Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Transkript

1 Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. BALIKESİR İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi Jeoloji Uzmanı Balıkesir ili Türkiye akarsu havzalarına göre Susurluk Havzası (3 nolu havza) ve Ege Suları Havzası (4 nolu havza) içinde kalmaktadır. YER ÜSTÜ SU KAYNAKLARI Akarsular Türkiye akarsu havzalarını gösteren harita Akarsuların potansiyeli 3475 hm 3 /yıldır. Balıkesir ilinin başlıca akarsuları Susurluk, Gönen, Koca ve Havran Çayları dır. Susurluk Çayı: Kütahya'nın Şaphane Dağı ndan çıkarak, Bursa'da Nilüfer Çayı ile birleşip Ballıkaya'da Marmara Denizi ne dökülür. Gönen Çayı: Kazdağları nın kuzey eteklerinden doğan Gönen Çayı, Kalkım ve Pazarköy çevresindeki Kazak, Bakırçay ve Akkayası Çayları nı bünyesine aldıktan sonra büyür ve güneybatı kuzeydoğu doğrultusunda dar boğazlardan geçerek Gönen Ovası na oradan da Misakça nın batısından Erdek Körfezi ne dökülür. Toplam uzunluğu 110 km, il sınırları içindeki uzunluğu 60 km, potansiyeli 350 hm 3 /yıldır. Koca Çay: Madra Dağları ndan kaynaklanan akarsu, Manyas Gölü ne dökülür. Daha sonra gölden çıkarak gölün suyunu Karadere vasıtasıyla Susurluk Çayı na boşaltır. Uzunluğu 170 km, potansiyeli 610 hm 3 /yıldır Havran Çayı: Madra Dağları nın kuzey ve batı yamaçlarıyla, Kaz Dağları nın güney kesimlerinden doğan küçük derelerin beslediği akarsu, ormanlarla kaplı vadiler içinden geçer. Havran Ovası ndan sonra Burhaniye ilçesinin 1,5 km güneyini görerek, Edremit Körfezi nde Ege Denizi ne dökülür. Uzunluğu 55 km, potansiyeli 86 hm 3 /yıldır 1

2 ( html). Uzunlukları ve potansiyeli verilen bazı akarsular şunlardır: Simav Çayı: Toplam uzunluğu 321 km, il sınırları içindeki uzunluğu 250 km, potansiyeli 1,280 hm 3 /yıldır. Barajlar Dursunbey Çayı: Uzunluğu 55 km, potansiyeli 245 hm 3 /yıl, Madra Çayı: Uzunluğu 60 km, potansiyeli 35 hm 3 /yıl, Edremit Çayı: Uzunluğu 25 km, potansiyeli 42 hm 3 /yıl, Burhaniye Deresi: Uzunluğu 41 km, potansiyeli 71 hm 3 /yıl, Zeytinli Deresi: Uzunluğu 19 km, potansiyeli 76 hm 3 /yıl, Çıtalan Deresi: Uzunluğu 12 km, potansiyeli 15 hm 3 /yıl, Karakoç Deresi: Uzunluğu 20 km, potansiyeli 7 hm 3 /yıl, Mürvetler Deresi: Uzunluğu 50 km, potansiyeli 74 hm 3 /yıl, Sığırcı Deresi: Uzunluğu 30 km, potansiyeli 24 hm 3 /yıl, Diğer derelerin potansiyeli 245 hm 3 /yıldır. Çaygören Barajı: Sındırgı ilçe merkezinin kuzeydoğusunda ve yaklaşık 5 km uzaklıkta, Simav akarsuyu üzerinde, 1971 yılında kurulmuş olup, % 77 sulama, % 23 taşkın amaçlıdır. Gövde hacmi 3,4 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 147,021 hm 3, normal su kotunda göl alanı 8,130 km 2, sulama alanı 20,026 ha dır İkizcetepeler Barajı: Balıkesir-İzmir güzergahından il merkezine 21 km mesafede, Kille Çayı üzerinde, 1992 yılında kurulmuş olup, % 16 sulama, % 84 içme suyu amaçlıdır. Gövde hacmi 1,115 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 164,56 hm 3, normal su kotunda göl alanı 9,60 km 2, sulama alanı 4,688 ha dır Sarıbeyler Barajı: Savaştepe ilçe merkezinin 9 km kuzeyinde Sarıbeyler yakınında, Yağcılı Çayı (Çitalan) üzerinde, 1985 yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Gövde hacmi 0,5 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 15,573 hm 3, normal su kotunda göl alanı 1,371 km 2, sulama alanı ha dır Gönen HES: Gönen ilçesinin 25 km güneybatısındadır. Gönen Çayı üzerinde, 1997 yılında kurulmuş olup, % 4 taşkın, % 50 sulama, % 30 enerji, % 16 içme suyu amaçlıdır. Gövde hacmi 2,4 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 164 hm 3, normal su kotunda göl alanı 10,4 km 2, sulama alanı 16,765 ha, 10,6 MW gücündedir Madra Barajı: Altınova ilçesinin 6 km kuzey doğusunda, Madra Çayı üzerinde, 1998 yılında kurulmuş olup, % 89 sulama, % 11 içme suyu amaçlıdır. Gövde hacmi 3,17 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 79,372 hm 3, normal su kotunda göl alanı 2,67 km 2, sulama alanı 7,872 ha dır Çamköy Barajı: Bigadiç ilçesinin 10 km kuzeydoğusunda, Ayıtlıdere Çamköy kolu üzerinde, 1991 yılında kurulmuş olup, borlu atık suların kontrolü amaçlıdır. Gövde hacmi 1,23 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 8,70 hm 3, normal su kotunda göl alanı 69 km 2 dir 2

3 Manyas Barajı: Manyas ilçesinin 18,5 km güney batısında, Kocaçay üzerinde, 2009 yılında kurulmuş olup, sulama ve taşkın amaçlıdır. Gövde hacmi 3,3 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 404 hm 3, normal su kotunda göl alanı 16,8 km 2, sulama alanı 35,779 ha dır Havran Barajı: Havran ilçesinin 9 km doğusunda Havran Çayı üzerinde boğaz ağzı mevkiinde, havran Çayı üzerinde, 2009 yılında kurulmuş olup, sulama, taşkın koruma amaçlıdır. Gövde hacmi 1,05 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 66,5 hm 3, normal su kotunda göl alanı 3,15 km 2, sulama alanı 3,060 ha dır Göller Balıkesir ilinde Manyas ve Tabak Gölü adında iki önemli göl bulunur. Manyas Gölü: Türkiye'nin 6. büyük gölüdür km 2 dir. Deniz seviyesinden 20 m yüksekliktedir. Kocaçay ile beslenir. Karadere ile Susurluk Çayı nı besler. Manyas Gölü nün en önemli yönü, göl kenarında milli park halinde bulunan "Kuş Cenneti" isimli kısmıdır. Bu bölgede 8600 çeşit kuş vardır. Dünyanın en uzak köşelerinden gelen üç milyon kuş, bu bölgede barınmakta, kuluçkaya yatıp yavrularını büyütmektedir. Bu milli park 52 dekar genişliktedir ( html). Tabak Gölü: Edremit Körfezi nden Ege Denizi ne dökülen Havran, Zeytinli ve Kızılkeçeli çayları büyük bir bataklık meydana getirirler. Bu bataklığın ortasındaki su birikintisine "Tabak Gölü" denir ( Göletler Antimon Göleti: Susurluk ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama ve taşkın koruma amaçlıdır. Depolama hacmi 0,10 hm 3, normal aktif hacmi 0,1 hm 3, sulama alanı 150 ha dır Hacıhüseyin Göleti: Balya ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,60 hm 3, normal aktif hacmi 0,56 hm 3, sulama alanı 75 ha dır Halkapınar Göleti: Merkez ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,93 hm 3, normal aktif hacmi 0,902 hm 3, sulama alanı 106 ha dır Karakol Göleti: Merkez ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,90 hm 3, normal aktif hacmi 0,85 hm 3, sulama alanı 142 ha dır İbirler Göleti: Merkez ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,76 hm 3, normal aktif hacmi 1,69 hm 3, sulama alanı 451 ha dır Karacaören Göleti: Merkez ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,52 hm 3, normal aktif hacmi 0,52 hm 3, sulama alanı 109 ha dır 3

