Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 52, Eylül 2017, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 52, Eylül 2017, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Dr. Mehibe ŞAHBAZ Çukurova Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü. mevhibesavas@gmail.com ANADOLU NUN FETHİ SÜRECİNDE ANADOLU DA NÜFUS HAREKETLİLİĞİ VE TÜRKMEN AŞİRETLERİ Ulu bir ağacın adı olan Türk adı tarihte birçok kollara ayrılmaktadır. Bu kollardan biride Oğuz koludur. Oğuz veya Türkmen adıyla bilinen kitlenin göç etmesi ve Anadolu ya yerleşmesi, Büyük Selçuklu İmparatorluğu ndaki siyasî ve demografik gelişmelerle ilgilidir. X. yüzyıl ortalarından sonra Oğuzların önemli bir kısmının bazı nedenlerden dolayı göç etme sürecine girdiğini Anadolu ya akınlar düzenleyerek birçok Türkmen aşireti bölgede faaliyet göstermiştir. Başlangıçta keşif ve yağma amaçlı yapılan bu akınlar 1071 Malazgirt Zaferi nden sonra Anadolu, Türkler tarafından yalnızca tanınan ve bilinen bir ülke olmaktan çıkarak vatanlaştırılması emel haline gelmiştir.1071 Malazgirt Zaferinden sonra Türk kuvvetleri başlarındaki kumandanları ile batı istikametinde bütün Anadolu yu kat ederek Adalar Denizi ne ve Marmara sahiline kadar ulaşmışlardır. Anadolu Selçuklu Devleti tarafından fethedilmiş olmakla beraber, bazı müstahkem kalelerin fethi henüz tamamlanmamıştı. Bu münasebetle birçok Türkmen beylerinin ve aşiretlerinin Anadolu nun Türkleşmesinde vazife alarak bölgenin hâkimiyeti için mücadeleler verdikleri ve bu mücadeleler sonucunda Anadolu yu kendilerine yurt edinmişlerdir. Anahtar kelimeler: Oğuz, Anadolu, Malazgirt, Selçuklu, Beylikler. Öz

2 IN THE CONQUEST OF ANATOLIA, ANATOLIA POPULATION MOBILITY AND TURKMEN TRIBES Abstarct The Turkish name, the name of a great tree, is divided into many branches in history. One of these is Oguz. Migration of the known population known as Oguz or Turkmen and its settlement in Anatolia is related to the political and demographic developments in Great Seljuk Empire. After the middle of X century, a significant part of the Oguzs entered the process of migration due to some reasons and organized many raids to Anatolia and many Turkmen tribes were active in the region. Initially, these influxes for exploration and plunder were made into the realization of homelandization after 1071 Malazgirt Victory, after Anatolia became known only to Turks and became a known country. After the 1071 Malazgirt Victory, the Turkish forces reached the Adalar Sea and the Marmara coast by joining all the Anatolia in the west direction with their commanders. With the conquest of the Anatolian Seljuk State, the conquest of some fortified castles was not yet complete. In this connection many Thompson of the lords of the Turkification of Anatolia and tribal task struggles for domination of the region by taking their and that as a result of the fighting, Anatolia have their own homeland. Keywords: Oguz, Anatolia, Manzikert, The Seljuk, seignory. 418 GİRİŞ Göktürk ve Uygur devletlerinin önemli bir unsuru olan Oğuzlar. X. asrın ilk yarısında Sir-Derya (Seyhun) boyları ile onun kuzeyindeki bozkırlarda yaşamaktaydılar. Yaşadıkları hayat tarzı göçebe idi. Göçebe hayat yaşayan Türkmenlerin 1 en önemli ekonomik faaliyeti hayvancılık olduğu için hayvanlarını otlatacakları geniş yaylak ve kışı geçirecekleri kışlak yerlerine ihtiyaçları vardı. 2 Oğuzlara mensup olanlar arasında yerleşik hayat sürdürenlerde vardı. Bunlara tembel manasında yatuk denmesi göçebe hayatın cazibesini göstermesi bakımından önemlidir. 3 X. yüzyıl ortalarından sonra Oğuzların önemli bir kısmının göç etme sürecine girdikleri görülmektedir. Oğuzlar genelde göçebe hayat yaşamalarına rağmen, kendi içlerinde siyasî ve sosyal bir yapılanma içerisindeydiler. Üzerinde pek çok nazariyeler ileri sürülen Oğuz kelimesinin, hâkim bir görüş olarak kabileler, kabileler birliği veya akraba kabilelerin birliği manasına geldiğinin belirtilmesi, 4 böyle bir yapılanmanın da işaretidir. Göç etmelerinin nedeni ise iç siyasi çekişmeler ve kuzeydeki Kıpçak ların baskısı ile yer darlığı ve yaylak mahallerinin kifayetsizliğinin rol oynadığı anlaşılmaktadır. Göç eden bir gurup, Karadeniz in kuzeyinden 1 Anadolu ya gelen Türkmenler, Osmanlı döneminde Türkmen adı ile bilinmenin yanında, Yürük veya Yörük umumî adıyla da bilinmekteydiler. Onlar için Anadolu da ortaya çıkan Yürük tabiri, yürümek fiilinden türetilen ve yürü veya yörü nün sonuna gelen k eki ile elde edilen bir kelimedir. Osmanlı arşiv kaynaklarında Türkmen adının daha çok Anadolu nun orta ve doğu bölgesinde, Yürük adının ise çoğunlukla Anadolu nun batı bölgesindeki göçebeler için kullanıldığı görülmektedir. 2 Faruk Sümer, (1952), XVI. Asırda Anadolu da, Suriye ve Irak ta yaşayan Türk Aşiretlerine Umumî Bakış, İktisat Fakültesi Mecmuası, XI/I, s Kâşgarlı Mahmud, ( 1941), Divanü Lûgat-it Türk, (Ter. Besim Atalay), III, s İbrahim Kafesoğlu, (1997), Türk Millî Kültürü, s. 130.

