FARKLI'SULAMA'PROGRAMLARININ'YAĞLIK'AYÇİÇEĞİNDE'VERİM,'VERİM'BİLEŞENLERİ'VE' SU'KULLANIM'RANDIMANINA'ETKİLERİ'

Transkript

1 FARKLI'SULAMA'PROGRAMLARININ'YAĞLIK'AYÇİÇEĞİNDE'VERİM,'VERİM'BİLEŞENLERİ'VE' SU'KULLANIM'RANDIMANINA'ETKİLERİ' $ ÖZET' S.MetinSEZEN 1 AttilaYAZAR 2 ServetTEKİN 3 DeryaÖNDER 2 DilşatKONUŞKAN 4 YeşimÇOLAK 1 1$$ Bahçe$Kültürleri$Arşt.$İst.$Toprak$ve$Su$Kaynakları$Birimi,$Tarsus8Mersin$ 2$$ Ç.Ü$Ziraat$Fakültesi$Tarımsal$Yapılar$ve$Sulama$Bölümü,$Balcalı,$Adana$ 3 $KSÜ$Ziraat$Fak.$Biyosistem$Mühendisliği$Bölümü,$Kahramanmaraş$$ 4$ Mustafa$Kemal$Üniv.$Zir.$Fak.$Gıda$Mühendisliği$Bölümü,$Hatay$$ ÇukurovakoşullarındadamlasistemiylesulananayçiçeğininOlekoçeşidindefarklısulamaprogramlarınınverim, verim bileşenleri ve su kullanımı üzerine etkilerini belirlemek amacıyla 2010V2011 yıllarında Alata Bahçe KültürleriAraştırmaİstasyonuTarsusToprakveSuKaynaklarıLokasyonundayürütülmüştür.Çalışmada3farklı sulamaaralığı,yığışımlıbuharlaşmadeğerlerinden(a1:σeo=25±2.5mm;a2:σeo=50±5mm;a3:σeo=75± 5 mm olduğunda sulama) oluşurken, 6 farklı sulama düzeyi (I1= 0.50; I2=0.75; I3=1.00; I4=1.25; I5=PRDV75 konusu I3 konusuna uygulanan suyun %75 i alternatif laterallerden, I6=PRDV50 konusunda ise I3 konusuna uygulanansuyun %50 ialternatiflaterallerdenuygulanmıştır.ayrıcasusuzkonukontrolamaçlıincelenmiştir. Sulamaaralığı*sulamadüzeyiinteraksiyonutoplamayçiçeğidaneveriminiherikidenemeyılındaistatistiksel olarak %1 düzeyinde etkilemiştir. En yüksek verim A2I125, en düşük verim ise kontrol (susuz) konusundan alınmıştır.herbirsulamaaralığındaazalansulamadüzeyinebağlıolarakverimdeazalmıştır.ancak,engeniş sulamaaralığında(a3)tümsulamadüzeylerindeendüşükverimdeğerlerieldeedilmiştir.prdv50veprdv75 konularıi1vei2(%50ve%25kısıntı)konularıileaynısulamasuyumiktarınıalmasınakarşın,herikideneme yılındadadahayüksekayçiçekverimleriilesonuçlanmıştır.konularauygulanantoplamsulamasuyumiktarları yıllaragöre199v563mm,bitkisutüketimideğerleri243v611mmarasındadeğişmiştir.sukullanımrandımanı (WUE) ve sulama suyu kullanım randımanı (IWUE) değerleri sulama aralığından ve sulama düzeyinden etkilenmiştir. Sulama aralığı ve sulama düzeyi; ayçiçeğinde bindane ağırlığı, tabla çapı, çekirdek sayısı ve yağ % sini önemli derecede etkilemiştir. Sonuçta; A2I125 sulama programı yörede yüksek ürün almak için önerilebilir.sukısıntısısözkonusuolduğundaa2i100konusuönerilebilir. Anahtar'Kelimeler:'KısıntılıSulama,Ayçiçeği,SulamaProgramı,SuKullanımEtkinliği,DamlaSulama,kısmikök kuruluğu EFFECT'OF'DIFFERENT'DRIP'IRRIGATION'REGIMES'ON'YIELD,'YIELD'COMPONENTS'AND'WATER'USE' EFFICIENCY'OF'SUNFLOWER' ABSTRACT' Thisstudyexaminestheeffectsofdifferentirrigationregimesonyield,yieldcomponents,andwateruseof sunflower(olekovariety)irrigatedwithadripsystemunderfieldconditionsin2010and2011growingseasons at the Alata Horticultural Research Station, Tarsus Soil and Water Resources Location in the Mediterranean regionofturkey.irrigationregimesconsistedofthreeirrigationintervals(a1:σeo=25±2.5mm;a2:σeo=50 ±5mm;A3:ΣEo=75±5mmofcumulativepanevaporation)andsixirrigationlevels(I 1 =0.50,I 2 =0.75,I 3 =1.00 andi 4 =1.25).Inaddition,I5=PRD75andI6=PRD50treatmentswereconsidered.Theyreceived75and50%of thefullirrigation(i3)treatmentfromalternativelaterals,respectively.also,rainfedtreatmentisacontrolplot in the experiment. Variance analysis of the yield data indicated that irrigation level and irrigation interval interaction influenced total sunflower yields significantly at 1% level. Maximum