Hakkâri Đli Merkez Đlçe Kentsel Ve Kırsal Alanda Süt Ve Ürünleri Tüketim Yapısı

Transkript

1 Hakkâri Đli Merkez Đlçe Kentsel Ve Kırsal Alanda Süt Ve Ürünleri Tüketim Yapısı Kenan ÇĐFTÇĐ 1 Ahmet ŞAHĐN 2 Ahmet DENĐZ 3 Đbrahim YILDIRIM 4 ÖZET Bu çalışma, Hakkâri ilinde süt ve süt ürünleri tüketim yapısını ve tüketici davranışlarını incelemek amacıyla yapılmıştır. Veriler kentsel alanda 95 ve kırsal alanda 95 hane halkından toplanmıştır. Analizler üç gelir grubu için yapılmıştır. Kentsel alanda kişi başına düşen ortalama yıllık açık süt, uzun ömürlü süt, yoğurt ve peynir tüketim miktarları sırasıyla 4.15 litre, 5.87 litre, kg ve kg dır. Kırsal alanda ise kişi başına düşen ortalama yıllık açık süt, yoğurt ve peynir tüketim miktarları sırasıyla 3.81 litre, kg ve kg dır. Süt ve süt ürünleri satın alımında kentsel alan düşük gelir grubu hane halkları fiyat ve tazelik kriterlerini; yüksek gelir grupları ise tazelik ve temizlik kriterlerini öncelikli olarak dikkate almaktadır. Kırsal alanda hane halkları süt ürünlerini satın almamakta, sütü kendi sağmal hayvanlarından elde etmektedir. Anahtar kelimeler: Tüketim yapısı, süt, peynir, yoğurt Comsumption Structure Of Milk And Milk Products In The Urban And Rural Areas Of Center District Of Hakkari Province ABSTRACT This study was designed to examine consumption of milk and milk products and consumer behaviors in the urban and rural areas of center district of Hakkari Province. The data was obtained from 95 urban and 95 rural households. The analysis were made for three income groups. Average annual per capita amount of open milk, UHT milk (fluid milk), yogurt and cheese consumption of urban households were 4.15 liter, 5.87 liter, kg and kg, respectively. The rural households consumed per head annually 3.81 liter, kg and kg of open milk, yogurt and cheese, respectively. The lower income groups paid more attention on price and freshness while the predominant factors were freshness and cleanliness for higher income groups of urban households while purchasing milk and milk products. Urban households don t purchase the milk products thanks to their own production in the farmstead. Key words: Consumption structure, milk, cheese, yogurt. 1. GĐRĐŞ Süt temel besin maddelerinden bir tanesidir. Đnsanların sağlıklı bir şekilde gelişimine yardımcı olacak birçok besin maddesini içerir (Çelik, 2002). Süt aynı zamanda kalsiyum ve fosfor içeriği bakımından da zengindir. Bu mineraller özellikle büyüme çağında bulunan nüfusun kemik ve diş gelişimi için büyük önem taşır (Deveci, 2005). Süt tüketim miktarını etkileyen faktörler arasında süt fiyatları, hane halkı gelir düzeyi ve beslenme konusundaki eğitim düzeyi özel bir yer tutar (Tahtalı ve ark., 2008). Süt tüketiminde tüketilen sütün niteliği ve tüketiciye ulaşıncaya kadar geçirdiği evreler insan sağlığı bakımından önem taşır (Çelik ve ark., 2005). Türkiye de kişi başına yıllık içme sütü tüketim miktarı 24 litre iken; bu miktar Yunanistan da 65 litre, Đtalya da 63 litre, Almanya da 50 litredir (Özel, 2008). Tüketim alışkanlıkları tüketilen süt miktarı, niteliği ve süt tüketilme biçimleri üzerinde etkilidir. Tüketicilere süt tüketimi ile ilgili olarak yörelere göre uzmanların 1 Arş.Gör., Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Bornova/Đzmir. 2 Yrd.Doç.Dr., Kahramanmaraş Sütçü Đmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Kahramanmaraş. 3 Ziraat Yük.Müh., Hakkari Đl Sağlık Müdürlüğü, Hakkari. 4 Prof. Dr., Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Van. 862