3 batıya doğru göç etmiş ve tarihi kaynaklarda Uz adıyla anılmaktadır. 5 Diğer önemli bir gurup ise güneyde Oğuz ların bir uç şehri durumunda olan Cend e gelmişti. Bu bölgeye gelen Oğuz ların liderliğini ise Kınık boyuna mensup bulunan ve Oğuz Yabgu Devleti nde Subaşı (ordu kumandanı) olan Selçuk Bey yapmaktaydı. Oğuzlar burada İslâm dinini kabul etmişlerdir. 6 İslâmiyet i kabul eden Oğuzlara İslâmiyet e girmeden önce 7 muhtelif Türk kavimleri arasında siyasî bir tabir olarak kullanıldığı anlaşılan Türkmen tabiri kullanılmıştır. 8 1.Anadolu nun Fethi Sürecinde Türkmenler Diğer topluluklardan farklı olarak Türkmenler, faklı bir siyasi yapılanmaya sahipti. Kendi içlerinde çeşitli boylara ayrılırlardı. Ayrıldıkları boylara göre bir Türkmen beyinin etrafında toplanarak ona itaat ederlerdi. Türkmen beyleri de idaresindeki Türkmenlerle birlikte, bulundukları topraklardaki sultan veya emirin hizmetine girerlerdi. 9 Ancak Türkmenler töreleri gereği hanedandan olmayan bir kişinin etrafında toplanmaz ve siyasî mücadelelerinde ona destek olmazlardı. 10 Bu düzenin temeli ise onların kut anlayışından kaynaklanmaktaydı. Türkmenlerin kendi içlerindeki bu yapılanmayı XV. yüzyıla kadar devam ettirdiğini görmekteyiz. Orta Asya da otlak, yer darlığı ve daha birçok karışıklıklar nedeniyle Türkmenler batıya doğru göç ettiler. Büyük Selçuklu topraklarında yer sıkıntısı çeken Türkmenler zaman zaman merkezi devletle de sıkıntılar yaşıyordu. Anadolu sınırında yaşayan Türkmenlerin Doğu Anadolu bölgesine sızarak ara ara yağma faaliyetlerinde bulunmaktaydılar. 11 Türkmenlerin bu yağma hareketlerini XI. yüzyıldan itibaren Selçuklu kontrolünde düzenli bir şekilde yapılarak daha sonraki dönemlerde ise de bu bölgeleri kendilerine yurt edinmek için akın yaptıkları bilinmektedir. Türkmen göçleri XII. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren XIII. yüzyılın başlarında Moğol istilaları ile hız kazanarak Anadolu Türkmenlerin öncelikli yerleşim yeri olmuştur Anadolu ya İlk Türk Akınları On birinci Yüzyıl Türk tarihinin en mühim dönüm noktası olarak kabul edilir. Zira bu zamana gelinceye kadar Orta Asya dan batıya doğru gelişen Türk fütuhat geleneği, yedi yüzyıl boyunca devamlı Hazar ve Karadeniz in kuzeyindeki bozkırları takip ederek Tuna havzasına uzanmıştı. Ancak Hazar ve Kara Denizin kuzeyinden Balkanlara doğru fütuhatları yapan bu Türk kavimlerinden bilhassa Hunlar, Sabarlar ve Hazarlar, Derbent üzerinden Ön Asya ya girerek Azerbaycan ve Anadolu yu da ellerinde tutmaya çalışmışlardır. Hunlar, 350 yılında İtil den Kuzey Kafkasya ya uzanan tüm Alan ülkesini işgal ettiler. Derbent üzerinden inerek Azerbaycan ve Anadolu ya 359 ve 373 yıllarında iki defa akın yaptılar. 13 Türklerin Anadolu ya ilk gelişi Malazgirt ten çok daha önceki dönemlere uzanır. M.S. 350 li yıllarda Avrupa Hunları hem Trakya hem de Doğu Anadolu üzerinden bu topraklara girmişler, ama uzun süre kalmayıp tekrar yurtlarına dönmüşlerdir. Daha sonra 396 ve 398 yıllarında Basık ve Kursık adlı iki Hun kumandanının idaresindeki Hun süvarileri, yine Derbent üzerinden Azerbaycan yoluyla Doğu ve İç A. Nimet Kurat, Peçenek Tarihi, (1947), s Oğuz Ünal, (1980), Horasandan Anadolu ya Türkiye Tarihi /Anadolu nun Fethi ve Türkiye Devletinin Kuruluşu, Töre Devlet Yayınevi, s İlhan Şahin, (2002), Anadolu da Oğuzlar, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi /Türkiye. s İbrahim Kafesoğlu, (2002), Türkmen Adı, Manası ve Mahiyeti, Türkler, C.IV, s Ünal, s Kafesoğlu, s Muharrem Kesik, (2008), Türkiye Selçuklularında Savaş Geleneği Hile ve Taktikleri, Eski Çağdan Modern Çağa Ordular, (Edt.Ferİdun Emecen), s Kesik, s Mustafa Kafalı,(1997), Anadolu nun Fethi Ve Türkleşmesi, Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi / Türkiye; Genel Türk Tarihi, s

4 Anadolu ya girdiler yıllarında bu defa Sabar Türkleri Anadolu ya akınlar yapmışlardır. 14 Türklerin Anadolu ya akınlarından bahsedilirken Onlar Ye cüc Me cuc süvarileridir. Atlarıyla fırtına gibi uçarlar. Onlara hiç kimse karşı koyamaz denmektedir. 15 Ayrıca Türklerin Anadolu daki yoğunluğu Rum halkından kat kat üstün olduğunu da kaynaklardan anlamaktayız. 16 Bizans Devletinin kuruluşundan itibaren Anadolu, son derece hareketlidir. Hz. Ömer döneminde başlayan Müslüman Arap akınları, Anadolu Rum halkının Anadolu dan göçlerini sağlamış ve nüfus yoğunluğu azalmıştır. Bizans devleti kurulduğu tarihten itibaren İran daki Sasanî İmparatorluğu ile mücadele halinde idi. Bu mücadeleler çoğunlukla Anadolu topraklarında geçiyor ve daha sonraki dönemlerde bu ülkenin harap olmasına zemin hazırlıyordu. Halife Ömer devrinde ( ) başlayan Anadolu gazaları asırlarca devam etmiş ve Anadolu da Bizans ın direnişini kırdığı gibi nüfus açısından da çok zayıflamasına sebep olmuştur. Bu sebeple Türk fethi başladığı sıralarda Anadolu âdeta terk edilmiş durumda yeni sahiplerini bekliyordu den önce Anadolu ya Balkanlardan çeşitli sebeplerden dolayı göç etmiş bulunan Hıristiyan Türklerin de varlığını eklememiz gerekir. Bu Hıristiyan Türklerin İslâmlar ile savaşmak için veya çeşitli sebeplerle Bizans ın hudut bölgelerine yerleştirildiğini ve Kapadokya ile Toros bölgelerinde önemli bir yoğunluğa sahip oldukları bilinmektedir Türk Fütuhat Hareketinin Anadolu yu Vatan Tutmaya Yöneldiği Sırada Anadolu nun Genel Durumu Türk fütuhat hareketinin Anadolu yu vatan tutmaya yöneldiği bu sırada Anadolu nun genel durumu hakkında bilgi vermekte fayda vardır. Türkmenler tarafından fethedilişinin öncesinde Anadolu, nüfusunu kaybetmiş ve harabeye dönmüş durumdaydı. Günümüzde dahi o devirlerden kalma pek çok harabe köy, kasaba ve şehir kalıntıları mevcuttur. Bölgede Truvalılar, Makedonlar, Bergamalılar, Kapadokyalılar bölgeye hâkim olunca kendi şehirlerini yeniden kurmuşlar, 19 ancak hâkimiyetleri sona erdikten sonra yeni gelen kavim bir önceki medeniyetin eserlerini tahrip etmiştir. Romalılar Anadolu ya hâkim oldukları zaman Anadolu da,birçok kavimin kültür kalıntılarını içinde barındıran harabeler yığınıyla karşılaşmışlardı. Anadolu bir bakıma ölü kültürlerin mezarlığı durumundaydı. Anadolu kültür birikimi yerine ayrı ayrı kültürlerin gelip geçtiği ve bir öncekinin bir sonraki tarafından tahrip edildiği mekân durumundaydı. Bilhassa VI. Yüzyıl ile Türklerin geldiği XI. Yüzyıla kadar tam beş yüz yıl, orduların devamlı surette çiğnendiği yakılıp yıkıldığı, yağmaladığı Anadolu da hayatiyetin kaybolması doğaldı. 20 Bu devamlı muharebelerin başlangıcı Sasanî-Bizans mücadelesidir. Uzun yıllar süren bu çatışma, Anadolu nüfusunun azalmasına sebep olmuş, aynı zamanda köy ve kasabalardaki hayatı da yok etmiştir. Çünkü köy ve kasabalar, devamlı surette Anadolu ya giren Sasanî orduları tarafından yağma ve tahrip edildiği için her şeyden önce hayat emniyetinin bulunmadığı yerler durumundaydı. Kırlarda ziraat ve hayvancılık yapılamadığı için Anadolu coğrafyası yer yer vahşi tabiata terk edilmiş gibiydi. Daha sonra Sasanî devletine son veren İslâm Ordularının, Emeviler Claude Cahen, (1979), Osmanlılardan Önce Anadolu da Türkler, (çev.yıldız Moran), s Urfalı Mateos,Papaz Grigor,(2000), Urfalı Mateos Vakayi-Namesi( )ve Papaz Grigor un Zeyli ( ), (Çev.Hrant Andreasyans),s Mustafa Akdağ, (2010), Türkiyenin İktisadi ve İçtimai Tarihi, YKY yayınları, s Hakkı Dursun Yıldız, ( 1990),"Anadolu nun Türkleşmesi", Türk Millî Bütünlüğü İçinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Sempozyumu Bildirileri, s Ahmet Vehbi Ecer,( 2001), Anadolu nun Fethi Sırasında Yerli Halk ve Türkler XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Kayseri Kültür ve Tarihi, s Ekrem Akurgal, (1998), Anadolu Uygarlıkları, s Akurgal, s.15.