and minimum yields were obtainedfromthea2i125 andrainfed treatments,respectivelyinallexperimentalyears.astheirrigationlevel valuedecreasedthetotalyieldsineachirrigationintervalalsodecreased.however,withthelowerirrigation frequency (A3), lower yields were obtained with all irrigation levels. Although, I1and I2 (25V50% deficit) receivedthesameamountofwaterwithprdv50andprdv75,itwasresultedinloweryieldthanprdv50and PRDV75inbothyears.Seasonalirrigationamountsinthetreatmentsvariedfrom199mmto563mminthe experimentalyears.seasonalevapotranspirationvaluesinthetreatmentsvariedfrom243mmto611mmin the experimental years. Water use efficiency (WUE) and irrigation water use efficiency (IWUE) values were significantlyinfluencedbytheirrigationintervalsandirrigationlevels.bothirrigationamountsandirrigation 46

2 frequencieshadsignificantlyeffectson1000seedweights,headdiameter,numberofseedperheadandoil content. In conclusion, A2I125 irrigation regime is recommended for sunflower production in the Mediterraneanregioninordertoattainhigheryieldswithimprovedquality.Incaseofwatershortage,A2I100 irrigationregimeisrecommended. Keywords:'DeficitIrrigation,Sunflower,Irrigationscheduling,WaterUseEfficiency,Dripirrigation,PartialRoot Drying 1.'Giriş' 2.'Materyal've'Yöntem' İnsannüfusununhızlaartmasınakarşılıktarımalanlaV rındabirartışsözkonusuolmamakta,hattaamaçdışı kullanılmasınedeniyleazalmalargörülmektedir.birim alandan daha yüksek ürün almak için sulamanın yeterince ve zamanında yapılması en önemli kriterlerden birisidir. Ülkemizde yağ sanayinin en önemli hammaddelerinden birisini ayçiçeği tohumu oluşturmaktadır. Son yıllarda, ayçiçeği üretiminin tüketimikarşılamadakipayınıngittikçeazaldığıdikkati çekmektedir. Bu üretim yetersizliğinin en önemli nedenlerinden biri, ayçiçeği üretiminde birçok verimlilik sorunlarının çözümlenememiş olmasıdır. Heryılönemlimiktardayağlıtohumvehamyağithal edilen ülkemizde ayçiçeği gibi önemli bir yağ bitkisindehalabüyükbirorandakurutarımyapılması en önemli verimlilik sorunu olarak görülmektedir. Çünkü, ayçiçeğinde sulama ile %100 oranında ve hatta daha fazla oranda verim artışı sağlamak mümkündür.bunedenle,iyibirüretimplanlamasıile ayçiçeğinin sulu alanlara taşınması önemli miktarda verimartışısağlayacaktır(sezenveark.,2013). Buçalışmanınyapılmasınınenönemlinedeni,damla yöntemiylesukullanımetkinliğiningelenekselsulama yöntemlerine göre daha yüksek olmasıdır. Yürütülen araştırmanın temel amacı Çukurova Bölgesinde özelliklesonyıllardaeşikalanlardayüksekyoğunlukla üretimi yapılan yağlık ayçiçeği bitkisinde damla sulamayöntemiylefarklıdüzeylerdesulamanınverim, verim bileşenleri (bindane, tabla çapı, tabla da çekirdek sayısı, yağ % si) üzerine etkilerinin belirlenmesidir. Ayçiçeğinde farklı kısıtlı sulama yöntemlerinden PRD ve DI nin uygulanan sulama suyu, evapotranspirasyon ve yağ verimi üzerine etkilerini belirlemek, su kullanım (WUE) ve sulama suyu kullanım randımanları (IWUE) değerlerini saptamaktır.diğerbirdeyişle,ayçiçeğiiçinenuygun sulamaprogramınınaçıksuyüzeyibuharlaşmasından yararlanılarakoluşturulmasıdır.buprojeileçukurova bölgesinde tam, geleneksel ve kısmi kök kuruluğu kısıntılı sulama koşullarında birim sulama suyu ile daha fazla kaliteli ürünü verebilecek sulama programlarının saptanması amaçlanmıştır. Proje sonuçlarının, özellikle ayçiçeği yetiştiriciliğinde sulu tarıma pek yatkın olmayan Çukurova Bölgesi çiftçilerine yararlı olacağı ve bu alanda bilimsel birikimeönemlikatkısağlayacağıkanısındayız. ' AraştırmaTarsus