Transkript

1 hkm Jeodezi, Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi 2007/1 Sayý 96 Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Geliþimi ve Kýsa Tarihçeleri Serdar BÝLGÝ 1 Özet Bu çalýþmada, dünyanýn en eski bilimlerinden biri olan haritacýlýktan ve bilinen en eski haritadan kýsaca bahsedilecektir. Ayrýca, insanoðlunun yeryüzüne ait çeþitli bilgilerin toplanmasý ve harita üretiminde etkili bir yöntem geliþtirilmesi konularýndaki gayretlerinin tarihsel süreci incelenecektir. Bu baðlamda sözkonusu tarihsel süreçte önemli bir yeri olan fotogrametrinin, baþlangýcýndan bugüne kadar geliþiminde yer alan basamaklardan ve geliþen teknolojinin kullanýlmasý sonucu uzaktan algýlamanýn oluþumundan ve bazý uygulamalarda kullanýmýndan kýsaca bahsedilecektir. yüksekliði ise 0,9 metredir (HGK web p.). Çatalhöyük Haritasý Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesinde sergilenmektedir. Bugün bilinen en eski haritanýn tarihinin M.Ö olarak belirlenmesi, buna karþýn yazýnýn tarihinin M.Ö olarak kabul edilmesi, yazýdan önce haritanýn var olduðu tezini desteklemektedir. Anahtar Sözcükler Haritacýlýk Tarihi, Fotoðraf, Hava Fotoðraflarý, Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamanýn Kýsa Tarihçeleri Abstract Development of Data Acquisition Methods in Photogrammetry and Remote Sensing and Their Brief Histories This paper gives a brief account on cartography and its history. In addition it examines the historical process of human efforts for acquiring various data of the world and developing effective techniques for producing maps. In this context, this study also briefly mentions about the progress stages of photogrammetry from the beginning recent developments and emanation of remote sensing as a result of emerging technology, and some of their application fields. Key Words History of Cartography, Photograph, Aerial Photos, Brief History of Photogrammetry and Remote Sensing 1. Giriþ Ýlk çaðda yaþayan ve öncelikli amacý, yaþamak için beslenmek olan insanlar, avlanma ve beslenme bölgelerini kendilerince ortak bir iþaret dili ile kayalara oyarak, günümüz modern kartografyasýna dair harita iþaretlerinin temellerini atmýþlardýr. Ýnsanlarýn bu yol ile iletiþimi sözlü iletiþimden çok daha eskilere dayanmaktadýr (BÝLGÝ 2006). Dünyanýn en eski haritasý olarak bilinen Çatalhöyük þehir planý, günümüzden yaklaþýk 8200 yýl önce yapýlmýþtýr. Bu harita 1963 yýlýnda Çatalhöyük'te yapýlan kazýlar sýrasýnda, daha önce kutsal yer olduðu belirlenen bir bölümün kuzey ve doðu duvarlarýnda, Çatalhöyük þehir planýný gösteren bir harita olarak ortaya çýkarýlmýþtýr. Haritanýn uzunluðu 3 metre, Þekil 1: Çatalhöyük Þehir Planý (HGK web p.) Bilindiði gibi harita; yeryüzünde ya da diðer gök cisimlerinde yer alan, doðal ya da yapay mekansal-topografik objelerin (orman, nehir, otoyol, bina, aðaç, taþýnmaz sýnýrlarý... vb) veya mekansal iliþkisi bulunan konularýn (hava kirliliði, gelir daðýlýmý, yaðýþ oraný... vb) belirli bir ölçek dahilinde, bir takým kartografik kurallar çerçevesinde, iki veya üç boyutlu bir yüzey (kaðýt, cam, bilgisayar ekraný, kabartma yüzey... vb) üzerine aktarýlmasýdýr. Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliði mensuplarý, konum belirleme ve harita üretme görevlerini yerine getirirken jeodezi, fotogrametri, kartografya, matematik, uydu teknolojileri gibi çeþitli bilim dallarý ve teknolojiler ile karþýlýklý iliþki içindedir. Hýzlý nüfus artýþý, kýsýtlý doðal kaynaklar ve çevre kirliliði, yeryüzü hakkýnda hýzlý ve doðru bilgiye olan ihtiyacýn artmasýna neden olmaktadýr. Basit ölçme aletleri ile baþlayan harita üretimi gayretleri; günümüzde modern elektronik ölçme aletleri ve son yýllarda kullanýcý sayýsý ve kullaným alaný oldukça geniþlemiþ olan uydu teknolojileri ile devam etmektedir. Uzaktan algýlama, uydu teknolojilerini kullanan bir teknolojidir. Taným olarak; yeryüzündeki doðal ya da yapay objelerin, uydulara yerleþtirilen sensörler yardýmý ile algýlanmasýdýr. Temel prensip, yeryüzündeki objelerden yansýyan elektromanyetik enerjinin, uydu sensörleri vasýtasý ile algýlanmasýdýr. Elde edilen veriye göre yeryüzü objelerinin analizi gerçekleþtirilir. 1 Yük. Müh, Ýstanbul Teknik Üniversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Müh. Bölümü, Kartografya Anabilim Dalý Araþtýrma Görevlisi -48-

2 Bilgi S., Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Geliþimi ve Kýsa Tarihçeleri hkm 2007/1 Sayý 96 Bugün, yeryüzünün fiziksel yapýsý hakkýndaki pek çok bilgi, uzaktan algýlama teknikleri ile elde edilmektedir. Uydu görüntüleri bu tekniðin temel veri kaynaklarýdýr. Kullanýcýlarýn bu tür verilere ihtiyacý gittikçe artmaktadýr. Bu nedenlerden dolayý, uzaktan algýlama özellikle geliþmekte olan ülkeler için deðerli bir veri kaynaðýdýr. Bu teknoloji ile geniþ alanlarýn görüntüleri elde edilebilmekte, bu sayede ekonomik yoldan güncel veriye ulaþýlmaktadýr. Uydu görüntüleri, ülkemizde, baþta yasal olmayan hýzlý yapýlaþmanýn takibi olmak üzere, kentleþmenin, yerleþim bölgelerinin, orman alanlarýnýn, baraj havzalarýnýn yakýnýndaki yapýlaþmanýn takibinde, tarým ürünlerinin rekoltesinin tahmini gibi uygulamalarda kullanýlmaktadýr. Þekil 3: Ýlk Fotoðraf Þekil 2: Ýstanbul Uydu Görüntüsü (NASA-SV STUDIO web p.). Þekil 4: Laussedat 1849 yýlýnda fotogrametriyi baþlatan kiþi olarak kabul edilen Fransýz Aimé Laussedat (Þekil 4) ilk fotogrametrik aletleri ve teknikleri geliþtirerek yersel fotogrametride kullanmýþtýr. Laussedat nýn kullandýðý teknik iconometry olarak adlandýrýlmýþtýr. Bu teknik Yunanca icon (görüntü) ve metry (ölçme tekniði ve bilimi) kelimelerinden türetilmiþtir. (BURTCH 2006). 2. Fotogrametrinin Baþlangýç Evreleri Uzaktan algýlama teknolojisinin henüz var olmadýðý tarihlerde, yeryüzüne ait çeþitli bilgilerin toplanmasý ve haritalarýnýn üretilmesi çalýþmalarýnda hava fotoðraflarý kullanýlmýþtýr. Fotogrametri adý altýndaki bu teknoloji ilk hava fotoðraflarýnýn elde edilmesinden günümüze kadar geliþerek kullanýlagelmiþtir ve halen yoðun olarak kullanýlmaktadýr. Fotogrametri, görüntü algýlama sistemleri yardýmýyla yeryüzü ve çevresi ile ilgili güvenilir bilgilerin elde edilmesini, iþlenmesini, kaydýný, ölçümünü, analizini ve sunumunu içeren bir teknolojidir. Bu yöntem ile çekilen resimler, baþta harita üretimi olmak üzere, askeri amaçlar, týp, uzay bilimleri, deprem ve kaza hasar tespiti gibi alanlarda kullanýlmaktadýr Ýlk Fotoðraf