlaşma, kepekleşme) 1. Mavi ve Yeşil çürüklük 2. Kahvarengi çürüklük 3. Acı çürüklük 4. Kurşuni Küf (Gri küf) 5. Karaleke 6. Siyah çürüklük 7. Pembe küf Normalden geç hasat edilen meyvelerde kısa sürede olgunlaşma görülür. Starking Delicious ta kepekleşme olur. Erken hasatta ise su kaybı fazla olur ve meyvelerin yeme kalitesi düşer. Golden Delicious ve Starkspur Golden Delicious ta kabuk yapısından dolayı su kaybı olur ve buruşma meydana gelir. Yine erken hasatta Starkrimson Delicious ta kabuk rengi bozulur ve meyvenin pazar değeri düşer. 25

26 KAYNAKLAR Anonim, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı- Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Zirai Mücadele Teknik Talimatları Cilt :3-4, ANKARA Anonim, http// Anonim, Kaşka, N., Türkiye de Elma Yetiştiriciliğinin Önemi, Sorunları ve Çözüm Yolları. Yumuşak Çekirdekli Meyveler Semp. 2-5 Eylül 1997, Yalova. S: 1-12 Küden, A.B., ve N.Kaşka, Bazı Şeftali ve Nektarin Çeşitlerinin Soğuklama Gereksinimleri ve Büyüme Derece Saatleri Toplamının Çeşitli Yöntemlerle Saptanması Bahçe, 18(1-2): Küden, A.B., ve N. Kaşka, Ilıman İklim Meyveleri Yetiştiriciliği Açısından Adana ve Pozantı daki Soğuklama Sürelerinin Çeşitli Yöntemlerle Saptanması. Doğa, Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, 16(1): Küden, A.B. ve N. Kaşka, Bazı Şeftali ve Nektarin Çeşitlerinin Soğuklama Gereksinimlerinin Saptanması. Ç.Ü.Z.F. Dergisi, 8(2): Küden, A., Küden, AB., Gülen., Tümer., A., Sırış, Ömer Modern Kiraz ve Elma Yetiştiriciliği Entegre Projesi Sonuç Raporu. Özbek, S., Genel Meyvecilik. Ç.Ü. Ziraat Fak. Yayınları: 111, Ders Kitabı: 6, Adana, 386 s. Özbek, S., Özel Meyvecilik. Ç.Ü. Ziraat Fak. Yayınları:128, Ders Kitabı: 11, A.Ü. Basımevi. Ankara, 486 s. Özçağıran, R., Ünal, A., Özeker, E., İsfendiyaroğlu, M Ilıman İklim Meyve Türleri: Yumuşak Çekirdekli Meyveler Cilt-II. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. No: 556, Bornova, İzmir, 200 s. Seo, M., Koshiba, T., Complex Regulation of ABA Biosynthesis in Plants. Triends in Plant ScienceWolume 7, Issue 1, January 2002, Pages

27 27