abağlıyenicebucağınınkuzeyinde, Yenice ye6.5kmuzaklıktabulunan,torosdağlarıile Çukurovaarasındakalaneşikalanlarıtemsileden,80V 100myükseltidekiTAGEMBahçeKültürleriAraştırma İstasyonu Tarsus Toprak ve Su Kaynakları Topçu Lokasyonuarazilerindeyürütülmüştür. Araştırmada Oleko$ ayçiçek çeşidi kullanılmış ve denemeyıllarınagöre0.70msıraaralığında,0.25cm sıra üzeri olacak şekilde kombine mibzerle 02 Nisan 2010 ve 05 Mayıs 2011 tarihinde ekim işlemi yapılmıştır. Çimlenmeden sonra bitki yoğunluğu 6 bitki m V2 dir. Deneme alanında tipik Akdeniz iklimi görülmektedir. Toprak ph sı genellikle 7.7 ile 8.0 arasındadeğişmektedir.killivtınlıbünyeyesahipolup fazla kireçli, tuzsuz, potasyum içeriği fazla, organik maddevefosforiçeriğiazdır.denemealanıtoprakları yükseksututmakapasitesinesahiptir.ayçiçeğibitkisi için dikkate alınan 90 cm toprak derinliğinde kullanılabilirtopraksuyu198mm dir.denemeninher iki yılında tüm konulara ekimle birlikte kombine mibzerlekompozegübreden(15v15v15)dekara40kg (safmaddeolarak6kgn,p,k),ikinciçapadansonra (10 Mayıs 2010 ve 31 Mayıs 2011 tarihinde) ise dekara 30 kg Amonyum Nitrat (% 26 N) gübresi elle bitkisıralarınakonularaeşitolarakuygulanmıştır. Hasatişlemi,bitkilerfizyolojikolgunluğaulaştığında6 m uzunluğunda 3 bitki sırası (12.6 m 2 ) alandaki bitkilerellehasatedilmiştir.tesadüfolarakseçilen25 bitkide tabla çapı, her tabladaki çekirdek sayısı ve çekirdekağırlığıbelirlenmiştir.denemeyıllarınailişkin hasattarihlerisırasıyla ve dir. Yürütülen çalışma tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre 4 yinelemeli olarak yürütülmüştür. Parsel boyutları 5 bitki sırası genişliğinde(3.5m)ve8muzunluğundadır. Araştırma' Konuları:' Class A Pan dan elde edilen yığışımlı buharlaşma miktarlarına göre oluşturulan sulama aralıkları ana parselleri (A), sulama düzeyleri (I)isealtparsellerioluşturmuştur. UAna'Konular'(Sulama'aralıkları):'A 1 :ΣEo=25±2.5 mm;a 2 :ΣEo=50±5.0mm;A 3 :ΣEo=75±7.5mm ye ulaştığındasulamayapılacakşekildeprogramlanmıştır UAlt' Konular' (sulama' düzeyleri):' I 1 :0.50; I 2 :0.75; I 3 :1.00; I 4 :1.25 olarak alınmıştır. I 5 konusu PRDV50 (I 3 konusuna uygulanan suyun %50 si alternatif 47

3 lateralerden uygulanmıştır). I 6 konusu PRDV75 (I 3 konusuna uygulanan suyun %75 i alternatif lateralerdenuygulanmıştır).denemedeayrıcakontrol amaçlısusuzkonu daoluşturulmuştur. Damlasulamadakullanılanlaterallerherbitkisırasına gelecekşekildeyerleştirilmiştir(lateralaralığı0.70m). Deneme alanı topraklarının orta ağır bünyeli olması ve ortalama infiltrasyon hızının (7 mm/h) olması nedeniyledamlatıcıaralığı0.25m,damlatıcıdebisiise 4l/holacakşekildedüzenlenmiştir.PRDV50vePRDV75 (I 5 ve I 6 )konularında her bitki sırasına çift lateral yerleştirilmiş (bitki sırasına 20 cm uzaklıkta), her bir sulamada alternatif laterallerden sulama yapılmıştır. Büyüme mevsimi süresince toprak su içeriği, gravimetrik yöntemle ve nötronmetre aleti (503 DR Hydroprobe)ileölçülmüştür. Su kullanım randımanı (WUE) ve sulama suyu kullanım randımanı (IWUE) sırasıyla, dane veriminin mevsimlik ET ye ve toplam uygulanan sulama suyu miktarınabölünmesiylehesaplanmıştır. 