Michel Foucault. Özne ve ktidar

Transkript

1 Seçme Yaz lar 1 Entelektüelin Siyasi fllevi Seçme Yaz lar 2 Özne ve ktidar Seçme Yaz lar 3 Büyük Kapat lma Seçme Yaz lar 4 ktidar n Gözü Seçme Yaz lar 5 Felsefe Sahnesi Seçme Yaz lar 6 Sonsuza Giden Dil Michel Foucault

2 Ayr nt : 307 Seçme Yaz lar: 2 Özne ve ktidar Michel Foucault Çevirenler Ifl k Ergüden-Osman Ak nhay Yay ma haz rlayan Ferda Keskin Katk da bulunan Hülya Tufan Ifl k Ergüden ve Tuncay Birkan n derlemifl oldu u Seçme Yaz lar, orijinal metnin editörleri ve Foucault nun asistanlar olan Daniel Defert ve François Ewald taraf ndan onaylanm flt r. Kitab n özgün ad Dits et écrits ( ) Gallimard/1994 bas m ndan çevrilmifltir. Éditions Gallimard Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak Ça la Turgul Düzelti Mehmet Celep Cet ouvrage, publié dans le cadre du programme d aide à la publication, bénéficie du soutien du Ministère des Affaires Etrangères, de l Ambassade de France en Turquie et du Centre Culturel et de Coopération Linguistique d Istanbul. Çeviriye destek program çerçevesinde yay mlanan bu yap t, Fransa D fliflleri Bakanl n n, Türkiye deki Fransa Büyükelçili i nin ve stanbul Frans z Kültür Merkezi nin deste iyle gerçeklefltirilmifltir. Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) Birinci bas m 2000 kinci bas m 2005 ISBN X AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca alo lu - stanbul Tel.: (0 212) Faks: (0 212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Michel Foucault Özne ve ktidar

4

5 çindekiler Michel Foucault...7 Sunufl: Özne ve ktidar Ferda Keskin...11 I. OMNES ET SINGULAT M: S YAS AKLIN B R ELEfiT R S NE DO RU...25 II. ÖZNE VE KT DAR...57 III. HAK KAT KAYGISI...83 IV. HAK KAT, KT DAR VE KEND L K...98

6 V. B REYLER N S YAS TEKNOLOJ S VI. STEPHEN RIGGINS LE SÖYLEfi VII. KT DARIN HALKALARI VIII. AYDINLANMA NED R? IX. AYDINLANMA NED R? X. ET N SOYB L M ÜZER NE: SÜRMEKTE OLAN ÇALIfiMAYA L fik N B R DE ERLEND RME Xl. B R ÖZGÜRLÜK PRAT OLARAK KEND L K KAYGISI ET Xll. AHLÂKIN DÖNÜfiÜ Xlll. B R VAROLUfi ESTET XlV. S YASET VE ET K XV. POLEM K, S YASET VE SORUNSALLAfiTIRMALAR XVI. HÜKÜMETLERE KARfiI, NSAN HAKLARI (müdahale) XVII. BAfiKA MEKÂNLARA DA R (konferans) Dizin...303

7 Michel Foucault Michel Foucault 1926 da Poitiers de do du da Fransa n n en önemli e itim kurumlar ndan École normale supérieure e kabul edildi. Felsefe ve psikoloji okudu de felsefe, 1949 da psikoloji dallar nda lisans derecesi ald. Bu y llarda birçok ünlü ismin yan s ra Louis Althusser in ve Hegel uzman Jean Hyppolite in ö rencisi oldu de girdi i Frans z Komünist Partisi nden 1952 de ayr ld. Bir süre hastanelerde psikolog olarak çal flt te Althusser in yerine École normale de felsefe asistan oldu ve psikoloji e itimine devam etti. Paris Psikoloji Enstitüsü nden psikopatoloji ve deneysel psikoloji diplomalar ald. Marksist bir bak fl aç s yla yazd ilk kitab Maladie mentale et personnalité den (1954, Ak l Hastal ve Kiflilik) sonra Georges Dumézil in 7

