ÜNİTE 7. Kemoterapötikler. Amaçlar. İçindekiler. Öneriler

Transkript

1 ÜNİTE 7 Kemoterapötikler Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Kemoterapinin anlamı, kemoterapötik ilaçların sınıflandırılması, kullanılması ve bu ilaçların kullanımı sırasında oluşan zararlı etkileri öğreneceksiniz. İçindekiler Giriş Kemoterapötikler Penisilinler Sefalosporinler İmipenem Aztreonam (Azactam) Aminoglikozidler Fluorokinolonlar Vankomisin (Vancocin) Rifampin (Rifadin) Nitroimidazoller Tetrasiklinler Sulfonamidler Kloramferikol (Devamycetin, Kemicetine) Makrolidler Linkozamidler Antitüberküloz İlaçlar Antifungal İlaçlar Antiamibik İlaçlar Antimalaryal İlaçlar Antihelmintik İlaçlar Ektoparazitlere Karşı Kullanılan İlaçlar Antiviral İlaçlar Artiseptik ve Dezenfektanlar Antineoplastik (Antikanser) İlaçlar Özet Değerlendirme Soruları Öneriler Kemoterapötiklere çalışırken etki mekanizmalarını dikkate alın. Yan etkileri açısından kıyaslayın. Ayrıca kitabın sonundaki ilaç etkileşmelerine de bakın.

2 1. GİRİŞ Kemoterapi vücudu saran mikroorganizmaları veya parazitleri konakçıya zarar vermeden yok edebilen veya gelişmelerini durdurabilen ilaçlarla yapılan tedavi şeklidir. Modern kemoterapi 1932'de Domagk tarafından bir azo boyası olan Prontosil'in Streptokok enfeksiyonlarına karşı etkinliğinin gösterilmesiyle başlamıştır. Daha sonra ise güçlü sülfonamidlerin klinik kullanımı başlamıştır. Sonraları penisilinlerin kullanımı ile kemoterapide önemli gelişmeler olmuştur. Bugün bu amaçla pekçok yeni ilaç geliştirilmektedir. Bu ünitede, mikroorganizmalara karşı etkinlik gösterebilen ilaçların etkilerinin temel prensipleri, rezistans gelişme mekanizmaları, ilaçların kullanımı ve yan etkileri üzerinde durulacaktır. 2. KEMOTERAPÖTİKLER Kemoterapide kullanılan ilaçlar, genellikle kullanıldığı patojen etkenin cinsine göre sınıflara ayrılır (Şekil 7.1). Antibakteriyel ilaçlar Antihelmintik İlaçlar Kemoterapötik İlaçlar Antimalaryal İlaçlar Antiamibik İlaçlar Antiriketziyal İlaçlar Antiviral İlaçlar Antineoplastik İlaçlar Şekil 7.1: Kemoterapötik İlaçların Sınıflandırılması Antibakteriyel ilaçlar içinde önemli bir grup "Antibiyotikler" dir. Antibiyotikler; bakteriler, funguslar ve aktinomisetler gibi çeşitli mikroorganizma türleri tarafından sentez edilen ve diğer mikroorganizmaların gelişmesini önleyen ya da onları öldüren kimyasal maddelerdir

3 Antibakteriyel İlaçlar ayrıca kimyasal yapılarına ve mikroorganizmalar üzerindeki etkilerine göre ikiye ayrılırlar (Şekil 7.2.). Antibakteriyel İlaçlar Bakterisid İlaçlar Penisilinler Sefalosporinler İmipenem Aztreonam Aminoglikozidler Fluorokinolonlar Vankomisin Rifampin Nitroimidazoller Bakteriyostatik İlaçlar Tetrasiklinler Sülfonamidler Kloramfenikol Makrolidler Linkozamidler Şekil 7.2: Antibakteriyel İlaçların Sınıflandırılması Bakteriyostatik etki yapanlar: Bunlar bakteri hücresinin gelişmesini ve üremesini önlerler. Örneğin; Sülfonamidler. Bakterisid olanlar: Bakteri hücresini yok ederler. Örneğin; Penisilinler. Kemoterapinin Ana İlkesi ; Konakçıda çok az, hastalık etkeni organizma üzerinde en fazla toksik etki oluşturmaktır. Bu selektif etki, mikroorganizma hücresi ile insan hücresi arasında yapı ve biyokimyasal mekanizmalar bakımından farklar nedeni ile ortaya çıkmaktadır. En çok selektiflik gösteren ilaçlar Penisilinlerdir.? Rezistans nedir? Bazı bakteri türleri, belirli bir kemoterapötik ilaca doğal olarak dirençlidirler, o ilaç tarafından etkilenmezler. Bazen ilaç, bakteri üzerine ilk temasında etkili olduğu halde, bir süre sonra etki göstermez. Bakteride ilaca karşı rezistans gelişmiştir. Bu duruma kazanılmış rezistans denir

4 Bir kemoterapötik ilaca karşı duyarlılığını kaybeden bakteri türü, buna yakın kimyasal yapıdaki diğer bir kemoterapötiğe de rezistans kazanabilir. Bu olaya çapraz rezistans denir. Örneğin; Oksitetrasikline rezistans kazanan bir bakteri, tetrasiklin, klortetrasiklin ve demetilklortetrasiklin'e karşı da rezistans kazanmış olur.? Antimikrobik spektrum nedir? Belirli bir kemoterapötiğe duyarlı olan mikroorganizma türlerinin tümüne o ilacın antimikrobik spektrumu adı verilir. Bazı kemoterapötik ilaçlar yanlız bir veya birkaç bakteri türüne etkilidir. Bunlara dar spektrumlu kemoterapötikler denir. Örneğin; Sadece maya mantarlarına etkili olan nistatin. Bazı kemoterapötikler ise fazla sayıda bakteri ve diğer mikroorganizma türlerine etkilidir. Bunlara geniş spektrumlu kemoterapötikler adı verilir. Örneğin; Tetrasiklinler, ampisilin gibi. Antibiyogramın saptanması; infeksiyon hastalıklarının tedavisinde kullanılan kemoterapötikleri kullanmadan önce infeksiyon etkeni bakterinin hangi kemoterapötiklere hangi konsantrasyonlarda etkili olduğunun saptanması demektir. Laboratuvar olanaklarının kısıtlı olduğu yerlerde bu işlem yapılamadığından geniş spektrumlu antibiyotikler veya uygun kombinasyonlar verilir Antibakteriyel İlaçların Etki Mekanizmaları Bakteri hücre duvarının sentezini inhibe edenler: Bu tip ilaçlar gelişmekte ve üremekte olan bakteriler üzerine bakterisid etki gösterirler. Gelişmesini tamamlamış bakteriler üzerine etkisizdirler. Bu gruptaki kemoterapötikler; Penisilinler Sefalosporinler Basitrasin Novobiosin Vankomisin Aztreonam İmipenem Sitoplazma membranının permeabilitesini artıranlar : Deterjan etki ile yüzeyde aktif antibiyotikler sitoplazma membranının permeabilitesini artırıp, hücre içinde bulunan ve yaşamsal önemi olan bazı maddelerin hücre dışına sızmasına yol açarak bakterisid etki

5 oluştururlar. Gelişmesini tamamlamış bakterileri de öldürürler. Bu gruptaki kemoterapötikler; Polimiksinler Gramisidin Nistatin Amfoterisin B Hücre içinde protein sentezini inhibe edenler: Spektrumları genellikle geniştir. Çoğu bakteriyostatiktir. Bazıları bakterisid etki yapabilir. Bu gruptaki kemoterapötikler: Tetrasiklinler Kloramfenikol Aminoglikozidler Eritromisin Oleandomisin Linkomisin Genetik materyel içinde DNA sentezinin veya DNA kontrolü altında yapılan mrna sentezinin bozulmasına neden olanlar: Bu gruptakilerin büyük bir kısmı memeli hücresinin çekirdeğini de etkilediklerinden sitotoksik ilaçlardır. Memeli hücresi üzerinde fazla toksik olmayan fluorokinolonlar, metronidazol, rifamisinler ve nalidiksik asid antibakteriyel ilaç olarak kullanılırlar. Diğerleri ise antineoplastik ilaç olarak malign tümörlerin tedavisinde kullanılırlar. Bu gruptaki kemoterapötikler: Mitomisinler Aktinomisinler Daunorubisin Doksorubisin Rifamisinler Nalidiksik asid Fluorokinolonlar Nitroimidazoller İntermediyer metabolizmayı bozanlar: Bunlar bakterinin metabolizması için gerekli olan bir maddenin sentezini önlerler

