Köroðlu Anlatmalarý. Ravþanbek / Ravþan Bey. (Birinci Bölüm)

Transkript

1 Köroðlu Anlatmalarý Ravþanbek / Ravþan Bey (Birinci Bölüm) Bastayýn Köruðlýnýñ hýykayatýn, Türikmen Tekejevmit deydi zatýn, Ekesi Köruðlýnýñ Ravþanbek, Tolýbay arðý ekesi atalatýn. Ravþanbek tarýyhýnan söz söylesem Boladý kalay teris nasýyhatým? "Zer jayýn zerger biler"degen mýsal, Er zattan bilgen þeþer parasatýn Han boptý Kýzýlbasta Þaðdat attý, Kaytpaðan eþbir jannan ýjdahatý. Köp hannan bakýt küþi artýk bolðan.- Halkýna jürgen küþti hükimeti. Zorlukþýl patþa bolðan pýyðýlý tar, Kazýna tolðan altýn, üyirli mal. Bir küni sardarlarýn jýyýp alýp, "Aytýndar menen artýk,-depti,-kim bar? Bolarlýk kanday el bar maðan karsý Türikter bolsýn meyli Arab, Parsý, Aytýndar, teñ kelerlik kanday duþpan, Bar bolsa habarýma meniñ salþý? Jýynalýp kol astýnýñ keldi beri, Otýrdý þah aldýnda jas pen keri, Bir baluvan kol kuvsýrýp berdi javap Atalðan Mahrambek dep esim-namý. Belgili baluvan edi jýyhan kezgen, Murnýna esemdikke marjan tizgen. Mahramnýñ boyý otýz kez, juvaný onkez. Tulðasýn körgen adam jannan bezgen. Þaðdattýñ Sözi: Dep ayttý kuldýk kýlýp "sözim týnda, Týndasañ tañ kalðanday men bar munda. Esittim Türikmende ülken handý, Javabým jalðan emes, kümen kýlma. Han eken derejeli askan sendi, Deriptep maktaydý eken adamdarý. Bir küni düþpan bolýp karsý þýðar, Kaytedi küni burýnnan alsak oný? Körgen jok leþkerlerin köpten urýs, Bul sözim kalay taksýr, bolar burýs? Baþlayayým Köroðlu'nun hikâyesine, Türkmen Tekejevmit derlerdi kendisine, Babasý Köroðlu'nun Ravþanbey, Dedesi Tolýbay diye anýlýrdý. Ravþanbek tarihinden söz söylesem- Nasihatým nasýl yanlýþ olur? "Altýnýn kýymetini kuyumcu bilir"denen misal, Her eþyanýn "anlayan" bilir kýymetini. Han vardý Kýzýlbaþta Þaðdat adlý, Dönmemiþ hiç kimseden isteði. Pek çok handan bahtý, gücü üstün olan- Halkýna sözü geçer, güçlü hükümeti. Gaddar bir padiþah, kötü yürekli, Hazine dolu altýn, sürü sürü mal. Birgün serdarlarýný yanýna çaðýrýp, "Söyleyin daha güçlü kim var benden?" Bana karþý çýkacak bir ülke var mý, Türk olsun, ister Arap olsun ister Fars, Söyleyin dengim olabilecek hangi düþman, Varsa bana haber verin? Toplanýp halkýnýn geldi hepsi, Oturdu þah önünde genç ile yaþlý, Bir pehlivan el baðlayýp cevap verdi Tanýnmýþ Mahrambey diye isim-namý. Malum pehlivan idi cihan gezmiþ, Burnuna gösteriþ için mercan dizmiþ. Mahramýn boyu otuz kez 1, eni on kez, Heybetini gören adam canýndan bezmiþ. Þaðdat ýn Sözü: Söyledi kulluk edip: " Sözümü dinle, Dinlesen hayret verici mana var bunda. Ýþittim Türkmen'de büyük haný, Cevabým yalan deðil, þüphe etme. Han imiþ þanlý, pek gösteriþli, Yüceltip överlermiþ adamlarý. Bir gün düþman olup karþý çýkar, Nasýl olur önceden alsak onu? Görmemiþ askerlerin uzun zamandýr savaþ, Bu sözüm nasýl, uygun mu takdir sizin?