3.'Sonuç've'Tartışma' Araştırma 2010 V2011 yılları arasında iki yıl süreyle yürütülmüştür.heryılayçiçeğibitkisininkimigelişme dönemleri, konulara uygulanan sulama suyu miktarları,konularailişkinbitkisutüketimideğerleri, ayçiçek bitkisinden elde edilen toplam verim, su kullanım ve sulama suyu kullanım randımanları, ölçüm ve tartımlarla belirlenen hasatta tabla çapı, tabladaki çekirdek sayısı, bindane ağırlığı ve yağ% sineaitbulgulareldeedilmiştir. Tarsus ta yürütülen denemede ekimden hasada dek Oleko ayçiçek çeşidine ilişkin gelişme dönemleri (çıkış,erkenvejetatif,geçvejetatif,çiçeklenme,dane doldurma,olgunluk)doorenbosvekassam(1986) ya göre her iki deneme yılı için kaydedilmiştir. Denemenin ilk yılında konular arasında gelişme dönemleri bakımından önemli farklılıklar görülmemekle beraber, en geniş sulama aralığına sahip A3 konularında özellikle su kısıntısının uygulandığı A3V50, A3V75 parsellerinde vejetatif dönemitakibenherbirgelişmedönemineulaşımdaha çabuk olmuştur. Anılan durum, vejetatif dönemde konulusulamauygulamalarınabaşlanılmasıilebirlikte belirtilen dönemlerde aşırı hava sıcaklığı yanı sıra uygulanan sulama suyunun bitki gereksinimi sağlayamamasından kaynaklanmıştır. Ayçiçeği bitkisinin toplam büyüme dönemi uzunluğu ilk deneme yılı 125 gün, ikinci deneme yılında ise 124 günolarakbelirlenmiştir. EldeedilensonuçlarDoorenbosveKassam(1986)ile uyum içerisindedir. Sezen ve ark. (2011aVb) Tarsus koşullarında damla sulama koşullarında tam sulama konusunda ayçiçeği gelişme dönemi uzunluğu 2006 yılında 129 gün, 2007 yılında ise 132 gün olarak belirlemiştir. Yağmurlama sulama sistemi ile sulanan ayçiçeğinde ise tam sulama konusunda bitki gelişme dönemi 2006 yılında 121 gün, 2007 yılında ise 132 gün gözlenmiştir (Sezen ve ark. (2011b). Erken vejetatif döneme dek konular arasında fark belirlenemezken, geç vejetatif, çiçeklenme, dane dolumu ve olgunluk dönemlerinde su stresi çeken konulardagelişmedönemisüresikısalmıştır. Ayçiçeğinin farklı gelişme dönemlerinde gereksinim duyduğu sulama suyu miktarı farklı olmaktadır. İlk gelişme dönemlerinde bitkinin su gereksinimi, hava sıcaklığının çok yüksek olmaması ve kış yağışları ile toprakprofilindedepoedilensudanfaydalanmasıgibi nedenlerle karşılanmaktadır. Sulamalara denemenin ilkyılında tarihinde(dasv47)başlanmışve hasattanyaklaşıkbirhaftaönce tarihinde (DASV117)sonverilmiştir. Çizelge 1 de görüleceği gibi 2010 yılında uygulanan sulama suyu miktarı konulara göre 199 ile 563 mm arasındadeğişirken,kontrolkonusuna(susuz)sulama uygulaması yapılmamıştır. A1 sulama aralığında yer alan konularda toplam 17 sulama yapılırken, sulama aralığıyığışımlıbuharlaşmadeğerinebağlıolarak5v6 günarasındakalmıştır.a2sulamaaralığındayeralan konulardatoplam8sulamayapılırken,sulamaaralığı yığışımlı buharlaşma değerine bağlı olarak 9V11 gün arasında kalmıştır. En geniş sulama aralığı olan A3 sulama aralığında yer alan konularda ise toplam 5 sulamayapılırken,sulamaaralığıyığışımlıbuharlaşma değerinebağlıolarak13v16günarasındadeğişmiştir. İkincidenemeyılındasulamalara tarihinde (DASV33) başlanmış ve tarihinde (DASV 116)sulamayasonverilmiştir.Uygulanansulamasuyu miktarları2011yılındakonularagöre220ile578mm arasında değişirken, kontrol konusuna sulama uygulaması yapılmamıştır (Çizelge 1). A1 sulama aralığında yer alan konularda toplam 19 sulama yapılırken, sulama aralığı yığışımlı buharlaşma değerine bağlı olarak 4V6 gün arasında kalmıştır. A2 sulamaaralığındayeralankonulardatoplam9sulama yapılırken, sulama aralığı yığışımlı buharlaşma değerine bağlı olarak 8V10 gün arasında değişmiştir. EngenişsulamaaralığıolanA3sulamaaralığındayer alankonulardaisetoplam6sulamayapılırken,sulama aralığıyığışımlıbuharlaşmadeğerinebağlıolarak13v 16günarasındakalmıştır. Mevsimlik su tüketimleri konulara göre ilk deneme yılında 268V607 mm arasında, ikinci deneme yılında