5 ve Abbasiler devirlerinde cihat gayesiyle Anadolu ya girdiklerini görmekteyiz. 21 Dolayısıyla bundan böyle, Anadolu, İslâm ordularının gazâ sahası haline gelmiştir. Bizans İmparatorluğu ile İslâm devleti arasındaki sınır, takriben Toroslardan geçmekte ve bu uç bölgede teşekkül eden İslâm sugûr teşkilâtı Türk teşkilatındaki uç beyliği gibi çalışmaktaydı. Her yıl baharda İslâm ülkelerinden akıp gelen mücahitler askeri ağırlık merkezi Tarsus ve Malatya olmak üzere, Bizans a karşı tertip edilen seferlere katılıyorlardı. Hatta bu orduların zaman zaman İstanbul u bile kuşatarak Bizanslılara korkulu günler yaşattığı bilinmektedir. Bu seferler ve akınlar surlarla çevrili şehirler, kendilerini kısmen koruyabilmişler ise de köy ve kasabaların boşalması Anadolu yu ıssız ve terk edilmiş bir ülke haline getirmişti. Türk fetihleri öncesi Anadolu da ancak şehirlerde ve yakın çevresinde yaşayabilmekte olan nüfusun doğu bölümünde Ermeniler, Süryaniler, batısında ise Rum adındaki yerli Anadolu kavimleri oturmakta idiler Abbasiler Döneminde Türklerin Anadolu ya Yapmış Oldukları Akınlar VIII. Yüzyılın başlarında Abbasiler Dönemi nde Türkler İslâmlar adına Anadolu ya girmişlerdir. 23 Bu durumda Selçuklular zamanında Bizans sınırlarına gelen Oğuzlar, Suriye de, Irak ta, Doğu Anadolu sınırlarına kendilerinden asırlarca evvel gelmiş çeşitli Türk kitlelerine rastladıkları gibi, Hazarlar, Kıpçaklar, Harezmliler, Ak ve Karakoyunlu Türkmenleri ve İlhanlılar devri nde Moğol-Tatar zümreleri gelerek, asıl ana kitleyi oluşturan Oğuz fatihleriyle karışmak suretiyle Anadolu nun etnik yapısını belirlediler. 24 Abbasiler zamanında Türklerin İslâm içinde yer almaya başladıklarını görmekteyiz. 25 Özellikle Abbasiler döneminde, Horasan ve Türkistan dan Anadolu ya getirilerek Bizansa karşı gazalarda bulunan birçok gönüllü gaziler arasında çok sayıda Müslüman Türk vardı. Bunlar arasında bilginler ve şeyhlerde bulunmaktaydı. 26 Suriye, Elcezire ve Doğu Anadolu bölgesinde ele geçirilen avasım veya sungur adı verilen bu sınır bölgelerine Abbasi Halifesi Türkmen komutanlarını yerleştirdi. Yalnızca Türklerden meydana gelen ordular Vasıf et-türkî, Karınoğlu Fazl, Ferec et-türkî, Amaçur et-türkî, Bilge- Çur, Ferganalı Halef, Togan oğlu Ahmet, Ebu Sabit et-türkî, Yazman, Burs Afşin i, Burdu oğlu Rüstem, Kayı oğlu Ahmet ve Afşin Haydar b. Kavus, Munis el Muzaffer gibi komutanlar tarafından kurulmuştur. Bu dönem zarfında Bizans a karşı yapılan mücadelelerde birçok başarı ve ganimetler elde edilmiş ve 27 İslamiyet bu bölgelere kadar yayılmıştır. Ancak İslam dünyasındaki iç karışıklıklar nedeniyle Bizans bölgedeki siyasetini değiştirmek zorunda kalmıştır. Bizans X.yüzyılın başlarında Bizans tekrar bölgede üstünlük sağladı. Bundan sonra yazlık ve kışlık olarak Bizans a karşı savaşlar başlamıştır. 28 Ancak VIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren IX. yüzyıl sonlarına kadar Anadolu nun fethi için ve Bizans ın zorlandığı dönem olmuştur. Böylece Anadolu, Türkler tarafından yalnızca tanınan ve bilinen bir ülke olmaktan çıkmış vatanlaştırılması emel haline gelmiştir. 29 Batı Hunlarının 374 yılında başlattığı ve bugünkü Avrupa nın hudutlarının belirlendiği Büyük Kavimler Göçü hareketinin sonunda İtil boyu, Hazar Denizi nin Kuzeyi, Kafkasya, Karadeniz in kuzeyindeki ovalar, Tuna boyları ve Balkanlara kadar bütünüyle vatanlaşacaktır. İç Asya dan kopup gelen Hunlar, Sabarlar, Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, Pe Kafalı, s Kafalı, s Cahen, s Fuat Köprülü, (1996), Anadolu da İslâmiyet, s 44, Fuat Köprülü, (1991), Osmanlı Devletinin Kuruluşu, s Nesimi Yazıcı, İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, TDVY/315, (2002), s Ali Sevim, (1988), Anadolu nun Fethi Selçuklular Dönemi Başlangıçtan 1086 ya kadar, TTK Yayınları, s Sevim, s Kafalı, s.3 29 Claude Cahen, (1988), Türklerin Anadolu ya İlk Girişi (XI Yüzyılın İkinci Yarısı), (Çev.Yaşar Yücel-Bahaeddin Yediyıldız), s.29.

