LİSANS SÖZLEŞMELERİ. Av. Yunus ÇELİKBİZ İSTANBUL-NİSAN 2008

Transkript

1 LİSANS SÖZLEŞMELERİ Av. Yunus ÇELİKBİZ İSTANBUL-NİSAN 2008

2 İÇİNDEKİLER I. FİKRİ HAKLAR... 2 A. KAVRAM Fikri Haklar Telif Hakkı 2 2- Fikri Hakların Hukuki Niteliği 3 B. ESER ESER SAHİBİ Eser Eser Sahibi... 5 C. ESER ÜZERİNDEKİ HAKLAR Eser Üzerindeki Hakların Özellikleri Fikri Hakların İşlevi... 7 II. ESER ÜZERİNDEKİ HAKLARDA LİSANS... 7 A. ESER ÜZERİNDEKİ MALİ HAKLARA İLİŞKİN HUKUKİ İŞLEMLER Eser Üzerindeki Mali Haklara İlişkin Tasarruf İşlemleri Devir Sözleşmesinin Nitelikleri Devir Sözleşmesinin Hükümleri... 9 B. FİKRİ HAKLARDA LİSANS Genel Olarak Basit Lisans Münhasır Lisans C. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ Basit Lisans Sözleşmesinin Hukuki Niteliği Münhasır Lisans Sözleşmesinin Hukuki Niteliği Meslek Birlikleri İle Yapılan Sözleşmelerin Hukuki Niteliği D. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ E. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN Lisans Veren Lisans Alan F. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN HAKLAR VE BORÇLAR Lisans Verenin Borçları Lisans Alanın Borçları G. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ Sözleşmenin Amacının Gerçekleşmesi veya Sözleşmedeki Sürenin Dolması İfanın İmkansız Hale Gelmesi Lisans Alanın Ölmesi veya İflas Etmesi Lisans Verenin Cayma Hakkını Kullanması SONUÇ BİBLİYOGRAFYA

3 FİKRİ HAKLARDA LİSANS I. FİKRİ HAKLAR A. KAVRAM 1- Fikri Haklar - Telif Hakkı Fikri haklar kavramı, fikir ürünleri üzerindeki hakları belirten bir kavramdır. Kapsamı itibariyle çok geniş olan fikri haklar kavramını, fikir ve sanat eseri üzerindeki hakları nitelemede yeterli imkanları sunması sebebiyle dar anlamı ile, telif hakkı ile eş anlamlı olarak kullanmayı tercih ediyoruz 1. Klasik mülkiyet hukuku teorisine göre kişi, mülkiyeti altında bulundurduğu şeyler üzerinde mutlak bazı yetkilere sahiptir. Sahip olunan bu yetkiler, Roma hukukundaki deyimiyle usus-fructus-abusus yani kullanma, faydalanma ve tasarruf etmedir. Bunlardan en kapsamlı yetkiyi ifade eden tasarruf etme yetkisidir. Tasarruf yetkisine sahip malik, kamu hukukundan kaynaklanan -Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu hükümleri, komşu hakkı, hakkın kötüye kullanılması yasağı gibibazı sınırlamalar haricinde malik olduğu şeyleri bozabileceği gibi ortadan kaldırabilir ve yok da edebilir tarihinden bu yana kullanılmakta olan fikri mülkiyet hakkı/fikri haklar sistemi ise, hukuki niteliği itibariyle klasik mülkiyet hakkından bazı noktalarda ayrılmaktadır. Üzerinde fikri mülkiyet hakkı bulunan, bir başka deyişle fikri hakların konusu olan şey, alelade bir mal değil bir eser dir. Fikri hak konusu eser, yaratma gerçekliği ilkesine göre oluşturulduğu anda sahibine ait olur ve onun malvarlığı içine doğar. Bu şekilde maddi bir işlem olarak kurulan, kendisini meydana getiren açısından herhangi bir fiil ehliyeti gerektirmeyen fikri haklar, sahibine klasik mülkiyet hakkından daha geniş bazı yetkiler sağlar. Bunlar, öyle yetkilerdir ki eseri, malvarlığından devir vb. yollarla çıkarması halinde dahi eser sahibine bazı yetkiler tanımaya devam eder. Fikir ürünleri, gayrı maddi mallardır ve gayrı maddi mal ise, insan zekasının ürünü olan ve üzerinde cisimlendiği maddi mallardan ayrı bir varlığı ve ekonomik değeri olan mallardır 2. Bir fikir ürününün korunmasından söz edebilmek için her şeyden önce fikrin tezahürü, yani şekil kazanmış olması şarttır 3. Fikrin dış aleme yansıması için bir araca ihtiyaç duyulur. Bu araç, kağıt, mermer, vs. şeyler olabilir. Bu durumun beş duyuya hitap edecek şekilde olması gerekir. Fikrin kendisi ile cisimlendiği araç farklıdır. Bir fikrin cisimlendiği aracın, cismin yok olması fikrin kendisinin de yok olduğu anlamına gelmez, bu durumda dahi eser sona ermez, mesela yanmış bir heykel taklit edilmekten korunmaya devam eder. 1 Fikri hak kavramının tercihi için Şirin Aydıncık, Fikri Haklarda Lisan Sözleşmeleri, Arıkan Yay-2006, ss:7-8. ve Mustafa Tüysüz, Fikir ve Sanat Eserleri Çerçevesinde Fikri Haklar Üzerindeki Sözleşmeler, Ankara-2007, s.24.; telif hakkı kavramının tercihi için: K.Emre Gökyayla, Telif Hakkı ve Telif Hakkının Devri Sözleşmesi, 2.Bası, Ankara-2001, ss:23-24.; fikri mülkiyet kavramının tercihine örnek olarak: Ünal Tekinalp, Fikri Mülkiyet Hukuku, Güncelleştirilmiş 2.Bası, İstanbul-2002, ss. 1-4.; 2 Şafak N. Erel, Türk Fikir ve Sanat Hukuku, 2.Bası, Ankara-1998, s.4. 3 E.Ernst Hirsch, Memleketimizde Meri Olan Telif Hakkı Kanunun Tahlili, Terc. Orhan Münir Çağıl, Kadir Has Üniversitesi Kütüphanesi ndeki nüshasından, KKX-1155-H59,.22. 2