ise 243V611 mm arasında değişmiştir. Genellikle herbir sulama aralığında uygulanan sulama suyu miktarı arttıkça bitki su tüketimi de artmıştır. Herbir sulamaaralığındayeralankısıntılı50ve75konularıile aynısulamasuyunualternatiflaterallerdenalanprdv 50 ve PRDV75 konuları arasında mevsimlik ET bakımındanönemlifarklargözlenmemiştir.endüşük ET değerleri kontrol (susuz) konuda hesaplanmıştır. Ayla (1984), Ankara koşullarında tartılı tip lizimetre çalışmaları ile ayçiçeğin mevsimlik su tüketimini 787 mm olarak belirlerken, Kadayıfçı ve Yıldırım (2000), sulamaprogramınabağlıolarak755v929mmarasında saptamıştır. 48

4 Ayçiçeğidaneverimleri2010yılındaortalamaolarak 167.0V475.8kg/da,2011yılındaise170.0V489.0kg/da arasında değiştiği görülmektedir (Çizelge 1). Her iki deneme yılında yapılan varyans analizi sonucunda; sulamaaralığı*sulamadüzeyiinteraksiyonuarasında istatistiksel olarak %1 hata düzeyinde önemli farkv lılıklar belirlenmiştir. Yapılan Duncan testi sonuçları Çizelge1 deverilmiştir.ilkyıla2v125(yığışımlıbuharv laşmamiktarı50mmoluncavei 4 =1.25sulamadüzeV yi)konusubirincisınıftayeralmıştır.ikincisınıftaise A1V125, A2V100, A2VPRD50 ve A3V125 konuları yer almıştır. Denemede 2011 yılında ise istatistiksel olav rak %1 hata düzeyinde 2010 yılında olduğu gibi A2V 125konusuilksınıftayeralmıştır.İkincisınıftaiseA1V 125konusuyeralmıştır.Ensıksulamaaralığınasahip A1konuları(yığışımlıbuharlaşmamiktarı25mmolduV ğunda sulama uygulaması) ile en geniş sulama aralıv ğınasahipa3konusundaki(yığışımlıbuharlaşmamikv tarı75mmolduğundasulamauygulaması)eldeedilen dane verimleri A2 (yığışımlı buharlaşma miktarı 50 mm olduğunda sulama uygulaması) konularından elv de edilen dane verimlerinden daha düşük kalmıştır. Ayçiçeği bitkisine uygulanan sulama suyu miktarı ve uygulamazamanıgenelverimiveyağveriminiönemli ölçüdeetkilemiştir.benzersonuçlarkrizmanicveark., 2003;Reddyveark.,2003;Iqbalveark.,2005tarafınV dan belirlenmiştir. Önceki çalışmalarda ayçiçeğinde farklıgelişmedönemlerindeoluşabileceksustresinin verimiönemliölçüdeetkilediğinibelirtilmiştir(erdem vedelibaş,2003;turhanvebaser,2004).enyüksek verimsustresiningörülmediğitamsulamakonularınv dan elde edilirken, çiçeklenme ve dane dolumu döv nemlerindeyeterlisulamauygulamalarıönemlietkiye sahiptir. Ancak, bitkinin ilk gelişme dönemlerinde yeterlisulamasuyusağlanmasıdahasonrakigelişme dönemlerinde yapılacak sulamaların etkisinin ortaya konulmasında oldukça önemlidir. Dane dolum dönev minde oluşabilecek su stresi verimi azaltırken, çiçekv lenme dönemindeki su stresi daha etkili azalvmalara nedenolacaktır(stoneveark.,1996).suyunkısıtlıolv duğubölgelerdesukaynağınınoptimumkullanımında özellikle anılan gelişme dönemlerini dikkate alarak sulama programlaması yapılmalıdır. Ayçiçeği bitkisi genelolarakoluşturduğugüçlüköksisteminedeniyle kurağadayanıklıolarakbilinmektevekurukoşullarda yetiştirilmektedir (Doorenbos ve Kassam, 1986; İlbaş veark.,1996;gürbüzveark.,2003).ancakyağışlarla alınansumiktarıyeterlideğilse,yüksekverimalınmav sıiçinsulamayapmakgereklidir.bitkininbüyümedöv nemlerindeortayaçıkanuzunsürelikuraklıklartablav nın küçülmesine, tabladaki tane sayısının azalmasına vebununsonucuolarakdadaneveriminindüşmesine neden olmaktadır (Kadayıfçı ve Yıldırım 2000; Sezen veark.,2011avb). Her iki deneme yılında konulara göre su kullanım (WUE)vesulamasuyukullanımrandımanları(IWUE) değerleri Çizelge 1 de verilmiştir. Araştırmada 2010 yılındawuedeğerleri0.62v1.14kg/m 3 arasında,iwue değerleriise0.68v1.88kg/m 