6 çenekler, Oğuzlar ve Kıpçakların aynı yolu takip etmeleri, bu hareketin bir gelenek haline geldiğini söyleyebilmek için yeterlidir. Ancak yedi yüz yıl devam eden bu hareket XI. Yüzyılda istikamet değiştirecektir.1040 yılında meydana gelen Dandanakan meydan muharebesinden sonra, Oğuzlar (Türkmenler) büyük bir zafer kazandılar. 30 Bu zaferden sonra gittikçe büyüyen dalgalar halinde gelişen Büyük Oğuz Göçü Selçuklu ailesinin başkanlığında Ön Asya, Azerbaycan ve Anadolu ya yönelecektir. Balkanlara geçiş yine ihmal edilmeyecek, Boğazlar üzerinden Balkanlara geçilerek büyük fetih hareketi tekrar Tuna boylarına ulaşacaktır Tuğrul ve Çağrı Beyler Döneminde Anadolu ya yapılan Akınları Anadolu Türklerinin ataları olan Oğuz Türkleri, Anadolu ya gelmezden önce Seyhun Sir Derya boylarında yaşamakta idiler. 930 lardan sonra Selçukluların atası Selçuk Bey in önderliğinde başlayan İslâmiyet e giriş hareketi ile Oğuzlar, Samanîler devletinin hâkimiyetindeki Mâverâünnehir bölgesine inmeye başlayacaklardır. 32 Özellikle Buhara ve daha sonra da Horasan bölgelerine doğru gelişen bu küçük çaptaki akınlar Samaniler devleti yıkılmadan önce olmuştur. X. Yüzyılın nihayetinde Samaniler devletinin yıkılması sonucu bu devletin toprakları üzerinde hâkim olan Karahanlılar ve Gazneliler arasında sıkışan Oğuzlar, bilhassa Gazneliler ile mücadeleye başlamışlardır. 33 XI. Yüzyılın başlarında başlayan bu çatışma ve baskılardan yılan Oğuzlar, rahat ve huzur içinde oturabilecekleri yeni bir yurt, yani vatan aramak zorunda kalmışlardır. 34 Eski Oğuz yurtlarına dönmeleri artık mümkün değildi. Çünkü boşalttıkları yerlere İrtiş boyunda oturan Kıpçaklar yerleşmişlerdi. Bu münasebetle 1016 yılında Selçuk Bey in torunu Çağrı Bey in 3000 kişilik Oğuz(Türkmen) süvarisi ile Gazeli hâkimiyetindeki Horasan üzerinden Azerbaycan ve Doğu Anadolu ya kadar uzanan gazâ seferi, başlattı. Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgesi Türkmenlerin Anadolu ya ilk girişlerinden itibaren önemli yerleşim bölgesi olmuştur. Böylece Güneydoğu Anadolu bölgesinde kalabalık bir Türkmen nüfusu oluşmuştu. Bu gaza seferi Oğuzlara aranan vatanın bulunmasına imkân vermişti. Bu Oğuz akınını tasvir eden Urfalı Mathieu ve Süryani Mihael in nakillerine göre ok ve yay kullanan uzun saçlı Oğuz atlıları bölge insanları şaşkına çevirmişti. Çağrı Bey, bu gaza akınını tamamladıktan sonra yine Gazneli ülkesini baştanbaşa geçerek ve Gazneli takibinden sıyrılmak suretiyle geri yurduna dönebildi. Çağrı Bey in dönüşü Tuğrul Bey e ve diğer Oğuz beylerine yeni bulunan vatanın habercisiydi. Zira Çağrı Bey, Bu ülkede bize karşı koyacak herhangi bir kuvvete rastlamadım derken, Karahanlılar ve Gaznelilerin baskısından bunalan Oğuz beylerine Azerbaycan ve Anadolu nun vatan haline getirilebileceğini de bildirmekteydi. Ancak Oğuzlara, Azerbaycan ve Anadolu yolunun açılması, Çağrı Bey in hem gaza ve hem de keşif mahiyetindeki bu akınından yirmi dört yıl sonra mümkün olmuştur. Çağrı Bey bu keşif seferini yaptığı zaman Oğuzların başında Arslan Yabgu bulunmaktaydı. Ancak onun 1025 yılında Gazneli Sultan Mahmut tarafından hile ile esir edilmesi Oğuzlar ile Gazneliler Devleti nin arasını iyice açmıştır. Bundan sonra mücadele şiddetlenmiş ve 1040 yılına kadar Selçuklu Gazneli çatışması hiç ara vermeksizin devam etmişti yılında Tuğrul ve Çağrı Beyler kumandasındaki Türkmen ordusunun Dandanakan da Gazneli ordusunu perişan etmesiyle Ön Asya ve Anadolu nun yolu, Oğuz Türklerine açılmış oluyordu. Çünkü bu zafere kadar bütün Iran ülkesini elinde bulunduran Gazneli Sultanlığı, gaza için bile olsa Selçuklu Türkmenlerinin Anadolu ya hükmeden Bizanslılar üzerine sefer yapmalarına engel teşkil etmekteydi. Nitekim Dandanakan zaferinden sonra Oğuz ilinin 24 boyuna Mehmet Altay Köymen,(1986) Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi-Kuruluş Devri I,s İbrahim Kafesoğlu, (1953), Doğu Anadolu ya İlk Selçuklu Akını, s Gregory Abü l Farac (Bar Hebraeus), (1999), Abü l Farac Tarihi I, (Çev.Ömer Rıza Doğru), s Çağatay Uluçay, (1997), İlk Müslüman Türk Devletleri, MEB.,s.132.

7 mensup Türkmen boyları ve oymakları kütleler halinde Sir Derya ve Maveraünnehir ülkelerini boşaltarak, ağırlık merkezi Azerbaycan ile Doğu Anadolu ya yönelen bir istikamette Ön Asya ya girdiler. 35 Ön Asya da siyasi hâkimiyetini süratle kuran Tuğrul Bey ( ), aynı zamanda İslâm halifesinin oturduğu Bağdat şehrine giderek hilafet makamının İslâm ülkeleri üzerindeki sarsılmış olan manevi itibarını tekrar kazandırdı. Bu arada Mısır da hüküm süren Şiî Fatimî halifesine bağlı olan ve güney İran da hüküm süren Büveyhoğulları Şiî itikadında olup Bağdat halifesini zora sokmaktaydılar. Tuğrul Bey Büveyhoğullar nın Abbasi halifesine olan baskısını bu devleti sona erdirerek ortadan kaldırmıştı. Halife de Tuğrul Bey in bu harekâtıyla rahatlayarak kendisini her nevi baskıdan kurtaran Tuğrul Bey e kızını vererek onu damat yaptı ve aynı zamanda onu İslâm milletlerinin ve ülkelerinin Büyük Sultanı olarak ilan etti. 36 Tuğrul ve Çağrı Beyler döneminde Anadolu ya , , , , , ,1062 yıllarında akınlar yapılmıştır. 37 Başlangıçta bu akınları Türkmenler Anadolu ya, sızma, yağma, keşif amaçlı yaparlarken daha sonraki dönemlerde yurt edinmek ve gaza ruhuyla hareket ederek bu akınlar sayesinde bölgeye yerleşmişlerdir. 4.Anadolu nun Fethi ve Malazgirt Zaferi Malazgirt zaferinden sonra başlayan ve aralıklarla XIV. Yüzyıla kadar devam eden güçler sonunda Anadolu ya tahminlerin üzerinde Türkmen gelmiştir. 38 Ancak bu döneme ait kaynakların yetersizliği yüzünden bunların nüfuslarına dair bir bilgi vermek mümkün değildir. Bununla birlikte bazı kaynaklarda bunların yoğunlaştığı bölgeler üzerine az da olsa bilgilere rastlanmaktadır. Malazgirt zaferinin ardından Türkmen süvarileri hiç vakit kaybetmeden Adalar Denizi sahillerine ve Boğazlara kadar ulaştılar. Selçuklu Türkleri, daha büyük fetihlere hazırlanabilmek için başkent olarak İznik şehrini seçtiler. 39 İznik in merkez seçilmesinin amacı fetihlerin Trakya ve Balkanlara doğru devam edeceğinin ifadesiydi. Ancak 1096 yılında Avrupa dan Anadolu ya doğru harekete geçen Haçlı ordularının ve bundan sonra Haçlı seferlerinin başlamasıyla, başkentin Anadolu nun merkezinde yer alan Konya ya taşındığını görmekteyiz. Bu münasebetle Adalar Denizine ve Boğazlara kadar uzanan Selçuklu akınları ve kuvvetleri Batı Anadolu, Marmara ve Boğazlardan çekildiler. Haçlı Seferleri nedeniyle toparlanabilmek için Türkler İç- Anadolu ağırlıklı olmak üzere geri çekildiler, bu yüzden Anadolu nun bütünüyle vatanlaşması gecikmiştir. 40 Anadolu nun Türk vatanı haline gelmesini üç safhada değerlendirmek mümkündür. Birinci dönem, XIV. Yüzyılın başlarına kadar devam eden Selçuklular devresi, ikinci dönem, Selçukluların hâkimiyetini takip eden Beylikler döneminde Batı Anadolu ve Trakya nın vatanlaşması, üçüncü dönem ise Osmanlı dönemindeki Karadeniz sahillerinin de fethinin tamamlanmasıyla Cumhuriyet in başındaki hadiselere kadar devam eden dönem olacaktır Malazgirt Zaferinden sonra Türk kuvvetleri başlarındaki kumandanları ile batı istikametinde bütün Anadolu yu kat ederek Adalar Denizi ne ve Marmara sahiline ulaşmışlardı. Anadolu fethedilmiş olmakla beraber, bazı müstahkem kalelerin fethi henüz tamamlanmamıştı. 41 Bu münasebetle Selçuklu ailesinden Kutalmışoğlu Süleyman başkanlığında Artuk Bey, Mengücek Bey, Saltuk Bey, Danişmend Bey, Bozan Bey, Tutak Bey, Karategin Bey ve Çubuk Bey gibi birçok Anonim, (1952), Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, (Çev. Feridun Nafiz Uzluk), s Urfalı Mateos, Papaz Grigor, s Kafalı, s Atçeken, Z. Bedirhan,Y., (2004), Malazgirt ten vatana Anadolu Selçuklu Tarihi, Eğitim Kitabevi, s Ali Sevim,Yaşar Yücel, (1990), Türkiye Tarihi, C.I-IV, s R.Anhegger, İznik, İslam Ansiklopedisi, V/II.,s Ali Sevim, Erdoğan Merçil, (1995), Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset Teşkilat ve Kültür, s Osman Turan, (1998), Selçuklular Zamanında Türkiye-Siyasi Tarih- Alp Aslandan Osman Gaziye ( ), s.32.

8 Türkmen beylerinin vazife aldıkları bilinmektedir. Bunlardan Karategin Bey, Çankırı, Kastamonu ve Sinop bölgesindeki kaleleri fethederken, diğer beyler Anadolu nun muhtelif bölgelerini fetihle meşgul olmuşlardır. Çubuk Bey in 1085 yılında Harput, Palu ve Bingöl 42 çevresindeki kaleleri ele geçirdiğini bilmekteyiz. Çubuk Bey, Türklüğe kazandırdığı Harput müstahkem şehrini, kendisine merkez kabul ederek bu şehirde oturmuştur. Onun vefatından sonra oğlu Mehmet Bey yine Harput merkez olmak üzere babasına halef olacaktır yılında Mehmet Bey in vefatı üzerine halefi olmadığı için Harput şehrine, 43 Artuk Bey in torunu Belek Gazi hâkim olmuştur. Saltuk Bey idaresindeki kuvvetler, Erzurum merkez olmak üzere, fetihleri tamamlarken Artuk Bey idaresindeki kuvvetler Mardin merkez olmak üzere Diyarbekir ve Urfa ya kadar olan bölgelere, Bozan Bey Urfa bölgesine, Tutak Bey idaresindeki kuvvetler ise Ağrı ve Bingöl bölgesine, Erzincan ve Divriği bölgesine Mengücek Bey, Malatya, Niksar ve Tokat a uzanan bölgede ise Danişmend Bey hâkim olacaklardır. Bu bölgelerdeki kalelerin fetihleri, adı geçen beylerin eseri olmuştur. 44 Kutalmışoğlu Süleyman, İç Anadolu ve Batı Anadolu ya uzanan bölgelerdeki kaleleri fethetmiştir. I, II. ve III. Haçlı Seferleri, kaynaklarda verilen bilgilere göre rakamlarına erişen Haçlı kütlelerinin Anadolu yu hedef alarak Kudüs e erişme yolları aramaları yüzünden, Selçuklu Devleti nin bu dönemi devamlı harpler ve mücadelelerle geçirmesine sebep olmuştur. 45 Bu yüzdendir ki fethedilen ve vatanlaştırılan bu ülkede yapılan imar faaliyetleri iyi bir seviyeye ulaşamamıştır. Ancak IV. Haçlı seferinin İstanbul u ele geçirerek orada Latin İmparatorluğu nu kurması, Haçlı Seferlerinin karakterinin su yüzüne çıkmasına vesile olacaktır yılından 1261 yılına kadar devam eden Bizans taki Latin İmparatorluğu dönemi Haçlı Seferlerinin yağmacı karakterlerinin bir neticesi şeklinde görünmektedir. Bu devrede Bizans İmparatorlarının bir kolu İznik şehrinde devletlerini devam ettirebilmişler, bir kolu ise Trabzon şehri ve çevresinde hâkimiyetlerini kısmen devam ettirmişlerdir. IV. Haçlı Seferinin arifesinde Bizans İmparatorluğu nun Selçuklulara karşı son bir çıkış mücadelesi yaparak, 1176 yılında Isparta nın kuzeyinde Miryakefalon (Karamuk Beli) da Selçuklular ile Bizanslılar karşılaşarak Selçuklular tarafından Bizans ordusu imha edilmiştir. Latin İmparatorluğu nun da kurulmasıyla Bizans ın kaderi açıkça ortaya çıkmıştır. 47 Bu tarih Selçuklular açısından önemli bir dönem olmuş, Anadolu ya Türk mührünün güçlü bir şekilde abideleriyle, eserleriyle vurulmaya başlandığı dönemin yolu açılmıştır. 48 Sultan Alâeddin Keykubad ( ) zamanında Anadolu Selçuklu Devleti nin altın çağı yaşanmış, Akdeniz sahilindeki Alaiyye nin (Alanya) ve Karadeniz sahilindeki Sinop un fetihleri münasebetiyle, Anadolu Selçuklularının her iki deniz kıyısında deniz kuvveti olmanın icabı olan tersane ve limanları kurmalarını hazırlamıştır. Her iki şehir de Selçuklu fütuhatından sonra büyük bir imar görerek Türk kültür ve siyasi hayatındaki yerlerini alacaklardır de Latinlerin İstanbul dan atılması Bizans İmparatorlarının tekrar İstanbul a hâkim olmaları, onlar hesabına bir canlanma gibi görünürse de madde ve mana bakımından tükenmiş olan Bizans ın Türklere karşı yapabileceği hiçbir şey kalmamıştır. Ancak Bizans bu şekilde içten içe bitmiş olmasına rağmen, 1243 Kösedağ mağlubiyetinden sonra Selçukluların Moğollara haraç-güzâr olması ve 1258 yılında Moğol ordularının fiilen Anadolu ya girmeleri, zayıf Bizans karşısında Selçukluları da zaafa düşürecek Muhammet Beşir Aşan,(1989), Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskan İzleri XI. Ve XII. Yüzyıllar, TKAE Yayınları, s Aşan, s Mehmet Şeker, (1991), Fetihlerle Anadolu nun Türkleşmesi ve İslamlaşması, Ötüken Neşriyat Yayınları, Ankara, s Jonathan, Riley-Smith,(2004) Haçlılar Kimlerdir, (Çev. Berna Kılınçer), s Doğan Avcıoğlu, (2001), Türklerin Tarihi, Tekin Yayıları, s Mehmet Şeker, s.46.