6 Bu gruptaki kemoterapötikler: Sulfonamidler Sulfonlar Trimetoprim PAS (Paraaminosalisilik asid) İzoniazid (INH) Etambutol? Antibakteriyel ilaçlar n etki mekanizmalar n aç klayabilir misiniz? 2.2. Kemoterapötiklerin Önemli Yan Etkileri İlaç Alerjisi: Penisilinler ve sülfonamidler en sık allerjik reaksiyona neden olan kemoterapötiklerdir. Ciltte basit bir döküntüden öldürücü anafilaktik şoka kadar, değişen şiddette reaksiyon oluşabilir. Nörolojik belirtiler: Streptomisin v.b. aminoglikozid türevi ilaçlar 8. kafa sinirleri ile ilgili olan denge ve işitme fonksiyonlarını bozarlar. Psişik bozukluklar: Sikloserin ve izoniazid gibi ilaçlar, psikotik reaksiyonlara neden olabilirler. Gastro-intestinal sistemde bozukluk: Tetrasiklinler, sülfonamidler, selfolosporinler, ampisilin, izoniazid, kloramfenikol, PAS gibi ilaçlar sindirim kanalı mukozasını tahriş ederek bulantı, kusma ve diyareye sebep olabilirler. Barsak florasının bozulması ve süperinfeksiyon (Suprainfeksiyon): Tetrasiklin ve ampisilin gibi geniş spektrumlu antibiyotikler, barsak florasında bulunan bazı patojen olmayan mikroorganizmaları yok ederek, çeşitli patojen bakterilerin çoğalması sonucu barsak infeksiyonlarına ve başka infeksiyonlara neden olabilirler. Süperinfeksiyon stomatit, glossit (dil iltihabı), anal pruritis veya B-avitaminozu belirtileri oluşturabilir. Böbrek zedelenmesi: Bazı aminoglikozidler, polipeptidler, sulfonamidler önemli derecede böbreklerden itrah edilirler. Böbrek fonksiyonu bozuk olan hastalarda bu tip ilaçlar kullanılmamalıdır

7 Karaciğer zedelenmesi: Eritromisin türevleri ve izoniazid gibi ilaçlar hepatotoksik etki yapabilirler. Kemik iliği depresyonu: En fazla kloramfenikol alanlarda görülür. Teratojenik etki potansiyeli: Tetrasiklinler, kloramfenikol, aminoglikozidler, eritromisin estolat, fluorokinolonlar gebeler tarafından kullanılmamalıdır. Teratojenik etki oluşturabilirler. Ancak penisilinler, sefalosporinler, makrolidler (eritromisin estolat hariç), aztreonam gebeler açısından pek fazla sakıncalı değildir. 3. PENİSİLİNLER Penisilinin antibakteriyel etkinliği ilk defa 1929 da A. Fleming tarafından Penicillium notatum adlı bir mantarda bulunmuştur. Çeşitli penisilin türleri içinde Penisilin G (benzilpenisilin) ve penisilin V (fenoksimetilpenisilin) klinikte en fazla kullanılan doğal penisilinlerdir. Bunlardan daha üstün özellikte olan penisilinlerin sentezi de yapılmıştır. Bütün penisilinlerde temel yapı 6-APA (6-Aminopenisilanik asiddir). 6-APA bir tiazolidin halkası ve buna bağlı dörtlü bir beta-laktam halkasından oluşur. Penisilinler kuru toz halinde bozulmadan uzun süre kalabilirler. Sudaki solüsyonları da oda sıcaklığında 24 saat içinde etkinliğini yitirir. Bu nedenle enjeksiyonluk penisilin müstahzarları viyal içinde kuru toz halinde bulunur. Penisilinler bakteri hücre duvarının sentezini inhibe etmek suretiyle antibakteriyel etki yaparlar. Büyüme ve üremesi hızlı olan bakteri popülasyonu üzerinde daha kuvvetli bir bakterisid etki gösterirler. Penisilin preparasyonlarının etkinliği, ünite ile ifade edilir. Ancak, bazı yarı sentetik preparasyonların dozu mg olarak ifade edilmektedir. Yaklaşık 0,6 µg=1 Ü dir. Penisilinlerin enjeksiyonluk şekilleri genellikle kas içine enjekte edilir. Ağır enfeksiyonlarda i.v. infüzyon şeklinde verilir. Absorbsiyondan sonra vücut sıvıları ve dokuları içine serbestçe dağılırlar. Yanlız serebrospinal sıvıya geçemezler. Ancak menenjit durumunda geçirgenlik artacağından, BOS'a yüksek konsantrasyonda geçerler

8 3.1. Penisilin Türleri Penisilinaza ve Aside Duyarlı, Kısa Etki Süreli Penisilinler Penisilin G (Benzyl penicilline) bu gruptadır. Genellikle İ.M. olarak İ.Ü. yapılır. İ.v. infüzyon şeklinde de verilir. Oral yolla kullanılmazlar. Müstahzar örnekleri: Antipen Kristalize penicillin G Kristalize Potassium Penicillin G Kristapen Aside Dayanıklı Penisilinler Aside dayanıklı oldukları için ağız yolundan alındıklarında mide asidinden fazla etkilenmezler. Fenoksimetilpenisilin (Penisilin V) (Cliacil, Baycilin). Fenetisilin (Darcil) ve propisilin (Propisil) de oral yoldan kullanılan penisilinlerdir. Oral verilen penisilinlerin allerjik yan etki yapma durumları paranteral verilmeye oranla daha düşüktür. Bununla beraber ciddi ve hatta fatal alerjik reaksiyon yapabildikleri bildirilmiştir Penisilinaza Dayanıklı Penisilinler Bazı stafilokok suşları β-laktamazlar veya penisilinazlar denilen enzimleri salgılayarak penisilin çekirdeğini yıkarlar. Bunun sonucunda etkinlikleri azalır ve alerjik reaksiyon yapma riskleri artar. Yarı sentetik olarak hazırlanan bu gruptaki penisilinler penisilinaza dayanıklıdırlar. Metisilin (Celpillina) Nafsilin İzoksazolil Penisilinler İzoksazolil Penisilinler Oksasilin Kloksasilin Dikloksasilin Flukloksasilin (Prostaphlin) (Diclocil) (Selfloxin)

9 Depo Penisilinler Bunlar suda süspansiyon halinde kaldıkları için i.v yolla kullanılmaz.i.m. enjeksiyon yerinden yavaş absorbe edilirler. Prokain-penisilin G (Abbocilline) : Penisilin G nin prokain ile ester şeklinde bağlanması sonucu oluşur. Takviyeli prokain-penisilin G (Iecilline), (Pronapen): İçerisinde 1/4-1/5 oranında serbest penisilin G içeren prokain-penisilin karışımıdır. Benzatin-penisilin G (Penadur): İki molekül penisilin G bir molekül benzatin ile amid şeklinde bağlanmıştır Genişce Spektrumlu Penisilinler Ampisilin (Alfasilin), (Pentrexyl), (Binotal), (Principen), (Ampisina), (Negopen): Kronik bronşit, E.coli'ye bağlı idrar yolları enfeksiyonu, Shigella ve Salmonella enfeksiyonları ve otitis media tedavisinde çok kullanılan bir ilaçtır. Genellikle ağızdan 6 saat ara ile mg verilir.i.m. veya i.v. olarak günde mg/ kg dozunda yapılır. Amoksisilin: (Amoxicil), (Largopen), (Primasin), (Megasilin). Hetasilin Pivampisilin Bakampisilin (Penbak) Geniş Spektrumlu Penisilinler (Antipsödomonal Penisilinler) Bu gruptaki penisilinlerin de spektrumları geniş olmakla beraber, bazı idrar yolları enfeksiyonlarında daha etkili bulunmuştur. Karbenisilin (Geopen): Penisilinlerin ortak yan etkilerinden başka, yüksek dozda verildiğinde trombositlerin etkinliğini azaltarak kanamaya neden olabilir. Aminoglikozid (streptomisin gibi) antibiyotikler ile i.v. infüzyon sırasında aynı şişe içinde karıştırılmamalıdır. Kimyasal kompleks sonucu birbirlerini inaktive ederler. Tikarsilin (Carcillin) : Teratojenik olduğu saptandığından gebelerde kullanılmamalıdır