3 arasındadeğişmiştir.en yükseksukullanımrandımanı(wue)değeria2vprd50 konusundan (1.14 kg/m 3 ), en düşük ise kontrol (susuz)konusunda (0.62 kg/m 3 ) hesaplanmıştır. SulamasuyukullanımrandımanlarıiseenyüksekA2V PRD50konusunda(1.88kg/m 3 ),endüşükisea3v125 (0.68 kg/m 3 ) konusundan elde edilmiştir. Denemede 2011 yılında ise WUE değerleri 0.66V1.26 kg/m 3 arasında,iwuedeğerleriise0.75v1.86kg/m 3 arasında değişmiştir (Çizelge 1). En yüksek su kullanım randımanı(wue)değeria2vprd50konusundan(1.26 kg/m 3 ) elde edilmiştir. En yüksek IWUE değeri A2V PRD50konusunda(1.86kg/m 3 ),endüşükisea3v125 (0.75 kg/m 3 ) konusunda belirlenmiştir. Her iki deneme yılına ait WUE ve IWUE değerleri incelendiğinde en sık sulama yapılan A1 ve en geniş sulamaaralığınasahipa3konularındaa2konularına oranladahadüşükdeğerlereldeedilmiştir. Her iki deneme yılında da sulama konuları arasında tabla çapı, her bir tabladaki dane sayısı, bindane ağırlığı,yağ% sibakımındanistatistikselolarakönemli farklar belirlenmiştir. Artan sulama suyu miktarı ile herbirtabladakiçekirdeksayısıdaartışgöstermiştir (Çizelge2).Herbirtabladaartançekirdeksayısıverim artışına neden olan en önemli parametredir. Dane ağırlığı ise kök bölgesindeki toprak suyunun eksikliği ileönemliderecedeilişkilidir.kökbölgesindekitoprak su eksikliğinin artması turgorun kaybolmasına, gelişmenin azalmasına ve dane veriminin düşmesine neden olacaktır. Buna ek olarak toprak neminin büyümemevsimiboyuncaüniformolaraksağlanması dane büyüklüğünün küçülmesini önleyecek ve verim artışınanedenolacaktır. Tabla çapı değerleri 2010 yılında 13.50V22.08 cm, 2011 yılında 13.42V19.48 cm arasında değişmiştir. Çizelge 2 de görüleceği gibi istatistiksel olarak %1 hatadüzeyindea2v125konusuherikiyıldadabirinci sınıfta yer almıştır. Susuz konu ve herbir sulama aralığındayeralan0.50düzeylerindeendüşüktabla çapıdeğerleriölçülmüştür.janaveark.(1982),farklı büyüme periyotlarında yapılan sulamaların ayçiçeğinin verimi, su tüketimi ve su kullanma randımanına etkilerini saptamak amacıyla yaptıkları araştırmada, sulamanın tabla çapını arttırdığını belirlemiştir. Tablada çekirdek sayısı değerleri 2010 yılında konularagöre1032v1780adet,2011yılındaise1050v 1854 adet arasında değişmiştir. Çizelgeden de görüleceğigibiistatistikselolarak%1hatadüzeyinde A2V125 ve A3V100 konusu birinci sınıfta yer almıştır. Tablada en düşük çekirdek sayısı ise susuz konudan eldeedilmiştir. Ayçiçeğinde bindane ağırlığı 2010 yılında ortalama olarak 65.0V89.2 g, 2011 deneme yılında ortalama olarak 63.6V90.6 g arasında değiştiği görülmektedir. Susuz konuda en düşük bindane değerleri elde edilirken, en sık sulama aralığında (A1) I 4 =1.25 konusunda ise en yüksek bindane değerleri elde edilmiştir. 49

5 Çizelge1.Araştırmayılındakonularagöreuygulanantoplamsulamasuyu,bitkisutüketimi,verim,sukullanma vesulamasuyukullanmarandımanıdeğerleri Deneme yılı Konular Verim ET SulamaSuyu WUE IWUE (kg/da) (mm) (mm) (kg/m 3 ) (kg/m 3 ) A1VV A1VV A1V A1V A1VPRD A1VPRD A2VV A2VV A2V A2V A2VPRD A2VPRD A3VV A3VV A3V A3V A3VPRD A3VPRD Susuz V A1VV A1VV A1V A1V A1VPRD A1VPRD A2VV A2VV A2V A2V A2VPRD A2VPRD A3VV A3VV A3V A3V A3VPRD A3VPRD Susuz V Ayçiçeğibitkisindeyağyüzdesiönemlibirparametre olup uygulanan sulama programından istatistiksel olarak her iki deneme yılında da önemli derecede etkilenmiştir.yağiçeriğiartansulamasuyumiktarıyla artış gösterirken, ortalama olarak yağ % lerinin 2010 yılında %33.70V48.33, 2011 yılında ise ortalama olarak%36.10v51.10arasındadeğiştiğigörülmektedir. Susuz konuda ise en düşük yağ % si yıllara göre ortalama%33.70ve%36.10olarakölçülmüştür. 