4 Önemle vurgulamak gerekir ki fikri hakların konusu, fikrin kendisi değildir. Bu hakkın konusu, fikrin üzerinde cisimleştiği eşya da değildir. Eserin üzerinde cisimlendiği araç, mülkiyet hakkının konusunu oluştururken, eser üzerindeki haklar ise fikri hukukun koruması altındadır. Fikri hak, eser üzerinde olan haktır. Fikri haklar, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu nda düzenlenmiştir. Bu kanunda eser sahibi ve eser sahibinin hakları ile bağlantılı hak sahiplerinin haklarının belirlenmesi, korunması, bu haklara ilişkin tasarruf esas ve usulleri, yargı yolları, ihlali halinde uygulanacak yaptırımlar ile diğer konular düzenlenmektedir. 2- Fikri Hakların Hukuki Niteliği Telif hakkının hukuki niteliği konusunda değişik teorilere dayanan farklı görüş ve tartışmalar 4 olmakla birlikte, bu hakların temel niteliğinin mutlak haklar olduğu konusunda genel bir fikir birliği bulunmaktadır. Fikri haklar, yani telif hakkı, tek bir haktır, bir haklar demeti, haklar birleşmesi değildir. Buna doktrinde çekirdek hak denir. Telif hakkı dışında çekirdek hak olarak nitelenen ikinci hak türü ise kişilik hakkıdır. Fikri haklar, çifte karakterli, çift cepheli 5 bir yapıya sahiptir; sahiplerine mali yetki (hak)lerin yanında manevi haklar da verir. Manevi hak-mali hak ayrımı suni bir ayrım olmakla birlikte bu iki hak türü aynı hükümlere tabi değildir. Bu bağlamda mali haklar, her birisi ayrı ayrı gösterilmek şartıyla devredilebilirken, Kanun, manevi hakların devrine imkan tanımamıştır. Manevi haklar, devredilemez, mirasa konu olamaz. Ancak bazı manevi hakların kullanma hakkı mirasla geçebilir ve mali hakların devrine ilişkin sözleşme yapıldığında, işin niteliği gereği bu devir, manevi haklardan olan umuma arz yetkisinin kullanılmasını da içerebilir. Mali hakların devri içinse herhangi bir engel bulunmamakta ancak bu hakların devri, bazı şekil şartlarına tabi tutulmaktadır. B. ESER ESER SAHİBİ 1- Eser Eser, geniş anlamı ile fikri hakkın konusu olan objedir. Eser, insan eliyle meydana getirilen, insanın fikri ile oluşturduğu şey dir. Fikri hak konusu olarak eser ise, çok geniş olan bu olgunun içinde dar bir alana denk gelmektedir. Fikri mülkiyet konusu olan eser, ancak sahibi (kendisini meydana getiren kişi) nin kendine has özelliklerini taşıyan, insan duyuları ile algılanabilen ve -dışsal özellik olarak da- Kanunun belirlediği kategorilerden birisine dahil olan eserdir. 4 Tekinalp, ; Aydıncık, Tekinalp, 84. 3

5 Fikri hakların konusunu oluşturan eseri tanımlamak için yararlı ve yol gösterici olan unsurları incelendiğinde, bu kavramın üç unsurunun olduğu görülmektedir. Bunlar, subjektif ve objektif unsurlar ile ürünün Kanun da belirlenen eser türlerinden birisine dahil olması şartıdır. a) Subjektif Unsur (Hususiyet Şartı) : Eserin sahibinin hususiyetini taşıması, ortalama bir zanaatkarın yaptığının üstünde bir sonucun ortaya konulması gerekir. Eser meydana getirme, herkes tarafından yapılamayan, ortalama bir insanın yeteneğini aşacak şekilde yapılarak sonuçlanacak bir faaliyettir. Eser ile ilgili görüş, anlatım veya üslup 6 ta hususiyet bulunmasının dışında ve bu şartla birlikte eser sahibinin serbest biçimlendirme alanının bulunması, eserin genelin ve amaca uygun olanın üstünde bir özellikte olması 7, bilinen olayların eser sahibi tarafından kendine özgü şekle sokulması 8 gerekir. Bir eserin hususiyet taşıması için bağımsız olması da gerekir. Ancak bu bağımsızlığın da mutlak şekilde anlaşılmaması gerekir. Her eser, kendinden önceki eserlerden az veya çok ama mutlaka etkilenir. Bu anlamıyla fikri haklar, icat şartına bağlı değildir. b) Objektif Unsur (Şekillenme Şartı): Fikri hakların korunması sisteminde fikrin kendi başına korunması söz konusu değildir; fikrin, dış aleme yansımış olması şarttır. Fikir ürününün objektif olarak algılanabilir 9, bir başka deyişle tespit edilebilme yeteneği ne sahip 10 olması gerekir. Burada kastedilen maddi mal değildir. Nitekim fikri hukukun ilk dönemlerinde eser, formu, şekli ile birlikte düşünülüyordu. Bu düşüncenin sonucu olarak da üzerinde veya içinde bir eser barındıran bir şey i alanın, eserin sahipliğini de almış olduğu kabul ediliyordu. Oysa satın alınan, eserin kendisi değil, eserden faydalanma, onu kullanma hakkıdır. Eser, bozulamaz, yok edilemez. Bir fikri ürünün eser olarak korunabilmesi için insan duyuları ile doğrudan veya dolaylı olarak idrak edilebilir olması gerekir 11. Salt fikrin kendisi 12, bir başka deyişle şekillenmemiş ideler 13 korunmaz. Yargıtay ın bir kararında bu unsura, temellüke, tasarrufa elverişlilik 14 olarak yer verilmiştir. c) Şekil Şartı (Eser Kategorileri) : Eserin FSEK te sayılan eser tiplerinden birisine uygun olmasıdır. Nitekim bu husus, Kanun daki eser tanımında da yer almaktadır (m1/b a): Eser: Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsullerini ifade eder. Bir eserin fikri hak konusu olması için Kanunun tanıdığı ve maddede sayılan ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri kategorilerinden birisine uyması şarttır. 6 Tekinalp, Sami Karahan/Cahit Suluk/Tahir Saraç/Temel Nal, Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları, Ankara-2007,ss: Ramazan Uslu, Türk Fikir ve Sanat Hukuku nda Eser Kavramı, Ankara-2003, s Karahan, Gürsel Üstün, Fikri Hukukta İşleme Eserler, İstanbul-2001, s Veysel Başpınar/Doğan Kocabey, İnternette Fikri Hakların Korunması, Ankara 2007, s Cahit Suluk/ Orhan Ali, Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku, Cilt II Genel Esaslar-Fikir ve Sanat Eserleri, İstanbul-2005, Tekinalp, Suluk, s