8 tavsiyesiyle sveç Uppsala daki Maison de France a direktör oldu. Burada Histoire de la folie à l âge classique (Klasik Ça da Delili- in Tarihi) üzerine çal flmaya bafllad de sveç ten ayr l p önce Varflova ya, ard ndan 1959 da Hamburg a gitti. Delili in Tarihi ni tamamlay p Clermont-Ferrand Üniversitesi nde psikoloji dersleri vermeye bafllad de Delili in Tarihi ni doktora tezi olarak savundu. Ard ndan Clermont-Ferrand da felsefe bölümünün bafl na geçti. Ayn y l Gilles Deleuze le tan flt. Bir y l sonra Georges Bataille n kurmufl oldu u Critique dergisinin yay n kuruluna girdi ve Naissance de la clinique (Klini in Do uflu) adl kitab n yay mlad da ilk bask s bir ayda tükenen ve büyük tart flmalara neden olan Les mots et les choses (Kelimeler ve fieyler) ç kt. nsan n ölümünü ilan eden ve felsefe ile insan bilimlerindeki tüm hümanist gelene i karfl s na alarak özellikle Jean-Paul Sartre n ve Komünist Parti ye yak n entelektüellerin sald r s na u rayan kitap çevresinde o dönemin moda ak m yap salc l kla ilgili sert bir polemik yafland. Bu tart flmalardan ve Fransa n n bo ucu geleneksel ahlâk ndan rahats z olan Foucault, Tunus Üniversitesi nde felsefe profesörü olarak çal flmak üzere Fransa dan ayr ld l y llar ayn zamanda Foucault nun edebiyat üzerine çeflitli türden önemli yap tlar yay mlad ve Tel Quel grubuyla yak n bir iflbirli ine girdi i dönemdir. Tunus ta anti-emperyalist gösteriler yapan ö rencilerle iflbirli i yapan ve May s 1968 olaylar ndan sonra Tunus polisinin sürekli tacizi üzerine Paris e dönen Foucault yeni kurulan deneysel Vincennes Üniversitesi nde felsefe bölümünün bafl na geçti ve burada bir y l ders verdi da Tunus ta tamamlad ve Kelimeler ve fieyler de kulland yöntemi aç klama denemesi olan L Archéologie du savoir (Bilginin Arkeolojisi) yay mland te Fransa n n en prestijli kurumlar ndan Collège de France da kendisi için kurulan Düflünce Sistemleri Tarihi kürsüsüne seçildi. Bunun ard ndan Groupe d Information sur les Prisons (G.I.P - Hapishaneler Üzerine Enformasyon Grubu) adl oluflumun kurucular ndan biri oldu. Gerek bu grup gerekse de adalet, t p, psikiyatri ve cinsellikle ilgili bir dizi mücadele çevresinde yeni bir politik etkinlik biçiminin öncülü ünü yapt. Geleneksel parti politikalar n n d fl na ç kan 8