2 Ey þahým köñiliñizge kalay keler, Duþpanga esker alýp aþsam soðýs? Aytkanýn munýñ Þaðdat akýl kördi, Ar-namýs öz köñiline makul keldi. Eskerim biri kalmay attansýn! - dep, Kayrat pen aþuv kýstap þakýrdý eldi. Ey þahým gönlünüze nasýl gelir, Düþmana asker çýkartýp açsam savaþ?" Söylediðini bunun Þaðdat akýllýca buldu, Ar-namus kendi gönlüne makul oldu. Askerlerimden biri dâhi kalmaksýzýn atlansýn! Hiddet ile sinirlenip çaðýrdý yurdunu. Þaðdattýñ Sözi: Astýmda bar tilla taktým, Artýlýp tur meniñ baktým, Naz bedevge minip beriñ, Karuv baylap þekpir tarttýñ, Tez bolýndar, üstirt basýp, Korýkpandar javdan sasýp. Türikmenlerni þavýp epkel, Bastýklarýn jarða asýp, Ölimderiñ alakanda Javdan korkýp kelsen kaþýp, Men bilemin tekleriyni, Mehkem baðlap bellarýyný, Hanýn tiri baylap epkel, Duþpannýñ köp beklariyni Al duþpannan kekleriñni. Kalasýnan halkýn kuvýp, Köþelerin kanman juvýp, Körmegenin körsetinder, Kýzlarýn-küñ, ulýn-kul kýp. Þaðdat han nasýyhatýn ayttý solay, Buyrýðýn berdi eskerge aldýn oray, Tarttýrýp sýrnay-kerney, dabýl kaðýp Kabýldap tilegin han ketti solay. Jol jürip birneþe küni kýrýk mýñ kosýn, Demalmay küni, tüni jürdi tosýn, Bir jerge aldý kelip, artýn tostý Damýlsýz þamadan týs þarþaðan soñ. Akýl han Türikmenniñ ulý haný-ay, Saldýrðan saltanatka sansýz saray. Kýzýktýñ neþe türli beri sonda Köp eller tamaþalap körgen talay. Teñiriniñ erne bolsa kalavýnda, Tolýbay sýnþý bar ma habarýnda? At sýnap, sýnþý bolýp ötken eken, Aytýlðan Akýl hannýñ zamanýnda. Ürgeniþ mekendegen jerleri eken, Bak- devlet jastan Teñirim bergen eken, Bar eken Ravþan attý jalðýz ulý, Tolýbay kaza jetip ölgen eken. Halýkka kadýrlý bop er Ravþan Garipke jetim- jesir korgan eken. Þaðdat'ýn Sözü: Altýmda var altýn tahtým, Artmaktadýr benim bahtým, Naz bedeve binip hepiniz, Silah kuþanýp, sefere çýkýn, Tez olun, alelacele basýp, Korkmayýn düþmandan korkup. Türkmenleri hücum edip getirin, Baþkanlarýný yara asýp. Ölümünüz avucumda Düþmandan korkup gelsen kaçýp, Ben bilirim soyunuzu, Sýkýca baðlayýp belinizi, Hanýný diri baðlayýp getirin, Düþmanýn birçok beyini, Alýn düþmandan intikamýn Þehrinden halkýný kovup, Caddelerini kanla yýkayýp, Görmeyenine gösteriniz, Kýzlarýný - cariye, oðlunu-kul kýlýp. Þaðdat Han nasihatýný söyledi böylece, Buyruðunu verdi askerine önceden, Öttürüp borazan, davul çaldýrýp, Kabul edip dileðini Han gitti böylece. Yol yürüyüp kýrk bin asker birkaç gün, Dinlenmeden gece gündüz yürüdü durmadan, Bir yere öndekiler gelip, arkadakileri bekledi Dinlenmedikleri için yorulduklarýnda. Akýl Han Türkmen'in ulu Haný, Yaptýrmýþ saltanatý için sayýsýz saray. Eðlencenin her türlüsü, hepsi orada, Pek çok ülkeyi defalarca gezip gören. Tanrýnýn her ne olsa isteðinde, Tolýbay sýnþý (kâhin) var mý haberinde? At sýnayýp, sýnþý olarak yaþamýþtý, Bahsedilen Akýl Han'ýn zamanýnda. Ürgeniþ, mekan ettiði yerleri imiþ, Baht-devleti çocukluktan Tanrý m vermiþ, Var imiþ Ravþan atlý yalnýz oðlu, Tolýbay eceli gelip ölmüþ. Halka merhametli olup yiðit Ravþan Gariplere yetim-dullara destek olmuþ.