9 tir. 49 Ancak Selçukluların son döneminde uç bölgelerinde yaşayan Türkmen beyleri Batı Anadolu ve Marmara ya doğru yeniden fetihlere başlayacaklardır. İkinci dönem şeklinde ifade etmeye çalıştığımız beylikler devrinde, Karasi Beyleri Balıkesir ve Çanakkale yi, Saruhanoğulları Manisa ve çevresini, Aydınoğulları Aydın ve İzmir yöresi, Menteşeoğulları ise Muğla yöresi kalelerini fethederek, Türk hâkimiyet sahasına buraları dâhil edeceklerdir. Önce Haçlılar, daha sonra da İlhanlılardan destek gören Çukurova bölgesinde varlığını sürdüren Ermeni prensleri, İlhanlıların 1335 tarihinde çökmesi üzerine hamisiz kalacaklar ve XIV. asrın ortalarından itibaren, Memluklulardan destek alan Ramazanlı Türkmenleri, Çukurova yı Türk vatan haline getireceklerdir. Bu arada Haçlı Seferlerinin yardım ve desteği ile kurulmuş olan Antakya Prensliği (108-l268) ve Urfa Kontluğu ( ) gibi geçici olarak buralara hükmeden Haçlı artığı devletler, Anadolu coğrafyasında gelip geçici olmaya mahkûm olmuşlardır. Çünkü bu geçici devletçikler belirli bir nüfusa dayanan yapıda değil, sadece Antakya ve Urfa gibi kalesi müstahkem olan şehirlerde Haçlı desteği ile varlık gösterebilen bir yapıdaydılar. 4.1.Anadolunun Türk Vatanı Haline Gelmesi ve Türkleşmesi Sultan Melih şah ın hükümdarlığının ilk yılı olan 1072 senesi, amcası ve Kirman meliki olan Kavurt Bey ile mücadele ile geçmiştir. Bu mücadeleler sırasında Anadolu nun şarkını işgale etmiş olan Türkmen boy ve ulusları, başlarında bir kısım Selçuklu şehzadeleri ve bilhassa Kutalmuş un oğulları ve büyük Türk emirlerinden Tutuk ve Artuk Bey ler oldukları halde Kızılırmak ı geçerek 50 orta Anadolu yu istilâya başlamışlardır. Bizanslılarla çarpışarak Kayseri civarına gelen Türkler Bizans ordusunu mağlup edip başkumandanlarını İsak ı esir aldılar. İsak fidye-i necat ödeyerek canını kurtardı senesinde Türk orduları orta Anadolu şehirlerini istilâya başlamışlardı. Bu istilâyı idare eden Kutalmış oğullarını, Sultan Tuğrul Bey ve ondan sonra Alp Arslan da Anadolu nun fethine memur etmişler ve fethedecekleri memleketlerin hükümdarlık menşurunu vermişlerdir. 52 Bizans müverrihlerinin sayısını beşe çıkardıkları Kutalmış oğullarından dört kardeşten dördünün adını biliyoruz. Mansû, Süleyman, Alp Yuluk, Dolat (yahut Devlet) dir. Bir taraftan Kutalmış oğulları maiyetlerindeki Türkmen boy ve ulusları ile Anadolu nun Bizans elinde kalan yerlerini açarken, diğer taraftan Sultan Melikşah ın emri ile bu prenslerin maiyetinde fütühata memur olan Artuk, Tutuk, Afşin, Dilmaç oğlu Mehmed, Tarank oğlu, Davdav oğlu gibi emirler de muhtelif taraflarda muvaffakiyetlere nail olmakta ve bölgeler açmakta idiler. Bizans imparatoru Mikhail amcası Yuanis Dukas ı şark ordularına kumandan tayin ederek, Orta Anadolu yu işgal ile Sakarya yı geçmiş olan Türkleri durdurmaya memur etti. Bizans taki iç karışıklıklar yüzünden Türklerden yardım istemek zorunda kalan İstanbul hükümetine Artuk Bey kumandasındaki Türk ordusu Orta Anadolu dan Bitinya ya doğru ilerlemeye başladı. Yapılan çarpışmalarda esir olan Bizanslılar fidye-i necat ödeyerek kurtuldular. 53 Melikşah döneminde başlayan sistemli fetih hareketi Anadolu da uygulanmaya kondu. Nitekim Nizamülmülk ün geliştirdiği miri ve askeri iktalar Selçuklunun iskân siyasetini kolaylaştırmıştı. 54 Anadolu toprakları devlet mülkü olunca bu topraklara göçebelerin yerleştirilmesi bir sorun oluşturmaktan çıkmıştı. Selçuklunun askeri iktaları uygulamasıyla göçebe Osman Turan, (1993), Selçuklular ve İslamiyet, Boğaziçi Yay/168, 3 Baskı, s M.Çağatay Uluçay, (1965), İlk Müslüman Türk Devletleri, ME B, s Kerimüddin Mahmud-i Aksarayi, (2000), Müsamereü l-ahbar (Çev. Mürsel Öztürk), s Mükrimin Halil Yinanç, (1944), Türkiye Tarihi, Selçuklular devri I, Anadolu nun Fethi, s Yinanç, s Yinanç, s , Kadir Özköse, (2003), Anadolu nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Tasavvufî zümre ve Akımların Rolü, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.VII/1, Sivas, s

10 Türkmen kitle hem yabancı sahayı Türkleştirirken hem de bu bölgelerde askeri kuvvet oluşturmuştu. Anadolu coğrafyasına iskân ettirilen büyük aşiretler birbirinden ayrılarak çok uzak bölgelere yerleştirilmişti. Böylece devlet olası isyanların önünü kesmiş oluyordu. Bu iskân sonrası 24 Oğuz boyu Anadolu nun değişik coğrafyalarına yayılmıştır. İskânlar siyasi, askeri ve ekonomik olarak yapılarak Anadolu vatan haline getirilmiştir. Türkmen toplulukları büyük guruplar halinde sistemli bir şekilde yapıldı 55. Göçebe toplulukların Parçalanarak uç bölgelere yerleştirilmesi bir taraftan oluşabilecek kargaşayı önlerken bir taraf tanda bunlar askeri güç olarak kullanılıyordu. Şayet gerek görülürse gayri Müslim ahali tercih ediliyordu. 56 Kendi rızasıyla göç etmek isteyenlere büyük kolaylıklar sağlanıyordu. İskân sahaları titizlikle seçilmekteydi. Bölge boş ve terk edilmiş arazi ise bu iskânlarla canlılık kazanıyordu. Böylece buraların Türkleşmesi sağlanırken kurulan köylere Türkçe isimler verilerek bölgede yeniden şekillendiriliyordu. Bu iskânlar Anadolu nun etnik, ekonomik, kültürel yapısında büyük değişmelere neden olmuştur. Çağrı, Tuğrul ve Alparslan dan sonra Anadolu ya gelen Türkmenler daha önceki akınlarda olduğu gibi savaşçı bir nitelikte değildi. Çünkü Türkmenler bölgeye yurt edinmek için gelmişlerdi. Anadoluya bu defa aileleriyle birlikte yaşam tarzlarını da getirmişlerdir Anadolu Selçuklu Döneminde Anadolu ya Yapılan Akınlarda Görev Alan Bazı Türkmen Beyleri Hanedanından olan Kutalmış oğulları da Anadolu ya girdiği zaman soydaşlarını etrafında toplamış ve onlarla birlikte burada yeni bir devletin temellerini atmıştır. Türkmen beyleri, hanedan üyesi olan Süleyman şah ve kardeşlerinin itaatini kabul etmiş ve hizmetlerine girmişlerdir. 58 Kendisine yurt aramak maksadıyla Anadolu ya gelen Türkmenler için arkada bir daha yurt bulma imkânı olmadığını, bu ülkede vatan kuracaklarını ya da bu yeni vatanları için öleceklerini söylemektedir. Türklerin Anadolu yu vatanlaştırması sonucu başlayan Haçlı seferleri ise henüz kurulmuş olan Türkiye Selçuklu Devleti için büyük bir tehdit oluşturmaktaydı. Bu yüzden, XII. yüzyıl Türkiye Selçukluları için Haçlı ve Bizans ordularına karşı varlığını koruma mücadelesiyle geçen bir yüzyıl olmuştur ve şüphesiz bu mücadelede en önemli unsur Türkmenler olmuştur. 59 Bu dönemde Türkmen beyleri, uç bölgelerde akınlar ve yerleşme sağlayarak hem devletin sınırlarını genişletmesine hem de kendine bağlı olan Türkmenleri bu bölgelere yerleştirerek bölgenin Türkleşmesi ve İslamlaşmasına hizmet etmektedir. 60 Selçuklu Devleti Türkmenleri uç bölgelere yerleştirerek aynı zamanda devleti, her türlü düşman saldırısına karşı koruma altına almış oluyordu. Türkmenler, savaş anında da orduda kendilerine verilen görevi en iyi şekilde uygulamaktaydılar. 61 Bu sebeple de onların, Türkiye Selçuklu Devletine hizmetlerinde, Türkmen beyleri önemli bir yer tutmaktadır. Fakat bu yüzyılla ilgili kaynaklarda dönemdeki Türkmen beylerinin isimleri ve görevleri ile ilgili yeteri kadar bilgi yoktur. XII. yüzyılın en önemli kaynakları olan Bizans kronikleri zaman zaman bu Türkmen beylerinin isimlerini verse de isimlerin telaffuz hatalarından dolayı net bir bilgi elde edilememiştir. Ayrıca Türkmen beylerinin isimleri sadece olayların içinde geçtiği için, isimlerini tespit edebildiklerimizin Anadolu'ya ne zaman Berkay Orhaner, (2012), Ahilik ve Kurumsal Sorumluluk, Ahiliğe Genç Bakışlar Makale Yarışması ve Sempozyumu 21 Eylül 2012 Kırşehir, (Haz. Kazım Ceylan), Kırşehir. 56 Osman Çetin, İskânlarla Anadolu nun Türk Vatanı Haline Gelmesi, Türkler Ansiklopedisi, VI, s Ali Sevim, (200), Anadolu nun Fethi Selçuklular Dönemi, TTK Yayınları, s Turan, s Osman Turan, (1998), Selçuklular Zamanında Türkiye-Siyasi Tarih- Alp Aslandan Osman Gaziye ( ), s Tufan, Gündüz, ( 2007), Anadolu da Türkmen Aşiretleri, Bozulus Türkmenleri , Yedi Tepe Yayınları, s Sümer, s.26.

11 geldikleri ve ne zaman öldükleri hakkında bilgi sahibi olamıyoruz. Bazı kaynaklardan elde ettiğimiz bilgilere göre isimlerini tespit edebildiğimiz bazı Türkmen Beyleri şunlardır. Emir Buldacı, Hasan Bey, Emîr Muhammed, Alp Kara ( Alpikharas),Süleyman (Solymas), Rüstem Bey gibi beylerdir. SONUÇ Anadolu nun fethini takiben Sir Derya ve Mâvereünnehir deki Oğuz ilinin geri kalan kısmı da Anadolu ya kitleler halinde akmaya başlamıştır. Birbiri ardınca gelen göç dalgalarıyla Türkmenler, Anadolu sathında yayılarak yerleştiler. Oğuz ilinin 24 boyu Anadolu nun iskânında her biri bir bölgeyi yurt tutarak Anadolu yu vatanlaştırdılar. Anadolu daki bu Türk iskânı uzun bir süreç içerisinde gerçekleşmiştir. Anadolu nun Müslüman Oğuz Türkleri tarafından fethinden önceki gaza ve cihat devresinde Bizans İmparatorluğu ciddi anlamda hırpalanmış ve zayıflamıştır. Bu durum XI. yüzyılda Anadolu kapılarına dayanacak olan Müslüman Türklere zemin hazırlamıştır. Başlangıçta Bizans ın kontrolünde gerçekleştirilen bu iskânlar, Abbasilerle birlikte Türk komutanların uçlarda görevlendirilmeleri şeklinde devam etmiştir. Tuğrul ve Çağrı Beyler döneminde gerçekleştirilen akınlar sayesinde keşfedilen Anadolu Türkmenlerin sığınağı haline gelmiştir. Şayet Çağrı ve Tuğrul Beyin başlattığı akınlar başarılı olmasaydı sonradan fetih amaçlı seferler yapılamayacaktı. Bugün Anadolu coğrafyasında yaşayan Türkler, Kirman Selçukluları, Suriye Selçuklularının yaşadığı akıbeti yaşayacaktı. Türkler Anadolu ya yapmış oldukları akınlarla dünya tarihinin seyrini değiştirmiştir. Türklerin gücüne karşı koyamayan o dönemin hâkim güçleri Avrupalı devletlerden yardım istemek zorunda kaldılar. Din kisvesi altında Hıristiyan devletlerini Haçlı bayrağı altında toplayarak Haçlı Seferlerini başlattılar. Anadolu da Müslüman Türkler bölgede tutunabilmek için çok çetin mücadeleler vermek zorunda kaldı. Malazgirt Zaferi ne kadar asırlar boyu cihat sahası olan Anadolu, artık yeni sahibi Türklere vatan olmakta ve cihat sahası Balkanlara doğru itilmekteydi. Türkmenlerin yoğun bir şekilde yönlendirildiği Anadolu topraklarında Malazgirt Zaferi sonrasında Türkmen devletleri kurulmaya başlamıştır. Doğu ve Orta Anadolu da kurulan bu devletlerin Türkmen kitlelerini himayesi, bölgedeki Türkmen yoğunluğunu daha da artırmıştır. Uç lardaki Türkmen Beyleri Moğol istilası öncesinde Türkiye Selçukluları na bağlı Meliklik tarzında idarelerini sürdürürken, istila sonrasında Uç lar, iç kesimlerden kaçan Türkmenlerin sığınağı haline gelmiştir. XIII. Yüzyılda yaşanan bu göçlerle birlikte uçlardaki Türkmen nüfusunun artması Türkmenlerin kendi hâkimiyetlerini kurmalarını sağlamıştır. Anadolu nun uçlarında yerleşen Türkmenler, milli kimlik ve kültürlerini Anadolu ya taşıyarak, hayat tarzlarını değiştirmeden devam ettirmişlerdir. Meydana getirilen beylikler buralarda müesseseler inşa ederek uçların Türkmen tarzında yeniden şekillenmesini sağlamış, Anadolu coğrafyasını kendileri için vatan haline dönüştürürken bir taraf tanda fetihleriyle, sosyal, kültürel ve mimari faaliyetleriyle Anadolu nun Türkleşmesinde birinci derecede rol oynamışlardır. Bu Beyliklerin hâkim oldukları bölgelerde yapmış oldukları mimari eserler kendilerinden sonra gelen Türk devletlerine ilham kaynağı olmuş ve ilerde yeni yapılacak olan mimari eserlere o dönemin mührünü vurarak bugün Anadolu coğrafyasında büyük bir kısmı şaheser yapıtlar olarak varlıklarını devam ettirmektedirler yılından çok önce başlayan ve 1071 Malazgirt Zaferiyle de önü açılan Türkmen akınları sayesinde Anadolu coğrafyası Türk yurdu haline gelmiştir. Bu mücadelede Günümüze kadar kurulan her Türk devletinin gücü nispetinde bugünkü Türkiye Cumhuriyetinin oluşumunda katkısı olmuştur. 427