Fotoðraf kelimesi Yunanca kelimeler olan photos (ýþýk) ve graphien (yazým), fotogrametri kelimesi ise fotoðraf ve metroloji (ölçme bilimi-tekniði) kelimelerinin birleþiminden oluþmuþtur (ESTES 2005) yýlýnda tarihte bilinen ilk fotoðraf Joseph Nicephoce Niepce tarafýndan çekilmiþtir. Kendisinin geliþtirdiði ve poz süresi yaklaþýk sekiz saat olan Heliographs ismini verdiði alet ile çalýþma odasýnýn penceresinden bir fotoðraf çekmiþtir. Fakat poz süresi olan sekiz saat süresince güneþ hareket ettiði için gölgeler, Þekil 3 te görüleceði üzere binalarýn her iki yanýnda da oluþmuþtur (BAUMANN 2001). Þekil 5: Porro Þekil 6: Eastman Paulo Ignazio Pietro Porro ( ) Ýtalyan bir Jeodezici ve optik mühendisiydi (Þekil 5). Bir jeodezici olarak 1839 yýlýnda ilk takeometreyi icat eden kiþidir yýlýnda üç asimetrik merceði kullanarak nitelikli bir optik sistem geliþtirmiþtir yýlýnda ise mercek distorsiyonunu ortadan kaldýran bir alet olan photogoniometre yi icat ederek fotogrametriye katký saðlamýþtý yýlýnda Fransýz Albay Chevallier fotogrametrik düzlem platformunu icat etmiþtir yýlýnda George Eastman ýn (Þekil 6) sahibi olduðu Kodak firmasý, kullanýmý kolay, esnek bir selüloid filmi piyasaya sürerek hem fotoðrafçýlýðýn hem de hava fotoðrafçýlýðýnýn popülaritesini artýrmýþtýr (BURTCH 2006) Hava Fotoðraflarý ve Kullanýlan Araçlar Fotoðraf çekimi için yeterli materyallere ve tekniklere kavuþulduktan sonra daha fazla bilgiye daha hýzlý ulaþabilmek amacý ile hava fotoðraflarýnýn çekimi gayretlerine girilmiþtir. Havadan fotoðraf çekebilmek için ilk akla gelen araçlar o yýllarda uçabilen yegane araçlar olan balonlar ve uçurtmalardýr. -49-

3 hkm 2007/1 Sayý 96 Bilgi S., Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Geliþimi ve Kýsa Tarihçeleri Balonun Kullanýmý 1855 yýlýnda, sonralarý Nadar olarak anýlan Gaspard Felix Tournachon adlý Fransýz fotoðrafçý (Þekil 7) Paris te balon ile 80 m havalanarak, yanýnda taþýdýðý fotoðraf makinesi yardýmýyla tarihteki ilk hava fotoðraflarýný çekmiþtir (BAUMANN 2001). Balonlarýn hava fotoðrafý çekiminde kullanýlmaya baþlamasý, hava tahminleri yapmak ve savaþlarda düþman birliklerini gözlemek fikirlerini de beraberinde getirmiþtir. Dolayýsýyla Tournachon un fotogrametrik çalýþmalarý, askeri kesimin dikkatini çekmekte gecikmemiþtir. Fransýz ordusu 1859 yýlýnda Tournachon ile askeri fotoðraflar çekmek ve hava fotoðraflarýndan haritalar üretmek üzere anlaþmýþtýr. Kumandan Napolyon bu fotoðraflarý ve haritalarý 24 Haziran 1859 da Avusturya ya karþý yapýlan Solferino savaþýnda baþarý ile kullanmýþtýr (BURTCH 2006). Daha sonralarý Tournachon 1868 yýlýnda birkaç yüz feet havalanarak Paris in hava fotoðraflarýný çekmiþtir (Þekil 8). Þekil 9: Boston Þehri Nisan 1861 de Profesör Thaddeus Lowe hava tahmini yapmak üzere balonuna binerek Cincinnati, Ohio dan havalanmýþ, fakat rüzgarýn þiddeti ile Güney Carolina ya kadar sürüklenmiþ ve casus zannedilerek bir süreliðine tutuklanmýþtýr (NASA-OBSERVATORIUM web p.). Abraham Lincoln de, týpký Napolyon un yaptýðý gibi Amerikan Sivil Savaþýnda ( ) balonlarý kullanmýþtýr. Fakat 1863 yýlýnda bu birim feshedilmiþtir. Gerekçesi ise balonlarýn düþman ateþine dayanýklý olmamasý ve kolayca