6 2- Eser Sahibi Kanun, eser sahipliği konusunda yaratma gerçekliği ilkesini kabul etmiştir (m.8/1): Bir eserin sahibi, onu meydana getirendir. Eser meydana getirme, maddi bir fiille olur, hukuki bir işleme ihtiyaç göstermez. Eser meydana getirme, maddi bir fiille gerçekleştiğinden yaratma gerçekliği ilkesi gereğince sadece gerçek kişilerin eser sahibi olabileceği kabul edilmiştir. FSEK nun 1/B-b bendindeki eser sahibinin tanımındaki gerçek ibaresi, 03/03/2004 tarih ve 5101 sayılı Kanun (m.28) ile metinden çıkarılmış olsa da sonuç değişmemektedir. Zira Kanunda tüzel kişilerin eser sahibi olabileceği yönünde bu değişikliğe paralel bir değişiklik yapılmış değildir. Aksine Kanun da yapılan değişikliklerle eser sahipliği ile hak sahipliği (hakların kullanılması) birbirinden ayırt edilerek 15, tüzel kişilerin belirli durumlarda ancak mali haklara sahip olabilecekleri 16 kabul edilmiştir 17. Eser meydana getirmesi mümkün kabul edilen gerçek kişilerin eser sahibi olabilmesi için kişilik hukukuna ilişkin herhangi bir şart aranmamaktadır. Bu bağlamda eseri meydana getiren kişinin fiil ehliyetine sahip olması dahi gerekmemektedir ancak eser üzerindeki hakların kullanılması ise genel ehliyet kurallarına tabi bulunmaktadır. Eserin meydana getirilmesi ile birlikte eser sahibinin manevi ve mali hakları doğar. Bu statünün doğması herhangi bir hukuki işleme bağlı değildir. Eserin oluşturulması anında, oluşturulan eser, onu meydana getiren sahibine bağlanır. Oluşan bu bağın herhangi bir şekilde koparılmasına imkan bulunmadığı gibi eser sahibinin kendisinin de bu nitelikten vazgeçme imkanı yoktur ve eser sahipliğinin başkasına devredilmesi de mümkün değildir. C. ESER ÜZERİNDEKİ HAKLAR 1- Eser Üzerindeki Fikri Hakların Özellikleri Fikri haklar, mutlak nitelikte haklar olup, sahibine münhasır yetkiler tanır. Fikri haklar, sahibi tarafından alenileştirilmeden herhangi bir işleme konu edilemez. Alenileşme, eserin 15 Eser Sahibi-Tarif başlıklı 8/2-3: Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça, memur, hizmetli ve işçilerin; işlerini görürken vücuda getirdikleri eserlerin sahipleri bunları çalıştıran veya tayin edenlerdir. Bu kaide tüzel kişilerin uzuvlarına da şamildir. Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça, bir veya birden fazla kimseler, yayımlayanın tayin ettiği plan dairesinde bir eser vücuda getirmişlerse bu eserin sahibi yayımlayandır. Maddenin, tarih ve 4110 sayılı Kanun un 4.maddesi ile değişen 2.fıkrası: Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça, memur, hizmetli ve işçilerin işlerini görürken vücuda getirdikleri eserlerin mali hak sahipleri bunları çalıştıran veya tayin edenlerdir. Tüzel kişilerin uzuvları hakkında da bu kural uygulanır. Maddenin ilk halindeki 3. fıkrası 4. fıkra olarak yer bulmuştur: Bir eserin yapımcısı veya yayımcısı, ancak eserin sahibi ile yapacağı sözleşmeye göre mali hakları kullanabilir. 16 Erel, Kanun un. 8/2 hükmünde tarih ve 4110 sayılı Kanun un 4.maddesi ile yapılan değişiklikten sonra, tüzel kişiler doğrudan doğruya eser sahibi sayılmadığını, organlarını oluşturan gerçek kişilerin meydana getirdikleri eserlerin mali hak sahibi olduğunu ifade etmektedir (s.96, dn.24). Değişiklik için bkz. Dn Konu, en son tarih ve 4630 sayılı Kanun un 11. maddesi ile düzenlenmiştir. Bu düzenleme, daha önceki hükümlerin aksine FSEK nun Eser Sahibi bölümünde değil, Hakların Kullanılması başlığı altında, 18. maddesinin 2. ve 3. fıkralarında yeralmaktadır: Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça; memur, hizmetli ve işçilerin işlerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar bunları çalıştıran veya tayin edenlerce kullanılır. Tüzel kişilerin uzuvları hakkında da bu kural uygulanır. Bir eserin yapımcısı veya yayımcısı, ancak eserin sahibi ile yapacağı sözleşmeye göre mali hakları kullanabilir. 5

7 umuma arz edilmesi; umuma arz ise bir eserin aslından çoğaltma ile elde edilen nüshalarının hak sahibinin rızasıyla satışa çıkarılması, dağıtılması veya diğer bir şekilde ticaret mevkiine konulmasını ifade eder (m.7). Fikri haklar, gayri maddi fakat ekonomik değere sahip haklardır ve bu itibarla değişik hukuki işlemlere (haciz, devir, lisans) konu edilebilir. Fikri haklar, fikir ürününün yaratılması anında ilgili fikir ürünü üzerinde kendiliğinden gerçekleşir. Yani eser sahipliği için herhangi bir hukuki işleme ihtiyaç bulunmadığı gibi bu hakların korunması için, geniş anlamdaki fikri hakların aksine tescil edilmeleri de zorunlu değildir. Mutlak niteliğine rağmen hakların korunması süre ile sınırlıdır. Buna göre eser üzerindeki mali haklar, eser sahibinin öldüğü yılı takip eden yılın ilk gününden (m.26/son f.) itibaren 70 yıl (m.27) boyunca korunur. Eser üzerindeki hakların ihlali, ağır yaptırımlara bağlanmıştır. İhlalin sözleşmeden veya haksız fiilden kaynaklanması mümkündür. Eser üzerindeki hakların ihlali halinde açılacak tecavüzün ref i ve men i davaları bakımından ihlalde bulunanın kusurlu olması gerekmediği gibi bu ihlalden dolayı eser sahibinin zarara uğramış olması da şart değildir. Eser üzerindeki haklar, Kanun da manevi haklar ve mali haklar olarak ikiye ayrılmış ve bu haklar tahdidi olarak sayılmıştır; sayılanların dışında manevi veya mali bir hak bulunmamaktadır. Eser üzerindeki manevi hakların devri mümkün değilken mali hakların devredilmesi imkan dahilindedir. Ancak mali hakların devri işleminin yazılı olarak yapılması ve devredilen hakların ayrı ayrı belirtilmesi gerekmektedir (m.52). Kanunun bu maddesi açıkça şekil şartı getirmekte ve bu şekil şartına uygun yapılmayan sözleşmelerin geçersiz olacağını hükme bağlamıştır. a) Manevi Haklar: Eser üzerindeki manevi haklar, eser sahibinin adının belirtilmesi, kamuya sunma, eserde değişiklik yapılmasını menetme ve hukuken zilyet ve malik durumuna gelen kişilere karşı ileri sürülebilen bazı yetkilerden ibarettir. Manevi hakların devri imkansız olduğu gibi bu haklardan vazgeçilmesi de mümkün değildir. Ancak lisans sözleşmelerinde mali hakların tamamı veya bir bölümü devredilirken, bazı manevi hakları da lisans alanın kullanması kaçınılmazdır. Örneğin; Lisans alan lisans verenden bir eserin çoğaltma ve yayma haklarının kullanım hakkını aldığında, bu hakları kullanmak için manevi hak olan kamuya sunma hakkını da kullanması mecburidir. İşte bu durumlarda manevi hakların devredilemeyeceği kuralını dar yorumlayarak bu hakkın kullanımının da lisans alana verildiği kabul edilmelidir. b) Mali Haklar : Eser üzerindeki mali haklar ise, işleme, çoğaltma, yayma, temsil, umuma iletim ve güzel sanat eserleri bakımından satış bedellerinden pay alma (pay ve takip hakkı) yetkilerinden oluşmaktadır. c) Manevi Hak Kişilik Hakkı Ayrımı :Yargıtay ın yerleşmiş içtihatlarına göre, eser üzerindeki manevi haklar ile Medeni Kanun daki kişilik hakları birbirinden ayrıdır ve bu hükümler birbiri ile yarışmaz. Manevi haklara tecavüz iddiasıyla FSEK e göre açılmış bir tazminat davası, Borçlar Kanunu genel hükümlerine göre açılacak bir manevi tazminat davasına engel olmaz. Zira iki hükmün koruduğu menfaatler farklıdır. 6

