MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ. Fren Testleri. HAZIRLAYAN: Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

Transkript

1 MARMARA ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ Fren Testleri HAZIRLAYAN: Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

2 FRENLER-TESTLER Fren Performansı temel olarak durma mesafesine, fren çıkış torkuna ya da fren verimliliğine göre ölçülür. Frenleme mesafesi; taşıtın hızına, yüküne, yol ve lastik durumuna, frenlerin durumuna ve fren zayıflamasına bağlıdır. AD, Doktora Fren Performansını Değerlendirmek Frenleme performansını değerlendirmek için yapılan testler; farklı yük, farklı hız, farklı sıcaklık, farklı pedal kuvveti/fren basıncı uygulanarak ya ataletli dinamometrede ya da taşıtı üzerinde gerçekleştirilir.

3 FRENLER-TESTLER Various levels of brake material testing: Vehicle Road Tests Vehicle Skid-Pad Tests Vehicle Drive-on Dynamometers (in-ground or portable) Inertial Dynamometers Laboratory Tribometers A skidpad or skidpan is a large paved area used to test a car's lateral acceleration.

4 FREN STANDARTLARI VE DÜZENLEMELERİ MOTOR VEHICLE STANDARDS ACT; A national standard determined under section 7 of the Act; AUSTRALIAN DESIGN RULE 31/00 HYDRAULIC BRAKE SYSTEMS FOR PASSENGER CARS

5 Test prosedürleri (*) Kullanılan tescilli/özel test yapma SAE J661A kalite kontrol AMECA sertifikasyon JASO C fiziksel özellikler ISO 6310 Sıkıştırılabilirlik SAE J2468 Sıkıştırılabilirlik SAE J160 Boyutsal kararlılık Sıkıştırılabilirlik SAE J840 Bağlama kuvveti ISO 6132 Bağlama kuvveti SAE J2522 Global Etkinlik Değerlendirmesi SAE J2681 Sürtünme Davranışı Değerlendirmesi SAE J2430 BEEP Sertifikasyon SAE J2707 Aşınma Değerlendirmesi SAE J2521 fren gürültü (squeal) matrisi Soğuk bölümleriyle SAE J2521 Şasi dinamometre testi Ataletli dinamometre testi Test yolunda taşıtı test etme Otobanda taşıtı test etme Şehir trafiğinde taşıtı test etme AMS Fade Taşıt Testi Dağ Yolunda Taşıt Testi FMVSS 105 Frenleme Sistemi (>3500 Kg) FMVSS 135 Frenleme Sistemi (<3500 Kg) ECE Reg 13 Orjinal Taşıt Tip Onayı ECE Reg 90 Yenilenen Balata Onayı Sürtünme katsayısının (COF) değerlendirilmesi Kenar kod sertifikasyonu Özgül Aşınma Oranı Çevre sıcaklığında sıkıştırılabilirlik Yüksek sıcaklıklarda sıkıştırılabilirlik Isı Transfer Oranı Sıcaklık altında şişme Isı altında büyüme Balatanın iç kesme kuvveti Bağlama tabakasında kesme kuvveti Dinamik yüklenmede yapısal integreti Sürtünme davranışı FMVSS 105 & 135 değerlendirme Zayıflama Davranışı Farklı Sıcaklıklarda Aşınma Sürüş koşullarında aşınma Squeal gürültü değerlendirmesi Düşük sıcaklıklarda squeal gürültü değerlendirmesi Sürüş koşullarında squeal gürültü değerlendirmesi Moan ve groan değerlendirmesi Teker toz üretimi Off-brake DTV üretimi Aşınma odaklı DTV Off-brake sürüklenmesi Pedal hissi Park lot paslanma Pas giderme karakteri

6 Taşıtla ile test etme Dinamometre ile test etme Örnek test etme Ölçekli test etme SAE J661A kalite kontrol AMECA sertifikasyon JASO C fiziksel özellikler ISO 6310 Sıkıştırılabilirlik SAE J2468 Sıkıştırılabilirlik SAE J160 Boyutsal kararlılık Sıkıştırılabilirlik SAE J840 Bağlama kuvveti ISO 6132 Bağlama kuvveti SAE J2522 Global Etkinlik Değerlendirmesi SAE J2681 Sürtünme Davranışı Değerlendirmesi SAE J2430 BEEP Sertifikasyon SAE J2707 Aşınma Değerlendirmesi SAE J2521 fren gürültü (squeal) matrisi Soğuk bölümleriyle SAE J2521 Şasi dinamometre testi Ataletli dinamometre testi Test yolunda taşıtı test etme Otobanda taşıtı test etme Şehir trafiğinde taşıtı test etme AMS Fade Taşıt Testi Dağ Yolunda Taşıt Testi FMVSS 105 Frenleme Sistemi (>) FMVSS 135 Frenleme Sistemi (<) ECE Reg 13 Orjinal Taşıt Tip Onayı ECE Reg 90 Yenilenen Balata Onayı