4.'Sonuçlar' Ayçiçeği bitkisinde daha yüksek dane ve yağ verimi elde etmek için sulama programının etkisi oldukça önemlidir. En yüksek dane ve yağ verimleri her iki deneme yılında da A2V125 konusundan,en düşük verim değerleri ise susuz konudan elde edilmiştir. Sulama düzeyleri yönünden incelendiğinde ise gerek toplamverimgerekseverimbileşenleriartansulama düzeyiileartışgöstermiştir. HerikidenemeyılınaaitWUEveIWUEdeğerleriaynı sulamadüzeyleriincelendiğindeensıksulamayapılan A1veengenişsulamaaralığınasahipA3konularında A2 konularına oranla daha düşük değerler elde edilmiştir.buradanbölgedeözelliklesık(a1)vegeniş sulama aralığının (A3) damla sulamayla sulanan ayçiçek yetiştiriciliğinde uygun olmadığı söylenebilir. WUEveIWUEdeğerlerisulamaprogramındanönemli derecede etkilenmiştir. Her iki deneme yılında da dahayüksekwueveiwuedeğerleriprdv50veprdv 75 konularında belirlenmiştir. Su kıtlığı durumunda PRDsulamaprogramıWUEveIWUE ningeliştirilmesi potansiyeline sahiptir. Su kullanım randımanının tek 50

6 başınayüksekdeğerolmasınınhiçbirönemiveanlamı yoktur. Ancak yüksek veya kabul edilebilir verimle birlikte yüksek WUE anlamlı ve önemlidir. Diğer bir deyişleyüksekverimileyüksekwuedeğerleribirlikte oluştuğunda suyun verimli kullanıldığından söz edilebilir. Sonuçta A2V125 konusu Çukurova koşullarında (yığışımlı buharlaşma miktarı ΣEo=50 ±5 mm olduğundavei4=1.25durumunda)damlayöntemiile sulanan ayçiçek yetiştiriciliğinde yüksek dane ve yağ verimi elde etmek amacıyla önerilebilir. Önerilen konununtoplamsulamasuyuihtiyacıikiyıllıkdeneme süresince530mmve546mm;mevsimliksutüketimi ise 607 mm ve 595 mm olmuştur. A2 sulama aralığındayeralankonulardayıllaragöretoplam8ve 9sulamayapılmıştır A2I125konusundadahayükseksulamasuyuvebitki sutüketimideğerlerivejetatifparametrelerdeolduğu gibi kimi generatif parametreleri de (tabla çapı, tablada çekirdek sayısı,çekirdek ağırlığı) öne çıkarmıştır. Ancak, ayçiçeği bitkisinin ilk gelişme dönemlerivehasatöncesisongelişmedönemlerinde su tüketimleri Class A Pan değerlerinden düşük olduğundan bu dönemlerde I4:1.25 sulama düzeyi yerinedahadüşüki3:1.0sulamadüzeyikullanılabilir. WUEveIWUEdeğerlerigözönünealındığındaA2I100 sulamarejimisukıtlığıdurumundaönerilebilir. Çizelge2.Ayçiçeğindekonularagöretablaçapı,çekirdeksayısı,bindaneağırlığıveayçiçeğiyağoranı(2010, 2011) Konular Ayçiçeğitablaçapları (cm) Ayçiçeğitabladaçekirdek sayısı(adet) Ayçiçeğibindane ağırlığı(g) Ayçiçeğiyağoranı (%) 2010 ** 2011 ** 2010 ** 2011 ** 2010 ** 2011 ** 2010 ** 2011 ** A1V EF 16.25HI 1426BCD 1427I 75.63BC 78.60CDEF 34.43EF 39.80IJ A1V BCDEF 17.85CDEFG 1615ABCD 1669DEFGH 82.32ABC 82.00BCD 36.30CDEF 40.90GHI A1V ABCDE 17.95CDEFG 1560ABCD 1642EFGH 83.25ABC 84.00BC 42.80ABC 43.80DE A1V ABCD 18.00CDEFG 1657ABCD 1854A 89.20A 90.60A 43.57AB 46.40B A1VPRD ABCDE 16.85FGH 1530ABCD 1684CDEFGH 84.05ABC 69.90H 38.90BCDEF 41.90FGH A1VPRD ABCDE 17.45DEFGH 1585ABCD 1759ABCDE 83.13ABC 73.50FGH 42.10ABCD 42.70EFG A2V F 15.25I 1377CD 1750ABCDEF 75.13BC 75.00EFGH 35.33DEF 39.40IJ A2V CDEF 16.73GH 1495ABCD 1555H 83.00ABC 76.60DEFG37.50BCDEF 40.20HI A2V ABCDE 18.08BCDEF 1592ABCD 1627FGH 84.30ABC 78.40CDEF 44.07AB 46.93B A2V A 19.48A 1780A 1831AB 85.40AB 80.70BCDE 48.33A 51.10A A2VPRD AB 18.50ABCDE 1688ABC 1808ABC 80.50ABC 69.50H 40.70BCDEF 43.63DEF A2VPRD ABCD 19.02ABC 1672ABCD 1804ABC 83.80ABC 71.10GH 43.23AB 45.73BC A3V F 15.48I 1351D 