9 bu etkinlik biçimi yeni bir eylem anlay fl ile yeni bir entelektüel anlay fl n da beraberinde getiriyordu te Sartre ve Maurice Clavel le birlikte Libération gazetesinin kurulufluna kat ld te Surveiller et punir: Naissance de la prison (Gözetleme ve Cezaland rma: Hapishanenin Do uflu) yay mland. ktidar iliflkileri, teknikleri, stratejileri ve taktiklerinin; yani modern Bat toplumlar nda öznelli i kurma biçimlerinin analizini yapt bu kitap ola anüstü bir ilgi gördü da Histoire de la sexualité (Cinselli in Tarihi) bafll kl ve alt cilt olmas n planlad dizinin ilk kitab La volonté de savoir (Bilme stenci) ç kt. Cinselli in bast r lmad n, tam tersine modern biyo-iktidar taraf ndan üretilip bedene nüfuz etmek için bireylere dayat ld n söyledi i bu kitap Sigmund Freud dan Herbert Marcuse ye kadar uzanan ve insan n hakikatini ve özgürlü- ünü arzular n özgürleflmesinde bulan kuram n a r bir elefltirisiydi. Özgürleflmenin yerine alternatif olarak kendini yaratmay ve arzunun özgürleflmesi yerine zevki yo unlaflt rmay öne ç karan bak fl aç s n bu son kitab n n ard ndan gelifltirdi. Alt y l sonra yay mlanan Cinselli in Tarihi nin ikinci ve üçüncü ciltlerine kadar geçen süre içinde önde gelen Frans z entelektüelleriyle birlikte spanya dan Polonya ya çeflitli bask c rejimlere karfl yürütülen uluslararas kampanyalara kat ld. Bütün bu süreç içinde irili ufakl birçok kitap, makale ve söyleflisi yay mland. Söz konusu makale ve söyleflilerinin yan s ra dünyan n çeflitli ülkelerinde verdi i dersler 1994 te dört cilt olarak ve Dits et écrits (Söylenmifl ve Yaz lm fllar) bafll alt nda bir araya getirilip kitaplaflt r ld. Collège de France da vermifl oldu u dersler halen kitaplaflt r lmakta olan Fou-cault, gerek teorik çal flmalar gerekse de etkin politik yaflam yla yirminci yüzy l n en etkili düflünürlerinden biri olmufltur. Bu çal flmalar edebiyattan felsefeye, insan bilimlerinden siyasete birçok alanda say s z yap t için ç k fl noktas olmufltur ve olmaya devam etmektedir. Yirminci yüzy l n entelektüel co rafyas nda Foucault nun yapt bu belirleyici etkinin nedeni kuflkusuz, Bat da çok güçlü bir biçimde kök salm fl düflünce geleneklerinin hâkimiyetini sarsan yeni bir düflünme biçiminin en önemli temsilcilerinden biri, belki de en 9

10 önemlisi olmas d r l y llardan itibaren özellikle Nietzsche ve Heidegger in etkisiyle ortaya ç kan bu yeni düflünce biçimi, Foucault nun antropolojizm olarak adland rd ve öncelikle insan ve insan do as n felsefi düflünce için ç k fl noktas olarak alan, özelde ise bir özne ve bilinç felsefesinde yo unlaflan gelene i hedef al yordu. Zaman zaman anti-hümanizm olarak adland r lan bu yeni elefltirel tutumda, do rudan do ruya özne ve öznel deneyim sorununu hedef alan Foucault nun tuttu u yer çok önemlidir. Öznel deneyimi aç klamak için öznenin de il, o deneyimi kuran söylem ile söylemin karfl l kl ve kaç n lmaz bir iliflki içinde oldu u iktidar sistemlerinin analizini yapmak gerekti ini gösteren Foucault, bir yandan iktidar ile özne aras ndaki ayr lmaz iliflkinin alt n çizmifl, bir yandan da öznel deneyimin kurulmas nda insan bilimlerinin oynad rolü ortaya ç kararak çok güçlü bir bilim elefltirisi getirmifltir. Foucault nun bu analizlerde gelifltirdi i ve kulland iktidar modeli gerek klasik politik felsefenin gerekse de Marksizmin kulland modelden radikal anlamda farkl d r. Bu yüzden çok ince iktidar iliflkileri ve tekniklerinin, delilikten suça, cinsellikten eti e kadar en umulmad k noktalarda ne kadar etkili oldu unu göstermifl ve siyasi düflüncede yeni bir ç r açm flt r. Öte yandan, Foucault nun bu çal flmalarda kulland yöntemler ile tarih anlay fl, felsefe ve insan bilimlerinde kullan lan klasik yöntemler ile tarih anlay fl n n çok d fl - na ç km fl ve oluflturdu u örnekle yepyeni araflt rma alanlar ve biçimlerine öncülük etmifltir. El att her alanda öncelikle yerleflik bak fl aç lar n ve yöntemleri sorgulayan Foucault, bu tutumuyla öncelikle düflüncenin kendisi üzerinde düflünmesi ve kendini dönüfltürmesinin önemini hat rlatm fl ve bu anlamda düflünce tarihine radikal anlamda yön veren dönüm noktalar ndan biri olmufltur. F.K. 10