düþürülmesidir (BAUMANN 2001) Uçurtmanýn Kullanýmý Þekil 7: Gaspard F. Tournachon (BURTCH 2006). Araþtýrmacýlar, balonlardan sonra o yýllarýn diðer uçabilen aracý olan uçurtmalarýn kullanýmýna yönelmiþlerdir. Fakat uçurtmalarýn önemli bir problemi vardý. O da taþýdýðý fotoðraf makinesinin aðýrlýðýydý. Baðlanan makinenin çok aðýr olduðu durumlarda uçurtmalar havalanamýyordu. Bu probleme iki türlü çözüm bulunmuþtur: Birincisi, uçurtmalar için daha hafif fotoðraf makineleri üretilmiþtir. Ýkincisi, kaliteli bir hava fotoðrafý çekmek için gerekli olan iyi (aðýr) bir fotoðraf makinesini kaldýrabilmek amacýyla onlarca uçurtma birbirine baðlanmýþtýr (BAUMANN 2001) yýlýnda M. Arthur Batut, Þekil 10 da görülen düzeneðe sahip bir uçurtma ile Fransa Labruguiere nin havadan fotoðraflarýný çekmiþtir (Þekil 11). Þekil 8: Balondan Paris (BAUMANN 2001). 13 Ekim 1860 tarihinde Profesör Sam King ile birlikte havalanan James Wallace Black, balon ile yaklaþýk 1200 feet (366 m) yüksekliðe çýkarak Boston þehrinin hava fotoðraflarýný çekmiþtir (Þekil 9), (BAUMANN 2001). Þekil 10: Fotoðraf makinesi takýlmýþ bir uçurtma (BAUMANN 2001) -50-

4 Bilgi S., Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Geliþimi ve Kýsa Tarihçeleri hkm 2007/1 Sayý 96 Þekil 12: Fotoðraf makinesi takýlý bir güvercin Þekil 13 Þekil 11: Uçurtmadan Fransa-Labruguiere fotoðrafý (BAUMANN 2001) Güvercinin Kullanýmý 1903 yýlýnda Julius Neubranner, her otuz saniyede bir fotoðraf çekmeye ayarlý 70 gram aðýrlýðýndaki fotoðraf makinelerini güvercinlere sabitleyerek hava fotoðraflarý elde etmiþtir (Þekil 12 ve 13) Dresden Uluslararasý Fotoðraf Fuarýnda güvercinlerin þahsen tanýtýmý yapýlmýþtýr. O yýllarda güvercinlerin çektiði hava fotoðraflarýnýn kartpostallarda kullanýmý oldukça popülerdi (NASA-OBSERVATORIUM web p.). Güvercinler daha sonra savaþlarda da kullanýlmýþtýr. Fakat bu durum çok uzun sürmemiþ ve savaþta kullanýlmalarýndan bir süre sonra vazgeçilmiþtir. Bunun nedeni ise, acýkan düþman askerlerince lezzetli güvercinlere ateþ edilmesi, son derece eðitimli ve deðerli olan bu güvercinlerin düþürülüp yenmesiydi. Hava fotoðraflarýnda güvercinlerin kanat uçlarý da yer alabiliyordu (Þekil 14). Bazen de güvercinler gerekli uçuþ rotasýnda uçmayýp baþka yerlerin fotoðraflarýný çekiyorlardý. Þekil 14: Güvercinlerin çektiði hava fotoðraflarýndan biri (NASA- OBSERVATORIUM web p.). Þekil 15: 1906 depreminden sonra San Francisco (BROHEDE 2002) -51-

5 hkm 2007/1 Sayý 96 Bilgi S., Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Geliþimi ve Kýsa Tarihçeleri George R. Lawrence 1906 depreminde yerle bir olan ve sonrasýnda yangýnlara teslim olan San Francisco þehrinin hava fotoðraflarýný çekmiþtir (Þekil 15). 49 pound (22,2 kg) aðýrlýðýndaki fotoðraf makinesini kaldýrabilmek için 17 adet uçurtma kullanmýþtýr ve o güne kadarki en büyük hava fotoðrafýný (48 cm x 122 cm) çekmiþtir. Hava fotoðraflarýnýn çekiminde kullanýlan araçlar olan balon, uçurtma ve güvercinlerden sonra, 1903 yýlýnda bunlara çok iyi bir alternatif icat edilmiþtir: Uçak. Fotogrametri tarihinde uçaktan çekilen ilk hava fotoðrafý, pilot Wilbur Wright ýn 1908 yýlýnda Fransa üzerinde yaptýðý uçuþ sýrasýnda, yolcusu L. P. Bonvillain