KIYI ÇİZGİSİ EROZYONUNA KARŞI ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ ve ANTALYA ÖRNEĞİ

Transkript

1 KIYI ÇİZGİSİ EROZYONUNA KARŞI ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ ve ANTALYA ÖRNEĞİ Yalçın YÜKSEL *, Işıkhan GÜLER**, Esin ÇEVİK* ve Zihni KİLİT *** * YTÜ. İnş. Müh. Bölümü **Yüksel Proje A.Ş. ***Kilit İnşaat A.Ş. ÖZET Bu çalışmada çeşitli kıyı koruma yapıları avantaj ve dezavantajları verilerek açıklanmıştır. Ayrıca Antalya da kıyı yapılarında yaşanan problemlere örnekler ve kıyı yapıları projelerinin hazırlanması sırasında izlenmesi gerekli yöntemler açıklanmaya çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kıyı koruma yapıları, ABSTRACT In this study coastal defense structures were tried to be discussed by giving the advantages and disadvantages of the different types. Some examples were given to the damaged coastal structures and the procedures should be followed during the design process were explained. Keywords: Coastal protection structures 1. GİRİŞ Kıyıların erozyona uğraması durumunda yapısal tedbirlerle bunun önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Yapısal çözümler kıyı duvarı (seawall), iksa ya da kaplama (revetments), mahmuz (groin), perde duvar (bulkhead), dalgakıran (breakwater) gibi sert yapılar (Şekil 1 ve 2) kıyı yenileme (beach nourishment), kum geçişi (by-pass) sistemleri ile oluşturulan yapay plajlar gibi yumuşak yapılar dır (Şekil 3). Genellikle sert yapılar yerel çözümler sağlarlar ve ancak problemin ardışık kıyı bölgesine ilerlemesine sebep olabilirler. Kıyıların kumla beslemesi ile yenilenmesi çalışmaları son yıllarda genellikle tercih edilen yöntemdir (Yüksel, 2005).

2 Şekil 1. Kıyı duvarı (Yüksel, 2005) Şekil 2. Y-Mahmuz (Yüksel, 2005) Şekil 3. Kıyı yenileme çalışması yapılmış bir plaj (Douglass, 2002)

3 Kıyı duvarları ve kaplamalar kıyı koruma yapıları ; mahmuz, yakın kıyı dalgakıranları ve kıyı yenileme ise kıyı stabilite yapıları olarak adlandırılmaktadır. Yapılar kıyıda inşa edilme durumlarına göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar; 1. Kıyıya paralel yapılar, 2. Kıyıya bağlantılı yapılar, 3.Yakın kıyı, kıyıya paralel dalgakıranlar, 4. Burunlar, 5. Kıyıya paralel açıkdeniz kum eşikleri. 2. YAPI SEÇİMİ 2.1 Birincil Amaçlar Biricil tasarımın amacı kıyıyı korumak, kıyıyı yönetmek veya ikisi birden olabilmektedir. Eğer amaç basitçe kıyıyı fırtına dalgalarına karşı korumak ve erozyona karşı taş dolgu koruma oluşturmak ise kaplama veya kıyı duvarı gibi sert yapılar kullanılabilir. Amaç, koruma ile birlikte kıyıyı yönetmek ve kullanmak (eğlence amaçlı olabilir) ise çözüm için ya koruma yapısı ya da stabilite yapısının önüne kum dolgusu yapılabilir. Mevcut bir plajı veya yapay kumsalı korumak gerekiyor ise sadece kum dolgu ile birlikte bir stabilite yapısı oluşturulabilir. 2.2 Fiziksel İşlemler Alternatif kıyı koruma veya plaj stabilizasyonu için yapıların seçimi fiziksel işlemlere bağlıdır. Eğer projenin ilk amacı plaj stabilizasyonu ise ve proje alanından net katı madde kaybı esas olarak kıyı boyu katı madde taşınımı nedeniyle ise, çözümü sağlayan yapı mahmuzdur. Diğer taraftan, açığa doğru katı madde kaybı söz konusu ise, mahmuz katı madde kaybını engellemeyecektir. Yakın kıyı dalgakıranları kıyı boyu ve açığa doğru olan katı madde hareketini azaltacaktır. 2.3 Ardışık kıyılarda olumsuz etkiler Kıyı koruma yapıları arasından yapılan seçimler sonucunda çözümler ardışık kıyıların etkilenmesine neden olmaktadır. Mahmuz ve yakın kıyı dalgakıranları gibi yapılar proje alanının her iki tarafında (yukarı ve aşağı) kıyı erozyonuna neden olabilmektedir. Bu nedenle projenin bir parçası olarak kıyı yenileme çalışması yapılarak bu ardışık kıyılarda meydana gelebilecek erozyon engellenebilir. 3. YAPI TİPLERİ 3.1. Taşdolgu yapılar Mahmuzlar, dalgakıranlar ve açık deniz eşikleri ocak taşından imal edilirler. Bu yapılar dalga enerjisinin önemli bir kısmını dalga iletimi ve yansıma ile harcarlar. Bu yapılar fleksibil yapılardır ve büyük dalgaların etkisinde dahi fonksiyonlarını kaybetmezler ve hasar genellikle yavaş meydana gelmektedir.