11 Özne ve ktidar * Ferda Keskin ** Michel Foucault srarla özne ve öznel deneyim sorunlar n n kendi düflüncesi için temel sorun oldu unu vurguluyor. Özne sorununun yap t nda tafl d bu merkezi konumun, Foucault'nun içinde yetiflti- i entelektüel ve akademik gelenekle olan iliflkisini de yans tt n söyleyebiliriz. Tarihsel olarak konumland r ld nda Foucault'nun kariyeri, Frans z felsefe dünyas n n ayn sorulara çok farkl biçimlerde cevap arayan karfl t iki gelenek taraf ndan kuflat ld bir döneme rastl yor: Bir yanda fenomenoloji ve yorumbilgisi (hermene- * Bu yaz Toplum ve Bilim dergisinin 73 no. lu say s nda (Yaz 1997) yay mlanm fl olan Foucault da Öznellik ve Özgürlük (s ) bafll kl makalenin baz de ifliklikler yap larak k salt lm fl biçimidir. ** stanbul Bilgi Üniversitesi. 11

12 utik), öbür yanda tarihsel maddecilikten hareket eden pro-marksist gelenek. Frans z üniversiteleri ile di er yükseke itim kurumlar nda çok güçlü temsilcileri olan bu iki gelene in, e itimini bu kurumlarda alm fl olan Foucault yu da bir dönem için etkiledi i aç k. Bu etkinin örnekleri özellikle 1954 y l nda yapt ilk iki yay nda kendini gösteriyor: fenomenoloji ve Heidegger de temellenen Daseinanalyse ( varoluflsal analiz ) ya da fenomenolojik psikiyatri nin kurucusu Ludwig Binswanger in Traum und Existenz 1 (Düfl ve Varolufl) adl kitab n n Frans zca çevirisine yazd önsöz ile Marksizmden aç k izler tafl yan ilk kitab Maladie mentale et personnalité 2 (Ak l Hastal ve Kiflilik). Ama Foucault'nun çok geçmeden bu iki gelene in etkisinden de s yr ld n görüyoruz. Kabaca tarif edilirse Foucault'nun fenomenolojik yaklafl m reddetmesinin nedeni, öznel deneyimin kayna n ve nas l biçimlendi ini aç klamak için öncelikle öznede yo unlaflan ve öznenin deneyimi nas l yaflad na bakan yaklafl mlar reddetmesinde yat yor. Ama Foucault'nun fenomenolojiye karfl olan tavr daha temel bir felsefi seçimle bütünlefliyor. Öznenin deneyimini niçin flu ya da bu biçimde yaflad n insan do as na gönderme yaparak aç klayan, k sacas bir tür felsefi antropolojiye dayanan tüm teorik yaklafl mlara, Foucault'nun terimiyle antropolojizm e duydu u tepki. Foucault öznel deneyim biçimlerinin verili bir insan do as n n teorik olarak belirlenmifl evrensel yap lar ndan yola ç karak aç klanamayaca n ; çünkü bu deneyim biçimlerinin tarih içinde belli ihtiyaçlara cevap vermek üzere kuruldu unu ve bu anlamda tekil oldu unu savunuyor. Yine bu yüzden öznel deneyim biçimlerinin kendi tekil tarihleri içinde spesifik olarak incelenmesi gerekiyor. Ancak Foucault, bu tarihsel analizi sadece ekonomik ve toplumsal ba lama gönderme yaparak ve bu ba lam da altyap -üstyap modelinin sa lad terimlerle belirleyerek gerçeklefltiren, dolay s yla öznel deneyimi nihai olarak ekonomik altyap n n belirledi i ideolojik içeriklere indirgeyen pro-marksist gelene i de reddediyor. 1. Le rêve et l'existence, çev.: J. Verdeaux. Paris: Desclée de Brouwer, Maladie mentale et personnalité. Paris: Presses Universitaires de France,

