DÖNEM 5 AİLE HEKİMLİĞİ (DERS 2) ÜLKEMİZDE AİLE HEKİMLİĞİ UYGULAMASI Doç. Dr. Ayşe Palanduz

Transkript

1 DÖNEM 5 AİLE HEKİMLİĞİ (DERS 2) ÜLKEMİZDE AİLE HEKİMLİĞİ UYGULAMASI Doç. Dr. Ayşe Palanduz Dersin Amacı: Ülkemizde Aile Hekimliği Uygulamasının anlaşılması Dersin Öğrenme Hedefleri: Bu dersi başarıyla tamamlayan bir öğrenci: 1. Aile Hekimliği uygulaması ile ilgili temel kavram ve tanımları açıklar. 2. Aile Hekimliği ile ilgili temel mevzuatın ne olduğunu ve nasıl ulaşabileceğini söyler. 3. Aile Hekiminin görev ve sorumluluklarını açıklar. 4. Aile Hekimliği uygulamasındaki organizasyon yapısını anlatır. Aile Hekimliği birinci basamak sağlık hizmetlerini konu edinen tıp disiplinidir. Aile Hekimi ise kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini yaş, cinsiyet ve hastalık ayırımı yapmaksızın her kişiye kapsamlı ve devamlı olarak belli bir mekanda vermekle yükümlü, gerektiği ölçüde gezici sağlık hizmeti veren ve tam gün esasına göre çalışan aile hekimliği uzmanı veya Sağlık Bakanlığının öngördüğü eğitimleri alan uzman tabip veya tabip olarak tanımlanır. Aile hekimi, hastanın sağlık sisteminde ilk karşılaştığı kişi olarak: Güncel tarama, korunma, tedavi ve takip protokollerini uygular; Hastanın birinci basamakta tedavi edilip edilemeyeceğine karar verir; Diğer branş uzmanı ve/veya hastaneye sevkinin gerekip gerekmeyeceğini ayırt eder. Türkiye de Aile Hekimliği Uygulaması 2002'de duyurulan Sağlıkta Dönüşüm Programına dayanır. Uygulama ilk kez 15 Eylül 2005'te pilot olarak Düzce'de başlamış; Aralık 2010'da ülkenin tamamına yayılmıştır. Bu süreçte sağlık ocakları kapatılmış, birinci basamak sağlık hizmetleri öncelikli olarak aile sağlığı merkezlerinde verilmeye başlamıştır. Sağlık Bakanlığınca yayınlanan Sağlık İstatistikleri Yıllığı ndaki verilere göre 2013 yılında birinci basamak sağlık kuruluşlarının dağılımı Tablo 1 de görülmektedir. Aile Hekimi başına düşen nüfus İstabul da 3891 olup Türkiye ortalaması 3621 dir. Birinci basamakta çalışacak hekimlerin tamamının Aile Hekimliği uzmanı olması istenen bir durum olmakla birlikte mevcut uygulamalar ve sağlık politikalarına bakıldığında bu şimdilik gerçekçi bir hedef olarak görünmemektedir. 1

2 Tablo 1: Birinci basamak sağlık kuruluşlarının yıllara göre dağılımı (Kaynak: Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2013, Sağlık Bakanlığı, Ankara) Aile Hekimliği Uygulaması ile ilgili temel mevzuat şunlardır: Aile Hekimliği Kanunu Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği Aile Hekimliği Ödeme ve Sözleşme Yönetmeliği Bu mevzuat metinlerinin güncel sürümlerine adresinden ulaşmak mümkündür. Aile Hekimi: Aile Hekimliği uygulamasının merkezinde yer alır ve kendisine tanımlanmış topluluğun kişisel sağlık gereksinimlerinin çoğunu karşılar. Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetlerini yaş, cinsiyet ve hastalık ayırımı yapmaksızın bütünleşmiş, kesintisiz ve kapsamlı bir şekilde sunar. Bireyin sağlık sistemiyle ilk tıbbi temas noktasını oluşturur; hizmet almak isteyenlere açık ve sınırsız bir giriş sağlar. Aile Sağlığı Elemanı: Aile hekimi ile birlikte hizmet veren, sözleşmeli olarak çalıştırılan veya Türkiye Halk Sağlığı Kurumu veya eğitim kurumunca görevlendirilen hemşire, ebe, sağlık memuru (toplum sağlığı) ve acil tıp teknisyenidir. 2