2 önerdiği programları önermek bakımından alışkanlıklar ile ilgili çalışmaların yapılması önemlidir. Ayrıca, süt üretici ve pazarlamacıları da stratejilerini belirlerken bu çalışmalardan yararlanabilecektir. Hakkâri ilinde süt hayvancılığının yaygın olması ve daha önce bu tür bir çalışmanın yapılmamış olması çalışmanın önemini arttırmaktadır. Çalışmanın başlıca amacı, Hakkâri Đli Merkez Đlçe kentsel ve kırsal alanda süt ve süt ürünleri konusunda tüketicilerin davranış biçimlerini belirlemektir. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın verileri, Hakkâri Đli Merkez Đlçe kentsel alanda 95 hane halkı ve kırsal alanda 95 hane halkından Kasım Mayıs 2008 tarihleri arasında anket yöntemi ile toplanmıştır. Ana kitleyi temsil edebilecek örnek hacminin belirlenmesinde sonlu ana kitle için uygulanan oranları tahmin yönteminden (% 95 güven aralığı ve % 10 hata payı) yararlanılmıştır (Miran, 2003). Hane halkları yıllık ortalama aile geliri dikkate alınarak üç gruba ayrılmıştır. Buna göre, 7200 TL ye kadar gelire sahip olan hane halkları I.Grubu (kentsel alan 28, kırsal alan 35 hane halkı); TL gelire sahip olanlar II. Grubu (kentsel alan 32, kırsal alan 50 hane halkı); TL den fazla gelire sahip olanlar III. Grubu (kentsel alan 35, kırsal alan 10 hane halkı) oluşturmuştur. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI Hane halkı başına düşen nüfus ve yıllık ortalama gelir miktarı Kentsel alan hane halkı başına düşen ortalama nüfus 6.54 kişi olup, I.gelir grubunda 5.21 ile en az ve III.gelir grubundan 7.34 kişi ile en fazladır. Kırsal alanda hane halkı başına düşen ortalama nüfus 8.48 olup, I.gelir grubunda 6.29 ile en az ve III.gelir grubunda kişi ile en fazladır. Yıllık ortalama kentsel ve kırsal hane halkı geliri sırasıyla TL ve TL dir. Yıllık ortalama hane halkı geliri kentsel alanda TL ile TL arasında; ve kırsal alanda TL ile TL arasında değişmektedir Süt ve ürünleri tüketim miktarları Kentsel alanda kişi başına düşen ortalama yıllık açık süt, uzun ömürlü süt, yoğurt ve peynir tüketim miktarları sırasıyla 4.15 litre, 5.87 litre, kg ve kg dır. Kırsal alanda ise kişi başına düşen ortalama yıllık açık süt, yoğurt ve peynir tüketim miktarları sırasıyla 3.81 litre, kg ve kg dır (Çizelge1). Kırsal alanda uzun ömürlü sütün tüketilmemesinin başlıca nedeni her bir hane halkının sağmal hayvana sahip olmasıdır. Kişi başına düşen ortalama yıllık süt tüketim miktarları Konya Đli Selçuklu Đlçesinde 23.9 kg (Oğuz ve Küçükçongar, 2002); Van Đli Merkez Đlçe kentsel alanda 33 litre (Uluat, 2002), Van ili kentsel alanda 22.1 kg (Şahin ve ark., 2001), Van Đli Erciş Đlçesinde 59.3 litre (Yalçınkaya, 1999), Şanlıurfa Đli kentsel alanda 39.5 litre (Çelik ve ark., 2005) ve Elazığ ili kentsel alanda 53.3 litre (açık süt), 40.3 litre (uzun ömürlü süt) olarak belirtilmiştir (Tahtalı ve ark., 2008). Bu araştırma sonuçlarına göre, Hakkari ilinde kişi başına içilen süt miktarının oldukça az olduğu görülmektedir. Yöredeki hane halkının sütü büyük ölçüde peynir ve yoğurt olarak tüketmeyi tercih etmesi açık süt tüketiminin düşük çıkmasının başlıca nedenleri arasında sayılabilir. Kişi başına düşen ortalama yıllık peynir miktarı Van Đli Merkez Đlçede 7.85 kg (Uluat, 2002); Konya Đli Selçuklu Đlçesinde 9.37 kg (Oğuz ve Küçükçongar, 2002) ve Elazığ ili kentsel alanda 16.6 kg olarak belirtilmiştir (Tahtalı ve ark., 2008). Bu araştırmalara göre Hakkari ilinde peynir tüketiminin yüksek olduğu görülmektedir. 863