13 Fenomenolojiye ve pro-marksist gelene e alternatif olarak Foucault, öznel deneyim biçimlerinin sorunsallaflt rmalar yoluyla oluflturulduklar n, gelifltirildiklerini ve dönüfltürüldüklerini öne sürüyor. Böylece Foucault kendi yap tlar n, insanlar n Bat kültüründe özneye dönüfltürülmesinde özel bir yer tuttu unu düflündü ü delilik, hastal k, yaflam, dil, emek, suç, cinsellik gibi deneyimleri kurmufl olan sorunsallaflt rma süreçlerinin bir tarihi olarak yorumluyor. Sorunsallaflt rmay ise herhangi bir fleyi do ru ve yanl fl oyununa sokan ve onu bir düflünce nesnesi (ister ahlâki düflünce, ister bilimsel bilgi, isterse siyasi analiz, vb. biçiminde olsun) olarak kuran söylemsel ve söylemsel olmayan pratikler bütünü olarak tan ml - yor. 3 Cinselli in Tarihi nin ikinci cildine yazd önsözün daha sonra kitaba al rken de ifltirdi i bir versiyonunda Foucault, söz konusu deneyim biçimlerinin oluflmas, geliflmesi ve dönüflmesinin, yani sorunsallaflt rman n tarihini, düflüncenin tarihi olarak; düflünce ile de çeflitli biçimlerde do ru ve yanl fl oyunu nu belirleyen ve dolay s yla deneyimi ve onun öznesini kuran fley olarak tan ml yor. Bu anlamda Foucault ya göre düflünce yaln zca felsefe veya bilime özgü teorik ifadelerde de il; bireyin özne olarak ortaya ç kt tüm konuflma, yapma ya da davran fl biçimlerinde aranmas gereken bir fley. 4 Öte yandan Foucault'nun do ru ve yanl fl oyunu ya da genelde hakikat oyunu (jeux de vérité) ile kastetti i, insan n varl n tarihsel bir biçimde deneyim olarak, yani düflünülebilecek ve düflünülmesi gereken bir fley olarak kuran; baflka bir deyiflle sorunsallaflt r lan fley hakk nda belli hakikatlerin üretilmesi için kullan lan bir kurallar bütünü. Foucault'ya göre Bat düflüncesinin bir özelli i, bu oyunlar n hiçbir zaman baz lar na izin verecek baz lar n da d fllayacak biçimde kapal ve kesin bir tan m n n verilmemifl olmas. Dolay s yla hakikat oyunlar nda her zaman yeni bulgularla karfl laflmak, flu ya da bu kural hatta bir hakikat oyununun tümünü, dolay s yla bu yolla kurulan deneyimleri de ifltirmek mümkün. Ama bu, sorun- 3. Hakikat Kayg s, bu cilt, s M. Foucault, Preface to the History of Sexuality, yay.: P. Rabinow. New York: Pantheon, 1984, s