10 Mezlosilin (Baypen), Azlosilin (Securopen), Piperasilin (Pipril) Beta-laktamaz İnhibitörleri ile Kombine Penisilinler Bakterilerde beta-laktamaz enzimlerinin üretimi, penisilinlere rezistans oluşmasına neden olur. Beta-laktamaz enzimlerini irreversibl olarak inhibe eden klavulanik asid ve sulbaktam bazı penisilinlerle kombine edilirler. Böylece penisilinlerin etki güçleri artırılmış ve rezinstans gelişimi önlenmiş olur. Klavulanik asid + amoksisilin (Augmentin) Sulbaktam + ampisilin (Alfasid, Duocid) Klavulanik asid + Tikarsilin 3.2. Penisilinlerin Yan Etkileri Alerjik reaksiyonlar dışında penisilinler, antibiyotikler içinde en az toksik olan ilaçlardır. Alerjik Etkileri: Alerji yapma özelliği bütün penisilin türlerinde vardır. Bir penisilin türüne karşı duyarlı olan bir hasta, diğer penisilin türlerine de duyarlıdır. Antijen rolü oynayan faktör, penisilin'in metabolizma ürünü olan penisiloik asid veya 6-aminopenisilanik asidin proteinlerle yaptığı komplekstir. Penisilinlere bağlı alerjik reaksiyon, ürtiker, diğer cilt döküntüleri ve anjiyonörotik ödem şeklindedir. Akut sistemik anaflaksi (anaflaktik şok), penisilinlerin en ciddi yan etkisidir. Hatta bazan ölümle sonuçlanabilir. Penisilin alerjisi olan kişilerin bazılarının sefalosporinlere de alerjisi olduğu saptanmıştır. Penisilin tedavisinde başlamadan önce hastaya daha önce penisilin verilip verilmediği, reaksiyon yapıp yapmadığı mutlaka sorulmalıdır. Penisilin alerjisi şüphe edilen bir kimseye ilaç verilmeden önce şu önlemler alınmalıdır. Adrenalin, hidrokortizon ve antihistaminik ampulleri enjektöre çekilmiş olarak hazır bulundurulmadır. Penisilin enjeksiyonu kolun aşağı kısmına, gerektiğinde turnike uygulanabilecek şekilde yapılmalıdır. Önce intradermal olarak 10 Ü dozunda yapılır. Reaksiyon olmazsa yarım saatlik aralarla doz artırılarak verilir. Reaksiyon olmazsa istenilen şekilde ve dozda paranteral penisilin verilir. Alerjik reaksiyon görüldüğü taktirde mg adrenalin s.k. veya i.v. (çok yavaş) ve i.v. glukokortikoid verilir. İ.v. infüzyon suretiyle fizyolojik sıvılar takılır. Asidozu

11 önlemek için sodyum bikarbonat, kan basıncını yükseltmek için de noradrenalin veya dopamin fizyolojik sıvılara eklenebilir. Yalın Toksik Etki: Penisilinlerin yalın toksik etkileri çok zayıftır. Yüksek dozda verildiklerinde penisilinin yanındaki katyonlara (Na +, K + ) bağlı toksik etkiler oluşabilir. Hipertansif hastalarda, böbrek yetersizliği olanlarda, konjestif kalp yetmezliği ve diğer ödemli durumlarda zararlı etki oluşturabilirler. Oral yoldan yüksek dozda kullanıldıklarında bulantı, kusma ve diyare yapabilirler. Geniş spektrumlu penisilinler uzun süreli tedavilerde barsakta flora bozulmasına bağlı süperenfeksiyon oluşturabilirler. 4. SEFALOSPORİNLER Sefalosporinler Birinci kuşak Sefalosporinler İkinci kuşak Sefalosporinler Üçüncü kuşak Sefalosporinler Sefalotin Sefapirin Sefazolin Sefaleksin Sefradin Sefadroksil Sefaloridin Sefamandol Sefoksitin Sefaklor Sefonisid Sefuroksim Seforamid Sefoperazon Sefotaksim Seftizoksim Seftriakson Moksalaktam Seftazidim Şekil 7.3: Sefalosporinlerin Sınıflandırılması Sefalosporinler ilk kez Cephalosporium türü mantar kültürlerinden elde edilmiştir. Penisilinler gibi bakteri hücre duvarının sentezini bozarak bakterisid etki yaparlar. Penisilinler gibi beta-laktam halkası taşırlar, 7-aminosefalosporanik asid türevidirler

12 Zayıf aside ve beta-laktamazlara oldukça dayanıklıdırlar. Sefalosporin türleri etki spektrumlarının genişliğine göre sınıflandırılırlar. Birinci kuşaktaki sefalosporinler esas olarak gram (+) kokuslara (Str. faecalis hariç), Neisseria türlerine, E.coli, Klebsiella ve Proteus mirabilis gibi gram (-) aeroblara etkilidir. İkinci kuşak sefalosporinlerin spektrumları biraz daha geniştir. Üçüncü kuşak sefalosporinler ise Pseudomonas aeruginosa suşlarına da etkilidirler. Sefalosporinler, Parenteral kullanılanlar ve oral kullanılanlar olmak üzere de ikiye ayrılırlar. Parenteral Kullanılanlar Sefalotin (Keflin) Sefazolin (Sefazol, Kefzol) Sefaloridin Sefamandol Seftriakson (Rocephin) Seftizoksim (Cefizox) Sefoksitin Sefapirin Sefonisid Oral Kullanılanlar Sefaleksin (Devaleksin, Maksipor) Sefaklor (Ceclor) Sefaloglisin Sefadroksil Sefradin (Sefril) ve Sefuroksim(Zinacef)hem parenteral hem de oral yoldan kullanılabilirler. Plazma proteinlerine en fazla bağlanan sefazolin ve en az bağlanan sefaloridin ve sefaleksindir. Vücut sıvılarında serbestçe dağılırlar, ancak BOS ve eklem sıvısı içine çok az geçerler. Karaciğerde ve böbreklerde kısmen metabolize edilirler. Sefalosporin solüsyonları penisilinlerin aksine sıcaklığa ve ph değişikliğine oldukça dayanıklıdırlar Sefalosporinlerin Yan Etkileri Alerjik belirtiler: Sıklıkla cilt döküntüleri görülür. Anaflaksi reaksiyonu nadirdir. Lokal tahriş: Ağız yolundan alınan sefalosporinler mide tahrişine bağlı olarak bulantı ve kusma yapabilirler. Kas içine enjekte edilenler ağrıya neden olurlar; i.v. enjeksiyon

13 sırasında ven endotelinin tahrişine bağlı olarak flebit ve tromboflebit yapabilirler. Bunun için ilaç solüsyonuna az miktarda kortikosteroid katılması ve solüsyonun nötralize edildikten sonra enjeksiyonu önerilir. (Sefaloridin hariç, diğerleri Na tuzu olduğundan kalevidir). Hematolojik bozukluklar: Nadir olarak granülositopeni, trombositopeni ve anemi bildirilmiştir. Süperinfeksiyon: Diğer geniş spektrumlu antibiyotiklerde olduğu gibi süperinfeksiyona neden olabilirler. Nefrotoksik etki: Sefaloridinin nefrotoksik etkisinin olduğu bildirilmiştir. 5. İMİPENEM (Tienam) Penisilin ve sefalosporinler gibi beta-laktam türevi bir antibiyotiktir. Antibakteriyel spektrumu onlarınkinden daha geniştir. Mide-barsak kanalından absorbe edilmez. Böbrekte proksimal tubulus hücrelerinde bulunan dehidropeptidaz enzimi tarafından inaktive edildiği için, bu enzimi inhibe eden silastatin ile kombine olarak kullanılır. 6. AZTREONAM (AZACTAM) Nisbeten dar spektrumlu sentetik bir kemoterapötiktir. Gram (-) bakterilerin salgıladığı beta-laktamazların çoğuna karşı dayanıklıdır. Parenteral yolla kullanılır. 7. AMİNOGLİKOZİDLER Bu gruptaki antibiyotikler Şekil 7.4'de görülmektedir. Streptomisin Dihidrostreptomisin Gentamisin Kanamisin Neomisin Aminoglikozidler Paromomisin Viyomisin Tobramisin Spektinomisin Amikasin Netilmisin Şekil 7.4: Aminoglikozidler Genel özellikleri biribirine benzer. Bakteri ribozomlarında protein sentezini bozmak suretiy