8 Bu ilkenin bir gereği olarak FSEK kapsamındaki eser üzerinde adın belirtilmesi hakkı ile Medeni Kanun daki adın korunması hükümleri de mahiyetleri itibariyle birbirinden farklıdır. MK nda doğrudan doğruya kişinin adı korunurken, FSEK te ise eser ile eser sahibi arasındaki bağ korunmaktadır. Bu bağlamda Eserinde bir müstear ad kullanan eser sahibi ile ilgili olarak FSEK kapsamında korunacak olan isim, eser sahibinin gerçek ismi değil, kullandığı müstear isimdir. 2- Fikri Hakların İşlevi Eser, objektif olarak algılanabildiği, hukuki işlemlere konu olabildiği ölçüde hukuki korumadan yararlanabilir. Her eser sahibi, eserinin ve dolayısıyla kendisinin tanınmasını ister. Eser, değişik duygu ve düşüncelere hitap etmesi itibariyle bu işlevi yerine getirmeye çok yatkın olan özel bir emek ürünüdür. Eser sahibi dışındaki insanların da meydana getirilen eserden çeşitli yararlar (haz, bilgi veya kazanç) elde etmeleri mümkündür. Eser sahibi dışındaki insanların eseri tanımaları, aradıkları ve arzuladıkları yararı temin etmeleri, öncelikle eserin dış aleme yansıtılmasını gerektirmekle bütünü ile eser sahibinin iradesine bağlıdır. Eser sahibi, eser üzerinde sahip olduğu hakları başkalarına tanımak suretiyle eserinin tanınmasını sağlayabileceği gibi bu şekilde hukuki işlemler yapmak ve kazanç elde etmek imkanına da sahiptir. II. ESER ÜZERİNDEKİ MALİ HAKLARDA LİSANS A. ESER ÜZERİNDEKİ MALİ HAKLARA İLİŞKİN HUKUKİ İŞLEMLER 1- Eser Üzerindeki Haklara İlişkin Tasarruf İşlemleri a) Genel Olarak : Eser üzerindeki haklara münhasır ve mutlak olarak sahip olan eser sahibinin, bu hakları bizzat kullanma hakkına sahip olduğu, açıklamaya ihtiyaç duymayan tabii bir sonuçtur. Ancak eser sahipleri, eser üzerindeki mali haklarını kullanmak için çoğunlukla başkalarının yardımına ihtiyaç duyar. Bundan dolayı özellikle de eserden ekonomik gelir elde etmek için eser üzerindeki hakların çeşitli işlemlere konu edilmesi söz konusu olabilmektedir. Kanun, eser sahibine, eser üzerindeki haklarını, süre, yer ve muhteva bakımından sınırlı veya sınırsız, karşılıklı veya karşılıksız olarak devretme veya bu haklara ilişkin lisans tanıma imkanı sunmuştur (m.48). b) Devir ve Lisans : Eser sahibi, eseri üzerindeki mali haklarını, ayrı ayrı belirtmek şartı ile bütün olarak devretme imkanına sahip olduğu gibi eser üzerindeki hakları kendinde tutarak sadece bu hakların kullanım hakkını başkasına verme imkanına da sahip bulunmaktadır. Hakkın özünün devrinde devir işlemi, hakkın özünü tutarak kullanım hakkının devrinde ise lisans Kanunun deyimi ile Ruhsat söz konusudur. Hakların devri ile ilgili olarak; eser üzerindeki hakların, eser sahibinin kendisinden veya onun ölümü halinde koruma süresi içerisinde olmak şartıyla mirasçılarından (asli iktisap-m.48) veyahut bu hakkı daha önce bu ikisinden devralmış kişilerden (devren iktisap-m.49) devralınması mümkündür. 7

9 Hak sahibi olmayan kişiden hak devri ise batıl olup; Kanun, bu hususta devralanın iyiniyetini dahi korumamaktadır (m.54). Eser üzerindeki hakların kullanım hakkının devrinde de aynı esaslar geçerlidir. İki sözleşme türü arasındaki fark, hakkın devri sözleşmelerinde hakkın devredenin malvarlığından sözleşmedeki şartlar çerçevesinde çıkarak devralanın malvarlığına dahil olmasına karşılık, lisans sözleşmesinde hakkın özünün eser ve/veya hak sahibinde kalmaya devam etmesidir. Henüz vücuda getirilmemiş esere ilişkin tasarruf işlemleri de geçersizdir (m.48/son). Ancak böyle bir eser için 52. maddeye uygun bir sözleşme yapılmışsa, yapılan sözleşmenin borçlandırıcı bir işlem olması sebebiyle devredenin buna aykırı davranmaması borcu doğar. Kanunun gelecekte tanıyabileceği hakların önceden devri ise geçersizdir (m.51/1). Yeni bir mali hak devredilemese de kanımızca mevcut hakların başka bir kullanım tarzı ortaya çıkmış ise devredilebilmelidir. Bazı durumlarda, tek bir hak devredildiğinde işin niteliğinin gerektirdiği diğer hakların da devredilmiş sayılacağı kabul edilmektedir. Mesela çoğaltma hakkının tek başına verilmiş olması halinde bu hak, yayma hakkı olmaksızın tek başına herhangi bir değer ifade etmeyeceğinden yayma hakkının geçtiği kabul edilir. 2- Devir Sözleşmesinin Nitelikleri Mali hakların devri sözleşmesi, rızai bir sözleşmedir. Bu sözleşmenin kurucu unsuru, tarafların birbirine uygun irade beyanıdır. Devir sözleşmesinin konusu, eser üzerindeki mali haklar olduğundan eserin teslim edilmesi, sözleşmenin kurulması için şart değildir 18. Ancak bir çok durumda işin niteliği gereği teslim zorunludur. Bu sözleşme, sürekli borç doğuran bir sözleşmedir. Devredilen mali hakkın kullanılması, sözleşme süresince yerine getirilmesi gereken bir borç durumundadır. Mali hakların devri sözleşmesi, kişiliğe bağlı bir sözleşme niteliğindedir. Sözleşmenin bu niteliği de devredilen hakların eser üzerindeki haklar olmasından kaynaklanmaktadır. Mali hakların devri sözleşmesi, bir iş görme sözleşmesidir. Zira bu sözleşmeye özelliğini veren, devredenin hakkın kullanılmasına katlanmasından çok devralan tarafından bir işin görülmesidir 19. Mali hakların devri sözleşmesi, amaçlı devri konu alan bir sözleşmedir. Devredilen hakların kullanılması, devir sözleşmesinin şartlarından biridir. Devralanın borcu, devralma karşılığında belirlenen ücreti ödemekten ibaret değildir; eser sahibinin mali hakların kullanılmasından elde edeceği itibar, şöhrete riayet etmekle de yükümlüdür 20. Mali hakların devri sözleşmesinin bir başka özelliği ise, tam iki tarafa borç yüklemesidir. Devrin ivazsız olması halinde dahi bu nitelik mevcuttur; çünkü hakkı devralan, bir bedel ödemese bile devraldığı hakkı kullanmakla yükümlüdür. Zira devralanın eser sahibinin manevi haklarına riayet borcu vardır. Sözleşmenin tam iki taraflı olması, Borçlar Kanunu hükümlerinin 18 Gökyayla, Gökyayla, Gökyayla,