4 3.2. Palplanş yapılar Bazı mahmuz, jetty, burun gibi yapılar palplanş kullanılarak imal edilebilmektedir. Kıyı koruma amaçlı olarak yapılan palplanşlar ahşaptan, betondan veya çelikten imal edilebilmektedirler. Bu yapıların imalatı taşdolgu yapılardan daha hızlı olabilmektedir. Ancak servis ömürleri daha kısa olduğundan maliyetleri artmaktadır. 4. KIYI KORUMA YAPILARININ AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI 4.1. Mahmuzlar Avantajlar Kıyı boyu katı madde taşınımından dolayı oluşan kum kaybı nedeniyle meydana gelebilecek erozyona karşı oldukça işlevseldirler. Mahmuzların performansı için oldukça fazla bilgi vardır. Mahmuzların tasarımı ucuza mal edilebilir. Surf bölgesinin karakteri mahmuz nedeniyle değişmemektedir. Farklı malzemelerden imal edilebilmektedirler. Mahmuzun boyutu ve geçirimliliği gibi parametreler göz önüne alınarak yapılan tasarımlarla kıyı boyu taşınım tam olarak engellenmeyebilmekte ve katı madde geçişine (bypass a) izin verilebilmektedir. Dezavantajlar Kıyıya dik taşınım üzerinde bir etkisi yoktur. Rip akımına sebep olabilmektedirler. Malzeme geçişine izin verilmediği taktirde aşağı kıyı bölgesinde erozyon meydana gelmektedir Ardışık Dalgakıranlar Avantajlar Gerek kıyı boyu gerekse kıyıya dik katı madde taşınımına karşı etkindirler. Kıyının stabil (dengede) kalmasını sağlarlar. Diğer kıyı yapıları düşünülmüyor ise estetik olarak kabul edilebilirler. Pahalı olmayan mevcut malzemelerden imal edilebilirler. Malzeme geçişine izin verecek şekilde inşa edilebilirler ve geçen malzeme miktarı kontrol edilebilir. Su kalitesini yükseltmek için üsten aşmaya müsaade edilebilir. Yeterince deneyim mevcuttur. Dalga yüksekliğinin küçülmesini sağlarlar. Dezavantajlar İnşaat maliyetleri kıyı ile bağlantıları bulunmadığı için pahalı olabilir. Diğer açık deniz ekipmanlarına ihtiyaç duyulabilmektedir. Surf bölgesinin karakterini değiştirirler. Kıyısal aktiviteleri sınırlarlar. Yüzme aktivitelerini sınırlayabilirler.

5 Eğer uygun tasarım yapılmaz ise, geri alanlarında su kalitesinde bozulmaya yol açabilirler. Ardışık dalgakıranlar tombolo oluşumu ile kıyıya bağlanırlar. Bu durumda kıyıboyu katı madde taşınımını engelleyerek aşağı kıyı bölgesinde erozyon meydana gelmesine sebep olurlar Yapay Burunlar Avantajlar Doğal burunlarda olduğu gibi yapay burun ya da burunlu dalgakıranlar stabil cep plajlara benzer stabil kıyı oluşumu sağlarlar. Her ne kadar yeni tecrübeler kazanılıyorsa da birçok ülkede başarı ile uygulanmaktadır. Dezavantajları Aşağı kıyı üzerinde etkilidir Batık Dalgakıranlar Avantajlar Batık ve görünmez olmaları nedeniyle mahmuz ya da dalgakıranlara göre estetiktirler. Kıyıya ulaşan dalga yüksekliklerinin azalmasını sağlarlar. Kıyıdan açığa kum kaybını azaltırlar. Dezavantajlar Düşük kretli dalgakıran dalga yüksekliğini yeterince azaltmayabilir ve katı madde kaybını engelleyebilir. Dalga koşullarına bağlı olarak kıyının doğal yenilenmesini engelleyebilmektedir. Seyir problemine neden olmaktadır. Çok tecrübe mevcut değildir. İnşa edilmeleri zor ve pahalıdır çünkü açıkta ve batıktırlar. Batık olduklarından dolayı kontrolleri zordur. 5. ANYALYA ÖRNEĞİ 2004 kışında meydana gelen fırtına sonrasında Konyaaltı plajında yerinde yapılan tespitler sonucunda, plaja paralel yolun deniz tarafı, kıyı duvarları ve anroşmanda plaj boyunca yer yer hasarların oluştuğu belirlenmiştir (Şekil 4 ve 5). Antalya nın en kıymetli ve bu şehrin güzelliklerinin gözlemlenebildiği Konyaaltı caddesi boyunca meydana gelen hasar, yolun kıyıya yakın imal edilmesi ve doğru planlanmayan koruma yapılarına sahip olmaması nedeniyle dalga etkisinde kalmasından kaynaklanmıştır. Bu bölgede 50 ve 100 yıllık beklenen en büyük dalga yükseklikleri sırasıyla H so =8.25m ve H so =9.5m dir (Dalga Atlası, Özhan ve Abdalla, 1999). Ayrıca Bağa Çayı mansabında bulunan köprünün de büyük hasar gördüğü belirlenmiştir (Resim 6).