14 le etki yaparlar. Terapötik indeksleri küçüktür. Mide barsak kanalından çok az absorbe edildiklerinden parenteral veya lokal kullanılırlar. En az lipofilik antibiyotiklerdir. Alkali ortamda daha fazla etkindirler. Dar spektrumludurlar. Gram-pozitif kokuslara, aerobik gram (-) basillere etki ederler. Önemli toksik etkileri ise aşağıdaki gibi sıralanabilir; Nefrotoksik etki: Böbrek yetmezliği olanlarda belirgindir. Ototoksik Etki: İç kulaktaki denge ve işitme organları üzerine irreversibl (kalıcı) toksik etki gösterebilirler. Nöromüsküler bloke edici etki. Streptomisin (Streptomycine): Aminoglikozid antibiyotiklerin ortak özelliklerini gösterir. Ayrıca yan etki olarak başağrısı, bulantı, kusma, karaciğer bozukluğu yapabilir. Plasentadan fötusa geçerek iskelet anomalisi yapabilir. Çabuk rezistans gelişir. Ototoksik etkisi denge üzerinde belirgindir. Tbc. tedavisinde etkin bir antibiyotiktir. Bruselloz, veba ve tularemi gibi infeksiyonlarda tetrasiklinlerle kombine kullanılır. Gentamisin (Genta, Garamycine): Bu grup ilaçlar içinde antibakteriyel gücü en yüksek olanıdır. Aerobik gram (-) basillerle ilgili enfeksiyonlarda endikedir. İdrar yolu enfeksiyonları ve yanıklı hastalarda bakteremi oluştuğunda çok kullanılır. İ.v. enjeksiyonu çok yavaş yapmalıdır. Hızlı verildiği zaman geçici nöromüsküler blok oluşabilir. Nöromüsküler bloku ortadan kaldırmak için neostigmin kullanılır. Denge organı üzerine toksisitesi fazladır. Nefrotoksik etkisi de önemlidir. Reversibl akut renal yetmezlik ve tübüler nekroz oluşturabilir. Kanamisin (Kantrex, Kano) : Denge organından çok işitme organı üzerine toksik etkilidir. Sağırlık yapabilir. Neomisin (Neolet, Kao-Pektin): Ototoksik ve nefrotoksik etkileri en fazla olan aminoglikozid türevidir. Bu nedenle çoğunlukla lokal kullanılır. Neomisin merhemleri cilt göz veya buruna uygulanabilir. Barsak antiseptiği olarak oral yoldan kullanılır. Birçok diyare ilacının bileşimine girmiştir. Kolon ameliyatlarına hastayı hazırlamak için kullanılabilir

15 Tobramisin, Amikasin ve Netilmisin ise grubun genel özelliklerine benzer etkiler gösterirler. 8. FLUOROKİNOLONLAR Nalidiksik aside benzer yapıda, geniş spektrumlu, hızlı etkili, bakterisid ilaçlardır. Bakteri sitoplazması içine girerler ve DNA jiraz enzimini inhibe ederek etki gösterirler. DNA'nın sentez ve replikasyonunu bozarlar. Lipofilik bileşiklerdir, mide-barsak kanalından iyi absorbe edilirler. Vücuttaki dağılımları iyidir. Büyük kısmı karaciğerde metabolize edilir. Fluorokinolonlara duyarlı bakterilerin yaptığı idrar yolu, gastro intestinal sistem infeksiyonları, solunum yolları, intraabdominal, safra yolu, cilt, göz, kulak, burun, boğaz infeksiyonları ve bakteremilerin tedavisinde kullanılırlar. En sık görülen yan tesirleri; gastrointestinal tahrişe bağlı, bulantı, kusma, iştahsızlık, diyare ve karın ağrısıdır. Ayrıca huzursuzluk, uykusuzluk, baş ağrısı, baş dönmesi, cilt döküntüleri oluşturabilir. Yüksek dozda konvülsiyonlara neden olabilirler. Epileptik hastalarda, gebeler, bebekler ve çocuklarda kullanılmamalıdır. En fazla kullanılan fluorokinolonlar: Siprofloksasin (Ciproxin, Cipro, Sifloks, Ciflosin) Ofloksasin (Tarivid, Girasid, Oflocide) Enoksasin (Comprecin) Norfloksasin Pefloksasin (Peflacine) 9. VANKOMİSİN (VANCOCİN) Bakteri hücre duvarının sentezini bozarak etki gösterir. Kompleks bir glikopeptiddir. Midebarsak kanalından absorbe edilmez, sadece parenteral olarak kullanılır. Seröz boşluklara ve menenjit durumunda BOS içine iyi nüfuz eder. Böbreklerden ıtrah suretiyle elimine edilir. Dar spektrumludur. Başlıca gram (+) kokusları ve Clostridium'ları etkiler. Ototoksik etkisi önemlidir. Yüksek dozda ve uzun süreli tedavide irreversibl işitme kaybı oluşturabilir. Nefrotoksisite ve hipersensitivite reaksiyonları yapabilir. Enjeksiyon yapılan vende tromboflebit oluşturabilir

16 10. RİFAMPİN (RİFADİN) Bakteri hücresinde DNA kontrolu altında yapılan RNA sentezini inhibe ederek etki gösterir. Mide-barsak kanalından absorbsiyonu iyidir. Dokulara iyi dağılır, başlıca karaciğerden safraya itrah edilir. Tüberküloz tedavisinde ikinci derecede önemli ilaçtır (Birinci ilaç izoniaziddir). Lepra tedavisinde, antistafilokokal ve antimenengokokal olarak da kullanılır. Rezistans gelişmesi hızlı olduğundan minör infeksiyonlarda kullanılmamalıdır. İmmünosüpresif etki gösterir. Önemli yan tesiri hepatotoksisitesidir. Bu nedenle kullanımı sırasında karaciğer fonksiyon testleri izlenmelidir. Mide-barsak kanalını tahriş nedeniyle bulantı, kusma, iştahsızlık, diyare oluşturabilir.kırmızı rengi nedeniyle vücut sıvılarını (örn.:idrar, feçes, salya, ter, gözyaşı) turuncu-pembe renge boyar.? Bakterisid etkili ilaçlar hangileridir? 11. NİTROİMİDAZOLLER Bu grupta bulunan metronidazol (Metrajil), ornidazol (Biteral) ve tinidazol (Fasigyn) anaerobik bakterilere etkilidirler. Fazla lipofilik özelliktedirler. Duyarlı bakteri ve protozoon hücresinin DNA'sına bağlanıp DNA sentezini inhibe ederek çabuk başlayan güçlü bir bakterisid etki yaparlar. Önemli kullanım yerleri: Anaerobik bakterilerin neden oludğu osteomyelit, septik artrit ve endokardit. Beyin abseleri ve B. fragilis menenjiti. Karın-içi ve pelvis-içi infeksiyonların tedavisi ve profilaksisi. Dental ve oral infeksiyonların tedavisi. Non-spesifik vajinit. Meme, koltukaltı ve diğer cilt altı abseleri. Trikomoniyazis, amibiyazis ve jiardiyazis gibi protozoon infeksiyonları. Psödomembranöz kolit tedavisi. En sık görülen yan tesirleri, gastro-intestinal kanal tahrişine bağlı olanlardır. Uzun süre yüksek dozda kullanıldıklarında periferik nöropati ve ensefalopati, kemik iliği depresyonu oluşturabilirler. İntravenöz infüzyon yerinde flebit yapabilirler.gebelerde kullanılmamalıdır