3 Bunun nedenlerinden birisi göreceli gelir düşüklüğü ve kahvaltı dışında da yemeklerin yanında peynir tüketim alışkanlığının olmasıdır. Çizelge1: Gelir gruplarına göre kentsel ve kırsal alanda kişi başına düşen ortalama yıllık süt, yoğurt ve peynir tüketim miktarları. Kentsel Alan Açık Süt (litre) Uzun Ömürlü Süt (litre) Yoğurt (kg) Peynir (kg) Kırsal Alan Açık Süt (litre) Uzun Ömürlü Süt (litre) Yoğurt (kg) Peynir (kg) Tüketilen süt tipi Kentsel alan hane halkının tükettiği toplam süt miktarının % 53.5 i uzun ömürlü süt ve % 46.5 i açık sütten oluşmaktadır. III. gelir grubundaki tüketilen sütün tamamı uzun ömürlü ve I.gelir grubunda hane halkının tükettiği toplam sütün % 62.5 i açık sütten oluşmaktadır. Kırsal alan hane halkı uzun ömürlü süt tüketmemektedir. Bunun başlıca nedeni her bir hane halkının sağmal hayvana sahip olmasıdır. Şanlıurfa Đli kentsel alandaki hane halklarının % 53.7 si ambalajlı sütü ve % 46.3 ü açık sütü ( Çelik ve ark., 2005); Konya Đli Selçuklu Đlçesinde hane halklarının % i açık sütü, % i sterilize sütü tercih etmektedir (Oğuz ve Küçükçongar, 2002). Van Đli Merkez Đlçesinde açık süt, pastörize süt ve sterilize süt tüketen hane halklarının oranı sırasıyla % 87.65, % ve % 0.99 olarak belirtilmiştir (Uluat, 2002). Elazığ ili kentsel alanda hane halklarının % 47.7 si günlük açık sütü, % 30.2 si uzun ömürlü sütü tercih etmektedir (Tahtalı ve ark., 2008) Uzun ömürlü sütü tercih nedenleri ve satın alma sıklığı Kentsel alanda anket yapılan tüketicilerin % 57 si uzun ömürlü sütü kolay bulunduğu için tercih etmektedir. Bunu % 21.5 ile güvenilir olması, % 15.2 sağlıklı bulunduğu için ve % 6.3 ile dayanıklı olması izlemektedir. Kentsel alanda anket yapılan tüketicilerin % 25.3 ü uzun ömürlü sütü on beş günde bir kez satın almaktadır. Bunu % 24 haftada bir kez, % 19.0 ile haftada iki-üç kez, % 16.5 ile ayda bir kez, %12.7 ile on günde bir ve % 2.5 ile her gün satın alan hane halkı izlemektedir Süt tüketim şekli Kentsel alan hane halkının % 65.5 i sütü içmek için, % 26.5 i hamur işi ve tatlılarda, % 5.7 si yoğurt yapımında ve % 2.3 ü peynir yapımında kullanmaktadır. Kırsal alanda hane halkı, toplam açık sütün % 59.0 ını yoğurt ve % 40.0 ını peynir yapımında kullanmakta ve kalan % 1.0 ını taze süt olarak tüketmektedir. Kırsal alanda sütün taze olarak tüketilme alışkanlığının yaygın olmadığı anlaşılmaktadır Tüketilen yoğurt türü Kentsel alanda hane halklarının % 59.0 ı inek yoğurdu tüketmektedir. Bunu % 22.1 ile koyun yoğurdu tüketenler ve % 18.9 ile ambalajlı yoğurt tüketenler izlemektedir. 864