3 Aile Hekiminin yıllık izin veya hastalık izninde bulunduğu sürede yerine bakan veya boş aile hekimliği pozisyonuna yerleştirme yapılıncaya kadar bu pozisyona görevlendirilen hekime Geçici Aile Hekimi, benzer şekilde aile sağlığı elemanının yıllık izin veya hastalık izninde bulunduğu sürede yerine bakan veya boş aile sağlığı elemanı pozisyonuna yerleştirme yapılıncaya kadar bu pozisyona görevlendirilen aile sağlığı elemanına da Geçici Aile Sağlığı Elemanı adı verilir. Aile Hekimliği Birimi: Bir aile hekimi ile en az bir aile sağlığı elemanından oluşan yapıdır. Aile Sağlığı Merkezi bir veya daha fazla aile hekimi ile aile sağlığı elemanlarınca aile hekimliği hizmetinin verildiği sağlık kuruluşudur. Aile Hekiminin görev, yetki ve sorumlulukları şunlardır: a) Çalıştığı bölgenin sağlık hizmetinin planlamasında bölgesindeki toplum sağlığı merkezi ile işbirliği yapmak, b) Hekimlik uygulaması sırasında karşılaştığı toplum ve çevre sağlığını ilgilendiren durumları bölgesinde bulunduğu toplum sağlığı merkezine bildirmek, c) Kendisine kayıtlı kişilerin ilk değerlendirmesini yapmak için altı ay içinde ev ziyaretinde bulunmak veya kişiler ile iletişime geçmek, ç) Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi, rehabilitasyon ve danışmanlık hizmetlerini vermek, d) Sağlıkla ilgili olarak kayıtlı kişilere rehberlik yapmak, sağlığı geliştirici ve koruyucu hizmetler ile ana çocuk sağlığı ve üreme sağlığı hizmetlerini vermek, e) Periyodik sağlık muayenesi yapmak, f) Kayıtlı kişilerin yaş, cinsiyet ve hastalık gruplarına yönelik izlem ve taramaları (kanser, kronik hastalıklar, gebe, lohusa, yenidoğan, bebek, çocuk sağlığı, adölesan (ergen), erişkin, yaşlı sağlığı ve benzeri) yapmak, g) Evde takibi zorunlu olan engelli, yaşlı, yatalak ve benzeri durumdaki kendisine kayıtlı kişilere evde veya gezici/yerinde sağlık hizmetlerinin yürütülmesi sırasında kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi, rehabilitasyon ve danışmanlık hizmetlerini vermek, ğ) Aile sağlığı merkezi şartlarında teşhis veya tedavisi yapılamayan hastaları sevk etmek, sevk edilen hastaların geri bildirimi yapılan muayene, tetkik, teşhis, tedavi ve yatış bilgilerini değerlendirmek, ikinci ve üçüncü basamak tedavi ve rehabilitasyon hizmetleri ile evde sağlık hizmetlerinin koordinasyonunu sağlamak, 3