4 Alidemirci Göleti: Balya ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,65 hm 3, normal aktif hacmi 1,58 hm 3, sulama alanı 180 ha dır Kocabey Göleti: Sındırgı ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,86 hm 3, normal aktif hacmi 0,77 hm 3, sulama alanı 96 ha dır Değirmenli Göleti: Bigadiç ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,16 hm 3, normal aktif hacmi 1,109 hm 3, sulama alanı 290 ha dır Söve Göleti: Susurluk ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 2,32 hm 3, normal aktif hacmi 2,067 hm 3, sulama alanı 200 ha dır Ovacık Göleti: Merkez ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,58 hm 3, normal aktif hacmi 0,56 hm 3, sulama alanı 86 ha dır Kocavşar Göleti: Merkez ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 2,24 hm 3, normal aktif hacmi 2,027 hm 3, sulama alanı 2,027 ha dır Soğuksu Göleti: Manyas ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,06 hm 3, normal aktif hacmi 0,89 hm 3, sulama alanı 135 ha dır Şahinburgaz Göleti: Erdek ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,9 hm 3, normal aktif hacmi 0,77 hm 3, sulama alanı 84 ha dır Kavaklı Göleti: Merkez ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,90 hm 3, normal aktif hacmi 0,90 hm 3, sulama alanı 172 ha dır Şamlı Göleti: Merkez ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 2,69 hm 3, normal aktif hacmi 2,455 hm 3, sulama alanı 316 ha dır Merinos Çiftliği: Bandırma ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,05 hm 3, normal aktif hacmi 0,047 hm 3, sulama alanı 106 ha dır Korucu Çiftliği: İvrindi ilçesinde yer alır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,05 hm 3, normal aktif hacmi 1,05 hm 3, sulama alanı 134 ha dır Armutalan Barajı: Balıkesir ili Armutalan köyünün 1 km güneyinde Musludere üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,04 hm 3, normal aktif hacmi 0,8 hm 3, sulama alanı 115 ha dır Akbaşlar Barajı: Dursunbey ilçesi Akbaşlar köyünün 2 km doğusundaki Kocalan Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,16 hm 3, normal aktif hacmi 1 hm 3, sulama alanı 277 ha dır 4

5 Ilıca Barajı: Balya ilçesi Ilıca Beldesi içinde olup, Balıkesir e kuş uçumu 27 km uzaklıkta, Barut Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,71 hm 3, normal aktif hacmi 1,5 hm 3, sulama alanı 181 ha dır Çataldağ Barajı: Susurluk ilçesi Gürece Köyünün 2 km doğusundadır yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 4,96 hm 3, normal aktif hacmi 4,468 hm 3, sulama alanı 53 ha dır Karapürçek Barajı: Susurluk ilçesi Karapürçek Beldesinin 800 m doğusunda, Bıçkı Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,08 hm 3, normal aktif hacmi 0,948 hm 3, sulama alanı 101 ha dır Cinge Barajı: Merkez ilçe Cinge Köyüne 2 km uzaklıkta, Döşeme Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,53 hm 3, normal aktif hacmi 1,3 hm 3, sulama alanı 299 ha dır Süleler Göleti ve Sulaması: Dursunbey ilçesi Süleler köyüne 2 km kuzey batısında, Eğri Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,10 hm 3, normal aktif hacmi 1,048 hm 3, sulama alanı 228 ha dır Yağcılar Göleti ve Sulaması: Merkez ilçe Yağcılar köyünün 1 km kuzey doğusunda, Kavacık Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,81 hm 3, normal aktif hacmi 0,726 hm 3, sulama alanı 151 ha dır Ortaca Göleti ve Sulaması: Merkez ilçe Ortaca köyünün 1 km kuzey batısında, Sazlı Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 0,72 hm 3, normal aktif hacmi 0,66 hm 3, sulama alanı 108 ha dır Demirkapı Göleti ve Sulaması: Susurluk İlçesi Demirkapı köyünün 3 km güney batısında, Ayıtlı Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,39 hm 3, normal aktif hacmi 1,2 hm 3, sulama alanı 190 ha dır Yaylabayır Göleti ve Sulaması: Sındırgı İlçesi Yaylabayır Köyünün 200 m güney doğusunda, Almalı Deresi üzerindedir yılında kurulmuş olup, sulama amaçlıdır. Depolama hacmi 1,23 hm 3, normal aktif hacmi 1,13 hm 3, sulama alanı 243 ha dır YER ALTI SUYU KAYNAKLARI VE POTANSİYELİ Balıkesir ili jeoloji haritasına bakıldığında; Balıkesir Merkez ilçesi, Sındırgı, Manyas, Edremit, Burhaniye, Gönen Ovaları (haritada gri renkli gösterilen alanlar) taneli ortam alüvyon akiferlerdir. Bu alanın genel kaya birimi çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, çamurtaşıdır. Yer altı suyu kuyularla sağlanmaktadır. Kaz Dağları kısmı, Ayvalık doğusu, Dursunbey doğusu, Manyas Balya arası farklı yaşta magmatik, metamorfik ve sedimanter kayalardır. Bu kaya birimleri karbonatlı kısımları erimeli, diğer kısımları erimesiz kaya ortam akifer niteliğindedir. Sarı alanlar erimeli, az geçirgen, geçirgen olmayan az erimesiz kaya ortam akiferlerdir. 5

6 Balıkesir ilinde; Balıkesir Ovası 38,8 hm 3 /yıl, Ayvalık-Altınova 17,26 hm 3 /yıl, Edremit- Altınova 88,062 hm 3 /yıl, Gönen-Sarıköy 29,12 hm 3 /yıl, Gönen-Tahirova 4,5 hm 3 /yıl, Kapıdağ Yarımadası-Erdek 0,7 hm 3 /yıl, Sındırgı-Bigadiç-Gölcük 22 hm 3 /yıl, Kepsut 4 hm 3 /yıl, Bandırma- Manyas-Susurluk 39,05 hm 3 /yıl, Savaştepe 3,37 hm 3 /yıl, İvrindi-Gökçeyazı 1,307 hm 3 /yıl, Dursunbey 1,052 hm 3 /yıl, Balıkesir-Marmara Adası 2,765 hm 3 /yıl, Avşa Adası 0,188 hm 3 /yıl olarak yer altı suyu potansiyeli hesaplanmıştır (Balıkesir Çevre Durum Raporu, 2013). Balıkesir ili jeoloji haritası (MTA, 2009). SU KALİTESİ Balıkesir ilinde, Balya Deresi suyu analiz sonuçları verilmiştir (Çizelge 22). Balya Deresi yerinde ölçüm değerleri (parametre değerleri mg/l dir) (analiz sonuçları Temmuz 2007 tarihine aittir). Balıkesir ph Eİ Toplam sertlik Kalıcı sertlik K Na Ca Mg SiO 2 HCO 3 Cl Balya Deresi 7, ,9 58,1 9,77 9, ,4 11, ,7 SO 4 NO 3 NO 3 Mn Cu Zn Cd Sr Pb Fe Ni Balya Deresi ,5 0,5 14,2 0, ,7 0,5 0,5 30,0 0,08 ph: Asitlik, Eİ: Elektrik iletkenlik (µs/cm), NaCl: Tuzluluk, 0 C: Sıcaklık. Toplam ve kalıcı sertlik parametre değeri 0 A yılı Temmuz ayı değerlerine göre Balya yakınındaki kurşun madeni drenaj suyu, kalsiyum sülfatlı olup, limitin üstünde demir, çinko, sülfat saptanmıştır. Ağır metal kirliliği olan bu çayın suyu sulama amaçlı kullanılmaktadır. Bu halk sağlığı açısından risk oluşturmaktadır. Jeoloji haritasında sarı ve açık sarı ile gösterilen alanlar Miyosen-Pliyosen yaşındaki göl istifleridir. Bu kaya birimleri yer yer kömür oluşumlarını bünyelerinde barındırmaktadır. Dursunbey-Çakırca- Hamzacık-Odaköy, Balya-Değirmendere-Mancılık ve Bengiler, Gönen-Sebepli, Şaroluk, Küpçıktı, Köteyli ve Ayvacık ta kömür sahaları bulunmaktadır (MTA, 2010). 6