10 uygulanması bakımından önemlidir. Mesela ödemezlik def î ve temerrüde ilişkin hükümler, sadece tam iki taraflı sözleşmelere uygulanacak hükümlerdir. 3 - Devir Sözleşmesinin Hükümleri Hakkın devrinde basamak teorisi geçerlidir; kimse sahip olmadığı hakkı, başkasına devredemez, tanıyamaz. Böylelikle eser sahibi, eser üzerindeki hakkın her el değiştirmesinde eserden ekonomik yararlar elde eder 21. Kanun un 20.maddesi gereğince eser üzerindeki mali haklar birbirinden bağımsız olup hangi hak, hukuki işlem konusu yapılmış ise sadece o hak tükenecek 22 ve bu durum diğerlerine etki etmeyecektir (m.20/1 son c.). Buna göre, devre konu edilen haklar, öngörülen şekli ile devredilmiş olur. Sözleşmenin yorumunda, yapıldığı zaman geçerli olan şartlar dikkate alınır. Devir sözleşmesi, devralınan hakların kullanılmasını gerektirir. Zira eser üzerindeki mali hakları devreden, ancak eserin kullanılması ile şöhret, itibar ve/veya ekonomik kazanç elde edebilecektir. Bundan dolayı mali bir hakkı devralan kişinin devir konusu hak ve yetkileri gereği gibi kullanmaması ve bu sebeple eser sahibinin menfaatleri esaslı surette ihlal edilmesi halinde eser sahibi, sözleşmeden dönme (cayma) hakkına sahiptir (m.58). Üzerindeki belirli mali hakları devredilmiş olan bir eser üzerindeki hakların ihlali durumunda eser sahibi, mali haklardan dolayı dava açamaz. Zira eser sahibinin mali hakları devirle birlikte sona ermiştir. Eser sahibi, eser üzerindeki hakları, koruma süresi boyunca tamamı ile devrettiğinden hak, bütünüyle devralana geçtiğinden sadece devralan, korumaya matuf davaları açabilecektir. Ancak eser sahibinin manevi haklarının ihlaline karşı dava açma hakkı ise bakidir. Mali hakkın devrine ilişkin sözleşmede hüküm bulunmayan hallerde, Borçlar Kanunu ndaki yayın hakkı (sözleşmesi)na ilişkin hükümler uygulanır. B. FİKRİ HAKLARDA LİSANS 1- Genel Olarak Eser üzerindeki hakların kullanım hakkının tanınmasına Kanun da ruhsat denilirken, uygulamada lisans terimi tercih edilmektedir. Eser üzerindeki hakların kullanım hakkının devri, lisans sözleşmesi ile yapılır. Eser sahibi, bu sözleşme ile üçüncü kişilere, eseri üzerindeki mali hakların kullanılması hakkını tanımakta, karşılığında da kararlaştırılan bedeli almaya hak kazanmaktadır. Lisans sözleşmesinin konusu, eser üzerindeki mali hakların kullanım hakkıdır. Lisans sözleşmesinde hakkın özü, eser sahibinde kalmaya devam eder. Eser üzerindeki hakkın kendisi lisans verenin malvarlığında kalmaya devam eder. Bu itibarla da eser sahibi (veya hak sahibi), eser üzerindeki mali hakları, üçüncü kişilere de verebilir. Eser sahibinin eser üzerindeki hakları kullanma hakkını başkalarına vermesi, yani lisans vermesi için bu haklar üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması gerekir. Ancak bu durumun, lisans sözleşmesinin hukuki niteliği ile bir ilgisi olmadığını belirtmek gerekir. Zira eser sahibi, 21 Tekinalp, 158?. 22 Adem Aslan, Türk ve AB Hukukunda Fikri Mülkiyet Haklarının Tükenmesi (Mukayeseli), İstanbul-2004, s

11 daha önce yaptığı tasarrufi nitelikte (devri veya münhasır lisans sözleşmesi) işlemlerle eser üzerindeki tasarruf hakkını lehine süreli veya süresiz olarak başkasına terk etmiş olabilir. Bu şekilde Kanun veya sözleşme gereği, eser üzerindeki haklar ile ilgili tasarruf hakkına sahip olmayan eser sahibi, lisans verme işlemi de yapamayacaktır. Lisans sözleşmesi, basit lisans (basit ruhsat) ve münhasır lisans (tam ruhsat) olmak üzere ikiye ayrılır. 2- Basit Lisans Basit lisans, mali hak sahibinin başkalarına da aynı ruhsatı vermesine engel olmayan lisans türüdür. Kanun veya sözleşmeden aksi anlaşılmayan lisans, basit lisans sayılır (m. 56/2). Basit ruhsatlar hakkında hasılat kirasına ilişkin hükümler uygulanır (m. 56/son). 3- Münhasır Lisans Münhasır Lisans, verilen lisansın sadece bir kişiye tahsis edilmesi halinde söz konu olan lisanstır. Münhasır veya tam lisans, eser üzerindeki bütün hakların verilmesi anlamına gelmemektedir. Devir durumunda da geçerli olduğu üzere, sözleşmenin konusu, tek bir mali hak olabileceği gibi ayrı ayrı belirtilmek şartı ile bütün mali haklar da olabilir. Lisansın bu niteliğinden kastedilen, verilen lisansın, lisans konusu hakkın lisans alana tahsis edilmesi, bir başka deyişle hakkın lisans alana münhasır kılınması ve sonuç olarak da bu nitelikte lisans verildikten sonra başkasına lisans verilmesine engel olmasıdır. Münhasır ruhsatlar hakkında intifa hakkına ilişkin hükümler uygulanır (m. 56/son). C. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN HUKUKİ NİTELİĞİ Lisans sözleşmesi, lisans konusu hakkı kullandırma amacı güden ve bu niteliği ile de iş görme sözleşmelerinden ayrılan bir sözleşmedir 23. Lisans sözleşmesi, rızai bir sözleşmedir. Kurucu unsuru, tarafların birbirine uygun irade beyanıdır. Bu sözleşme, sürekli borç doğuran bir sözleşmedir. Ani edimli değildir. Lisans verme, bir anda gerçekleşir ama lisans sözleşme süresince hakkı kullanma yetkisine sahip olur. Ani edimli bir sözleşmede edim, anlık olarak yapılıp bitirilirken, sürekli borç doğuran sözleşmelerde ise sözleşme süresinin sonuna kadar borç eda edilmeye devam edilir ve bu sözleşme, süresinin sona ermesi ile bitmesinin dışında ancak olağanüstü fesihle sona erdirilebilir. Ancak FSEK te olağanüstü fesih düzenlenmemiş, fakat eser sahibine belirli durumlara mahsusen cayma hakkı tanınmıştır. Lisans alanın lisansını aldığı hakkı sözleşme süresince kullanma hakkı, devir sözleşmesinin gerektirdiğinin aksine, kural olarak sözleşme konusu hakkı kullanmak borcu teşkil 23 Gökyayla,