4 Kırsal alanda ise hane halklarının % 56.8 i koyun yoğurdu ve % 43.2 si ise inek yoğurdu tüketmektedir. Ambalajlı yoğurt tüketimi söz konusu değildir (Çizelge2). Çizelge 2: Gelir gruplarına göre kentsel ve kırsal alanda tüketilen yoğurt türü. Kentsel Alan Koyun yoğurdu Đnek yoğurdu Ambalajlı yoğurt Toplam Kırsal Alan Koyun yoğurdu Đnek yoğurdu Ambalajlı yoğurt Toplam Yoğurt temin durumu ve yoğurt satın alırken hane halklarının dikkat ettikleri özellikler Kentsel alanda hane halklarının % 50.5 i yoğurdu bakkallardan, % 23.2 si marketlerden, % 15.8 i komşularından satın almaktadır. Hane halkının % 8.4 ü yoğurdu evde kendi yapmakta ve % 2.1 i de köyden getirtmektedir. Van Đli Merkez Đlçede hane halklarının % 40 ı yoğurdu sokak satıcısından, % 15 i bakkaldan temin ederken, % 35 i yoğurdu kendileri evde yapmaktadır (Uluat, 2002). Konya Đli Selçuklu Đlçesinde hane halklarının % i yoğurdu süper marketlerden satın almakta ve % ü kendileri evde hazırlamaktadır (Oğuz ve Küçükçongar, 2002). Elazığ ili kentsel alanda hane halklarının % 40.6 sı yoğurdu marketlerden satın alırken, % 39.6 sı evde kendileri yapmaktadır (Tahtalı ve ark., 2008). Kırsal alanda hane halkları yoğurdu kendi hayvanlarından elde ettikleri sütten yapmakta ve piyasadan yoğurt satın almamaktadır. Kentsel alanda hane halklarının % 57.1 i yoğurdu satın alırken tazeliğine, % 29.8 i temizliğine, % 9.5 i fiyatına ve % 3.6 sı da kalitesine dikkat etmektedir. Yoğurt satın alımında tazelik ön plana çıkmaktadır. Yoğurt satın alımında I.gelir grubu hane halkının yarısı, II.gelir grubu hane halkının % 55.5 i ve III. gelir grubunun % 63.6 sı tazelik faktörünü öncelikli olarak dikkate almaktadır (Çizelge 3). Kentsel alanda görüşülen haneler arasında yoğurt satın almayanlar da bulunmaktadır. Bu hane halkları tükettikleri yoğurdu köydeki ailelerinden sağlamaktadır. Çizelge 3: Gelir gruplarına göre hane halklarının yoğurt satın alırken dikkat ettikleri özellikler. Kalitesi Tazeliği Fiyatı Temizliği Toplam Yoğurt tüketme şekli Kentsel alanda hane halklarının yoğurdu yemeklerin yanında ve yemeklerin içinde tüketme oranı % 96.8, sade tüketme oranı ise % 3.2 dir. Kırsal alanda hane halklarının tümü yoğurdu yemeklerin yanında ve içinde tüketmektedir. 865

5 3. 9. Tüketilen peynir türü ve peynir tüketme şekli Kentsel alanda hane halklarının % 90.5 i otlu peynir tüketmekte, % 9.5 i ise sade (ambalaj) peyniri tüketmektedir. Sade peynir en çok % 14.3 ile III. gelir grubunda, en az % 3.6 ile I.gelir grubunda tüketilmektedir. Kırsal alanda hane halklarının tamamı otlu peynir tüketmektedir. Kentsel alanda hane halklarının % 62.1 i peyniri kahvaltıda, her yemekte ve hamur işlerinde tüketmektedir. %17.9 u ise yalnızca kahvaltıda tüketmektedir. Kırsal alandaki anket yapılan hane halkının % 98.9 u peyniri kahvaltıda, her yemekte ve hamur işlerinde kullanırken, % 1.1 i peyniri yalnızca kahvaltıda kullanmaktadır (Çizelge 4). Hakkâri yöresinde her yemekte peynir tüketiminin çok yaygın olduğu yapılan anketler sonucunda anlaşılmıştır. Çizelge 4: Gelir gruplarına göre kentsel ve kırsal alanda peynir tüketme şekli. Kentsel Alan I.Grup II.Grup III.Grup Ortalama Kahvaltıda Kahvaltıda, her yemekte, hamur işlerinde Kahvaltıda ve hamur işlerinde Toplam Kırsal Alan I.Grup II.Grup III.Grup Ortalama Kahvaltıda Kahvaltıda, her yemekte, hamur işlerinde Kahvaltıda ve hamur işlerinde Toplam Peynirin satın alındığı yerler ve peynir satın alırken hane halklarının dikkat ettikleri özellikler Kentsel alanda hane halklarının % 57.9 u peyniri köyden satın almaktadır. Bunu, % 20 ile bakkaldan, % 14.7 ile marketten satın alanlar izlemektedir. Hane halklarının % 7.4 ü ise peyniri kendileri yapmaktadır. Peyniri marketten alanlar % 22.9 ile III. Grupta en yüksek oranda, % 3.6 ile I.grupta en düşük orandadır. Konya Đli Selçuklu Đlçesinde hane halklarının % i peyniri süper marketlerden ve % si bakkal-şarküteriden satın almaktadır (Oğuz ve Küçükçongar, 2002). Van Đli Merkez Đlçesinde hane halklarının % si peyniri bakkallardan ve % si sokak satıcılarından temin etmektedir (Uluat, 2002). Kırsal alanda hane halklarının % 98.9 u peyniri kendileri ürettikleri için satın almadıkları, % 1.1 inin ise köyden satın aldığı belirlenmiştir. Hem kentsel alanda hem de kırsal alanda yörede çok yaygın olan otlu peynirin tüketildiği belirlenmiştir. Kentsel alanda hane halklarının peynir satın alırken en çok dikkat ettikleri özellikler; % 39.3 ile tazeliği, % 28.1 ile temizliği, % 19.1 ile fiyatı, % 11.2 ile kalitesi ve % 2.3 ile markasıdır. Fiyatına en çok önem veren % 50 ile I. gelir grubudur. III. gelir grubunun ise fiyata hiç dikkat etmedikleri görülmektedir. Tüketiciler peynir satın alırken gelirin önemli bir etken olduğu dikkati çekmektedir (Çizelge 5). Kentsel alanda görüşülen haneler arasında peynir satın almayanlar da vardır, bunların tükettikleri peynir köydeki ailelerinden gelmektedir. Bu nedenle gruplara giren hane halkı sayıları ile grup toplamları birbirinden farklıdır. Konya Đli Selçuklu Đlçesinde süt ürünleri satın alınırken (peynir de dahil olmak üzere) dikkat edilen başlıca faktörler arasında tazelik, ucuzluk, hijyen ve marka başta gelmektedir (Oğuz ve Küçükçongar, 2002). Elazığ ili kentsel alanda tüketicilerin peynir 866

6 satın alırken dikkat ettikleri en önemli özellikler % 33.7 ile tazeliği ve % 28.3 ile kalitesi ve tazeliğidir (Tahtalı ve ark., 2008). Çizelge 5: Kentsel alanda hane halklarının peynir satın alırken dikkat ettikleri özellikler. Kalitesi Tazeliği Fiyatı Markası Temizliği Toplam SONUÇ ve ÖNERĐLER Araştırma bölgesinde kişi başına düşen yıllık ortalama süt tüketim miktarı (kentsel alanda 4.15 litre açık süt ve 5.87 litre uzun ömürlü süt, kırsal alanda 3.81 litre açık süt) Türkiye nin çeşitli yöreleri için belirtilen değerlerin ve uzmanlarca önerilen süt tüketim miktarlarının altında bulunmaktadır. Hane halkının tükettiği açık süt, genellikle hane halkının kendi hayvanından temin ettiği süt olup, açık süt satan sütçülerden temin edilmemektedir. Hane halkının elde ettiği sütü taze olarak içmek yerine büyük çoğunlukla yoğurt ve peynir olarak tükettiğini söyleyebiliriz. Kentsel alanda gelir düzeyi arttıkça hane halkları uzun ömürlü sütü tercih etmektedir. I. gelir grubunda açık süt tüketen hane halklarının oranı % 62.5 iken, III.gelir grubunda hane halklarının tamamı uzun ömürlü süt tüketmektedir. Kentsel alanda, süt ve süt ürünleri ile ilgili olarak hane halklarının satın alma davranışlarında düşük gelir gruplarında fiyat ve tazelik faktörü; yüksek gelir gruplarında ise tazelik ve temizlik göreli olarak etkili olmaktadır. Araştırma alanında ve özellikle kırsal alanda sütün içilerek tüketilme alışkanlığının yok denecek kadar az olduğu hane halklarının sütü daha çok peynir ve yoğurda işleyerek tükettikleri gözlenmiştir. Hakkâri yöresinde süt tüketiminin artırılması amacıyla, sütün her yaştaki insan için tüketiminin önemli olduğunu ve özellikle bebek ve çocukların gelişimi