4 h) Tetkik hizmetlerinin verilmesini sağlamak ya da bu hizmetleri vermek, ı) Verdiği hizmetlerle ilgili olarak sağlık kayıtlarını tutmak ve gerekli bildirimleri yapmak, i) Kendisine kayıtlı kişileri yılda en az bir defa değerlendirerek sağlık kayıtlarını güncellemek, j) Gerektiğinde hastayı gözlem altına alarak tetkik ve tedavisini yapmak, k) Entegre sağlık hizmetinin sunulduğu merkezlerde gerektiğinde hastayı gözlem amaçlı yatırarak tetkik ve tedavisini yapmak, l) İlgili mevzuatta birinci basamak sağlık kuruluşları ve resmî tabiplerce kişiye yönelik düzenlenmesi öngörülen her türlü sağlık raporu, sevk evrakı, reçete ve sair belgeleri düzenlemek, m) Kurumca belirlenen konularda hizmet içi eğitimlere katılmak, n) Kurumca ve ilgili mevzuat ile verilen diğer görevleri yapmak. Aile sağlığı elemanının görev, yetki ve sorumlulukları şunlardır: a) Kişilerin hayati bulgularını ölçmek ve kaydetmek, b) Aile hekiminin gözetiminde, talimatı verilen ilaçları uygulamak, c) Yara bakım hizmetlerini yürütmek, ç) Tıbbi alet, malzeme ve cihazların hizmete hazır bulundurulmasını sağlamak, d) Poliklinik hizmetlerine yardımcı olmak, tıbbi sekreter bulunmadığı hallerde sevk edilen hastaların sevk edildiği kurumla koordinasyonunu sağlamak, e) Gereken tetkikler için numune almak, eğitimini aldığı basit laboratuvar tetkiklerini yapmak veya aldığı numunelerin ilgili laboratuvar tarafından teslim alınmasını sağlamak, f) Gezici ve yerinde sağlık hizmetleri, sağlığı geliştirici ve koruyucu hizmetler ile ana çocuk sağlığı ve üreme sağlığı hizmetlerini vermek, evde sağlık hizmetlerinin verilmesinde aile hekimine yardımcı olmak, g) Kurumca belirlenen hizmet içi eğitimlere katılmak, ğ) Sağlık hizmetlerinin yürütülmesi ile ilgili olarak görev, yetki ve sorumlulukları kapsamında aile hekiminin verdiği diğer görevleri yerine getirmek, h) Kurumca ve ilgili mevzuat ile verilen diğer görevleri yapmak. Aile hekimleri ve aile sağlığı elemanları tam gün esasına göre çalışırlar. Haftalık çalışma süresi acil veya olağanüstü durumlar hariç, haftada 40 saatten az olamaz. Haftalık çalışma süresi ve mesai saatleri dışında ayda asgari sekiz saat; ihtiyaç halinde ise bu sürenin üzerinde 4