12 etmez. Buna karşılık lisansın inhisari olması halinde ise kullanma, devir sözleşmesinde olduğu gibi borç niteliğindedir. Lisans sözleşmesi, tam iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Lisansın ivazsız olması halinde dahi bu nitelik mevcuttur; çünkü lisans alan, bir bedel ödemese bile lisans konusu hakkı kullanırken, eser sahibinin haklarına ve şeref ve itibarına zarar vermemekle yükümlüdür. 1- Basit Lisans Sözleşmesinin Hukuki Niteliği Basit lisansta lisans veren, sadece lisans konusu hakkın kullanım hakkını lisans alana tanıdığından, hakkın özüne sahip olmaya ve dolayısıyla eser üzerindeki mali hakları başka kişilere de verme hakkını kendinde tutmaya devam ettiğinden, basit lisans sözleşmesi, bir tasarrufi değil, borçlandırıcı bir işlemdir. Lisans verenin üçüncü kişilere de aynı hakka ilişkin lisans vermesi yetkisinin olması, lisans konusu hakkın üçüncü kişiler tarafından lisanslı veya lisanssız olarak kullanılmasına engel olamaz. Dolayısıyla lisans alan, eser üzerindeki haklara tecavüz durumunda dava açma hakkına sahip değildir 24. Bunun nedeni, Tüysüz e göre, lisans verenin aynı hakkı başkalarına da tanıma hakkını kendinde tutarak basit lisans vermesinin, kısaca basit lisansın hasılat kirası hükmünde sayılmasıdır 25. Lisans konusu hakka vaki tecavüzlere karşı dava açma yetkisi lisans verende bulunmaktadır. Lisans verenin bu yetkisi lisans alana karşı aynı zamanda bir yükümlülük teşkil etmektedir. Zira lisans veren, lisans verdiği hakkın kullanılmasını temin etme borcu altındadır. Tasarruf hakkına sahip lisans verenin sahip olduğu mali haklar üzerinde tasarrufta bulunarak, eser üzerindeki mali haklarını üçüncü bir kişiye devretmesi halinde, basit lisans, devralan tarafından sona erdirilemeyecek, lisans sözleşmesindeki sürenin sona ermesine kadar geçerli olacaktır. Zira eser sahipleri, eser üzerinde serbestçe tasarrufta bulunurken, daha önceki tasarruflarını ihlal etmemekle yükümlüdür (m.60). Maddede tasarruf kavramı kullanılmış ise de bu kavramdan verilmiş lisanslar 26 veya haklara ilişkin genel işlemler anlaşılmalı ve basit lisansın mali hakkı sonradan kazananlara karşı da hüküm ifade edeceği kabul edilmelidir Münhasır Lisans Sözleşmesinin Hukuki Niteliği Münhasır lisans alanın durumu, mali hakların devrine yakın nitelikte bir sözleşme ve bu niteliği ile de tasarrufi bir işlemdir; ancak devirden farklı olarak lisans alana tasarruf hakkı vermez, yani inhisari lisans alan, mali hakkını, başkasına devredemez 28. Devir için lisans verenin yazılı izni gerekir. Münhasır lisansta, intifa hakkına ilişkin hükümlerin uygulanacak olması sebebiyle inhisari lisans alan 29 ve hakkın özü lisans verende kaldığı için kanımızca lisans veren de hakları korumaya matuf davaları açabileceklerdir. Münhasır lisansın, mali hak sahibinin sonraki tasarrufu mesela hakkı devir işlemine karşı korunacağı ise, lisansın niteliği gereği muhakkaktır. 24 Aydıncık Tüysüz, Erel, Erel Tüysüz, Tüysüz,

13 3- Meslek Birlikleri ile Yapılan Sözleşmelerin Hukuki Niteliği Meslek birlikleri ile yapılan sözleşmeler, atipik sözleşmelerdir. Meslek birlikleri, Kanuna göre üyelerinin menfaatlerini korumakla yükümlü olduğundan haksız kullanımlara karşı dava açabilir. Fakat her durumda üyesi tarafından meslek birliğine verilen yetki belgesine bakmak gerekir. Kural olarak meslek birlikleri dava açabilirler ama bu hususta sözleşmede veya aldıkları yetki belgesinde sınırlayıcı bir hüküm olmaması gerekir. Eser sahibi ile meslek birliği arasındaki sözleşmenin devir veya münhasır lisans sözleşmesi sayılması halinde eser sahibinin mali haklarının kalmamış (devir) veya çok sınırlanmış olması (münhasır lisans) sebebiyle eser sahibi, kendisi dava açamayacağı gibi bu hususta bir başkasına izin de veremez. Yani eser sahibinin mali haklarını devrettikten sonra üçüncü bir kişi ile de devir veya lisans sözleşmesi yapması halinde üçüncü kişi, hak iktisap etmez. Çünkü eser sahibi, artık hak sahibi değildir, hakkın özünü devretmiştir. Bu hususta üçüncü kişinin iyiniyetli olması da sonucu değiştirmeye yetmeyecektir. Bu sözleşmenin devir sözleşmesi niteliğinde olduğunun kabulü halinde eser sahibi ve/veya hak sahibi, eser kullanma imkanından yoksun kalacaktır. Meslek birlikleri ile yapılan sözleşmeler, kullanım hakkını konu edinmesine rağmen lisans sözleşmesine de tam benzememektedir. Bu sözleşmeler, Meslek birlikleri üçüncü kişilerle yaptığı sözleşmeleri kendi adına ve fakat hak sahipleri hesabına (dolaylı temsil) yaptığından vekalet sözleşmesine benzetilebilir. D. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ Borçlar Kanunu na göre sözleşmelerde şekil serbestisi asıldır, aksi belirtilmedikçe işlemler, şekle tabi değildir. Ancak bir hukuki işlemin kanun tarafından kamu düzeni gerekçesi ile belirli şekle tabi tutulması mümkündür. Nitekim eser üzerindeki mali haklara ilişkin (tasarrufi veya borçlandırıcı) işlemler, yazılı şekle tabi kılınmıştır (m.52). Eser üzerindeki mali haklara ilişkin lisans verenin sözleşmeye konu lisansı vermeye yetkili olması (m.53) ve lisans alanın da lisans verenin bu yetkiye sahip olduğunu gözetmesi (m.54) şarttır. Buna aykırı davranılması halinde lisans veren, alacağı temlik edenin alacağı garanti etmesini düzenleyen Borçlar Kanunu nun 169 ve 171.maddesine yapılan atıf sebebiyle tazminat ile yükümlü iken, lisans alan ise, iyiniyetli olması halinde dahi sözleşme konusu hakka ilişkin lisansı kazanamamış olmakla karşı karşıya kalacaktır. Buradaki yazılılık şartı, sözleşmenin sıhhat şartıdır. Yazılı olmayan lisans verme işlemi geçersizdir. Bununla birlikte bahse konu hüküm, bununla yetinmemiş, munzam bir şekil şartı daha getirmiştir; buna göre, yazılı sözleşmeye konu olan hakların ayrı ayrı belirtilmesi de gerekir. Bu hükme aykırı sözleşme veya sözleşmenin buna aykırı hükümleri hükümsüzdür. FSEK teki munzam şekil şartının benzerine hukukta ender rastlanabilmektedir, kefalet sözleşmesindeki kefalet tutarının belirtilmesi şartı gibi. Fikri haklarda tasarruf işlemlerinde şekil şartının aranmasının amacı, daha sonraki hukuki işlemlerin sağlam yapılabilmesi ve daha sonra ortaya çıkabilecek ihtilafların engellenmesidir. 12