12 KAYNAKLAR Akdağ, Mustafa, ( 2010), Türkiye nin İktisadi ve İçtimai Tarihi, C.I,YKY Yayınları, İstanbul. Aksarayi, Kerimüddin Mahmud-i, ( 2006), Müsamereü l-ahbar, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara. Akurgal, Ekrem, (2014), Anadolu Uygarlıkları, Phoenix Yayınevi, İzmir. Ali Sevim, (1988), Anadolu nun Fethi Selçuklular Dönemi Başlangıçtan 1086 ya kadar, TTK Yayınları, s.16. Ali Sevim, (200), Anadolu nun Fethi Selçuklular Dönemi, TTK Yay., Ankara. Anonim, (1952), Anadolu Selçukluları Devleti Tarihi III, (Çev. Feridun Nafiz Uzluk), Ankara. Atçeken, Z. Bedirhan,Y., (2004), Malazgirt den vatana Anadolu Selçuklu Tarihi, Eğitim Kitabevi, Konya. Avcıoğlu, Doğan, (2002), Türklerin Tarihi, Tekin Yayınları, Ankara Claude, Cahen, (1979),Osmanlılardan Önce Anadoluda Türkler,(çev. Yıldız Moran), TVY.Yayınları. Claude, Cahen, (1988), Türklerin Anadolu ya İlk Girişi ( XI Yüzyılın İkinci Yarısı), (Çev.Yaşar Yücel- Bahaeddin Yedi yıldız), TTK Yayınları, Ankara. 428 Ecer, Ahmet Vehbi, (2001), Anadolu nun Fethi Sırasında Yerli Halk ve Türkler XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Kayseri Kültür ve Tarihi, Kayseri. Gregory Abü l Farac (Bar Hebraeus), (1999), Abü l Farac Tarihi I, (Çev. Ömer Rıza Doğru), TTK Yayınları, Ankara. Gündüz, Tufan,( 2007), Anadolu da Türkmen Aşiretleri, Bozulus Türkmenleri , Yedi Tepe Yayınları, Ankara. Jonathan, Riley-Smith, (2004) Haçlılar Kimlerdir, (Çev.Berna Kılınçer), Ankara. Kafalı, Mustafa, (1997), Anadolu nun Fethi Ve Türkleşmesi, Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi / Türkiye; Genel Türk Tarihi, Ankara. Kafesoğlu, İbrahim, (2002), Türkmen Adı, Manası ve Mahiyeti, Türkler, C.IV, Yeni Türkiye Yay. Ankara. Kafesoğlu, İbrahim, ( 1997), Türk Millî Kültürü, Ötüken Yayınları, Ankara. Kafesoğlu, İbrahim, (1953) Doğu Anadolu ya İlk Selçuklu Akını ( ) Ve Tarihi Ehemiyeti, DTCF, İstanbul. Kâşgarlı Mahmud, (1941), DivanüLûgat-it Türk, (Ter. Besim Atalay), III, TDK, Ankara. Köprülü, Fuat, (1991), Osmanlı Devletinin Kuruluşu, TTK yayınları, İstanbul. Köprülü, Fuat, (1996), Anadolu da İslâmiyet, İnsan Yayınları, İstanbul. Köymen, Mehmet Altay,(1989), Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi-Kuruluş Devri I, TTK Yayınları, Ankara.

13 Kurat, A. Nimet,(1937), Peçenek Tarihi, Devlet Basım Evi, İstanbul. Muhammet Beşir Aşan,(1989),Elazığ, Tunceli ve Bingöl İllerinde Türk İskân İzleri XI. Ve XII. Yüzyıllar, TKAE Yayınları, Muş. Kesik, Muharrem, (2008),Türkiye Selçuklularında Savaş Geleneği Hile ve Taktikleri, Eski Çağdan Modern Çağa Ordular,( Edt. Feridun Emecen), İstanbul. Orhaner, Berkay, (2012), Ahilik ve Kurumsal Sorumluluk, Ahiliğe Genç Bakışlar Makale Yarışması ve Sempozyumu 21 Eylül 2012 Kırşehir, (Haz. Kâzım Ceylan), Kırşehir. Özköse, Kadir, (2003), Anadolu nun Türkleşmesi ve İslâmlaşmasında Tasavvufî zümre ve Akımların Rolü, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.VII/1, Sivas, s R. Anhegger, İznik İslam Ansiklopedisi, V/II.,s.188. Sevim, A.Yücel, Yaşar, (1989), Türkiye Tarihi, C.I-IV, TTK Yayınları, Ankara. Sevim, A.,Merçil, Erdoğan, (1995), Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset Teşkilat ve Kültür, TTK Yayınları, Ankara. Sümer, Faruk, (1952), XVI. Asırda Anadolu da, Suriye ve Irak ta yaşayan Türk aşiretlerine Umumî Bakış, İktisat Fakültesi Mecmuası, XI/I, s Şahin, İlhan,(2002), Anadolu da Oğuzlar Türkler, C.VI, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Ankara. 429 Şeker, Mehmet, (1991), Fetihlerle Anadolu nun Türkleşmesi ve İslamlaşması, Ötüken Neşriyat Yayınları, Ankara. Turan, Osman, (1993), Selçuklular ve İslamiyet, Boğaziçi Yay/168, 3 Baskı, İstanbul. Turan, Osman, (1998), Selçuklular Zamanında Türkiye-Siyasi Tarih- Alp Arslandan Osman Gaziye ( ), Ötüken Neşriyat, İstanbul. Uluçay, M.Çağatay, (1997), İlk Müslüman Türk Devletleri, MEB, İstanbul. Urfalı Mateos Papa Grigor, (2000), Urfalı Mateos Vakayi-Namesi( )ve Papaz Grigor un Zeyli ( ), (Çev. Hrant Andreasyan),TTK Yayınları, Ankara. Ünal, Oğuz,(1980), Horasandan Anadolu ya Türkiye Tarihi /Anadolu nun Fethi ve Türkiye Devletinin Kuruluşu, Töre Devlet Yayınevi, Ankara. Wittek, Paul, (1985), Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu, (Çev. Fatmagül Berktay), Kaynak Yayınları, İstanbul. Yazıcı, Nesimi, (2002), İlk Türk-İslam Devletleri Tarihi, TDVY/315Yayınları, Ankara. Yıldız, Hakkı Dursun, (1990),"Anadolu nun Türkleşmesi", Türk Millî Bütünlüğü İçinde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Sempozyumu Bildirileri, Kayseri, ss Yinanç, Mükrimin Halil, ( 1944), Türkiye Tarihi, Selçuklular devri I, Anadolu nun Fethi, İstanbul Üniversitesi Yayınları. İstanbul. Yücel, Yaşar, ( 1991), Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, TTK Yayınları, Ankara.