14 sallaflt rma öncesi hiçbir fleyin var olmad ve söz konusu deneyimlerin birilerinin kafas ndan ç kt anlam na gelmiyor. Yani analizin amac örne in sorunsallaflt rma öncesi delilik diye bir fleyin var olmad n kan tlamak de il; yukar da verdi imiz tan m uyar nca delili in hangi söylemler, hangi hakikat oyunlar, hangi tan mlar yoluyla sorunsallaflt r larak ak l hastal olarak de erlendirilmesine neden olacak kurumsal bir alana dahil edildi ini görmek. 5 Bu anlamda sorunsallaflt r lan fley delilik, kurulmufl olan deneyimse ak l hastal olarak ortaya ç k yor. Foucault sorunsallaflt rman n üç ana eksen üzerinden gerçekleflti ini söylüyor: bilgi, iktidar, etik. Bu tan m çerçevesinde her deneyim, belli kavramlar ve kuramlar içeren ve üretti i hakikatlerle ifade bulan bir bilgi alan, belli normlar ve kurallar içeren bir iktidar alan ve bu bilgi ve iktidar alanlar ba lam nda bireyin kendisiyle kurdu u belli bir iliflki biçimini bir araya getirir. Bu yüzden kendimizin tarihsel bir ontolojisini yapmak; bilgi öznesi, iktidar iliflkilerinin öznesi ve kendi eylemlerimizin etik 6 öznesi olarak nas l kuruldu umuz sorular n sormay gerektirir. Birinci sorunun cevab, öznesi olarak göründü ümüz bir deneyime (örne in delilik, hastal k, yaflam, dil, emek, suç ya da cinsellik gibi bir deneyime) gönderme yapan bilgi alan n n oluflumunun, bu olufluma özgü söylemsel pratiklerin ve hakikat oyunlar n n analizini; ikinci sorunun cevab iktidar iliflkileri ve teknolojilerinin, yani tarihsel olarak kurulmufl bir deneyimin prati ini düzenleyen normatif bir sistemin (örne in delilerin, hastalar n ve suçlular n kurumsallaflt r lmas ve normal insanlardan ayr l p tecrit edilmesini düzenleyen bir sistemin) örgütlenmesinin ve bu sistemde söz konusu olan hakikat oyunlar n n analizini; üçüncü sorunun cevab ise insan n kendisiyle olan iliflkisinin, bireylerin kendilerini tarihsel bir deneyimin özneleri olarak (örne- in deli, hasta, suçlu, eflcinsel ya da normal olarak) kurma, tan ma ve kabullenme ya da reddetme pratiklerinin ve bunu yaparken ge- 5. Bir Özgürlük Prati i Olarak Kendilik Kayg s Eti i, bu kitap, s Foucault burada etik terimini davran fllar m za rehberlik eden bir kurallar bütünü ya da bu tür kurallar n temelini oluflturan bir düflünce anlam nda de il; daha çok Helenistik felsefeye özgü olan "insan n kendisiyle kurdu u iliflki" anlam nda kullan yor. 14

15 çerli olan hakikat oyunlar n n analizini gerektirir. Foucault bu üç eksenin birbirine yak ndan ba l oldu unu ve her birinin varolma koflullar n n di er ikisiyle karmafl k iliflkiler içerdi ini söylüyor. Bu yüzden sözünü etti imiz deneyimler ayn anda hem bir bilgi ve hakikatler alan, hem bir normlar ve bu normlara ba l kurallar sistemi, hem de bir kendiyle iliflki modeli içeren karmafl k odaklar olarak görülmeli ve elefltirilmelidir. Foucault'ya göre bu deneyimlerin ve özneleri hakk nda oluflturduklar hakikatlerin sorunsallaflt rma yoluyla tarihsel olarak kurulmufl olduklar n görebilmenin, yani kendimizin tarihsel bir ontolojisini yapabilmenin çok önemli bir sonucu var: bu hakikatlerin olumsal oldu unu, çizdikleri s n rlar n afl lamaz olmad n ve bu s n rlar n dayatt bireysellik ve kimli in dönüfltürülebilir oldu unu göstermesi. Dolay s yla Foucault, yeni öznellikler gelifltirmenin gerektirdi i elefltirinin tam da söylediklerimiz, düflündüklerimiz ve yapt klar m z belirleyen bu s n rlar üzerinde düflünmek oldu unu söylüyor. Bu elefltiri hem içinde bulundu umuz flimdiki zamana hem de tarihin bu belirli kesitinde ne oldu umuzu sorarak kendimize karfl tak nd m z bir tutum; bir felsefi ethos, yani ça dafl oldu- umuz gerçeklikle bir iliflki kurma tarz, bir düflünme ve duyma; ama ayn zamanda da bir davran fl biçimi. 7 Ayd nlanma Nedir? adl yaz s yla ilk olarak Kant taraf ndan sergilenen bu elefltirel tutumu Foucault s n r-tutum olarak tan ml yor. S n r-tutum, tarihin içinde bulundu umuz an nda gerçek olarak verilmifl olanla, yani kimli imizin koydu u s n rlarla bu s n rlar de ifltirmek için verilen çaba aras ndaki zorlu etkileflim ve Foucault'ya göre bu asl nda modernli in tutumu. Ama burada Kant ile Foucault'nun yaklafl mlar aras ndaki çok temel bir fark vurgulamak gerekiyor. Kant'a göre elefltirel soru, akl n (tüm kullan m biçimlerinde) aflmamas gereken zorunlu s n rlar arayan negatif bir sorudur. Oysa Foucault'ya göre elefltirel soru art k pozitif bir biçim tafl yor. Öznesi olarak görüldü- ümüz deneyimler ve bu öznelliklerin dayatt bireyselliklerin evrensel ve zorunlu olarak gösterilen yanlar nda (koyduklar s n rlarda) asl nda tarihsel, olumsal ve keyfi zorlamalar n ürünü olan etken- 7. Ayd nlanma Nedir?, bu kitap, s