17 Metronidazol alan hastaların bazılarında alkol aldıklarında disulfiram-benzeri reaksiyon oluşabilir. 12. TETRASİKLİNLER Kimyasal yapılarında dört halka bulunan, en geniş spektrumlu antibiyotiklerdir. Bakteri ribozomlarında 50 S alt birimine bağlanarak protein sentezini inhibe ederler, bakteriyostatik ilaçlardır. Selektiviteleri en az olan antibiyotiklerdir. Memeli hücresindeki ribozomlarda da protein sentezini inhibe ederler. Mide-barsak kanalından absorbsiyonları iyidir fakat absorbsiyonları besinlerle azalır. Özellikle kalsiyumdan zengin sütlü yiyecekler, iki ve üç değerli metal bileşikleri (Ca, Fe, Zn, Al, Mg) tetrasiklinlerle şelat yapar ve onları çöktürerek inaktive ederler. Minosiklin ve doksisiklinin bu metallerle şelat yapma yeteneği zayıftır. Doğal tetrasiklinler Tetrasiklin Oksitetrasiklin Klortetrasiklin Demetilklortetrasiklin Tetrasiklinler Sentetik Tetrasiklinler Metasiklin Minoksiklin Doksisiklin Şekil 7.5: Kaynaklarına göre tetrasiklinler. Minosiklin ve doksisiklin gibi fazla lipofilik olanlar, dokulara ve dış salgılara önemli oranda nüfuz ederler. Bütün tetrasiklinler kemik dokusuna ve malign tümör dokusuna geçer. Karaciğerden safra yoluna ıtrah edilirler, barsaklara geçerler. Enterohepatik siklusa girerler. Oksitetrasiklin ve tetrasiklin gibi fazla lipofilik olmayanlar, esas olarak böbreklerden glomerüler filtrasyonla ıtrah edilirler. Tetrasiklinler birçok gram (+) ve gram (-) bakterilere, riketsiya'lara, klamidya'lara, spiroket'- lere, Mycoplasma'lara, Leptospira'lara ve Legionella'lara karşı etkili olan en geniş spektumlu antibiyotiklerdir. Aşağıdaki endikasyonlarda 1. derecede tercih edilirler. Kolera, Renfo granuloma inguinale, boreliozis. Rifetsiya infeksiyonları

18 Trahom, konjonktivit, pelvis içi organlarının iltihapları. Veba, brusella. Bazı infeksiyonlarda da 2. derecede tercih edilen antibiyotiklerdir. Sifilis tedavisinde hasta penisilin G ye alerji gösteriyorsa alternatif ilaçlar tetrasiklinler ve eritromisindir. Mycoplasma pneumoniae'ye bağlı atipik pnömoni, gonore, aktinomikoz, antraks, tetanus, vincent anjini, tularemi ve yaygın akne vulgaris olgularında 2. derecede tercih edilen ilaçlarıdır Önemli Yan Etkileri Dişlerde ve kemiklerde renk bozukluğu oluştururlar. Gebelik sırasında kullanıldıkları zaman fötusun kemiklerinde ve süt dişlerinde bozukluklara yol açarlar. Hepatotoksik etki Gastro-intestinal kanalın tahrişine bağlı reaksionlar, süperinfeksiyon. Böbrek zedelenmesi oluşturabilirler. Ayrıca süresi dolmuş tetrasiklinler içinde böbreklere toksik etki yapan parçalanma ürünleri oluşur. Alerjik belirtiler Fotosansibilizasyon: Özellikle demetilklortetrasiklin alanlarda, güneş ışığında cilt reaksiyonları görülür. Beyin psödotümörü: Yeni doğanda ve bebeklerde kafa içi basıncının artmasına bağlı olarak beyin tümörünü taklit eden reversibl bir sendrom gelişebilir. Minosiklin tedavisi sırasında vestibüler bozukluk ortaya çıkabilir. Bu önemli yan etkileri nedeniyle 8 yaşından küçük çocuklarda ve gebelerde kontrendikedirler.? Tetrasiklinlerin önemli yan etkileri nelerdir? 13. SULFONAMİDLER Sülfonamidler, sülfanilamid türevi, bakteriostatik kemoterapötiklerdir. Kimyasal yapıları PABA'ya benzer. Duyarlı bakterilerde folik asid sentezi için p-aminobenzoik asidin (PA- BA'nın) pteridin ile dihidropteroat sentetaz enzimi eşliğinde birleşmesi gerekir. Sülfonamidler bu enzimi inhibe ederler. Sonuçta "purin bazlarının sentezi yapılamaz ve bakterilerde DNA ve RNA sentezleri bozulur. İnsan hücreleri folik aside permeabldır, besinler içinde

19 alırlar. Oysa bakteriler kendileri sentez eder. Bu nedenle sülfonamidler insan hücresinde etkili olmazlar. Sülfonamidler mide-barsak kanalından absorbe edilirler ve vücut sıvılarına ve dokulara iyi nüfuz ederler. Karaciğerde p-amino gruplarının asetillenmesi suretiyle inaktive edilirler. Itrahları esas olarak böbreklerde glomerüllerden filtrasyon suretiyle olur. Antimikrobik spektrumları genişçedir. Gram (+) bakterilerden grup A beta-hemolitik streptokoklar ve Strep. pneumonide ve Basillus antracis'in bazı suşlarına etkilidirler. Hemophilus influenzae, E.coli, Proteus mirabilis, Bacillus anthracis, Nocardia, Actinomyces, Chlamydia trachomatis, Plasmodium'lar ve Toxoplasma'lar da sülfonamidlere duyarlıdır. Sülfonamidlerin en fazla kullanıldıkları infeksiyonlar şunlardır: İdrar yolu infeksiyonları. Solunum yolu infeksiyonları. Nokardiazis tedavisi. Toksoplazmozis, klorokine-rezistan Plasmodium falciparum sıtması. Ülseratif kolit tedavi ve profilaksisi. Trahom ve konjonktivit tedavisinde kullanılırlar. Sulfadiazin (Ultradiazin) Sulfamerazin Kısa ve orta etki Sulfametazin süreli olanlar Sulfizoksazol (Gantrisin) Sulfametoksazol (Gantanol) Sülfonamidler Depo Sülfonamidler Sulfadoksin (Fanasil) Lokal Sulfasetamid Özel Kullanım Yanık Gümüş-sulfadiazin yeri olanlar tedavisi Marfanil Ülseratif kolit Sulfasalazin tedavisi Absorbe olmayan Ftalilsulfatiazol(Sulfakolit) Sülfonamidler Süksinilsülfatiazol Şekil 7.6: Sülfonamidlerin sınıflandırılması

20 Sülfonamidler içinde en fazla kullanılan sulfametoksazol'un trimetoprim ile oluşturduğu kombinasyondur. Bu kombinasyon "ko-trimoksazol" (Bactrim, Septrim) adını alır. İki antibakteriyel ilacın sinerjistik etkinliği ve rezistans gelişmesinin daha seyrek görülmesi, kombinasyonun üstünlüğünü sağlar Sülfonamidlerin Yan Etkileri Alerjik reaksiyonlar, İdrar yollarında çökmeye bağlı etkiler (Bu etkiyi önlemek için sülfonamidlerin bol su ile alınması önerilir), Hematolojik bozukluklar, Hepatit, Yeni doğanda kernikterus oluşturabilirler. Bunun nedeni, sülfonamidlerin plazma proteinlerine bağlı bilüribini kompetisyonla (yarışmayla) yerlerinden uzaklaştırıp onların yerini almalarıdır. 14. KLORAMFENİKOL (Devamycetin, Kemicetine) Kloramfenikol nitrobenzen türevi bir antibiyotiktir. Bakteri ribozomlarının 50 S alt-birimine bağlanarak protein sentezini inhibe ederek etki gösterir. 4 önemli üstün özelliği nedeniyle birçok antibiyotiğe tercih edilir. Geniş spektrumludur, İstenmeyen etki insidensi düşüktür, Vücutta dağılımı iyidir, Fiyatı düşüktür. Ancak, ölümle sonuçlanabilen irreversibl aplastik anemi yapma olasılığı nedeniyle kullanılması kısıtlanmıştır. Gastro-intestinal kanaldan iyi absorbe edilir. Karaciğerde glukuronil transferaz enzimi ile metabolize olur. Metabolitleri idrarla atılır. Birçok gram (-) mikroorganizmaya, anaerobik mikroorganizmalara, Streptokok ve Stafilokok, Clostridium, Mycoplasma türleri ve Riketsiyalara etkilidir. En önemli kullanım yeri Sal

21 monella typhi infeksiyonu (tifo)dur. H. ınfluenzae menenjitinin tedavisinde, epiglotit, selülit, intraabdominal veya pelvis-içi infeksiyonlarında, Tifus, Q ateşi ve göz infeksiyonlarında da kullanılan bir antibiyotiktir Önemli Yan Etkileri Gastrointestinal kanal tahrişine bağlı reaksiyonlar Kemik iliği depresyonu: a) Reversibl olarak doza bağımlı olarak gelişen anemi, retikülosit sayısında azalma, lökopeni, trombositopeni oluşturabilir. b) İrreversibl gelişen aplastik anemi ölümle sonuçlanabilir. Alerjik reaksiyonlar Gri sendrom: Prematüre ve yeni doğanlarda, biyotransformasyon ve ıtrah mekanizmaları yeteri derecede gelişmediği için kloramfenikolün yüksek kan konsantrasyonu oluşturması bu sendroma neden olur. Akut dolaşım ve solunum depresyonu, hipotermi, kaslarda gevşeme, ciltte gri renk oluşur. Başağrısı, ruhsal depresyon oluşturabilir. 15. MAKROLİDLER Eritromisin Makrolid grubu antibiyotiklerdendir. Bakteri ribozomlarında 50 S alt birimlerine bağlanarak protein sentezini inhibe eder. Oral uygulandığı zaman mide-barsak kanalından iyi absorbe edilir. Serebrospinal sıvı hariç vücut dokularına dağılımı iyidir. Karaciğerde konsantre olur, başlıca safra ve feçesle ıtrah edilir. Penisilin G ye rezistan olan S.aureus dahil, gram (+) organizmalara etkilidir. Neisseria türleri, H.influenzae, Bordetella, Lejyonella, Treponema ve Mycoplasma türleri de eritromisine duyarlıdır. Penisilin alerjisi olan şahıslarda penisilinin alternatifi olarak, özellikle grup A.Strep. pyogenes ve S. pneumoniae infeksiyonlarında kullanılır. Mycoplasma'lara bağlı pnömonide ter

22 cih edilen bir antibiyotiktir. Lejyoner hastalığında, difteri, şarbon, gazlı gangren ve tetanusda da etkilidirler. Oral kullanılan eritromisin, aside dayanıksız olduğundan film kaplı veya barsak kaplamalı tabletler halinde hazırlanmıştır. Stearat (Erythrocin, Emisin), estolat (Eritronal, Laurilin), etilsüksinat (Erythrocin Granüle) tuzları baz haldeki eritromisinden daha dayanıklıdır. Ayrıca parenteral kullanım için müstahzarları, supozituvar ve merhem şekli de bulunmaktadır. Ciddi yan tesir insidensi düşük ilaçlardır. Toksik doz/terapötik doz oranları yüksektir. En önemli yan tesiri kolestatik hepatit'tir. Gastrointestinal dayanıksızlık reaksiyonları gösterebilir. İ.v. uygulandığı zaman tromboflebit oluşturabilir. Süperinfeksiyona bağlı enterokolit yapabilir. Yüksek dozda kullanıldığı zaman geçici sağırlık olabilir Roksitromisin (Rulid) Roksitromisin (Rulid) antibakteriyel spektrumu ve etki gücü eritromisine benzer.eritromisinden daha lipofilik yapıdadır, mide asidine daha dayanıklıdır. Konakçının hücreleri içine daha fazla sokulur. Gastrointestinal ve hepatik yan tesir daha seyrek olarak görülür Spiramisin (Rovamycin) Eritromisine göre antibakteriyel etkinliği daha azdır. Gram(+) kokuslar üzerine etkilidir. Eritromisin gibi kullanılır. Tükrük ile ıtrahı önemli düzeydedir Klaritromisin (Klacid) Azitromisin (Zitromax) Troleandomisin (TAO) 16. LİNKOZAMİDLER Bu grupta önemli 2 ilaç bulunur. Linkomisin (Lincocin) ve Klindamisin (Cleocin). Bakterilerin 50 S ribozomal alt-birimlerine bağlanarak protein sentezini inhibe ederler. Dar spekt

23 rumludurlar. Gram (+) bakteri türlerinin çoğuna ve gram (-) anaerob türlerinin bazılarına etkilidirler. Klindamisin barsaktan daha kolay absorbe edilir. Dokulara ve vücut sıvılarına iyi nüfuz ederler. Kemik dokusuna da iyi nüfuz ettiklerinden septik artrit, osteomyelit, sinüzit ve mastoiditte yararlı olurlar. En ciddi yan tesirleri antibiyotiğe bağlı psödomembranöz kolit (ABPK) dir. Başlıca belirtileri mukuslu ve kanlı diyare, kolik biçiminde karın ağrısı, ateş ve lökositozdur. Bu durumda ilaç kesilir, vankomisin veya basitrasin ya da metronidazol, ornidazol gibi bir ilaç verilir. Ayrıca toksini bağlayıp nötralize eden kolestiramin veya aktif kömür kullanılır. Linkozamidler hafif alerjik reaksiyonlar yapabilirler, karaciğer fonksiyonunu bozabilirler. Makrolidler, Linkozamidler ve/veya Kloramfenikol kombine olarak kullanılmamalıdır. Etki yerlerini binişik olduğundan Antagonistik etkileşirler. 17. ANTİTÜBERKÜLOZ İLAÇLAR Tüberküloz (tbc) etkeni olan Mycobacterium tuberculosis yavaş büyüyen, çoğalmaksızın uzun süre canlı kalabilen, hücre içinde yerleşme eğilimi gösteren bir bakteridir. Bu nedenle tüberküloz infeksiyonlarının tedavisi sorun oluşturur ve uzun sürer. Rezistans gelişmesi de kolay olduğundan genellikle kombine şekilde 2 veya daha fazla ilaç birlikte kullanılır. Antitüberküloz İlaçlar İzoniazid (INH] Rifampin Streptomisin Pirazinamid Para-aminosalisilik asid (PAS) Etambutol Etionamid Sikloserin Şekil 7.7: Antitüberküloz İlaçlar İzoniazid (INH, İsovit): Çok dar spektrumlu bir ilaçtır. Mycobacterium tuberculosis'den başkasını etkilemez. Tüberkülostatiklerin en güçlüsüdür. Rezistans oluşumunu engellemek amacıyla genellikle PAS, streptomisin, rifampin veya etambutol ile birlikte kullanılır. Biyolojik membranları kolayca geçer. Ağız yolundan alındığı zaman mide-barsak kanalından iyi absorbe edilir ve hücrelere dağılır

24 Karaciğerde asetillenerek inaktive edilir. İtrahı süratlidir. Yan etki olarak periferik nöritler ve SSS üzerine toksik etki sonucu konvülsiyonlar ve karaciğer bozukluğu oluşturabilir. İzoniazid tedavisine başlandıktan birkaç gün sonra ateş yükselmesi, sedimentasyon hızında artma ve klinik belirtilerde şiddetlenme görülebilir. Bu durumlar; bakterilerin lizise uğramasına bağlanmaktadır.teratojen etkisinin olmadığı kabul edilir. Rifampin, Streptomisin: Özellikleri antibakteriyel ilaçlarda anlatıldı. Pirazinamid (Farmizina): Yan etkilerinin önemli olması nedeni ile ancak diğer Tbc. ilaçlarına cevap vermeyen durumlarda kullanılır. Hepatotoksik etkilidir. Ayrıca ürik asidin böbreklerden reabsorbsiyonunu artırarak hiperürisemiye neden olabilir. Para-aminosalisilik asid (PAS) : Sadece Mycobacterium tuberculosis'e etkili çok dar spektrumlu bir kemoterapötiktir. Bakteriyostatik etkilidir. Suda az çözündüğünden tuzları kullanılır. Ağız yolundan alındığı zaman mide barsak kanalından süratle absorbe edilir. Serebrospinal sıvı hariç, bütün vücut sıvılarına dağılır. Bir kısmı karaciğerde asetillenerek inaktive edilir. Glomerüler filtrasyonla ıtrah edilir. İtrahı süratlidir. PAS tok karına alınmalıdır. Aç karına alındığı zaman sindirim sisteminin tahrişine bağlı semptomlar sıklıkla görülür. Yüksek dozda uzun süre verildiği zaman guvatr yapabilir. 2 yaşın altındaki çocuklarda kombinasyon içinde tercih edilir. Etambutol (Etambutol): Ağız yolundan verildiğinde mide-barsak kanalından süratle absorbe olur ve böbreklerden süratli bir şekilde itrah edilir. Kanda eritrositlere girerek burada toplanır ve depo görevi yapar. Böylece kan düzeyinin uzun süre sürdürülmesini sağlar. Sadece çoğalma dönemindeki mikobakterilere etkilidir. Yan etkileri azdır. Optik siniri bozmasına bağlı olarak görme keskinliğini azaltabilir. Fakat bu etkisi reversibldir. İlaç kesilince ortadan kalkar. Ayrıca nöropati ve başağrısı yapabilir. Teratojen etkisi pek yoktur. Etionamid (Etibi): Mycobacterium tuberculosis'e karşı düşük dozda bakteriyostatik yüksek dozda bakterisid etkilidir. Ağız yolundan alındığında mide-barsak kanalından çabuk ve tam olarak absorbe edilir. Vücut sıvılarına ve dokulara kolayca dağılır