14 Şekil şartları sınırlayıcı kurallardır. Sınırlandırıcı kuralların da dar yorumlanması asıl ilke olan sözleşme serbestisi ilkesinin bir gereğidir. Bize göre mali hakların ayrı ayrı gösterilmesini gerektiren 52. maddedeki munzam şekil şartı, sözleşme konusu mali hakların farklı şekil ve yollarının da sınırlayıcı tarzda belirtilmesini gerektirmemektedir. Bu bağlamda sözleşmeye konu edilmiş olan umuma iletim hakkının, bugün var olduğu halde bilinmeyen ve/veya Türkiye de uygulanmayan bir teknik imkandan yararlanılarak kullanılması mümkün olmalıdır. Umuma iletim hakkını düzenleyen 25.maddesindeki gibi ibaresinden anlaşılması gereken de budur. Şekil şartlarına aykırı olarak yapılan hukuki işlemlerde şekil şartlarının ileri sürülmesi, kural olarak geçerli değilse de istisnai olarak bazı durumlarda hakkın kötüye kullanılması sayılması mümkündür. Böyle bir durumda sözleşmeyi geçerli saymak gerekecektir. Yukarıda anlatılanlarla birlikte eser sahipliğinin herhangi bir hukuki işleme tabi olmamasının bir sonucu olarak, eser sahipliğinin ispatı da herhangi bir sınırlamaya tabi değildir. Bu sebeple de Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu nun senetle ispat şartını düzenleyen 288.maddesine tabi değildir. Eser sahipliği, bir maddi fiille gerçekleştiği için, her şekilde ispat edilebilir. Ancak ispat kolaylığını teminen eserlerin tescili veya Notere tespit ettirilmesi mümkündür. E. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI Lisans sözleşmesinin iki tarafı vardır: Lisans veren ve lisans alan. Ancak konunun özelliği gereği sözleşmenin her bir tarafında bulunabilecek kişilerin ayrıca ele alınması, yararlı olacaktır. 1- Lisan Veren a) Eser Sahibi : Eser sahibi, eser üzerindeki mali hakların münhasır sahibi olarak lisans sözleşmesi yapmaya yetkili kişidir. b) Mirasçılar : Eser sahibinin ölümünden sonra mirasçıları, eser üzerindeki mali haklara sahip olduklarından bunlar da, eserin korunma süresi içerisinde başkalarına lisans hakkı tanıma hakkına sahiptirler. c) Kanun Gereği Mali Hak Sahibi Olan Kişiler : Eseri meydana getirenlerin eser sahibi olabileceklerini öngören Kanun, bazı durumlarda mali hak sahipliğini başından itibaren ve doğrudan doğruya başka kişilere de tanıdığından (m.18/2 30 ) bu kişiler de lisans vermeye yetkilidir. d) Mali Hakkı veya Lisans Hakkını Sözleşme ile Devralmış kişiler: Eser üzerindeki mali hakları, daha önce eser sahibinden devralmış (devren iktisap) kişiler de lisans vermeye yetkilidir. Hakkı devralanın lisans verme hakkı inhisaridir, zira mali haklarını devretmiş eser sahibi bu yetkiden yoksun bulunmaktadır. e) Meslek Birlikleri : Eser sahibinin üyesi olduğu meslek birliğine haklarının temsil yetkisini vermesi halinde meslek birliği de yetki belgesinde yeralan eserlere ilişkin ve yine yetki belgesinde belirtilen haklar konusunda lisans tanıma hakkına sahip olur. 2 - Lisans Alan 30 M.18/2: Aralarındaki özel sözleşmeden veya işin mahiyetinden aksi anlaşılmadıkça; memur, hizmetli ve işçilerin işlerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar bunları çalıştıran veya tayin edenlerce kullanılır. Tüzel kişilerin uzuvları hakkında da bu kural uygulanır. 13

15 Genel olarak herkes, eser sahibi ve/veya hak sahibinden eser üzerindeki mali hakların kullanım hakkını alabilir. Bu konuda sözleşme serbestisi geçerlidir. Bunun dışında Kanun un özel olarak düzenlediği kişiler de bulunmaktadır 31. Bunlar eser sahibinin hakları ile bağlantılı hak sahipleridir. Buna göre, eser sahibinin hakları ile bağlantılı hak sahipleri, bağlantılı haklara sahip olabilmek için eser sahibinden belirli hakları veya hakların kullanım hakkını edinmiş olmak zorundadırlar (m.80/1 ve 2). F. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN HAKLAR VE BORÇLAR Eser üzerindeki manevi hak mali hak ayrımında sadece mali hakların sözleşmeye konu edilmesi ve başkalarına devredilmesi mümkündür. Zira kanun manevi hakların devrine imkan tanımamıştır. Aynı şekilde eser sahipliğinin devredilmesi de mümkün değildir. 1- Lisans Verenin Borçları a) Teslim Borcu: Borçlar Hukukunda sözleşmelerin kurulması için teslim şart olmadığı gibi lisans sözleşmesinde de eserin teslimi, sözleşmenin kurucu bir unsuru değildir.. Bununla birlikte sözleşme ile hak sahibi olan kişinin sözleşme konusu hakları kullanabilmesi için eseri teslim almış olması gerekir. aksi halde fiili imkansızlıkla karşı karşıya kalır. Eserin aslının teslim edilmesi her zaman şart değildir. Basılı eserler için eser nüshasının teslim edilmesi yeterlidir. b) Hakkın Varlığını Tekeffül (m.53-54): Lisans veren, sözleşme konusu hakkın varlığını ve lisans verme yetkisinin kendisinde olduğunu tekeffül eder. Lisan alanın, aldığı lisansın 54. madde gereğince geçersiz sayılması halinde lisans veren, tazminat ödemekle yükümlüdür. c) Lisans Verenin Haklarına Zarar Vermeme Gereği Gibi Kullanılmasını Temin Etme Borcu: Eser sahibi, sözleşme kurulduktan sonra eserin gereği gibi kullanılmasını sağlamakla yükümlüdür. Ancak hakkın özünün lisans verende kalmasının tabii bir sonucu olarak lisans verenin başkalarına da aynı nitelikte haklar tanıması, mümkündür ve bu işlem, borca aykırılık teşkil etmeyecektir. 2- Lisans Alanın Borçları a) Telif Bedeli Ödeme Borcu: Hakkın devrindeki bedel, telif bedeli olarak nitelenir. Devredilen hakların ayrı ayrı belirtilmesinin zorunlu olduğu devir sözleşmesinde şart olmamakla birlikte bedelin de gösterilmesi ispat kolaylığı açısından gereklidir; zira bedel, tanıkla ispat edilemez. İşin niteliği gereği, telif bedelinin baştan belirlenmesi gerekir. Telif bedeli, devredilen haklar, devrin kapsamı ve süresine göre belirlenebilir. Bu konuda sözleşme serbestisi geçerlidir. Lisans bedelinin, sözleşmede farklı bir tarih belirtilmemiş olması halinde, BK m.74 gereği, sözleşmenin kurulması anında ödenmesi gerekir. Sözleşmenin kurulması teslime bağlı olmadığı gibi bedelin ödenmesi için de teslim şart değildir. Henüz meydana getirilmemiş eser ile ilgili borçlandırıcı işlem yapılmış olması halinde ise bedelin ödenmesi için en azından eserin gerçekleştirilmesi, kamuya arz edilmesi gerekir. b) Lisans Konusu Mali Hakları Kullanma Borcu: Kullanma borcu, her lisans türü için geçerli olmayıp, devralanın hukuki durumuna paralel nitelikteki münhasır lisans sahibi için söz konusudur. Zira devir ve münhasır lisans ilişkilerinde devralan veya münhasır lisans alanın 31 Aydıncık,