1199J 72.70C 70.70GH 34.10F 37.20K A3V DEF 17.33EFGH 1386BCD 1335I 74.28BC 72.00GH 35.50DEF 38.30JK A3V ABCDE 18.60ABCDE 1755A 1706BCDEFG 80.75ABC 83.40BC 40.93BCDE 42.70EFG A3V ABC 19.35AB 1596ABCD 1593GH 82.30ABC 84.00BC 42.50ABC 44.53CD A3VPRD ABCD 18.75ABCD 1550ABCD 1579GH 84.90ABC 85.30AB 36.30CDEF 40.33HI A3VPRD ABCDE 18.95ABC 1702AB 1780ABCD 82.55ABC 86.70AB 39.43BCDEF 40.93GHI Kontrol (Susuz) KAYNAKLAR' Ayla,Ç.,1984.AnkaraKoşullarındaAyçiçeği,Patates,Yonca ve Mısır Bitkilerinde Tartılı Lizimetre ile Saptanan Gerçek Su Tüketiminin Potansiyel Evapotranspirasyon Değerleri ile Karşılaştırılması, Köy Hiz. Ankara Araşt. Enst.Müd.Yayın..GenelYayınNo:126,Ankara69s. Davies, W.J., Hartung, W., Has Extrapolation from Biochemistry to Crop Functioning Worked to Sustain Plant Production under Water Scarcity? In: Proceedings of the Fourth International Crop Science Congress,Sept.26VOct.01,Brisbane,Australia. Demir, A.O., Göksoy, A.T., Büyükcangaz, H., Turan, Z.M., Köksal, A.S., Deficit Irrigation of Sunflower (Helianthus$annuus$L.)inaSubVHumidClimate.Irr.Sci. 24(4):279V289. Doorenbos, J., Kassam, A.H., Yield Response to Water. Irrigation and Drainage Paper No. 33, FAO, Rome,Italy. Erdem,T.,Delibaş,L.,2003.Yieldresponseofsunflowerto water stressunder Tekirdag conditions. Helia. 26(38): Gürbüz,B.,Kaya,M.D.,Demirtola,A.,2003.AyçiçegiTarımı. HasadYay.100s. Iqbal,N.,Ashraf,M.,Ashraf,M.Y.,Azam,F.,2005.Effectof exogenousapplicationofglycinebetaineoncapitulum size and achene number of sunflower under water stress.int.j.biol.biotechnol.2(3):765v771. İlbaş, A.İ., Yıldırım, B., Arslan, B., Günel, E., Sulama sayısının bazı ayçiçeği (Helianthus$ annuus$ L.) çeşitlerinde verim ve önemli bazı tarımsal özellikler üzerineetkisi.y.y.ü.ziraatfakültesidergisi,6(4):9v22. Jana,P.K.,Mısra,B.,Kar.,P.K.,1982.EffectofIrrigationat Different Physiological Stages of Growth on Yield Attributes. Yield, Comsumptive Use, and Water Use Efficiency on Sunflower. Dep. of Agron., B.C. Krishi Viswa Vidyalaya, Kalyani, India. Indian Agriculturist. INDIA.26(1):39V42. Kadayıfçı, A., Yıldırım, O., Ayçiçeğinin SuVVerim İlişkileri.TurkishJ.ofAgric.andForestry24:137V145, Ankara. Krizmanic,M.,Liovıc,I.,Mijic,A.,Bilandzic,M.,Krizmanic, G., Genetic potential of sunflower hybrids in 51

7 different agroecol conditions. Sjemenarstvo 20(5/6): Reddy, G.K.M, Dangı, K.S., Kumar, S.S., Reddy, A.V., Effect of moisture stress on seed yield and quality in sunflower.j.oilseedsres.20(2): Sezen,S.M.,Yazar,A.,Arıoğlu,H.,Şengül,H.,Konuşkan,D., Eker,S.,Çolak,Y.B.,Günaçtı,H.,Atağ,G.,Kuşvuran,K., Akdeniz iklim koşullarında damla yöntemiyle uygulanan geleneksel ve kısmi kök kuruluğu (prd) kısıntılı sulama stratejilerinin ayçiçeği verimi ve yağ kalitesine etkilerinin belirlenmesi. TAGEMVBBV C3no luprojesonuçraporu,152s. Sezen, S.M., Yazar, A., Tekin, S., 2011a. Effects of partial rootzonedryinganddeficitirrigationonyieldandoil qualityofsunflowerinamediterraneanenvironment. Irr.andDrain.60(4):499V508. Sezen, S.M., Yazar, A., Kapur, B., Tekin, S., 2011b. Comparison of drip and sprinkler irrigation strategies on sunflower seed and oil yield and quality under Mediterranean climatic conditions. Agric. Water Management.98(7):1153V1161. Stone, L.R., Schlegel, A. J., Gwın, R.E., Khan, A.H., Response of corn, grain sorghum, and sunflower to irrigation in the High Plains of Kansas. Agricultural WaterManage.30:251V259. Turhan,H.,Baser,I.,2004.InvitroandInvivowaterstress insunflower.helia27(40):227v