tarafýndan (Þekil 20) çekilen fotoðraftýr (Þekil 21) (NASA-WRIGHT web p). Bir sonraki yýl olan 1909 da yine Wilbur Wright ýn pilotluk ettiði Ýtalya daki bir baþka uçuþta, tarihteki ilk hareketli hava fotoðrafý çekilmiþtir (Þekil 21) ve hava fotoðraflarýna olan ilgi ve kullanýma yönelik talep artarak devam etmiþtir Uçaðýn Ýcadý ve Ýlk Uçuþ Wilbur Wright (Þekil 16) ve kardeþi Orville dünyanýn ilk pilotlu uçaðýný yapmayý baþarmýþlar ve bu uçak ile 17 Aralýk 1903 tarihinde havalanarak tarihe geçmiþlerdir. Dünyanýn ilk uçaðýnýn aðýrlýðý pilotu ile birlikte 340 kg geliyordu ve 12 beygirlik (hp) bir motoru vardý. Wright kardeþler bu baþarýdan sonra yeni uçaklar geliþtirmeye devam ettiler (Þekil 17, 18 ve 19), (NASA- WRIGHT web p.). Þekil 20: Pilot Wilbur Wright ve L. P. Bonvillain. Þekil 16: Wilbur Wright ( ) Þekil 21: Uçaktan çekilen ilk hava fotoðrafý Þekil 17: 1903 yýlýndaki ilk uçak, 340 kg, 12 hp Þekil 18: 1904 yýlýndaki uçak, 408 kg, 18 hp Þekil 19: 1905 yýlýndaki uçak, 390 kg, 18 hp te baþlayan I. Dünya Savaþýnda uçaklar düþman birliklerini keþif için sýklýkla kullanýlmýþtýr. Fakat hava fotoðraflarý savaþýn baþlarýnda yeteri kadar kullanýlmamýþtýr. Bunun yerine pilotlarýn arka koltuðunda uçan ve hava gözlemcisi denilen kiþilerin uçarken çizdiði krokilere ve düþman birliklerinin yerlerine, hareketlerine, lojistiklerine dair sözel anlatýmlarýna yer verilmiþtir. Bu þartlarda sözel anlatýmlar her zaman saðlýklý olamamýþtýr. Çünkü uçaktan görülebildiði kadarý ile hangi birliðin hangi ülkeye ait olduðu pek de belli olamamýþtýr. Bir defasýnda yine keþif uçuþu yapan bir Alman uçaðýnýn gözlemcisi, Ýngilizlerin panik içerisinde düzensizce belli bir yöne kaçtýklarýný bildirmiþti. Halbuki Ýngilizler sadece futbol oynuyorlarmýþ. Ýngilizler ise krokiler ve sözel anlatýmlar yerine daha çok hava fotoðraflarýný kullanmýþlardýr. Ýngiliz uçaklarýndaki hava gözlemcilerinin yeni sýfatlarý hava fotoðrafçýlarý olmuþtur. Savaþýn ilerleyen sürecinde diðer uluslar da hava fotoðraflarýný yoðun biçimde kullanmaya baþlamýþlardýr. Bu durum hava fotoðraflarýnýn çekiminde kullanýlan fotoðraf makine- -52-

6 Bilgi S., Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Geliþimi ve Kýsa Tarihçeleri hkm 2007/1 Sayý 96 lerinin geliþmesine ön ayak olmuþtur. Fotoðraflarda düþmanýn ilerlerken býraktýðý ayak izleri dahi tespit edilebilmiþtir.(þekil 22), (BAUMANN 2001). Þekil 22: 31 Temmuz 1916 tarihinde 2000 feet (610 m) yükseklikten çekilmiþ bir hava fotoðrafý Ýkinci Dünya Savaþý sonrasýnda tüm geliþmiþ ve geliþmekte olan ülkelerde hava fotogrametrisi yöntemi, harita üretim yöntemi olarak baþarý ile kullanýlmýþ ve haritalar üretilmiþtir. Ülkemizde de olduðu gibi, günümüzde, birçok ülkenin sahip olduklarý haritalar bu yöntemle üretilmiþtir. Son yýllarda geliþen teknoloji ile birlikte fotogrametrik harita üretiminde gerek veri elde etme ve gerekse veri iþleme ve sunmada önemli deðiþiklikler olmuþtur. Dijital fotoðraf makineleri ve görüntü iþleme tekniklerindeki geliþmeler bu duruma örnek gösterilebilir Günümüzde çok yüksek irtifalara çýkabilen modern fotogrametri uçaklarýndan ve yüksek çözünürlüklü modern fotoðraf makinelerinden elde edilen kaliteli hava fotoðraf makineleri