5 nöbet görevi verilir. Nöbete ilişkin planlama aile hekimliği uygulamasında aksamaya mahal vermeyecek şekilde yapılır ve hafta içi sekizer saat hafta sonu ise on altı saatten fazla olmamak üzere haftalık 30 saatten fazla nöbet tutturulamaz. Aile hekimliği çalışanlarına tuttukları nöbetler karşılığında ilgili kurumlarca nöbet ücreti ödenir. Gezici ve yerinde sağlık hizmetleri: Sağlık hizmetine ulaşımın zor olduğu belde, köy, mezra, uzak mahalleler ve benzeri yerleşim yerleri için gezici sağlık hizmeti; cezaevi, çocuk ıslahevi, huzurevi, korunmaya muhtaç çocukların barındığı çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları gibi özellik arz eden toplu yaşama alanlarından oluşan yerler için ise yerinde sağlık hizmeti sunulur. Aile Hekimine Kayıt: Kişilerin birinci basamak sağlık hizmetlerinden faydalanabilmesi için aile hekimlerine kaydolması şarttır. İlk kayıt, il sağlık müdürlüğü tarafından ikamet ettikleri bölge göz önünde bulundurularak yapılır. Her bir aile hekimi için kayıtlı kişi sayısı; en az 1000, en çok 4000'dir. Aralıksız iki ayı aşmayan süreyle kayıtlı kişi sayısı 1000'den az olabilir. Kişiler, aile hekimini bölge sınırlaması olmaksızın serbestçe seçebilirler. Zorunlu haller dışında aile hekimi üç aydan önce değiştirilemez. Aile hekimi değişikliği kişilerin yazılı talebi üzerine hizmet almak istediği aile hekimince veya ilgili toplum sağlığı merkezince yapılır. Sürekli ikamet ettiği bölgeden uzakta kalacak kişi veya geçici süre ile Türkiye de ikamet edecek olan kişi, kendisine yakın konumdaki bir aile hekiminden misafir olarak sağlık hizmeti alır. Aile hekimi misafir kişiler için herhangi bir ücret talep edemez. Sağlık hizmeti sunumu sırasında meydana gelen şiddet olayının adli veya mülki idare makamlarınca verilen belgeyle belgelendirilmesi durumunda, aile hekimi veya aile sağlığı elemanına şiddet uygulayan kişinin müdürlükçe mevcut aile hekiminden kaydı silinir. Bu şekilde kaydı silinen kişinin, aynı iş günü içerisinde yeni aile hekimi seçmemesi durumunda ikamet ettiği bölge göz önünde bulundurulmak suretiyle kayıtlı nüfusu en düşük aile hekimine müdürlükçe kaydı yapılır. Aile hekimliği hizmetleri ve birinci basamakta yapılan laboratuvar hizmetleri ücretsizdir. Aşağıdaki durumlarda aile hekiminin sözleşmesi feshedilir: Kayıtlı kişi sayısının aralıksız iki aydan fazla süreyle (aylık yapılan üçüncü bildirimde) 1000 kişinin altında kalması; Görevleri dışında, bilimsel faaliyetler hariç meslek icrasından menfaat temin edenler, esnaf, tacir sayılmayı gerektiren herhangi bir faaliyette bulunanlar; Sağlık sebebiyle bir sözleşme döneminde yüz seksen günü aşan süreyle görevin ifa edilememesi; 5

6 Özürsüz olarak kesintisiz 10 gün göreve gelmemesi; Menfaat karşılığında gerçeğe aykırı rapor ve belge düzenlendiğinin tespit edilmesi Aile hekimine ve aile sağlığı elemanına ödenecek ücretle ilgili olarak: Çalıştığı bölgenin sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi, Aile sağlığı merkezi giderleri, Kayıtlı kişi sayısı ve bunların yaş grupları, Gezici sağlık hizmetleri, Aile hekimi tarafından karşılanmayan gider unsurları Sağlığın geliştirilmesi, hastalıkların önlenmesi, takibi ve kontrolündeki başarı oranı gibi kriterler esas alınır. Gebe takibi, bebek-çocuk takibi, aşılama gibi koruyucu hekimlik hizmetlerinin eksik uygulaması halinde bu ödeme tutarından brüt ücretin % 20'sine kadar indirim yapılır. Aile hekimlerine maaşları dışında Aile Sağlığı Elemanının maaşı ile Aile Sağlığı Merkezinin elektrik, su ve ısınma, telefon, temizlik, bilgi işlem gibi harcamalarını kapsayan ASM gider ödeneği verilmektedir. Böylece hizmet kalitesinin sürekliliği sağlanmaktadır Aile Sağlığı merkezlerinin fiziki şartları ve bulunması gereken tıbbi donanım ve otomasyon yazılımı mevzuatta tanımlanmıştır. Bu şekilde verilecek hizmetin standardize edilmesi hedeflenmiştir. KAYNAKLAR 1. Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2013, Sağlık Bakanlığı, Ünlüoğlu İ. Türkiye de Aile Hekimliğ Uygulaması: Görüşler, Sorunlar ve Öneriler. PRNDergi 2008; 3(35): Aydın S. Aile Hekimliği Türkiye modeli, Sağlık Bakanlığı, 2004, Ankara. 4. Öztek Z. Türkiye de sağlıkta dönüşüm programı ve aile hekimliği. Hacettepe Tıp Dergisi 2009, 40: