GAP BÖLGESĠ NDE HALK SAĞLIĞI PROJESĠ. : GAP Bölgesi nde Halk Sağlığı Projesi : SP/YP/SG-01/01

Transkript

1 GAP BÖLGESĠ NDE HALK SAĞLIĞI PROJESĠ A. PROJE BĠLGĠLERĠ Adı : GAP Bölgesi nde Halk Sağlığı Projesi Kodu : SP/YP/SG-01/01 Proje Numarası : 1999I Projeyi Yürüten Birim : Sosyal Projeler Uygulayıcı KuruluĢ : Sağlık Bakanlığı, Türkiye Parazitoloji Derneği, Dicle, Gaziantep ve Harran Üniversiteleri Konsorsiyumu BaĢlama-BitiĢ Tarihi : B. PROJENĠN GELĠġĠMĠ Projenin amacı; barajların ve sulama altyapılarının tamamlanması, tarımda sulamanın yaygınlaşması, ürün deseninin ve tarımsal pratiklerin değişmesi, sanayileşme ve kentleşme sonucunda oluşacak ekolojik ve çevresel değişmelere bağlı olarak ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarını, özellikle su ile gelen hastalıkları ve nedenlerini belirlemek; bunların önlenmesine yönelik politika, strateji ve uygulama yöntem ve araçlarını geliştirmek; bu alanda bir izleme ve değerlendirme sistemi kurmaktır. Proje kapsamında bir GAP Bölgesi Halk Sağlığı Eylem Planı nın hazırlanması yoluyla, kuruluşlar ve sektörler arası eşgüdümün sağlanarak, sağlık sorunlarının önlenmesinde entegre bir yaklaşımın hayata geçirilmesi amaçlanmıştır. GAP kapsamındaki 9 ilde yürütülen bu araştırma projesi kapsamında; sağlık hizmetlerinin durumu, üreme sağlığı, çocuk sağlığı, bulaşıcı hastalıklar, enfeksiyon ve paraziter hastalıklar, kronik hastalıklar, çevre, özürlüler ve mevsimlik göçler konuları bulunmaktadır. 20 Mart 2001 tarihinde ilgili tarafların katılımı ile Diyarbakır'da açılış toplantısı yapılmış, 30 Mart 2001 tarihi itibariyle de konsorsiyum çalışmalarına başlamıştır. Aylık olağan konsorsiyum toplantıları Mayıs, Haziran ve Temmuz aylarında Diyarbakır ve Gaziantep'te yapılmıştır yılı başında saha ve laboratuvar çalışmaları ile il verilerinin bilgisayara girilmesi tamamlanmıştır. Doğu Araştırma Merkezi (Dicle Üniversitesi) ve Batı Araştırma Merkezi (Gaziantep Üniversitesi) üyeleri bir araya gelerek veri değerlendirmede standart tablo geliştirme için çalışmalarını tamamlamışlardır. Ayrıca, Mart 2002 de eksik verilerin saptanması; verilerin standart hale getirilmesi; çevre, tarım ve veterinerlik ile ilgili bilgilerin tablolaştırılması üzerinde çalışılmıştır. Rapor döneminde Şanlıurfa ve Siirt illerindeki laboratuvar çalışmaları ile ilgili veriler bilgisayara girilerek taslak sonuçlar elde edilmiştir. Buna göre Şanlıurfa'da araştırma kapsamına giren toplam kişinin 522'sinde (%51.12), Siirt'te 219 kişinin 71'inde (%32.42) bir paraziter hastalık olduğu teşhis edilmiştir. Dicle Üniversitesi tarafından Eylül 2002 de Diyarbakır da düzenlenen Ulusal Halk Sağlığı Kongresi nin ilk günü GAP İdaresi ne ve bu projenin çıktılarına ayrılmıştır.

2 Türkiye Parazitoloji Derneği ve Bölge üniversiteleri tarafından hazırlanan raporlar yayımlanmıştır. Raporlar, araştırma sonuçlarının değerlendirmesini ve sağlık sorunlarının önlenmesine yönelik eylem planını içermektedir. GAP Bölgesi'nde mevcut olan ve sulamanın başlamasıyla birlikte ortaya çıkabilecek hastalıkların önlenmesine yönelik strateji, yöntem ve uygulamaları içeren Halk Sağlığı Projesi nin araştırma aşaması tamamlanmıştır. Bu araştırma sonucunda 2 proje hayata geçirilmiştir: 1) Diyarbakır ve Batman illerinde Sıtma Kontrol ÇalıĢmalarının Güçlendirilmesi Projesi Proje ile Diyarbakır ve Batman illerinde sıtma insidansının bir yıl içerisinde 2003 yılı sıtma insidansına göre en az %50 azalmasını sağlamak amaçlanmıştır. Sağlık Bakanlığı tarafından uygulanan proje, bölgedeki diğer sağlık hizmetlerini desteklemeyi, proje bölgesinde görev yapan sağlık personelinin sıtma ile ilgili bilgi ve becerisini en üst düzeye çıkarmayı, halkın sıtma hastalığına karşı duyarlılığının artırılmasını ve sağlık hizmetlerine toplumun katılımını en üst düzeye getirmeyi hedeflemektedir. Projeye GAP İdaresi ve Sağlık Bakanlığı Sıtma Savaşı Dairesi Başkanlığı arasında tarihinde imzalanan protokol çerçevesinde başlanmıştır. Batman ve Diyarbakır da 2003 sıtma verilerine göre vaka tespit edilmiştir. Ülke genelinde 2003 yılında vaka sayısı olup, bunun %79'u Diyarbakır ve Batman illerindedir yılında ise vaka sayısı dir. Yine vakaların %76.40 ı bu iki ildedir. Ayrıca, diğer illerde tespit edilen vakaların çoğu da bu iki il kökenlidir. Ülkemizde son beş yıllık vaka durumuna bakıldığında da sıtma vakalarının %90 ı Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde görülmektedir. Bu nedenle proje çerçevesinde; - Sıtma vakası ve riski olmayan illerde görev yapmakta olan sıtma işçilerinden 160 ı, sıtma hastalığının yoğun olarak görüldüğü Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerindeki sıtma vakalarını kontrol altına almak ve sıtma intikalini durdurmak amacıyla 15 Haziran-15 Eylül 2004 tarihleri arasında 3 ay süreyle bu bölgede görevlendirilmiştir. Ayrıca sıtma çalışmalarındaki araç ihtiyacı karşılanmıştır. - İllerin sıtma çalışmalarında ihtiyaç duydukları ilaç, araç, insektisit ve larvasit talepleri ivedilikle karşılanmıştır. - Diyarbakır ve Batman illerinde Kasım ayı sonu itibarı ile kişiden kan alınmış, sıtma hastasının tedavisi yapılmıştır. - Enfekte yerleşim birimlerinde vektör mücadelesi intikal sezonu boyunca yapılmaktadır. Bu amaçla ergin sivrisineğe yönelik olarak, kalıcı ev içi insektisit uygulaması, açık-kapalı alan sislemesi gerçekleştirilmiştir. Vektör kontrol mücadelesinde biyolojik ajanlara yer verilerek, larva yiyen Gambusiaaffinis balıklarından yararlanılmaktadır Ocak - 10 Mart 2005 tarihleri arasında Adana Sıtma Enstitüsü nde her iki ilden toplam 20 sağlık personelinin katıldığı Temel Sıtma Laboratuvar kursu başlatılmıştır. Bu kursa ayrıca diğer illerden de 6 grup ve her grupta on kişi olmak üzere 60 sağlık personeli katılmıştır.

3 - Ayrıca her iki ilimizde tüm sağlık personeline yönelik temel sıtma kursları düzenlemiştir. Eğitimlerin finansmanı GAP İdaresi tarafından karşılanmıştır. - Sıtma Savaşı Dairesi Başkanlığı nca bölgeye yönelik yapılan eğitimler sonucunda Diyarbakır ilinden 4 doktor ve 5 sağlık memuru, hemşire; Batman ilinden 4 doktor, 4 sağlık memuru, hemşire temel sıtma eğitimi almıştır. İl içinde GAP İdaresi nden sağlanan ödenek ile sağlık personeline ve halka yönelik eğitimler yapılmıştır. Proje kapsamında Diyarbakır ilinde 792 lokaliteden 728 ine ayda bir kez, 64 üne ayda iki kez ziyaret gerçekleştirilmiştir. Batman ilinde 252 lokaliteden 200 üne ayda bir kez, 52 sine ayda iki kez ziyaret gerçekleştirilmiştir. Diyarbakır ve Batman illerinde, tahsis edilen insektisit ve larvasitler ile 2004 yılı içerisinde kalıcı ev-içi uygulamada Diyarbakır da 90 lokalite, hane, m 2 alan, Batman da 50 lokalite, hane, m2 alan olmak üzere toplam 140 lokalite, hane, m 2 alan ilaçlanmıştır. Diyarbakır da 200 ha, Batman da ha olmak üzere toplam ha alanda larvasit uygulaması gerçekleştirilmiştir. Proje ile ilgili yapılan çalışmalar sonucunda sıtma vaka sayısında %44.40 lık düşüş sağlanmıştır. Ayrıca 2004 yılında Türkiye de ki sıtma vaka sayısı ye düşürülmüştür. Bu sonuç son 30 yılın en düşük rakamıdır. Proje 2005 yılında tamamlanmıştır. 2) Topluma Dayalı Ana Çocuk Sağlığı Projesi Topluma Dayalı Ana Çocuk Sağlığı Projesi nin amacı kısa ve orta vadede, katılımcı ve topluma dayalı koruyucu sağlık hizmeti sunma modeli geliştirip uygulayarak, pilot uygulama yapılan alanlarda ana-çocuk sağlığı göstergelerinin sürdürülebilir bir biçimde iyileştirilmesi ve pilot uygulama sonuçlarına dayalı olarak tekrarlanabilir model veya modeller geliştirilmesidir. a) Batman Merkez İlçede Uygulanan Topluma Dayalı Ana Çocuk Sağlığı Projesi Proje Batman Valiliği ile GAP Bölge Kalkınma İdaresi arasında yapılan protokol çerçevesinde yürütülmüştür. BatmanMerkez ilçenin gecekondu mahallelerinde (4, 5 ve 7 nolu sağlık ocakları bölgesi) yaşayan 1500 kadın ve bunların 5 yaş altı çocuklarının ana çocuk sağlığı göstergelerinin izlenmesi ve gerektiğinde sağlık kuruluşlarına yönlendirmelerinin yapılması amacıyla 16 yerel yarı gönüllü seçilmiştir. Bunlar, tarihlerinde Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Şubesi tarafından sağlığın önemi, aile planlaması, doğum öncesi ve sonrası bakım, anne sütünün önemi, iyot ve iyotlu tuzun kullanımının önemi, Fenilketonüri (topuktan kan alınarak tanı konulabilen önemli bir kalıtsal hastalık), gebe, bebek beslenmesi ve kontrollerin önemi, anne ve bebekte kansızlık, bağışıklama (aşıların önemi) genel hijyen, ishalli hastalıklar, ilk yardım meme kanseri, kendi kendine meme muayenesinin önemi ile ağız ve diş sağlığı konularında eğitilmiştir. Yarı gönüllülerin kayıt ve bildirimlerini yapabilmesi için bilgisayar, afiş, broşür ve kırtasiyeleri temin edilerek tarihinde saha çalışmalarına başlanmıştır.

4 Üç ayrı sorumluluk bölgesinde (4, 5 ve 7 nolu sağlık ocakları), her bölgede 5 gönüllü görev alarak, sorumlu oldukları 100 evli kadını ve bunların 0-4 yaş arası çocuklarını ayda en az bir kez ziyaret edip proje konularında bilgilendirmiş, izlemelerini yapmış ve sağlık kurumlarına yönlendirmişlerdir. Aynı zamanda tespit ettikleri gebe kadınları (15-49 yaş kadın), 0-4 yaş arası çocuk takiplerini sağlık ocaklarına ait kayıt bildirim formlarıyla kayıt altına almışlardır. Beşinci ayın sonunda yarı gönüllüler ağız ve diş sağlığı konusunda bir günlük eğitimden geçirilmiştir. Ağız ve diş sağlığına dikkat çekmek ve diş fırçalama alışkanlığı kazandırmak amacıyla proje kapsamındaki kadın ve çocuklara birer diş macunu ile diş fırçası verilmiştir. Bu proje uygulamaları sonucunda bugüne kadar yaş arası kadına ve 0-4 yaş arası çocuğa ulaşılmış, bunlar eğitimden geçirilmiş ve gerektiğinde sağlık kurumlarına sevkleri yapılmıştır. Projenin Şırnak ilinde yaygınlaştırılması konusunda çalışmalar yürütülmüş ve bu çerçevede Şırnak Valiliği ile bir iş birliği protokolü düzenlenerek imzalanmıştır. Batman Merkez ilçede uygulanan Topluma Dayalı Ana Çocuk Sağlığı Projesi bitmiştir. b) Siirt İli Topluma Dayalı Ana Çocuk Sağlığı Projesi Siirt Sağlık Müdürlüğü ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı (SYDV) tarafından seçilen yerel ana-çocuk sağlığı gönüllüsü kadınlar önce bir eğitim programı düzenlenmiştir. Bu gönüllüler temel anne sağlığı, pratik koruyucu sağlık teknikleri, aile planlaması yöntemleri, gebe ve loğusa bakımı, fenilketonüri, üreme sağlığı, iletişim ve toplumla çalışma, kayıt tutma, izleme ve sevk zincirini işletme konularında AÇS/AP şube personeli tarafından 10 gün süren eğitimden geçirilmiştir. Projede durum değerlendirilmesi yapabilmek için gerekli olan izleme ve sevk kağıtları hazırlanarak basılması sağlanmıştır. Saha gezileri için Evren Mahallesi nin ve Alan Mahallesi nin bazı sokakları pilot bölge olarak belirlenmiştir. Saha elemanlarının her birine 100 kadın düşecek şekilde, 7 tanesi Alan Mahallesin de, 8 tanesi de Evren Mahallesi nde görevlendirilmiştir. Saha gezileri her kadın için ayda bir kez olacak şekilde planlanmıştır. Çalışılacak sahadaki Evren Mahallesi, Şehit Hemşire Tülay Çelik Sağlık Ocağı ve Alan Mahallesi Şehit Hemşire Canan Akkuş Sağlık Ocağı personelinin proje çalışanları ile koordineli bir şekilde çalışmalarını yürütebilmeleri için gerekli işbirliği yapılmıştır tarihinde seçilen ve eğitimden geçirilen yarı gönüllü bayanlar saha çalışmalarına başlamış olup, ilk ziyarette izleme kartları doldurulmuştur. Buna göre Alan Mahallesi nde 735, Evren Mahallesi nde 800 kadın tespit edilmiştir. Saha elemanları seçilen her kadını ayda bir kez olmak üzere toplam üç kez ziyaret etmişlerdir. Bu ziyaretlerde kadınlara aile planlaması yöntemleri, anne sütünün önemi, fenilketonüri, meme muayenesi, iyotlu tuz kullanımının önemi, gebe ve loğusa bakımı, gebelikte tetenoz aşısının önemi, gebelikte anemi gibi konularında danışmanlık hizmeti verilmiştir.

5 Kadınlar ve çocukların gerekli konularda sağlık ocaklarına sevk edilerek sağlık hizmetlerinden faydalanmalarının artırılması sağlanmıştır. Sağlık ocaklarının sevk sonuçları her hafta Cuma günü sağlık ocaklarından alınarak sağlık hizmetlerinden faydalanan kişi sayısı belirlenmiştir. Her hangi bir nedenle sağlık ocaklarına gitmeyenlere yönelik danışmanlık hizmetlerinin artırılması ile çözüm bulunmaya çalışılmıştır. Yapılan ilk anket ve izleme sonuçlarına göre; - Ulaşılan kadın sayısı: Ulaşılan çocuk sayısı: Ulaşılan gebe sayısı: Aile planlaması yöntemi kullanan kadın sayısı: 529 olarak belirlenmiştir. Daha sonraki izlemelerde sağlık ocaklarına sevk edilenlerden, sağlık kuruluşuna başvuran ve sağlık ocağından geri bildirimle edinilen bilgilere göre; kadın aile planlaması yöntemi için sağlık ocağına sevk edilmiş ve bunların tamamına etkili yöntem başlanmıştır gebe tespit edilmiş olup, 206 gebeye tetenoz aşısı yapılmıştır aylık tespit edilen 200 bebekten 150 tanesi fenülketonüri için sevk edilmiş ve bunlardan topuk kanı alınmıştır yaş arası 625 çocuğun rutin aşıları yapılmıştır. - Sağlık ocaklarına yönlendirilen kadından ı sağlık ocağına başvurmuştur. c) Şırnak İli Topluma Dayalı Ana Çocuk Sağlığı Projesi Şırnak İli Cizre İlçesi Cudi Mahallesi nde proje kapsamında bir sorumlu ve onaltısı yarı gönüllü olmak üzere toplam 17 kişi görev almıştır. Uygulama alanında haneye ulaşılmıştır. Toplam kadına aile planlaması, meme kanseri, bebek bakımı, gebelik beslenmesi ve aşılar ile ilgili bilgi verilmiştir kadının modern yöntemlerle korunduğu tespit edilmiş olup, bunlardan 10 unun rüpligasyon operasyon geçirdiği tespit edilmiştir hamile kadın tespit edilmiş olup, 150 kişi tetanoz aşısı için sağlık ocağına yönlendirilmiş; bunlardan 120 kişiye tetanoz aşısı yapılıp gebelik beslenmesi ve bebek bakımı hakkında bilgi verilmiştir kişinin eşini kaybettiği tespit edilmiştir kadının menopoza girmiş olduğu tespit edilmiş; bunlardan 13 ünün histerektomi operasyonu olduğu belirlenmiştir kadının çocuğu olmadığı tespit edilmiştir kadının etkili olmayan yöntemler ile korunduğu, 560 kadının korunmadığı tespit edilmiştir kadın korunması için sağlık ocağına yönlendirilmiştir. - Sağlık ocağına yönlendirilen 870 kadından 385 i sağlık ocağına başvurmuştur. Bunlardan; 250 kadının korunma yöntemi olarak hap tercih ettiği ve sadece 105 inin sağlık ocağına başvurduğu, 200 kadının kondom tercih ettiği ve sadece 100 unun sağlık ocağına başvurduğu, 100 kadının RİA tercih ettiği ve sadece 37 sinin Cizre 1 no lu sağlık ocağına, 13 ününde özel sağlık kuruluşlarına başvurduğu, 200 kadının 3 aylık iğne tercih ettiği ve sadece 80 inin sağlık ocağına başvurduğu, 120 kadının da 1 aylık iğne tercih ettiği ve sadece 50 sinin sağlık ocağına başvurduğu tespit edilmiştir. - Çalışmalar sonucu modern yöntemlerle korunan kişi sayısı 685 e yükselmiştir.

6 - 0-5 yaş arası çocuk tespit edilmiştir ay arası aşıları eksik olan 100 çocuğunda aşılarının yapılması sağlanmıştır.