ve görüntü iþleme tekniklerindeki geliþmeler bu duruma örnek gösterilebilir. Günümüzde çok yüksek irtifalara çýkabilen modern fotogrametri uçaklarýndan ve yüksek çözünürlüklü modern fotoðraf makinelerinden elde edilen kaliteli hava fotoðraflarý ile fotogrametri teknolojisi, kullanýcýlarýna ekonomik, yüksek doðruluklu ve yersel ölçmelere nazaran hýzlý çözümler sunabilmektedir (Þekil 23 ve 24) Roketin Ýcadý ve Roketten Ýlk Hava Fotoðrafý Þekil 25: Dr. Robert H. Goddard ( ) Ýlk sývý yakýtlý roket 16 Mart 1926 tarihinde Dr. Robert H. Goddard (Þekil 25) tarafýndan geliþtirilmiþ ve Auburn, Massachusetts ten baþarýyla fýrlatýlmýþtýr. Goddard ýn barometre ve fotoðraf makinesi taþýyan ikinci roketi yine Auburn dan 1929 yýlýnda fýrlatýlmýþtýr. Roketten alýnan ilk hava fotoðrafý Þekil 26 da görülebilir (NASA-GODDARD web p.). Goddard ýn roketi balon, uçurtma, güvercin ve uçaktan sonra hava fotoðrafý çekmek için kullanýlan araç olarak tarihe geçmiþtir. 1 Mayýs 1959 tarihinde National Aeronautics and Space Administration-NASA, Maryland eyaletinde Goddard Uçak Uzay Merkezi (Goddard Space Flight Center-GSCF) adýnda bir araþtýrma merkezi kurmuþtur. Þekil 26: Roketten alýnan ilk hava fotoðrafý (Auburn) Þekil 23 (AEROMETREX web p) Þekil 24 (ISPRS web p.) Þekil 27: Goddard ilk roketlerinden biri ile -53-

7 hkm 2007/1 Sayý 96 Bilgi S., Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Geliþimi ve Kýsa Tarihçeleri 3. Uzaktan Algýlamanýn Baþlangýç Evreleri 4 Ekim 1957 tarihinde Sovyetler Birliði iyonosfer üzerinde bilimsel araþtýrmalar yapmak üzere ilk uyduyu fýrlatmýþtýr. Uyduya, seyahat eden anlamýna gelen Sputnik ismini vermiþlerdir. 3 Kasým 1957 tarihinde de Sputnik 2 yi fýrlatmýþlardýr. ABD ise Vanguard Projesi altýnda bilimsel uydu programý çalýþmalarýna devam etmekteydi, fakat henüz bir uydu fýrlatamamýþtý (KRIEGER 1958). 1 Ocak 1958 tarihinde NASA nýn kurulmasýndan sonra ABD uzay araþtýrmalarý çalýþmalarýna hýz vermiþtir. O yýllarda Sovyetler Birliði-ABD arasýndaki uzay araþtýrmalarý rekabeti sonucunda, gerek uzay araçlarýnýn geliþtirilmesinde gerekse de yeni bilgilerin insanlýða sunumunda çok kýsa sürelerde çok büyük ilerlemeler kaydedilmiþtir. 31 Ocak 1958 tarihinde Army Ballistic Missile Agency- Ordu Balistik Füze Kurumu tarafýndan ismi Explorer (Kaþif) olan ve önemli bilimsel görevleri üstlenecek olan ilk Amerikan uydusunun geliþtirilmesine baþlanmýþtýr (NASA- HISTORY web p.). 7 Aðustos 1959 tarihinde Goddard laboratuvarýnýn çalýþmalarý öncülüðünde fýrlatýlan Explorer-6 isimli uydu, dünyanýn uzaydan ilk görüntüsünü çekmiþtir (NASA-GSFC web p.) yýlýnda ise Uzaktan Algýlama, (Remote Sensing) terimi literatüre girmiþtir. Ýlk uzaktan algýlama uydusunun fýrlatýlýþý 1972 yýlýndadýr. Sonralarý ismi Landsat-1 olarak deðiþtirilen Earth Resources Technology (Yeryüzü Kaynaklarý Teknolojisi) uydusunun 1972 yýlýnda California daki üssünden fýrlatýlmasýndan sonra uzaktan algýlama uydularýnýn kullanýlmasý hýz kazanmýþtýr (CURRAN 1989). Landsat serisi uydularýn en sonuncusu olan Landsat yýlýnda fýrlatýlmýþtýr (OTTAWA UNIVERSITY web p.) yýlýndan bugüne kadar sürekli geliþen uzaktan algýlama uydularýnýn teknolojileri paralelinde, uydulardan elde edilen