25 Yan etkiler olarak; mide tahrişine bağlı iştahsızlık, bulantı, kusma, postural hipotansiyon ve hepatit, alerjik döküntüler oluşabilir. Rezistans oluşmasını geciktirmek için izoniazid, PAS ve streptomisin ile birlikte kullanılır. Sikloserin (D-Cycloserine): Geniş spektrumlu bir antibiyotiktir. Ağız yolundan alındığında mide-barsak kanalından iyi absorbe edilir. Bütün vücut sıvılarına ve dokulara dağılır. İlacın yarısı değişmemiş halde böbreklerden itrah edilir. Böbrek yetmezliğinde ıtrahı az olacağından vücutta birikebilir. Diğer Tbc. ilaçlarına rezistans veya allerjik reaksiyon gösteren hastalarda kullanılır. Önemli yan etkisi SSS üzerinedir. Konvülsiyonlara yol açabilir. Epileptik hastalara verilmemelidir. 18. ANTİFUNGAL İLAÇLAR Bu gruptaki ilaçlar, cilt ve mukozalardaki lokal mantar infeksiyonları ve sistemik mantar infeksiyonlarında kullanılırlar. Antibakteriyel ilaçlardan daha toksik ilaçlardır. Mantar infeksiyonlarının tedavisi genellikle haftalar, hatta aylar alır. İyileşme meydana geldikten sonra nüks olasılığı da fazladır. Antilfungal İlaçlar Amfoterisin B Griseofulvin Nistatin Pimarisin Ketokonazol Mikonazol nitrat Klotrimazol Potasyum iyodür Buklozamid Undesilanik asid Flusitozin Şekil 7.8: Antifungal İlaçlar

26 18.1. Antifungal İlaçların Önemli Toksik Etkileri Nefrotoksik etki: Özellikle amfoterisin B, uzun süre kullanıldığı zaman oluşur. Hepatit : Ketokonazol kullanımı sırasında ortaya çıkabilir. Flebit : Amfoterisin B, mikonazol nitrat gibi ilaçların i.v. kullanımı sırasında oluşabilir. Gastro-intestinal sistem tahrişine bağlı reaksiyonlar sistemik kullanılan bütün antifungal ilaçlarla görülür. Hematolojik bozukluklar oluşturabilirler. 19. ANTİAMİBİK İLAÇLAR Antiamibik ilaçlar, bir protozoonun oluşturduğu, amibiyazis adı verilen kalın barsak iltihabının tedavisinde kullanılırlar. Hastaların bazılarında mukoza damarları içine giren amip, portal dolaşım içinde karaciğere taşınır ve orada önce hepatit, sonra karaciğer absesi yapar (hepatik amibiyazis). Amip kan içinde nadiren diğer organlara da taşınıp oralarda da lezyon oluşturabilir. Antiamibik İlaçlar Nitroimidazoller Emetin Klorokin fosfat Antibiyotikler Diloksanid furoat Organik arsenik bileşikleri Şekil 7.9: Antiamibik ilaçlar Nitroimidazollerden bakterisid ilaçlar konusunda söz edilmişti. Emetin (Emetin hidroklorür) amibin hareketli şekline etkili olduğundan amibik hepatit, karaciğer abseleri ve amibik kolitin akut devresinde kullanılır. Toksisitesi fazla olan bir ilaçtır. Önemli toksik etkileri kardiyovasküler sistem, gastrointestinal kanal ve çizgili kaslar üzerinedir. Klorokin fosfat (Resochin), sıtma tedavisinde de kullanılan bir ilaçtır. Amibiyazis tedavisinde kullanılan antibiyotikler tetrasiklin, oksitetrasiklin ve paromomisin sülfattır

27 20. ANTİMALARYAL İLAÇLAR Malarya (sıtma), Plasmodium türü protozoonlar tarafından meydana getirilen, nöbet şeklinde ateş yükselmesi ile kendini gösteren bir infeksiyon hastalığıdır. Anofel türü sivrisinekler ve kan transfüzyonları ile yayılır. İlk bulunan ilacı Kinin'dir. Malarya tedavisinde kullanılan ilaçlar Türkiye'de SSYB tarafından hazırlatılır. Bunlar Klorokin (Resochin), Primetamin (Daraprim) ve Primakin (Primaquine Phosphate) dir. Hastanın Sıtma Savaş Bölge Başkanlıklarına başvurarak orada tedavisi gerekir. 21. ANTİHELMİNTİK İLAÇLAR Helmintiyazis adı verilen hastalığa neden olan organizmalar, insan vücudunda parazit olarak gastrointestinal kanal lumeni, lenfatik sistem, kan damarları ve bazı dokulara yerleşirler. Ülkemizde sık görülür. En sık rastlanan barsak helmintiyazisi genellikle helmint yumurtaları ile bulaşmış yiyecek ve içeceklerle ağızdan alınmak suretiyle bulaşır. Antihelmintik ilaçlar, etkili oldukları helmint grubuna göre sınıflandırılırlar. Nematodlara Etkili İlaçlar Pirantel pamoat (Kontil, combantrin) Mebendazol (Vermox) Piperazin (Heksapar, Askaripar) Pirvinyum Pamoat (Pirok) Tiabendazol (Bendazol) Levamizol (Ketrax) Befenyum hidroksinaftoat (Alcopar) Antihelmintik Niklozamid (Defaten, Tenyazilin) İlaçlar Sestodlara Paromomisin (Gabromicina) Etkili İlaçlar Diklorofen (Teniasin) Parazikuantel (Biltricide) Trematodlara Etkili ilaçlar Metrifonat (Bilarcil) Niridazol (Ambilhar) Filaryalara Etkili İlaçlar Dietilkarbamazin (Hetrazan) İvermektin Metronidazol (Metrajil) Şekil 7.10: Antihelmintik İlaçların Sınıflandırılması

28 Barsak helmintiyazisinde kullanılan ilaçlar ya helminti öldürerek (helmintisid) ya da onu felç edip barsak çeperinden ayrılmasını sağlayarak (helmintifüj) hastalık etkenini elimine ederler. Bazı ilaçlar iki gruptaki helmintlere de etki eder. Örneğin prazikuantel hem sestodlara hem de trematodlara karşı kullanılabilir. Antihelmintik ilaçlar genellikle gebelerde kontrindikedir. Prazikuantel, mutlaka gerekli ise gebelerde de kullanılabilir. 22. EKTOPARAZİTLERE KARŞI KULLANILAN İLAÇLAR Ektoparazitler cilt üzerine veya cildin stratum korneumu içine yerleşen böceklerdir. Bunlar ciltte yaptıkları tahriş sonucu dermatite neden olurlar. Dermatit'in önemli bir belirtisi kaşıntıdır. İnsanda hastalık yapan 2 önemli ektoparazit vardır. Uyuz etkeni (Sarcoptes scabiei) Bit (Pediculus) Sarkoptes skabiei veya bitleri öldürmek için dıştan uygulanan ilaçlar insektisid (böcek öldürücü) ilaçlardır. Bunlar lipofilik özellikte oldukları için parazitin kitin örtüsünü kolayca geçerler. Uyuz etkenini öldüren ilaçlara skabisid (akarisid), bitleri öldürenlere ise pedikulisid adı verilir. Sarkoptes kısmen cilt içine yerleştiği için, uyuzun ilaçla tedavisinden önce hastaya bol sabun ve kese kullanarak banyo yapması önerilir. Gerek uyuz ve gerekse bitlenmede hastanın giysileri, yatak örtüleri kaynatılıp ütülenmeli veya etüvden geçirilmelidir. Pedikulisid ilaçların (malation hariç) ovisid (yumurtaları öldürücü) etkileri yeterli değildir. Bu nedenle ilk uygulamadan 8-10 gün sonra 2. uygulama yapılmalıdır. Benzilbenzoat (Benzogale, Scabin): Renksiz, suda çözünmeyen, yağ kıvamında bir sıvıdır. Güçlü skabisid etkisi vardır. Lokal anestezik etkisi de olduğundan kaşıntıyı azaltır. %25 lik solüsyonu halinde vücuda sürülerek kullanılır. Göze temas etmemesine dikkat etmelidir

