BURDUR DA KABAK KEMANE YAPIMCILIĞI, ULUSAL PAZARDAKİ YERİ

Transkript

1 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1253 BURDUR DA KABAK KEMANE YAPIMCILIĞI, ULUSAL PAZARDAKİ YERİ Z.Tülin DEĞİRMENCİ * Beste ESEN ** Çetin KORUK *** Uğur ÖZEK **** Çalgılar, malzemesi ses olan müzik sanatının gerçekleştirilmesinde rol alır. İnsanoğlu müziğini beğenisi ve ihtiyacı doğrultusunda geliştirirken, çalgılar da bu müziği seslendirebilecek biçimsel ve teknik özellikler kazanmıştır. Zamanla çalgı yalnızca müziği seslendirebilecek bir aracı değil müziği yönlendiren bir araç olur. Çalgıların, kültürel duruşları ve biçimsel yapıları ile müziğin içinde varoluş süreçleri incelenerek, toplumların müzik yapma geleneklerini ve ses sistemleri saptanabilir. Öyleyse çalgılar, müzik folklorunun özel bir alanı ve sesli kültürün taşıyıcılarıdır. Kültürün içinde yaşamlarını sürdürebilecek şekilde tutunanlar geleceğe aktarılabilir, birçoğu ise ya değişime uğrayarak, ya da yerini başka bir çalgıya bırakarak unutulurlar.(müzmer:2002) Bugün Kabak Kemane olarak saptadığımız yaylı çalgı, binlerce yıllık kültür tarihimizin Anadolu da ki görüntülerinden biridir. Yayla çalınan birçok çalgının yerini alarak kültürün içinde yaşamını sürdürmektedir. Müzik folklorunun yerel özelliklerini koruyarak günlük yaşam içerisinde en doğal haliyle yaşatıldığı Burdur da; Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezinin 1996 yılından itibaren sürdürdüğü alan çalışmalarında, Yörük Kemençesi, Tırnak Kemane, Iklık gibi yayla çalınan çalgıların izine rastlanmasına rağmen bugün yaygın olarak kullanılan yaylı çalgının Kabak Kemane olduğu saptanmıştır. Biçimsel yapısı, ses rengi ile yöre müzik kültürünün içinde önemini koruyan çalgılardan birisidir. Kültüre sıkıca tutunmasının yanı sıra, TRT nin ve yöreden yetişen Kabak Kemane sanatçılarının önemi büyüktür. Kabak Kemane, 1970 li yıllardan itibaren TRT nin seslendirme topluluklarında yer almaya başlamasıyla, Burdur da yapım ustalarının sayıları artmış ve ulusal pazarda yer edinmişlerdir. Ayrıca, Kabak Kemane nin seslendirme topluluklarında yer alması ile biçimsel yapısında ve buna bağlı olarak tını anlayışında da değişimler saptanmıştır. Bu süreci saptamak amacıyla; Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi tarihleri arasında İstanbul Radyosu Kabak Kemane sanatçıları Yalçın ÖZSOY, Fatih GÜRGÜN, İhsan MENDEŞ, Ersin BAYKAL ve TRT İzmir Radyosu Kabak Kemane sanatçıları Bayram SALMAN ve Salih URHAN ile gerçekleştirdiği görüşmelerde Kabak Kemanenin TRT de varolma sürecini şöyle aktarmışlardır; Yalçın ÖZSOY: Kemaneyi İstanbul Radyosunda ilk olarak çalan benim yılından itibaren Kemane çalmaya başladım. Ankara Radyosunda da Emin ALDEMİR bazen çalıyordu. Rahmetli Nida TÜFEKÇİ Kemane çalmam konusunda destekledi. Konservatuarda Kemane hocalığı da yaptım İzmir Radyosunda Salih URHAN bizden sonra çalmaya başladı. Kemaneyi arkadaşlara da sevdirdik. * Okt., Süleyman Demirel Üniversitesi, Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi ** Okt., Süleyman Demirel Üniversitesi, Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi *** Okt., Süleyman Demirel Üniversitesi, Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi **** Okt., Süleyman Demirel Üniversitesi, Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi

2 1254 I.BURDUR SEMPOZYUMU Fatih GÜRGÜN: Kabak Kemaneyi Konservatuar da yardımcı saz olarak öğrendim. Kabak Kemane çalmaya Arif SAĞ ın teşviki ile başladım. Arif Sağ yıllarında kabak Kemane kadrosundaydı, esas işi bağlama olduğu için bağlama kadrosuna geçince onun kadrosunu bana verdiler. Arif SAĞ ve Nida TÜFEKÇİ hocanın üzerimizde çok büyük etkisi vardır. Ersin BAYKAL: 1988 yılında Kabak Kemane sanatçısı olarak TRT de göreve başladım. İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Müziği Konservatuarında eğitime başladığımda bu sazın eğiticisi yoktu. Arif SAĞ ve Nida TÜFEKÇİ nin desteği ile öğrendim. Yüksek Lisansımı Kemane ve Kemane Metodu üzerine yaptım. Şu anda Halk Müziğimizin yegâne yaylı sazı kemanedir. Kemanenin yaygınlaşmasında TRT nin büyük önemi vardır. İhsan MENDEŞ: TRT ye 1981 yılında girdim. Asıl branşım bağlama olmasına rağmen Ankara Halk Evleri Genel Merkezinde Kemane çalmaya başlamıştım. TRT ye girdiğim dönem bağlama sınavı açılmamıştı. İlk girdiğimde bu saz yöresinde çalınırdı. Ben bütün yörelerde çalmaya başladım. Yeni gelen neslin bir eksiği var tavır bilmiyorlar. Ben mahalli sanatçıları dinleyerek yöre çalarım Salih URHAN: Kabak Kemane yıllarında turistik eşya olarak satılıyordu. Ben TRT ye girdikten sonra Kabak Kemane çalmaya başladım. Kabak Kemane bugünkü yaylı sazların âdem babasıdır. İnsan ruhunu etkileyen ve dile getiren sazlardan birisidir. Çalmaya başladıktan sonra, yapımcılar ile birlikte Kemaneyi geliştirmek üzere çalışmalar yaptım. Benden sonra Kabak Kemane ile sınava girenler oldu. (Müzmer: 2004) Kabak Kemane Radyo ve Televizyon aracılığı ile sesini duyurmaya başladığında, değişim süreci de başlamıştır. Yapımcılarının sayısı çoğalmış ve müzik marketlerin vitrinlerindeki yerini almıştır. Bu aşamada Burdurlu yapımcıların önemli bir yer edindiğini görürüz. Birçok sanatçı Burdurlu Kabak Kemane yapımcısı ile çalışmakta, yapımcılar pazarda söz sahibi firmalara ürünlerini pazarlamaktadırlar. Üretimden pazarlamaya uzanan bu sürecin saptanması Burdur un bu Pazar içinde gelecekte alacağı konumu belirlemesine yardımcı olacaktır. Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi, 1996 yılından itibaren Burdur ilinde gerçekleştirdiği alan çalışmalarında, Kabak Kemane yapımcılarının yapım tekniklerini kayıt altına alarak belgeliğinde arşivlemiştir. Bu arşivden elde edilen bilgiler doğrultusunda, Burdurlu Kabak Kemane yapımcıları ile ilgili yapım ölçüleri ve kullandıkları malzemeler şöyledir: YAPIMCI Ahmet ÇETİN Tahsin YARAR Şükrü ACAR SES KUTUSU SES DERİSİ Su Kabağı Yürek zarı Su Kabağı Su Kabağı Yürek zarı, Kuzu derisi, Yayın balığı derisi Deri EŞİK Dut TEL TAKOZU, Ceviz, Ceviz PİK Metal, Metal Çam SAP Ceviz Söğüt BAŞ EŞİK Ceviz Afrika Gülü Şimşir BURGU YAY TEL Dut Nar, Ergen, At kılı, At kılı, At kılı Çam Ceviz,, İbrahim Yürek zarı, Ardıç Çam Çam Su Kabağı Çam Gürgen Sentetik ÖZLEYEN Deri Fırça Kılı TABLO 1 Burdurlu Yapımcıların Kabak Kemane Yapımında Kullandığı Malzemeler Bağırsak tel, Bağlama teli Bağırsak tel, Bağlama teli Bağlama teli Bağlama teli

3 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1255 YAPIMCI KLAVYE GENİŞLİĞİ KLAVYE BOYU SAP BOYU TEL BOYU EŞİK GENİŞLİĞİ TEKNE ÇAPI TEKNE AĞZI ÇAPI TEL TAKOZU BOYU YAY UZUNLUĞU Ahmet ÇETİN 3 cm 27,5 cm 42,5 cm 30 cm 4,5 cm 15 cm 12 cm 11 cm 38 cm Tahsin YARAR 2,3 cm 30 cm 45 cm 33 cm 4,7 cm 13,5 cm 12 cm 10 cm 60 cm Şükrü ACAR İbrahim ÖZLEYEN 2,5 cm 30 cm 43 cm 31,5 cm 2,8 cm cm arası 43 cm 31,5 cm 4,5 cm 13,5 cm 8,5 cm 9,5 cm 38 cm 4,5 cm 16 cm 11 cm 9 cm 44 cm TABLO 2 Burdurlu Yapımcıların Kabak Kemane Yapımında Kullandığı Ölçüler Yapımcı: Ahmet ÇETİN