için faydalarının, gerekli eğitimlerle anlatılmasının ve halkın bu konuda bilgilendirilip bilinçlendirilmesinin oldukça önemli olduğu düşünülmektedir. Günümüzün rekabet koşullarında modern pazarlamanın bir gereği olarak ürettiğini sat prensibi yerini satabileceğini üret prensibine bırakmıştır. Dolayısıyla, gıda ürünleri pazarlayan firmaların yeni hedef pazarlara yöneldiklerinde tüketici isteklerine uygun ve tüketiciyi tatmin edecek ürünleri geliştirip, uygun zaman ve şekillerde pazara sunabilmeleri için ilgili tüketici kitlesinin o ürünle ilgili tutum, davranış ve tüketim alışkanlıkları gibi tüketici özelliklerini bilmeleri gerekecektir. Süt ürünlerinde yerel bazda üstünlükleri kabul edilen ve ilgili bölge halkı tarafından sosyo-kültürel alışkanlıklar ve özgün damak tadı nedeni ile tercih edilen kimi yöresel ürünler bir ölçüde markalı ürünlere de rakip olarak kabul edilmektedir (Topçu, 2006). Hakkari yöresi kırsal ve kentsel alanda tüketimi çok yaygın olan otlu peynir de bu kapsamdaki ürünlerdendir. Bu bağlamda, otlu peynirin firmalar tarafından hijyenik koşullarda, belirli standartlarda ve uygun fiyatlarla üretilebilmesi ile hem firmalar bu yörede yeni bir pazar kazanmış olabilecek hem de tüketiciler bundan sonra, tükettikleri bir ürünü daha sağlıklı koşullarda güvenle satın alıp tüketebilme imkanına kavuşacaktır. Hakkari yöresinde süt ve süt ürünleri pazarlayan firmaların bu çalışmada belirlenen tüketici özelliklerini de dikkate alarak pazarlama stratejilerine yön vermeleri yararlı olacaktır. 867

7 KAYNAKLAR Çelik, M Batı Akdeniz Bölgesinde Süt ve Süt ürünleri Sektörünün Stratejik Durumu Analizi ve Gelişme Olanakları, Akdeniz Đ.Đ.B.F.Dergisi (4): Çelik, Y., Karlı, B., Bilgiç, A. ve Çelik, S Şanlıurfa Đli Kentsel Alanda Tüketicilerin Süt Tüketim Düzeyleri ve Süt Tüketim Alışkanlıkları, Tarım Ekonomisi Dergisi 11 (1): Deveci, Ö Samsunun Vezirköprü Đlçesinde Süt ve Ürünleri Üreten ve Üretmeyen Bireylerin Süt Tüketimini Etkileyen Faktörler (yüksek lisans tezi), Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. Miran, B Temel Đstatistik, Ege Üniversitesi Basım Evi, Bornova, Đzmir.297 s. Oğuz, C. ve Küçükçongar, M Konya Đli Selçuklu Đlçesi Hanehalkının Süt ve Süt Ürünleri Tüketim ve Satın Alma Davranışları, Türkiye V. Tarım Ekonomisi Kongresi, Eylül, Erzurum, s Özel, G Tüketicilerin Süt Tercihinde Etkili Olan Faktörlerin Đncelenmesine Yönelik Bir Araştırma, Süleyman Demirel Üniversitesi Đ.Đ.B.F. Dergisi 13 (3): Şahin, K., Andiç, S. ve Koç, Ş Van Đli Kentsel Alanda Ailelerin Otlu Peynir ve Süt Ürünleri Alım ve Tüketim Davranışları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi, 11(2): Tahtalı, F.A., Yıldırım, Đ., Çiftçi, K. ve Ceylan, M Elazığ ili kentsel alanda tüketicilerin süt ve süt ürünleri satın alma davranışları, Türkiye VIII. Tarım Ekonomisi Kongresi, Haziran, Bursa. Topçu, Y Süt ürünlerinde marka rekabeti ve tüketici davranışları: Erzurum ili örneği (doktora tezi), Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. Uluat, Ş Van Đli Merkez Đlçede Hayvansal Gıda Tüketim Yapısı (yüksek lisans tezi), YYÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van. Yalçınkaya, O Van ili Erciş Đlçesinde Hayvansal Gıda Tüketim Yapısı (yüksek lisans tezi), YYÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van. 868