16 sözleşme konusu hakkı kullanmaması durumunda, eser ve/veya hak sahibinin eserin atıl kalmasından dolayı zarara uğraması kuvvetle muhtemel iken, basit lisansta eser ve/veya hak sahibinin hakların kullanımı konusunda başka seçenekleri de bulunduğundan lisans alanın kullanmaması sebebiyle zarara uğradığından söz edilemeyecektir. Münhasır lisans alan, aldığı mali hakları gereği gibi kullanmakla yükümlüdür. Aksi halde mali bir hakkı devir veya bu hakka ilişkin lisans alan kişinin devir veya lisans konusu hak ve yetkileri gereği gibi kullanmaması ve bu sebeple eser sahibinin menfaatleri esaslı surette ihlal edilmesi halinde eser sahibi, sözleşmeden dönme (cayma) hakkını kullanabilecektir (m.58). c) İşi Bizzat Yapma Borcu: Münhasır lisans sözleşmesinin kişiye bağlı niteliği sebebiyle işin (lisans konusu hakkın kullanılmasının) üçüncü kişiye yaptırılması kural olarak yasaktır. Zira lisans alanın kişiliği çok önemlidir. Lisans alan, lisans konusu hakları kullanma borcunu bütünü ile üçüncü kişiye bırakamaz, devredemez; ancak işin yapılmasında yardımcı kullanabilir ve işin niteliği gerektiriyorsa, sözleşmenin ifasını, başkasına yaptırabilir. d) Hakkın Kullanımında Eser Sahibine Zarar Vermeme Borcu: Bu borç, hem lisans hakkının niteliğinden hem de eser sahibinin vazgeçemeyeceği eser üzerindeki manevi haklarından kaynaklanmaktadır. Buna göre lisans alan, eser sahibinin eser üzerindeki manevi ve mali haklarına riayet etmekle yükümlüdür. G. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ 1- Sözleşmenin Amacının Gerçekleşmesi veya Sözleşmedeki Sürenin Dolması Sözleşmenin belirlenen sürenin sonunda veya amaçlanan hususun gerçekleşmesi ile sona ermesi, sözleşmeler hukukunun temel prensiplerindendir. 2- İfanın İmkansız Hale Gelmesi Lisans sözleşmesi, sürekli bir borç doğuran bir sözleşme olarak, sürekli borcun ifasının imkansız hale gelmesi durumunda sona erer. Özelikle konusu güzel sanat eseri olan lisans sözleşmelerinde eserin kendisinin yok olması halinde fiili imkansızlık gereği sözleşme sona ermiş sayılmalıdır Lisans Alanın Ölmesi veya İflas Etmesi Lisans sözleşmesi yapılırken, lisans alanın kişiliğinin belirleyici rol oynamış olması halinde onun ölümü veya iflası halinde lisans sözleşmesi sona erer. Ancak basit lisanslarda genellikle bu nitelik olmadığından farklı sonuç söz konusu olabilecektir. 4- Lisans Verenin Cayma Hakkını Kullanması 32 Aydıncık,

17 Münhasır lisans alan, aldığı mali hakları kullanma hakkını gereği gibi kullanmakla yükümlüdür. Aksi halde mali bir hakkı devir veya bu hakka ilişkin lisans alan kişinin devir veya lisans konusu hak ve yetkileri gereği gibi kullanmaması ve bu sebeple eser sahibinin menfaatleri esaslı surette ihlal edilmesi halinde eser sahibi, sözleşmeden dönme (cayma) hakkını kullanabilecektir (m.58). Cayma hakkı, sadece sözleşme konusu hakkın kullanılmasının borç teşkil ettiği ilişkilerde geçerli olduğundan basit lisans sözleşmesi bakımından geçerli bir hak değildir. SONUÇ Fikri haklar, gayrı maddi mallar olan eser üzerinde söz konusu olan mutlak nitelikte haklardır. Fikri hak konusu eser, sahibinin hususiyetlerini taşıyan insan duyuları ile algılanabilen ve Kanunun belirlediği kategorilerden birisine dahil olan eserdir. Eser üzerinde manevi ve mali haklar bulunmaktadır. Manevi hakların devri mümkün olmamakla beraber mali hakların devri veya mal haklara ilişkin lisans verilmesi mümkündür. Eser sahibi, onu meydana getirendir. Eser sahipliği konusunda yaratma gerçekliği ilkesini geçerlidir. Bu ilke gereğince tüzel kişilerin eser sahibi olması mümkün değildir; ancak tüzel kişiler, bazı durumlarda mali haklara ve/veya hakların kullanımı hakkına sahip olabilir. Eser sahipliği, hukuki bir işleme ihtiyaç göstermez. Lisans sözleşmesi, lisans alana eser üzerindeki mali hakların kullanım hakkını verir. Lisans sözleşmesinde sözleşme konusu hakkın özü ise lisans verende kalmaktadır. Aksi belirtilmedikçe verilen lisansın basit lisans olduğu kabul edilir. Basit ve inhisari lisans arasında hüküm, tarafların hak ve borçları ve sonuçları bakımından önemli farklar bulunmaktadır. Basit lisans borçlandırıcı bir işlem niteliğinde iken, inhisari şekilde yapılan lisans sözleşmesi ise, devir işlemine benzer nitelikte tasarrufi bir işlemdir. Lisans sözleşmesi, belirlenen sürenin sonunda veya amaçlanan hususun gerçekleşmesi ile veya lisans sözleşmesinde lisans alanın kişiliğinin belirleyici olması halinde onun ölümü veya iflası halinde veyahut da belirli şartların gerçekleşmesi halinde lisans verenin cayma hakkını kullanması ile sona erer. 16

18 KAYNAKÇA 1. ASLAN, Adem, Türk ve AB Hukukunda Fikri Mülkiyet Haklarının Tükenmesi (Mukayeseli), İstanbul AYDINCIK, Şirin, Fikri Haklarda Lisan Sözleşmeleri, Arıkan Yay BAŞPINAR Doç.Dr.Veysel/Av.Dr.Doğan Kocabey, İnternette Fikri Hakların Korunması, Ankara EREL, Prof.Dr. Şafak N., Türk Fikir ve Sanat Hukuku, Yenilenmiş 2.Bası, Ankara HIRSCH, E.Ernst, Memleketimizde Meri Olan Telif Hakkı Kanunun Tahlili, Terc.Orhan Münir Çağıl, Kadir Has Üniversitesi Kütüphanesinde bulunan nüsha, KKX H GÖKYAYLA, K.Emre, Telif Hakkı ve Telif Hakkının Devri Sözleşmesi, 2.Bası, Ankara KARAHAN, Prof.Dr.Sami/Av.Dr.Cahit Suluk/Yrd.Doç.Dr.Tahir Saraç/Av.Dr.Temel Nal, Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları, Ankara SULUK, Dr.Cahit/Hakim Ali Orhan, Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku, Cilt II Genel Esaslar-Fikir ve Sanat Eserleri, İstanbul-2005, TEKİNALP, Ünal, Fikri Mülkiyet Hukuku, Güncelleştirilmiş 2.Bası, İstanbul TÜYSÜZ, Dr.Mustafa, Fikir ve Sanat Eserleri Çerçevesinde Fikri Haklar Üzerindeki Sözleşmeler, Ankara USLU Ramazan, Türk Fikir ve Sanat Hukuku nda Eser Kavramı, Ankara ÜSTÜN, Dr.Gürsel, Fikri Hukukta İşleme Eserler, İstanbul