4 1256 I.BURDUR SEMPOZYUMU Yapımcı: Tahsin YARAR

5 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1257 Yapımcı: Şükrü ACAR

6 1258 I.BURDUR SEMPOZYUMU Yapımcı: İbrahim ÖZLEYEN

7 I.BURDUR SEMPOZYUMU 1259 Kabak Kemane nin; pazarlama sürecini, üreten kişi ve kuruluşları, müşteri kitlesini belirlemek amacıyla, Türkiye Müzik piyasasının merkezi olarak bilinen Beyoğlu/Tünel müzik mağazalarında gerçekleştirilen görüşmelerinden elde edilen bilgileri aktarmak, bu çalışmanın içeriğini güçlendirecek verilerle doludur. İstanbul Müzik Center: Pazarlama Kabak Kemaneyi genelde yabancılar alıyor. 3 Türk alıyorsa 7 yabancı alıyor. Biz çalınacak nitelikte olanları okullardaki yapım bölümünün hocalarından alıyoruz. Turistik olanları Antalya dan alıyoruz. Unkapanı daha turistiktir. Biz kaliteli olanı satmaya çalışıyoruz. Yunanistan, İtalya, Belçika, Hollanda, Japonya, bütün dünya ile çalışıyoruz. Tanıtım rehberlerinde reklâmlarımız var. Emre Müzik Aletleri: Pazarlama Bizim sattığımız Kemaneye daha çok turistler hevesli. Daha hafif, taşınabilir ve daha otantik görünüyor. İbrahim diye bir arkadaşımız var ona yaptırıyorum. Isparta, Burdur, Denizli, taraflarına gönderiyorum. Yani bana verdikleri geri dönüyor. İmalatçısını bilmedikleri için bizden alıyorlar. Çok kaliteli Kemaneleri Bayram Bağdatlı dan alıyorum ve Almanya, Hollanda, Fransa dan müşterilerime gönderiyorum. Geçen senelere göre satışlarda artış var. Eskiden 10 Kabak Kemane 1 sene giderdi, ama şimdi kaliteli kalitesiz Kemane satıyorum. Necmi Berbergil: Üretim-Pazarlama Ben Kemaneleri daha Çok eğitim amaçlı yapıyorum. Malzeme olarak, Akçaağaç (Kelebek) türlerini yaylı sazlarda kullanıldığı için tercih ediyorum. Otantik olarak her zaman Kabak tercih ederim, onun rengi çok farklı fakat standardı olmadığı için ağaç gövde yapıyorum. Tel boyu önemli. Do-Do Diyez akort çektiği için 32cm tercih ediyorum. Azeri Kemançaları da 32cm. Yöre sazı olmaktan kurtardık, daha geniş kitlelere hitap ediyor. Kemane de eskiden Oğlak derisi kullanılıyordu, şimdi Yürek Zarı kullanmaya başladılar. Yürek zarı Kemanenin orijinal sesini bozdu. Volüm arttı ama çok cıyak cıyak bir ses oldu. Oğlak olmalı orijinali budur. Bu saz, okulda (İstanbul Teknik Üniversitesi) Cafer Açın ve benim dönemimde dört telli oldu. Oğuz Demir: Üretim-Pazarlama Kemane yapımında o kadar çok şey denendi ki. Ladin, dilim gövde, tornada çekildi ama hepsinde bir şeyler eksikti. Çalgının kendine özgü sesi önemlidir. Buna uygun gövde geliştiriliyorsa evrimleşme olumludur. Hareket noktamız gerçek enstrümanları bulup bunları incelemek olmalı. Gelişim sürecini bilmeliyiz. Anadolu dan toplanan Kemane ve Iklığın bütün ses kayıtlarını toplayarak bu seslerin armoniklerini ayırarak çeşitli doğuşkanlarına ayırıp, teknik analizini yapmak isterim. İdol bir kemane sesi ortaya konur, çalgı ona göre geliştirilir... Kemane konstrüksiyon olarak tiz harmonikleri üzerine inşa edilmiş bir enstrüman, onu istiyor... Dünya standartlarını alarak çalgıyı geliştirebiliriz Halk müziğinde orkestrasyona geçildiğinde bunun, sopranosu altosu ve basını da yapmak gerekecek. Bugünkü teknoloji ile bunları yapmak basit, sadece ne yaptığınızı iyi bilmelisiniz. Tel üreten bir ülke değiliz, Kemanenin teli ne olmalı bunlar denemeli... Kemança biraz daha gelişmiş olduğu için Kemanenin yerini alıyor. Kemanenin gelişimine karşı olanlar buna çanak tutmuş oluyor. O zaman Kemane yok olacak. Veyis Yeğin: Üretim-Pazarlama Kemaneyi Kabaktan yaptığınız zaman standarttan söz etmeniz mümkün olamaz. Otantik yapacaksanız Su Kabağı kullanacaksınız. Bana kalırsa artık kabağın terk edilmesi lazım. Ağaçtan yapmak daha estetik. Oyma yaparsak, fazla ağaç yok etmek anlamına geliyor. Ağaç organik bir madde ve içinde büyük miktarda su var ve çalışacaktır, formu bozulacaktır. O anlamda yapraktan yapmak daha sağlıklı, estetik olarak da daha sağlıklı.(müzmer 2004) SONUÇ VE ÖNERİLER: Piyasa araştırması sonucunda elde edilen veriler gösteriyor ki, Anadolu da veya İstanbul da üretilen Kabak Kemanelerin pazarlandığı en önemli alan, İstanbul müzik piyasasının merkezi olan Beyoğlu/Tünel. Ayrıca turistik amaçlı satışlar, İMÇ ve Kapalıçarşı da yapılabiliyor. Kabak Kemane bu piyasadan tekrar Anadolu ya pazarlanıyor. Bu bilgilerle; Burdurlu yapımcıların ulusal pazardaki payını arttırmak amacıyla yapılacak tanıtımların yerel yönetim tarafından desteklenmesi gerekmektedir. Ayrıca, Burdurun tanıtımında yöre çalgılarına ve yapımcılarına yer verilmesi ve bu amaçla bir birlik oluşturması önemli bir adım olacaktır.

8 1260 I.BURDUR SEMPOZYUMU Kabak Kemane nin Burdur da; profesyonel seslendiriciler ile eğitim-öğretim kurumlarında kullanılmak ve turistik amaçlı pazarlanmak amacıyla iki farklı tüketim alanı için üretildiği saptanmıştır. Profesyonel kullanım için üretilen Kabak Kemanelerde yaşanan değişim sürecinin seslendirme geleneğini değiştireceği düşünülerek, yapım ölçülerinin bilimsel veriler doğrultusunda yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir. Çalgıda standardizasyon çalışmaları, tını anlayışı korunarak gerçekleşmelidir. Yoksa ortaya çıkacak yeni bir çalgı olacaktır. Bu amaçla; geleneksel tını anlayışına göre yapılmış çalgılar toplanarak analizler yapılmalı, bulunacak sonuçlara uygun malzeme ve ölçümlendirme ile geliştirme çalışmaları profesyonel bir ekip tarafından sürdürülmelidir. Eğitim bu kültürün yaşatılması için en önemli hedef olmalıdır. Kabak Kemane yapımcısı ve seslendirici yetiştirmek amacıyla kurumsal eğitim başlatılmalıdır. Bu amaçla, yerel yönetim ve üniversite birlikte çalışmalıdır. Çalışmamızın kültürümüze ve gelecek nesil araştırmacılara ışık tutması dileğiyle. Kaynaklar: AKSOY, Bülent 1994 Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlı larda Musiki, İstanbul, Pan Yayıncılık:29 DEĞİRMENCİ, Z.Tüli 1997 Geleneksel Çalgılarımızda Ontolojik Temeller Biçimsel Değişimler, Dokuz Eylül Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksel Lisans Tezi 2000 Isparta Folkloru I, S.D.Ü Yayınları No:7, Isparta FARMER, Henry George 1999 Onyedinci Yüzyılda Türk Çalgıları, T.C Kültür Bakanlığı Yayınları 2297, Çeviren: Dr. İlhami Gökçen, Ankara MÜZMER,(SDÜ Müzik Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi) 1998 Teke Yöresi Halk Çalgılarının ve Çalgı Yapımcılarının Saptanması ve Müze Oluşturulması, SDÜ AF 114, Isparta 1999 Kabak Kemanenin Etnomüzikolojik açıdan İrdelenmesi, Verilerin Audio-Video Cd de Arşivlenmesi, Çalgı Belgeliğinin Geliştirilmesi, Isparta No: Teke Folklorunda Kullanılan Yaylı Çalgıların Tarihsel Gelişimi ve Biçimsel Değişiminin Saptanması, Verilerin Audio-Video CD de Prodüksiyon Olarak Hazırlanması,, Isparta, SDÜ AF Kabak Kemane nin, Yapımında ve Seslendirilmesinde Ulaşılan Seviyenin Saptanması, Pazar Araştırması, Isparta, Alan Araştırması, ÖZER, Yetkin 1997 Bilim Perspektifinde Müzik, İzmir, Dokuz Eylül Yayınları USBECK, Hedwig 1968 Türklerde Musiki Aletleri, İstanbul, Musiki Mecmuası , YÖNETKEN, Halil Bedi 1966 Derleme Notları I, İstanbul, Orkestra Yayınları