16 lerin tuttu u yer ve oynad rol nedir, sorusu bu. Dolay s yla, kendimizin tarihsel bir ontolojisini yapmaktaki amaç, Kant taraf ndan zorunlu ve afl lmamas gereken s n rlamalar aramak biçiminde anlafl lm fl olan elefltiriyi, bu s n rlamalar aflabilmeyi hedefleyen bir pratik elefltiriye dönüfltürmek. Öznelli in elefltirisi art k bilgi ve eylemin evrensel ve biçimsel yap lar n arayan aflk n (transcendental) bir elefltiri 8 de il; kendimizi yapt m z, düflündü ümüz, söyledi imiz fleylerin öznesi olarak kurmam za neden olan olaylar n tarihsel bir elefltirisi. Yani bilgi, iktidar ve etik eksenlerinin, bu eksenlerin bir araya gelerek öznesi oldu umuz deneyimleri kurma biçimlerinin ve kendimizi bu çizgide özne olarak tan ma ve kabullenme pratiklerimizin bir elefltirisi. Foucault'ya göre öznesi olarak tan t ld m z deneyimlerin kurulmas n gerçeklefltiren söylemsel ve söylemsel olmayan pratiklerin merkezinde bir iktidar alan var. Örne in delili in bir hakikat oyununa sokulmas n n nedeni on yedinci yüzy l n bafl ndan itibaren ortaya ç kan ve iktidar kurumlar yla yak n iliflki içinde olan kapatma pratiklerinde ve bu pratiklerin nüfus ve üretim süreçleriyle iliflkisinde aranmal. Ama bu analiz sonucunda ortaya ç kan iktidar anlay fl geleneksel siyaset teorilerinde rastlad m z negatif iktidar anlay fllar ndan çok farkl. Foucault'nun hukuki-söylemsel (juridico-discursive) model olarak tan mlad geleneksel model iktidar bir hükümranl k (souveraineté), yasa, yasaklama ve itaat sistemi içinde tasar mlar. Oysa Foucault on yedinci yüzy l n sonundan itibaren Bat toplumlar na hukuksal-söylemsel modelin iktidar göremedi i yeni bir iktidar biçiminin hâkim oldu unu söylüyor. Negatif ve s n rlay c olan ve hükümran n yaflama hakk üzerinde söz sahibi olmas yla tan mlanan hukuksal-söylemsel modelin iktidar anlay - fl n n tersine, bu yeni iktidar biçimi üretken, yaflam desteklemeye, yaflam n sa lad güçleri s n rlamaya de il artt rmaya yönelik, yani pozitif. Bu yüzden Foucault bu yeni iktidar biyo-iktidar olarak adland r yor. Foucault'ya göre biyo-iktidar yaflama iki ana biçimde müdahale eder: insan bedenine bir makine olarak yaklaflan birinci 8. Örne in Kant' n Saf Akl n Elefltirisi ve Pratik Akl n Elefltirisi nde örneklendirdi i türden bir elefltiri. 16