görüntülerin çözünürlüðü 0,61 m ye kadar yükselmiþtir. Bu kadar yüksek çözünürlüðe sahip uydu görüntüleri birçok doðal/ yapay obje ve canlýnýn görüntülenmesine olanak tanýmaktadýr. Uydu görüntülerinin sayýsal ortamda kolay iþlenebilmesi, hýzlý ve ekonomik olmasý, görüntü çözünürlüklerinin yüksek olmasý, Coðrafi Bilgi Sistemlerine veri saðlamada yoðun olarak kullanýlmasý gibi üstünlüklerini gören diðer ülkeler de ilerleyen yýllarda kendi uydularýný fýrlatmýþtýr. Bu uydularýn isimleri ve fýrlatýlýþ tarihleri Tablo 1 de belirtilmiþtir. Ülkemiz de 27 Eylül 2003 tarihinde BilSAT 1 isimli ilk uzaktan algýlama uydusunu fýrlatmýþtýr. BilSAT 1 uydusundan 12,6 m çözünürlükte siyah-beyaz (pankromatik) ve 27,6 m çözünürlüklü renkli (multispektral) uydu görüntüleri elde edilebilmektedir (TÜBÝTAK UZAY web p) yýlý itibarý ile ülkemizde uydu görüntüsü alabilen, iþleyerek ülke içinde veya dýþýndaki kullanýcýlara daðýtabilen iki adet yer uydu istasyonu mevcuttur. Bunlar Ankara ÝNTA ve Ýstanbul ÝTÜ Yer Uydu Ýstasyonlarýdýr. Uydu görüntülerinin kullanýldýðý bazý alanlar ve uygulamalar Tablo 2 de belirtilmiþtir. Tablo 1: Uydularýn isimleri ve fýrlatýlýþ tarihleri ( SATELLITE ENCYCLOPEDIA Web P.) Landsat 1 Meteor 1-29 Cosmos 1076 Bhaskara 1 Intercosmos 20 Landsat 5 DFH 16 Cosmos 1602 Resurs F01 Resurs F02 Resurs F03 Resurs F04 Resurs F05 DFH 40 Ocean O01-3 IRS P2 Resurs O1-3 Landsat 7 Quickscat Occan O2-1 Ikonos 2 Resurs F22 CBERS 1 EOS AM Kompsat 1 Tansuo 1 Rocsat 2 EOS Chemistry 1 DFH 59&62&64 Tansuo 2 Parasol Sich 1M Landsat 2 Dong Fang Hong (DFH) 03 & 04 & 05 Cosmos 1151 Meteor 1-30 DFH 17 Cosmos 1689 Spot 2 Momo 1B Ocean 01-2 Resurs F06 & F07 & F08 & F09 DFH 33 ERS 2 Sich 1 Resurs F20 Radarsat 1 IRS 1C MTI DFH 50 Tiungsat 1 EO 1 SAC C Eros A1 DFH 66 Monitor E DFH 67 Beijing 1 Topsat DFH 06 & 07 Intercosmos 21 Meteor 1-31 Bhaskara 2 Spot 1 Cosmos 1766 DHF 19 Almaz Resurs F10 & F11 & F12 & F13 Ocean O1-3 ERS 1 Uosat 5 IRS 1B IRS P3 TOMS Adeos 1 DFH 43 Quickbird 2 TES Proba Bird Jason 1 Badr B Maroc-Tubsat Alos Eros B1 Yaogan 1 Cloudsat Picasso-Cena Meteor 1-28 Landsat 4 DFH 12 Momo 1A Cosmos 1869 Cosmos 1870 DFH 20 & 21 JERS 1 Resurs F14 & F15 & F16 Topex Poseidon DFH 35 & 36 Orbview 2 Lewis IRS 1D Resýrs F21 TRMM Early Bird Envisat 1 Spot 5 EOS PM-1 DFH 54 & 55 Alsat 1 Adeos DFH 08 Landsat 3 AEM 1 Seasat Nimbus 7 DFH 13 Cosmos 1500 IRS 1A Ocean 01-1 Cosmos 1939 DFH 23 SCD 1 Resurs F17 & F18 & F19 Spto 3 DFH 37 Spot 4 SCD 2 Icesat Orbview 2 Bnscsat 1 Nigeriasat 1 BilSAT 1 IRS P6 CBERS 2 DFH

8 Bilgi S., Fotogrametri ve Uzaktan Algýlamada Veri Elde Etme Yöntemlerinin Geliþimi ve Kýsa Tarihçeleri hkm 2007/1 Sayý 96 Tablo 2: Günümüzde uydu görüntülerinin kullanýldýðý alanlar ve uygulamalar Tarým Savunma Meteoroloji Ormancýlýk Hidroloji Jeoloji ve Jeomorfoloji Diðer Mühendislik Uygulamalarý Rekolte tahmini, ürün türünün belirlenmesi ve geliþiminin izlenmesi. Hedef saptama, istihbarat, stratejik araþtýrmalar. Hava tahminleri, meteorolojik olaylarýn izlenmesi, hava yolu ile yayýlan partiküllerin takibi. Bitki örtüsünün belirlenmesi, yangýn takibi, aðaçlandýrma çalýþmalarý, toprak neminin belirlenmesi. Su kaynaklarýnýn kirlilik takibi, buzul hareketlerinin izlenmesi, kýyý araþtýrmalarý. Fay þeklinin takibi, jeolojik yapý takibi, çeþitli doðal kaynaklarýn aranmasý. Çeþitli tematik haritalarýn üretimi, afet yönetimi, þehircilik ve arazi kullaným uygulamalarý. 