29 İlk uygulamadan 12 saat sonra bir kez daha uygulanır ve 24 saat sonra banyo yapılarak ilaç ciltten uzaklaştırılır. 10 gün sonra 2. kür uygulanır. Benzokain ve DDT ile birlikte de kullanılabilir. DSÖ tarafından önerilen formül: Benzilbenzoat % 68 Benzokain % 12 DDT % 6 Polisorbat % 14 Bu karışım su ile 15 kez seyreltildikten sonra uygulanır. Benzilbenzoat alkali maddeler (örneğin; sabun) ile geçimsizlik gösterir. Hidroliz olarak etkinliğini kaybeder. DDT (Klorofenotan, Dikofan) : Suda çözünmeyen,organik çözücülerde çözünen katı bir maddedir. Pedikulisid ve skabisid etkilidir. İnsektin (böcek) vücuduna temas sonucu veya insekt tarafından yenildiğinde insektlerin sinir sistemini, sinir hücresinin membranında Na permeabilitesini artırmak suretiyle aşırı derecede stimüle eder ve sonunda felce neden olur. Yüksek dozlarda aynı etkiyi memelilerde de oluşturur. DDT ilaç olarak toz halinde cilt üzerine uygulandığı zaman oradan absorbe edilmez, fakat organik çözücülerde çözünmüş olarak uygulandığında kısmen absorbe edilir. Vücutta karaciğerde ve özellikle yağ dokusunda birikir. Meslekleri nedeniyle fazla DDT'ye maruz kalanlarda karaciğerde mikrozomal enzimleri indüklenir. Bu enzimlerle inaktive edilen ilaçların ve steroid hormonların etkinliği azalır. İnsektlerde DDT'nin öldürücü etkisine rezistans gelişebilir. Pedikulozis olgularında talk içindeki %5 veya 10 luk karışımı vücuda sürmek ve giysilere serpmek suretiyle kullanılır. Ayrıca losyon şeklinde de kullanılır. Losyon formülü: DDT İzopropil alkol Propilen glikol 1.5 g 35.0 ml 35.0 ml DDT uygulanan bölgelerin 24 saat sonra sabunla iyice yıkanması gerekir. Kazaen veya intihar amacıyla ağızyolundan 10 mg/kg veya daha fazla alındığı zaman akut zehirlenmelere neden olur. SSS stimülasyonuna bağlı tremorlar, irritabilite, yüz ve dilde paresteziler, daha sonra konvülsiyonlar görülür

30 Antidot olarak İ.V. tiopental veya diazepam uygulanır. %10 luk Ca-tiyosülfat solüsyonu İ.V. injekte edilir. DDT üretimi ile uğraşan, uzun süre yüksek miktarda DDT ye maruz kalan kişilerde kronik zehirlenme belirtileri görülür. Bunlar: östrojen benzeri etkiler (erkeklerde impotens, sterilite, oligospermi), karaciğerde dejeneratif bozukluklar ve kemik iliği depresyonudur. Farelerde hepatoma yaptığı saptanmıştır. Gama benzen heksaklorür (Kwell, Ektopar): (Gameksan, heksaklorosikloheksan Lindan) DDT gibi insektin sinir sistemini felc ederek etki gösterir. %1 lik losyonu, alkoldeki solüsyonu veya toz şeklinde talk ile karıştırılarak pedikulisid ve skabisid olarak kullanılır. Bitlenmenin tedavisinde 1 hafta sonra 2. uygulama yapılmalıdır. Uyuzluda yeterli bir tedaviden 24 saat sonra parazitler ölür ve hastalığın başkasına geçme olasılığı kalkar.ancak cilt lezyonlarının düzelmesi 2 aya yak n zaman alır.hastaya bu durum açıklanmalı ve gereksiz yere ilaç kullanılmamalıdır.memeliler için DDT kadar toksiktir. Malathion (Saç Bi-Toks) : Organik fosfatlı bir insektisiddir. İnsektlerde kolinesteraz enzimlerini irreversibl olarak inhibe eder ve nörotoksik etkisiyle onları hemen öldürür. Pedikulisid olarak kullanılır. Ovisid etkisi de vardır. Gerekirse 1 hafta sonra tekrar kullanılmalıdır. %1 lik toz veya şampuan şeklinde kullanılır. Karbaril (Sevin): Organik fosfatlı insektisiddir. Pedikulisid olarak kullanılır. Kükürtlü merhemler: Skabisid olarak presipite (çöktürülmüş) kükürtün vazelin içindeki %5-10 luk merhemleri uygulanır. Ardıç katranı (huile de cade) ve kükürt içeren Wilkinson pomadı şeklinde de kullanılır. Piretrum ekstresi: Piretrum (Pireotu) çiçeği adlı drogdan hazırlanan bir ekstredir. Pedikulisid olarak kullanılır. 23. ANTİVİRAL İLAÇLAR Antiviral kemoterapi, antibakteriyel kemoterapiye göre daha ağır gelişmiştir.kısıtlı sayıda bazı virüs türlerine etkin ilaçlar bulunmaktadır. Bunun nedenleri: Virüsler, büyük ölçüde konakçı hücresine bağımlıdırlar. Etkili ilacın selektif etki yerine ulaşması için hücre içine gir

31 mesi gerekir. Bu nedenle selektivitesi yüksek ilaçlar geliştirmek güçtür. Yani virüsü etkileyen ilaç konakçı hücreye de zarar verir. Ayrıca virüslerle in-vitro çalışmalar yapmak zordur. Duyarlılık testleri ile in-vivo duyarlık arasında yakın bir korelasyon bulunmaz. Virüsler insanda 3 tip infeksiyon oluştururlar. Litik Tip İnfeksiyon: DNA ve RNA virüslerinin çoğu hücre içinde yeni virüs tanecikleri oluşturur ve hücreyi patlatırlar. Bu tür infeksiyonlar hızlı bir şekilde yayılır. Örneğin; polio, kızamık, nezle. Persistent (Süregelen) Tip İnfeksiyon: Virüs çoğalması yavaş olur. Yavaş çoğalan virüsler hücre dışına salıverilir. Hücre fonksiyonlarında hafif bozukluklar olur. Bazen de litik alevlenmeler olur. Örneğin; kronik hepatit B infeksiyonu ve AIDS. Latent Tip İnfeksiyon: Virüs, vücutta hücre içinde çoğalmadan kalır. Teşhisi zordur. Belli bazı koşullarda litik veya süregelen infeksiyon haline geçer. Antiviral ilaçlar latent virüslere etki edemezler. Litik tipteki infeksiyonlarda hastalık belirtileri ortaya çıkmadan önce virüsün çoğalması azami dereceye erişmiş durumdadır. Bu nedenle, teşhis erken yapılmalı ve tedaviye erkenbaşlanmalıdır. Antiviral ilaçlar etkenlerine göre sınıflandırılırlar. Influenza virüsüne Etkili İlaçlar Amantadin (Amantadin) Rimantadin Ribavirin Antiviral Herpes virüslere Asiklovir (Zovirax) İlaçlar Etkili İlaçlar Vidarabin (Vidarabin) İdoksuridin (Herpida) Trifluridin İmmün yetmezlik Zidovudin =Azidotimidin (AZT) Virüsüne (HİV'e) (Retrovir) Etkili İlaçlar İmmün faktörler İnsan interferonları (Wellferon) Şekil 7.11: Antiviral İlaçların Sınıflandırılması