6 Şekil 4. Konyaaltı caddesi Şekil 5. Konyaaltı caddesi

7 Şekil 6. Boğa Çayı köprüsü Boğa Çayı köprüsünde meydana gelen hasar, fırtına sırasında bu çayın taşkın debisinin köprü ayaklarında meydana getirdiği yerel oyulmadan kaynaklanmıştır. Konyaaltı plajında ve plaja paralel inşa edilen yolda bundan sonra meydana gelebilecek bir fırtına sonrası hasar meydana gelmemesi için aşağıdaki hususlara dikkat edilerek, doğru mühendislik projelerinin hazırlanması gerekmektedir. 1-Dalga iklim ve istatiği hesaplarının yapılması, Bu amaçla yöreye ait güvenilir rüzgar verileri kullanılarak uzun dönem ve ekstrem dalga tahminleri yapılmalıdır. Bu veriler istatistiksel yöntemler kullanılarak değerlendirilmeli ve yapının önemine bağlı olarak tasarım dalgaları belirlenmelidir. Tasarım dalgasının doğru belirlenmesi projelendirmenin en önemli aşamasını oluşturmaktadır. 2-Zemin sondaj ve değerlendirme çalışmalarının yapılması, Deniz yapılarının imalatından önce yeterli sayıda sondajların yapılması ve bunların değerlendirilerek zemin özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu veriler doğrultusunda yapısal tasarım gerçekleştirilir. 3-Seçilecek kıyı koruma yapısının stabilite hesaplarının yapılması, Doğaya uygun ve zarar vermeyecek yapı tipinin seçilmesinden sonra kıyı yapı etkileşimi ile yapının stabilite hesapları varsa yönetmeliklere ya da bilinen bilimsel yöntemlere uygun olarak yapılmalıdır. 4-Uygun ve ekonomik yapı kesiti elde etmek için laboratuar model hizmetinin alınması, Deniz yapılarının çevresel koşullar altında davranışını doğru belirlemek amacıyla fiziksel olarak modellenebilecek çözümler için gerekiyorsa model çalışması yapılmalıdır, örneğin taş dolgu yapıların stabilitesi model deneylerle sağlanmalıdır.

8 5-Yapım sırasında danışmanlık hizmetinin alınması, Deniz yapılarının tasarımı uzmanlık gerektiren bir konudur. Bu yapıların tasarımında Kıyı ve Liman Mühendisliği bilim dalında Lisansüstü düzeyinde eğitim veren ve araştırma olanaklarına sahip Üniversitelerden yararlanılabilir. Projelendirme yine kıyı ve liman mühendisliği konusunda uzmanlaşmış İnşaat Mühendislerine yaptırılmalıdır. 6-Yüklenicinin ve ülkenin var olan malzeme ve yapım tekniklerine uygun projelendirme çalışmasın yapılmasına, Kıyı koruma ve stabilite yapıları ya da diğer deniz yapılarını seçiminde ya da imalatında yeterince denenmiş ve tecrübe birikimi olan yapılar ile malzemelerinin seçilmesine özen gösterilmelidir. Çünkü deniz yapılarının imalatı oldukça pahalı ve hatasının telafisinin çok zor olduğu yapılardır. 6. SONUÇ Antalya şehrinin en önemli gelir kaynaklarından biri turizimdir, bu ekonomik katkı Türkiye ekonomisi içinde çok önemlidir. Sahil bandı boyunca yapılanmış oteller, tatil köyleri ve diğer turizm olanakları yerli ve yabancı turiste denizden yararlanma hizmeti vermeye çalışmaktadır. Ancak plajlar denizlerin en narin alanlarıdır, hatalı yapılaşmalar kumsal alanların kaybolması yanında kirlilik problemine de yol açabilecektir. Bunun yanısıra 2004 yılı kışında görüldüğü gibi global ısınma ile birlikte artan doğa koşulları kıyı alanlarına daha fazla tehdit edecektir. Bu nedenle kıyı alanlarının bilimsel yöntemlerle planlanması ve yönetilmesi gerekmektedir. Kıyı alanlarının yönetimi, gelişmiş batılı ülkelerde bilimsel çalışmalara dayanan yasalarla yapılmaktadır, bunun sonucunda gerek kıyı alanları doğal halleri ile korunmakta gerekse ekonomik kalkınmalarına önemli girdi sağlayacak yeteri turizm gelirini sağlamaktadır. KAYNAKÇA [1]Y. Yüksel, 2005 Deniz Tabanı Hidrodinamiği ve Kıyı Morfolojisi, Arıkan Yayınevi.