4. Sonuç Mesleðimiz dünyanýn en eski mesleklerinden biridir. Yazýnýn icadýndan 3000 yýl önce haritanýn insanlar arasýnda iletiþim aracý olarak kullanýlmasý, haritanýn ve harita üretiminin önemini bir kez daha ön plana çýkarmaktadýr. Günümüzden 8000 yýl önce yaþamýþ olan insanlar ve yaþadýklarý çevre hakkýnda tarihi haritalarý inceleyerek bilgi sahibi olabilmemiz çok önemlidir. Bu çalýþmada, ilk fotoðrafýn çekilmesinden itibaren, fotogrametrinin özellikle 1960 lý yýllara kadarki geliþiminden veri alýmý çerçevesinde bahsedilmiþtir. Günümüzde kullanýlan fotogrametri donanýmlarý teknoloji ve yetenek olarak oldukça geliþmiþtir. Günümüz fotogrametrisinin yalnýzca veri alým aþamasýnýn deðil, ayný zamanda deðerlendirme aþamasýnýn da kaleme alýnmasý, yeni geliþen teknolojilerin deðerlendirilmesi konunun ayrýca uzmanlýðýný gerektirmektedir. Yazýnýn ikinci kýsmýnda ise uydu teknolojisi ile birlikte uzaktan algýlamanýn baþlangýç evrelerine ve günümüzde kullanýldýðý alanlar ile bazý uygulamalarýna kýsaca yer verilmiþtir. Günümüzde büyük bir konforla kullandýðýmýz donanýmlarýn, tekniklerin ve teknolojilerin keþfedilmeleri kolay olmamýþtýr. Çalýþmada kýsaca bahsedilen zahmetlerle, tehlikelerle dolu keþiflerin ve sonrasýndaki geliþmelerin de katkýsýyla yeryüzünden veri elde edilmesinin ve elde edilen bu verilerle harita üretiminin mesleðimizdeki önemi anlaþýlmalýdýr. Ayrýca haritalarýn, yazýnýn icadýndan 3000 yýl gibi uzun bir zaman önce insanlar arasýnda kullanýlmýþ olmasý meslektaþlarýmýza övünç kaynaðý olmalýdýr. Kaynaklar AEROMETREX Web P. : Mart 2007 BAUMANN P. R.:History of Remote Sensing, Aerial Photogrammetry, Department of Geography State University of New York, ABD., BÝLGÝ, S.: 8000 Yýllýk Geçmiþi ile Harita ve Haritacýlýk, Popüler Bilim Dergisi, Sayý:144, s.38-42, Þubat BROHEDE S.: Imaging Systems Notes, Department of Radio and Space Science, Chalmers University of Technology, 2002, Ýsviçre. BURTCH R.: History of Photogrammetry, The Center for Photogrammetric Training Surveying Engineering Department, Ferris State University, Michigan, ABD, CURRAN P. J.: Principles of Remote Sensing, Longman Scientific & Technical Series, John Wiley&Sons Inc. (ISBN: ), New York, USA, ESTES J. E.: Some Important Dates in the Chronological History of Aerial Photography and Remote Sensing Lecture Notes, (revised 2005 by Jeff Hemphill), University of California, ABD. HGK Web P.: Kasým ISPRS Web P. : Mart KRIEGER F. J.: Announcement of the First Satellite, Behind the Sputniks (Washington, DC: Public Affairs Press, pp , NASA GSFC Web P.: fact_sheets/spacesci/explorers.pdf, Temmuz 2006 NASA-HISTORY Web P.: Aðustos NASA-OBSERVATORIUM Web p.: exhibits/history/history_4.html, Aðustos NASA-GODDARD Web. P.: dr_goddard. html, Aðustos NASA-SV STUDIO Web. P: istanbul.html, Mart 2007 NASA-WRIGHT Web. P.: Aðustos 2006 OTTAWA UNIVERSITY Web P.: astronomy /index.html, Temmuz SATELLITE ENCYCLOPEDIA Web P.: online/mis_teledetec- tion_res.html/,aðustos TÜBÝTAK UZAY Web. P.: Ocak