7 Balıkesir ili Miyosen-Pliyosen yaşında gölsel kaya birimleri ile kömür sahaları ve sıcak su kaynakları haritası (MTA, 2009). Şekil de haritada sarı renkli alanlarda açılacak içme suyu amaçlı kuyu suları Balkan Endemik Nefropatisi yönüyle dikkat edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Güre, Havran-Derman, Gönen, Kepekler, Kızık, Balya-Ilıcalı, Pamukçu, Hisaralan, Hisarköy, Pelitköy, Ayvalık-Ilıca, İvrindi-Bozören ve Ilıcaköy, Kepsut-Eşeler, Savaştepe- Kirazköy-Dağılıcası, Susurluk-Gökçedere-Ömerköy, Yıldız ve Emendre de sıcak su (jeotermal) kaynakları bulunmaktadır (MTA, 2009). Bünyesinde sınırı aştığında, sağlık için istenmeyen arsenik, bor ve florürün yer altı sularını kirletmemeleri için, sıcak suların alıcı nehir, çay, derelere karışmaları önlenmelidir. 7

8 Bazı sahalardaki kömürlerde arsenik saptanmıştır. Örneğin; Kepsut ilçesi Seçere 109 ppm, Gönen-Çatak 71,5 ppm, Gönen-Sebepli 346 ppm arsenik saptanmıştır (Tuncalı ve diğerleri, 2002). Kömürlerde arseniğin kaynağını teşkil eden pirit mineralleri bulunmaktadır. Bu sahalar ve kaya birimi içinde içme suyu amaçlı açılacak kuyulardaki sular arsenikçe zenginleşebilecektir. Bu sahalar çevresinde ve Miyosen kaya biriminde içme suyu temin amaçlı açılmış ya da açılacak içme suyu amaçlı su kuyuları, kömürlü seviyelere ulaştığı ya da kestiğinde, kurak mevsimlerde, su seviyelerinin düşmesine bağlı olarak daha fazla olmak üzere sularda arsenik konsantrasyonları artabilecektir. Volkanik kayaçlardan beslenen kaynak ve kuyu suları arsenik bakımından zengin olmaktadır. Ayrıca bu havzalardaki yer altı suları; sülfat, klorür, tuzluluk, elektrik iletkenliği yüksek olabilmektedir. Balıkesir ilinin içme suyunun; % 44 barajlardan, % 29 u kuyulardan, % 20 u kaynaklardan, % 6 sı akarsulardan, % 1 i göl ve göletlerden karşılanır. Balıkesir ili, belediyelerin büyük bir bölümü halen altyapı sorunlarını çözememişlerdir. Yaygın fosseptik kullanımı mevcut olup, kanalizasyon sistemlerini kısmen veya tamamen tamamlayan belediyelerin büyük bir bölümü deşarjlarını herhangi bir arıtıma tabi tutmadan doğrudan akarsulara veya denize yapmaktadır (Balıkesir Çevre Durum raporu, 2013). Değinilen belgeler Balıkesir İl Çevre Durum Raporu T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Balıkesir Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. Atabey, E (bas.) Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi html MTA Türkiye Yer Altı kaynakları (illere göre). Yerbilimleri ve Kültür Serisi-5, ISBN: Ankara. MTA Türkiye Linyit Envanteri. Envanter Serisi-202, ISBN: Ankara. Tuncalı, E., Çiftçi, B., Yavuz, N., Topak, S., Köker, A., Gencer, Z., Ayçık, H. ve Şahin, N., Türkiye Tersiyer kömürlerinin kimyasal ve teknolojik özellikleri, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü yayınları, 401s. Ankara. 8