3 Ravþan körmey ösken kapalýktý, Jasýnan þiltenderden bata alýptý. Aybarlý, akýlý artýk bolðannan soñ, Ravþan "bek" sol sebepten atanýptý. Bakýttý Ravþanbekke Teñirim berdi, Biylepti ol aðalýk kýp Türikmen eldi. Bektikpen þette eskersiz jürgeninde, Þaðdattýñ eskerine kez keledi. Kamalap kýrýk mýñ kosýn aldý þavýp, Kün burýn bilmey kaldý habar tavýp. Pende ðýp Ravþanbekti alýp ketti, Hanýnan Akýl handay etpey kavip Bende ðýp Ravþanbekti alýp ketti, Türikmendi týnýþ jatkan nabit etti., Jol jürip birneþe kül Kýzýlbastar, Þaðdattýñ saharýna kelip jetti. Ep keldi Ravþanbekti Þaðdat hanða, Þaðdat han muný körip kaldý tañða. Mahramða þaþuv þaþýp, añðam etip. Zerli ton, þapan japtý baluvandarða. Jendetke Ravþanbekti tapsýrýptý, Beyhabar bolmañýzdar budan depti, Þýnjýr tor, kisen salýp ayaðýna, Dalaða þýðarmaptý muný tipti. Sol tüni Þaðdat uyýktap sarayýnda, Ðajayýp korkkýnýþtý tüs köripti. Davýl bop, tuman baskan jerdin jüzin, Eþ nerse köre almaptý aþsa közin. Uþýrýp altýn tejin basýndaðý, Taktýnan kulatýptý taðý da öziñ. Taktýnan avdarýlýp jerge tüsti, Körsetken kudiretimen Teñirim küþti, Jar salýp Þaðdat korkýp, jýydý jurtýn, Oy, sana, akýl azýp, zeresi uþtý. Kayðý urdý kattý korýktý körgen tüsti, Kaltýrap kaldý ayrýlýp akýl-esten. Hükimet jendetterge habar aytýp. Sardardýñ barþasýna habar jetken. Kart-Karýya kalmay keldi habarmenen, Oyda jok jumýs munday bolar degen. Kalmaptý kol astýnan jalðýz adam- Þaðdat han þakýrðan soñ kaharmenen El kelti kaytara almay hükimetin, Ne aytadý, bileyik dep akýykatýn. Kelgen soñ jurt jýynalýp sarayýna, Aytýptý tüste körgen hýykayatýn: "Kerin men jýydým,-depti,-jastarýñdý, Etemin köpke bayan dastanýmdý. Men bügin tanðajayýp kördim bir tüs, Tappasañ tegis alam bastarýñdý..." Ravþan büyümüþ sýkýntý görmeden, Küçüklüðünden dua almýþ kýrklardan. Heybeti, akýlý artýk olduðundan, Ravþan "bey" olarak atanmýþ bu sebepten. Bahtý Ravþanbey'e Tanrým vermiþ O aðalýk edip Türkmen yurdunu yönetmiþ. Beylikle kýrlarda askersiz geziyor iken, Þaðdat'ýn askeri ile karþýlaþmýþ. Etrafýný sarýp, kýrk bin asker hücum edip, Önceden bilemedi habersiz olup. Esir edip Ravþanbey'e götürürler, Akýl Han'a güvendiðinden tehlike beklemeyip. Esir edip Ravþanbey'i götürdüler, Sakin yatan Türkmen'i rahatsýz ettiler. Yol yürüyüp birkaç gün Kýzýlbaþlar, Þaðdat'ýn þehrine ulaþtýlar. Getirdiler Ravþanbey'i Þaðdat Han'a, Þaðdat Han bunu görüp düþtü hayrete. Mahram'a hediye verip sevindirdi, Altýn elbise, kaftan giydirdi pehlivanlara. Cellada Ravþan bey'i emanet etmiþ, Bîhaber olmayýnýz bundan demiþ, Zincirli kafes, pranga vurup ayaðýna, Dýþarýya onu hiç çýkartmamýþ. O gece Þaðdat uyurken sarayýnda, Acayip korkunç bir rüya görmüþ. Fýrtýna çýkýp sis basmýþ yeryüzünü, Hiçbir þey görmemiþ açsa gözünü. Uçurup altýn tacýný baþýndaki, Tahtýndan düþürmüþ kendisini. Tahtýndan devrilip yere düþtü, Göstermiþ kudretiyle Tanrým gücünü, Ýlan edip Þaðdat, korkup topladý halkýný, Aklý baþýndan gitti, sararýp soldu. Kaygýya düþtü,çok korktu gördüðü düþten, Titreyip kaldý, ayrýldý akýl baþtan. Hükümet cellatlarýna haber salýp, Hepsine haber ulaþtý serdarlarýn. Genç - yaþlý tamamý geldi haber ile, Akla gelmez böyle bir iþ olacak diye. Kalmamýþtý köþe bucakta hiç bir insan, Þaðdat Han çaðýrdýktan sonra kahýr ile. Halk geldi geri çeviremeden emrini, Ne söyler bilelim diye gerçeðini, Gelince halk toplanýp sarayýna, Anlatmýþ düþünde gördüðü hikâyesini: Ben topladým - demiþ, yaþlýyý - genci, Ederim size beyan destanýmý. Ben bugün acayip bir düþ gördüm, Çözemezseniz hepinizin keserim baþýnýzý..."

4 Þahtýñ Tüsi Men aytayýn týnda, halkým, tüsimdi, Meni bügin altýn taktan tüsirdi. Hükimalar, bayan ayla, bul kalay, Altýn tejdi basýmdaðý uþýrdý? Men otýrdým öñim, tüsim bile almay, Esten tandým eþbir hayla kýla almay, Közim kördi, domalattý tav-tastý, Hükümalar, jorýp berþi bul kalay? Davýl soðýp þandý aspanða suvýrdý, Kaltýraðaman kaldýrmadý buvýndý. Kolýmdaðý bakýt kusým ðayýp bop, Kayta kelip körmey ketti tuðýrdý. Bul tusimnen som jüregim soladý, Men oylasam maðan mahþar boladý. Esim-tüsim bilmey jattým dalada, Aynalamda kara topýrak boradý. Söz söylevge otýr kelmey mejelim, Detim kaytýp, pes bolýp tur nazarým. Bul tüsimdi bayýppenen jorýndar, Tappasandar èkelemýn ajalýñ!" Köp kamaldý halýk ornýnan tura almay, Þaðdat hannýñ korkýp tüsin bile almay. Kayran bolýp akýldan köp adastý, Eþkaysýsý tüs joruvýn bile almay. Þaharýnan þakýrðan bar adamdý, Kaldýrmaðan jaksý menen jamandý. Kol astýnda jalðýz mýstan bar eken, Bal aþkanda boljaytýn bar ðalamdý, Ekim, dana sol mýstandý aytadý Kýsýlðan soñ soðan ber dep habardý, Koldan gelse isteytini jamandýk, Körip jürgen halýk soñan zalaldý. Jasýnan jeksurýn ol aruvak atkan, Þakýrðan soñ Þaðdatka kele jatkan. Üñireygen eki közi, boyý alasa- Ýymiygen orak murýn, jaðý katkan. Astýna bir kulaðýn etip tösek, Jamýlðan bir kulaðý körpege esep. Erini eki karýs, beti bujýr, Talaydý aldap- sokkan aytkaný ösek. Jasý bar üþ jetpisten ketken asýp, Eki eldi javýktýrðan öse tasýp. "Tüsindi men jorýymýñ,betke aytam" dep Aldýna han Þaðdattýñ keldi basýp. Mýstandý alda turðan Þaðdat kördi, Kempirge "al, söyle" dep emir berdi. Bir kasýk kaným keþsen aytar edim, Patþalýk kaharýñnan korkam, dedi. Þahýn Düþü "Ben söyleyeyim dinle halkým düþümü, Beni bugün altýn tahttan düþürdü. Ey hüküm edenler, açýklayýn, bu nasýl, Altýn tacý baþýmdaki uçurdu? Ben oturdum gerçek mi düþüm mü bilemeden, Akýl baþtan ayrýlýp hiç hareket edemeden, Gözüm gördü yuvarlattý daðý-taþý, Ey hüküm edenler yorumlayýnýz bu nasýl? Fýrtýna çýkýp tozu gökyüzüne kaldýrdý, Titremeyen hiçbir eklemim kalmadý. Elimdeki baht kuþu kaybolup, Tekrar gelip göremeden gitti tuðýrý 1 Bu düþümden güçlü yüreðim solar, Ben düþünsem bana mahþer olur. Aklýmý - þuurumu bilmeden yattým dýþarýda, Etrafýmda kara toprak savrulur. Söz söylemeye kalmadý dermaným, Kuvvetim kalmayýp alçaldý nazarým Bu düþümü derin yorumlayýn, Bulamazsanýz getiririm ecelinizi!" Yere çakýlmýþ gibi halk yerinden kalkamadý, Þaðdat Han'ýn korkup düþünü bilemedi. Hayret edip aklý baþýndan gitti, Hiçbirisi düþünü yoramadý. Þehrinden çaðýrmýþ bütün insanlarý, Býrakmamýþ iyi ile kötüyü. Ýdaresi altýnda tek bir cadý var imiþ, Fal baktýðýnda bilirmiþ bütün âlemi. Hakim, dâhi o cadýya derlerdi, Sýkýþýnca ona verin diye haberi, Elinden gelen sadece kötülük, Görürdü halk ondan zararý. Gençliðinden sevimsiz, ervahlarýn sevmediði, Çaðýrýnca Þaðdat'a gelir. Patlamýþ iki gözü, boyu kýsa, Eðilmiþ orak burun, kurumuþ çenesi. Altýna bir kulaðýný edip yatak, Örtünür kulaðýný yorgan misali. Dudaðý iki karýþ, yanaðý pürüzlü, Çok insaný aldatmýþ, söylediði dedikodu. Yaþý var üç yetmiþi aþýp, Ýki halký düþman eder dedikodu yayýp. "Düþünü ben yorayým, yüzüne söylerim",deyip Önüne geldi Þaðdat'ýn adýmlayýp. Önünde duran cadýyý Þaðdat görür, Ýhtiyara " Evet, söyle" diye emir verir. - Bir kaþýk kanýmý affedersen söylerdim, Padiþahlýk kahrýndan korkarým,- der. 1 (avcý kuþlarýn kolda konacaðý yer)

5 Þaðdat han "Jorý,-depti,- kanýñ keþtim Aytpaydý sizden baska maðan eþkim." Seskenbey mýstan soñda söyley berdi, Ayrýlðan Þaðdat hanýñ akýl esten. "O, Þaðdat kol astýna kýlasýn kas, Tüsindi jorýmasa alasýñ bas, Menisin körgen tüstiñ bildi anañ- Bayanýn bile turýp aytpay bolmas". Tüs Joruv Kulak koyýp sözim týnda, han- basým, Hanmen birge kart-kariya hem jasýñ, Karap jatkan kaharman el Turikmenge Barðandarýñ basýña bele bolmasýn?! Samal turýp uþýrýptý baktýñdý, Tüsiripti astýndaðý taktýñdý, Bir er kelip alar nesip-naktýñdý, Bul barðanýñ basýña bele bolmasýn?! Týndamas ol seniñ aytkan nalañdý, Þuvlatar ol eyel, bala þaðañdý, Být- þýt kýlýp buzar bir er kalañdý, Bul barðanýñ basýña bele bolmasýn?! Uþýrar ol kölden üyrek, kazýñdý, Kötermes ol aytkan eþbir nazýñdý, Kýs kýladý seniñ köktem jazýñdý, Bul barðanýñ basýña bele bolmasýn!? Týndamasa ol seniñ aytkan söziñdi, Kýlav kurlý körmese senin öziñdi, Þavýp, þanþýp alýp keter kýzýñdý, Bul barðanýñ basýña bele bolmasýn!? Tüsin jorýp ayttý osýlay anañýz, Kalay bolar, han, akýrýn karañýz? "Estip ya körgeniñiz bar ma edi, Depti, muný kaydan bildiñ, anamýz?" Ayttý mýstan:"aþuvýndý þakýrma, Estüvim bar eskilikten, nakýlda, Sahiypkýran bir bahadür payda bop- Þamalasam, þýkpakþý sol jakýnda. Þýðadý ol asýlý Türikmen eliyden, Asýl zatý musýlmandar tegiyden. Ol- bahadür, esimi onýñ Köruðlý- Payda bolar Ravþanbektiñ beliyden. Bermes payda Ravþanbektiñ kelgeni, Kelgennen soñ jarar edi ölgeni, Kulak salýp Þaðdat þahým, týñdasañ Osýlaysa men anañnýñ bilgeni". Aytýp boldý mýstan sözin tamamý, Tarýla kaldý Þaðdat þahtýñ zamaný. "Tart darða, dep, Ravþanbekti!" akýrýp, Közi aralýp jendetterge karadý. Þaðdat:"Yor,- demiþ,- kanýný baðýþladým, Söylemez sizden baþka bana hiç kimse." Korkmadan cadý o zaman söyleyiverdi, Þaðdat Han'ýn ayrýldý aklý baþýndan. "Ey, Þaðdat emrindekilere düþmanlýk edersin, Düþünü yormasa, kesersin baþ, Gördüðün düþün manasýný bildi annen- Beyanýný biliyorken söylemeden olmaz". Düþ Yorma Kulak verip sözümü dinle, Han-baþým, Hanla birlikte kart - yaþlý, hem gencin. Kötü niyetli kahraman yurt Türkmen'e Gitmeniz baþýnýza belâ olmasýn?! Meltem esip uçurmuþ bahtýný, Düþürmüþ altýndaki tahtýný, Bin yiðit gelip alýr nasibini, Bu seferin baþýna belâ olmasýn?! Dinlemez o senin söylediðin derdini, Aðlatýr o karýn ve evlatlarýný, Paramparça eder bir yiðit þehrini, Bu seferin baþýna belâ olmasýn?! Uçurur o gölden ördek kazýný, Kaldýrmaz o söylediðin hiçbir nazýný. Kýþ eder senin bahar yazýný, Bu seferin baþýna belâ olmasýn?! Dinlemese o söylediðin sözünü, Kýl (ufacýk) kadar bile görmese seni, Talan edip, sokup alýr gider kýzýný, Bu seferin baþýna belâ olmasýn?! Düþünü yorup söyledi böylece anneniz, Nasýl olur, han, soðukkanlý düþününüz? "Duyup ya da gördüðünüz var mýydý,- Demiþ,- bunu nerden bildin, anamýz?" Söyledi cadý : " Öfkelenme, Duyduðum var eskiden, atasözünde, Kabiliyetli bir bahadýr peyda olup- Zannederim, çýkacak o yakýnda. Çýkar o asýl Türmen ülkesinden, Asýl zatý müslümanlar soyundan. O- bahadýr, adý onun Köroðlu- Peyda olur Ravþanbey'in belinden. Vermez fayda Rayþanbey'in gelmesi, Geldikten sonra iyi olurdu ölmesi. Kulak verip, Þaðdat þahým dinlesen Böyledir ben annenin bildiði". Söyleyip bitirdi cadý sözün tamamýný, Daralýverdi Þaðdat þahýn zamaný. "Çek daraðacýna,- der,- Ravþanbey'i" baðýrýp, Gözü aðarýp cellatlara baktý.

6 Bul sözimniñ bar demeñiz pevi. Sizder dedi elimizdiñ tirevi. Jendetteri öltirmek bop turðanda, Kol kuvsýrýp türegepti birevi. Keþseñ, taksýr-depti, kasýk kanýmýz, Kahar etseñ kýldan nezik janýmýz. Eliñ esen, basta bakýt barýnda BirTürikmenge kelmey kalmas halimiz? Öltirgeniñ jalðýz erdi ar bolar, Kulþýklýkpen ötken ömir tar bolar. Eyel almay, bala kaydan tuvadý? Kul ðýp koysak basýmenen zar bolar." Taðdýr bitpey tebdil bolmas ajalda, Þaytan kirmey bende joldan azar ma? Ravþanbekti arkan baylap, jetektep, Satayým dep alýp þýktý bazarga. Ravþanbekti bazarýna saladý, Kul degen soñ jurttýñ bèri karadý. Bir mýñ beþ jüz tilla depti baðasýn, Almay eþkim bazar Arap baradý Berse Kuday kýyýn emes kisige, Karañýzdar sebep bolðan isine. Jalðýz üyli Türikmen jigit bar eken Köpten beri bul kalanýñ iþinde. Kelgeli bul köp jýl ötken elinen, Baylýðýnýñ saný da askan þeginen, Öz jurtýna kaytýp köþip kete almay, Maðrur bolðan düniyeninñ köbinen, Jýlkýsýnýñ esebiniñ saný jok, Akþa, mülik baskalarý taðý köp. Eþbir adam jürmevþi edi mañýnan, Ölip ketse patþamýzdýñ malý dep. Ravþanbekti bazar saldý taðý da, Ðejdembekti kez kýldý onýñ baðýna. Nazar salýp baykap tursa Ðejdembek Türikmen eldiñ uksaydý zatý namýña. Birte birte vardý jakýn kasýna, Kaygý salðan kas duþpandar basýna. Öz süyegin tanýðan soñ Ðejdembek, Rakýmý kelip ayap ketti jasýna. "Oylap tursam depti, kayda aðayýn? Ýyt düniyeniñ jýydým jastan talayýn. Köp bolðanda bir jýlðý paydam þýðar da Kazýnasýnan berer,- depti,- Kudayým. Elden þýðýp kelip edim jasýmda, Jalðýzdýktýñ kaygýsý bar basýmda. Duþpandardan muný satýp alayýn, Ýnimdey bop jüre bersin kasýmda." Bu sözümün var demeyiniz yalaný, Sizler dedi yurdumuzun direði. Cellatlarý öldürmek için hazýr dururken, El baðlayýp yerinden kalkar birisi. "Baðýþlarsan þahým demiþ kaþýk kanýmýzý, Kahretsen kýldan nazik canýmýzý. Yurdun sað, baþta baht var iken Bir Türkmen'e yetmez kalýr mý gücümüz? Öldürmen yalnýz yiðidi ayýp olur, Kullukla geçen hayat dar olur. Kadýn almadan bala nerden doðar? Kul edip koyarsak baþýyla zar olur." Kader bitmeden tebdil olmaz ecelde, Þeytan girmeden kul yoldan çýkar mý? Ravþanbey'e ip baðlayýp sürüyüp, Satayým diye alýp çýktý pazara. Ravþanbey'i pazara çýkarýr, Kul deyince halkýn hepsi bakar Bin beþ yüz altýn demiþ pahasýna Alamayýp hiç kimse pazar daðýlýr. Verse Huda zor deðil kiþiye, Bakýnýz sebep olan iþine. Tek bir Türkmen aile var imiþ, Çoktan beri bu þehrin içinde. Geleli çok yýl olmuþ yurdundan, Zenginliði de aþmýþ normal sýnýrdan, Kendi yurduna geri taþýnýp gidemeden, Maðrur olmuþ mal mülkünün çokluðundan. Yýlkýsýnýn hesabý, sayýsý yok, Para, mülk, baþkalarý daha da çok. Hiçbir insan yürümezdi yanýndan (akraba,tanýdýðý yok) Ölüverse padiþahýmýzýn malý diye. Ravþanbey'i pazara çýkardý bir daha, Ðejdembey'i rast getirdi onun bahtýna. Nazar salýp dikkatlice baksa Ðejdembey, Türkmen halkýnýn benziyor zatý namýna. Yavaþ yavaþ vardý yanýna, Kaygý salmýþ düþmanlar baþýna. Kendi soyunu tanýyýnca Ðejdembey, Merhamet edip, acýyýverdi yaþýna. "Düþünüp dursam demiþ, nerede akraban? Ýt devletin topladým gençliðimden beri çoðunu. Çok olursa bir yýllýk kazancým gider Hazinesinden verir,- demiþ,- Allah'ým. Yurttan çýkýp gelmiþtim gençliðimde, Yalnýzlýðýn kaygýsý var baþýmda. Düþmanlardan bunu satýp alayým, Kardeþim gibi yürüsün yanýmda".

7 Osýný oylap bardý basýp deldalða, Jalðan aytýp kýzýk pa dep jalðanða. Deldal salýp, eri-beri savdalap, Aldý satýp oný altý jüz tillaða. Ravþanbekti üyine alýp baradý, Epkelgenin eyeli de kaladý. Ðejdembektiñ jalðýz kýzý Akanay Özi körkem, akýlý da dana-dý. Bir kulý bar onýñ atý Babalý, Jalðýz özi köp jýlkýlar baðadý. Öz elinen alýp kelgen jasýnda, Er miñezi balasýnday jaðadý. Eyeliniñ at-esimi Küleyim, Perzentsizden etip edi uvayým. Ravþanbekke kostý kýzýn nekelep, Bir uðlandý jetkizdi dep Kudayým. Eki jaksý buyrýk bolýp kosýldý-ay, Ketse jaksý akýrýn beri p tosýlmay. Jembilbelden jav jerine epkelip, Kudirettiñ sebebpenen kosuvý-ay! Aytatuðýn týndavþýða söz keldi, Keþevlemey janaþýr söz tez keldi. Bazar jakka bara jatýp Ravþanbek, Bir jýlkýnýn kuv basýna kez keldi. Kolýna aldý tulpar attýñ kuv basýn, Kördi sýnap, kuvrap jatkan sulbasýn. Gejdembek te karap turdý kete almay, Janýndaðý Ravþan jýlapturðan soñ. Öz elimde jürdim keþe alþaktap, Közden jasým aktý bügin burþaktap. Kimder aytar seni tulpar basý dep?! Muñýn þaktý jýlký basýn kuþaktap. Meniñ ekem atý þýkkan Tolýbay, Türikmen halký erip jürgen soñýna-ay. Meni sonýñ balasý dep kim aytar, Bende boldým Kýzýlbastýñ kolýna-ay. Tulpar ediñ tuvðan basta asýl bop, Asta, tolda urandatkan basý bop. Kazir, miñe, topýrak bolýp kuvrapsýñ, Körgenderge bir týyýndýk besiñ jok. Tolýbaydýñ balasý dep meni aytpas, Kimder aytar seni tulpar basý dep?! Seniñ basýñ künge küyip kuvardý, Duþpan saldý bizdiñ baska bul zardý, Kimder aytar seni tulpar basý dep?! Bizden baska körgenderge kümendi. Teñiriñ jazsa taðdýr iske neþikti, Jýlavmenen meniñ künim keþipti." Ravþanbektiñ jolda jýlap turðanýn Kýzýlbastýñ haný Þaðdat esitti. Bunu düþünüp adýmlayýp gitti tellâla, Yalan söyleyip heveslenme demiþ dünyaya. Tellâlla çok sýký pazarlýk edip, Satýn alýr onu altýn yüz altýna. Ravþanbey'i alýp evine getirdi, Getirdiðini karýsý da beðendi. Ðejdembey'in yalnýz kýzý Akanay, Kendi görkemli, aklý çok idi. Bir kulu var, onun adý Babalý, Tek baþýna pek çok yýlkýya bakar. Vatanýndan alýp gelmiþ gençliðinde, Her davranýþý, balasý gibi hoþuna gider. Karýsýnýn adý-saný Küleyim, Evlat yokluðundan çekmiþti ýstýrap, Ravþanbey'e verir kýzýný nikâhlayýp, "Bir oðlaný gönderdi,- deyip,- Allah'ým. Ýki iyi Allah'ýn emriyle birleþmiþ, Gitse iyidir, sonunu bekleyip durmadan. Jembilbel'den düþman yurduna getirip, Kudretin sebep olup bir araya getirmesi! Söylenecek dinleyiciye söz gelir, Gecikmeden acýklý söz tez gelir. Pazara doðru giderken Ravþanbey, Bir yýlkýnýn kuru baþýna rast gelir. Eline alýr tulpar atýn baþýný, Baktý sýnayýp kuruyup kalmýþ görüntüsüne. Ðejdembey de bakýp durdu gidemeden, Yanýndaki Ravþan aðlayýp durunca. "Vatanýmda geziyordum dün uzakta, Gözden yaþým akar bugün damla damla. Kimler söyler sana tulpar baþý diye?!" Derdini deþti yýlký baþýný kucaklayýp "Benim babam adý tanýnmýþ Tolýbay, Türkmen halký takýlýp gitmiþ arkasýna. Benim için onun oðlu diye kim söyler, Kul oldum Kýzýlbaþ'ýn elinde. Tulpar idin doðmuþ, en baþta asil olup, Aþta, düðünde nara atan baþý olup. Þimdi iþte toprak olup kurumuþsun, Görenlere bir kuruþluk deðerin yok. Bana söylemezler Tolýbay'ýn oðlu diye, Kimler söyler sana Tulpar baþý diye!? Güneþ yakýp kuruttu senin baþýný, Düþman verdi bizim baþa bu zarý. Kimler söyler sana tulpar baþý diye, Bizden baþka görenlere bu þüpheli. Kaderin böyle yazýlmýþsa elden ne gelir Aðlamakla benim günüm geçti". Ravþanbey'in yolda aðlayýp durduðunu Kýzýlbaþ'ýn haný Þaðdat iþitti.

8 Duþpandarý kalýp kayran bul iske, Bas süyekpen munda alýp kel desipti.. Üþ -tört jendet þabuvýldap jöneldi Ravþanbekke Þaðdat hanýn öþikti. Kuv basýmen alýp keldi Ravþandý. Suramakka bul kalayþa ahuvaldi. - Munýñ tulpar ekendiðin sen kaydan Tanýdýñ?- dep Þaðdat þahý söz saldý. Ayttý Ravþan: "Men elinde boldým zar, Bendedürmin jok özimde ýktýyar. Munýñtulparekendiðin bilgenim Baykaðanga jeti jerde belgi bar. Jeti jerde bardür munýñ belgisi, Bir tulpardýñ jetpis jerde týnýsý. Sol jetpistiñ jetevi bar basýnda Tandayýnda jeteviniñ birisi, Ekevi tur eki kulak tübinde, Ekevi tur otýz tistiñ jiginde. Ekeviniñ orý közdiñ arasý, Menen baska aytpaydý eþkim bul künde. Ýlansañýz men bereyin esepti, Körsetpesem, ayttý dersiz ösekti". Bir kuv bastýñ jeti jerde týnýsýn Þaðdat hanða kolýmenen körsetti. Þaðdat han muný estip kayran kaldý, Janýna nökerlerin jýynap aldý, "Vezirler,bizder buðan ne deymiz?"dep, Berine sergendanýñ akýl saldý. Uvezirler ayttý: " Taksýr, biz sýnayýk, Üþ böten attýñ basýn aldýrayýk. Ekelip osý baspen salýstýrýp, Oný da piþinine biz karayýk. Ol bas ta osý baspen birdey þýksa, Zýndanða akýmaktý saldýrayýk, Al eger rastýkka þýksa sözi, Jayýna ayýptamay kaldýrayýk". Þaðdat han bul keñesti makul kördi, Bul özi bir tabýlðan akýl boldý. Üþ jakka üþ adamdý jiberi pti, Jýlkýnýñ üþ kuv basýn aldýrdý endi. Düþmanlarý hayret edip bu iþe, Baþ - kemikle buraya getir demiþti, Üç dört cellat koþarak yöneldi, Ravþanbey'e Þaðdat Han öfkelendi. Kuru baþla alýp geldi Ravþaný, Sormak için bu ahvalý. Bunun tulpar olduðunu sen nereden Bildin?- deyip,- Þaðdat þahý söz söyledi. Söyledi Ravþan:"Ben ülkemde oldum zar, Kulumdur, yok kendimde ihtiyar, Bunun tulpar olduðunu bilmemin sebebi, Dikkatli bakana yedi yerde iþaret var. Yedi yerde vardýr bunun iþareti, Bir tulparýn yetmiþ yerde týlsýmý. O yetmiþin yedisi var baþýnda, Damaðýnda yedisinden birisi Ýki iþaret iki kulak dibinde, Ýkisi de otuz diþin diziliþinde. Ýkisinin yeri (iki) gözün arasý, Benden baþka kimse söyleyemez bu hâldeyken. Ýnansanýz ben vereyim hesabý, Göstermesem söyledi dersiniz yalaný". Bir kuru baþýn yedi yerde iþareti, Þaðdat Han'a eli ile gösterdi. Þaðdat Han bunu iþitip hayret eder, Yanýna adamlarýný toplar, "Vezirler, bizler buna ne diyelim?"- der, Hepsine sergerdanýn akýl sorar. Vezirler der:"þahým, biz sýnayalým, Üç yabancý at baþýný getirelim. Getirip bu baþla karþýlaþtýrýp, Onun da biçimine biz bakalým. O baþ ta bu baþla ayný çýkarsa, Zindana bu deliyi atalým. Eðer doðru çýkarsa sözü, Ayýplamadan serbest býrakalým" Þaðdat Han bu tavsiyeyi makul bulur, Bu fikrin kendisini uygun bulur. Üç yana üç kiþiyi gönderip, Üç kuru at baþýný getirtir. Ravþanbek kayðý urmaydý namýs kalýp, Köbin jür önermenen tanýs kýlýp. Elgi bas mýña bastan böten þýktý Törtevin karaðanda salýstýrýp Ravþanbey kaygýya düþmez arlanýp, Çok kiþiye hünerini tanýtýp, Diðer baþ bu baþtan farklý çýktý Dördüne baktýðýnda karþýlaþtýrýp ˆ Latin Harflerine ve Türkiye Türkçesine aktaran : Dr. Metin Arýkan