7 FREN TESTLERİ Fren sistemlerinin etkinliği, taşıt hızına bağlı olarak durma mesafesi veya negatif ivme ve devreye girme zamanı ile ölçülmektedir. Bu etkinliğin belirlenmesi muhtelif deneylerle gerçekleştirilmektedir. Bir fren disk karakteristiğini belirlemek için genellikle sekiz parametre incelenir. Bunlar; Termik şok, Termik yorulma, Termik titreşimler (Judder), Mekanik titreşimler, Mekanik gerilmeler, Distorsiyonlar, Aşınma, Birleşik disk ve balata frenleme performansı (AK 1 ve AK 2 )dır [16]. AK: Avrupa daki otomotiv mühendisleri tarafından geliştirilen bir dinamometre testidir. Bu test, genel olarak balata performansının tespitinde kullanılır. Abdullah Demir, Doktora Tezi, 2009

8 Automotive Handbook, 2002 EU Directive 71/320 EEC and ECE Regulations EEC: Avrupa Ekonomik Topluluğu (European Economic Comminity) ECE: Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu, United Nations, Economic Commission for Europe

9 Automotive Handbook, 2002 EU Directive 71/320 EEC and ECE Regulations

10 EU Directive 71/320 EEC and ECE Regulations Automotive Handbook, 2002

11 EU Directive 71/320 EEC and ECE Regulations Automotive Handbook, 2002

12

13

14 AD, Doktora- İlk 6. aylık rapor

15 -ÖRNEK- DİNAMOMETREDE YAPILAN BİR ARAŞTIRMA TESTİ MODEL DİSK VE KAPLANMIŞ DİKLERİN FRENLEME PERFORMANSI

16 FREN TESTİ ATALET DİNAMOMETRESİ Hidrolik ya da havalı frene sahip binek taşıtların testlerinde kullanılan ataletli dinamometreler; disklerin hızlı sürtünme katsayısı analizlerinden FMVSS 105 ya da 135 simülasyonlarına kadar çeşitli testlerin yapılması için kullanılan bir fren test ünitesidir. Dinamometrelerde; performans, dayanıklılık, kapasite ve gürültü testleri yapılan en yaygın testlerdir. OEM balata tedarikçileri ve kompanent üreticileri tarafından kullanılan atalet dinamometre prosedürlerinin bir çoğu (SAE, JASO, ISO, AK, FMVSS, JIS ya da özel) tek-uçlu dinamometrelerde gerçekleştirilmektedir. Abdullah Demir, Doktora Tezi, 2009 FMVSS (Federal Motorlu Taşıtlar Emniyet Standartları) SAE (Otomotiv Mühendisleri Birliği) ISO (Uluslararası Standartlar Organizasyonu) ECE (Avrupa Birleşmiş Milletler Ekonomik Komisyonu) JASO: Japan Automobile Standards Organization Japon Otomobil Standartları Org. JIS: Japanese Industrial Standards Japon Endüstriyel Standartları JAMA: Japan Automobile Manufacturers Association Japon Otomobil Üreticileri Birliği JSAE: Society of Automotive Engineers, Japa Japon Otomotiv Mühendisleri Birliği FMVSS - (Federal Motor Vehicle Safety Standards) Federal motorlu taşıt güvenlik standartları Makine Mühendisliği Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

17 Atalet dinamometresi, değişken hızlı bir atalet volanının kontrolünü yapabilen bir elektrik motorundan (daha spesifik olarak frenleri test edilecek taşıtın maksimum hızı ile ilgili olarak dönme hızını üreten) oluşur. Atalet dinamometrelerinin miline sabitlenmiş volanlar taşıt kütlelerinin aks miline indirgenmiş halini temsil eder. Atalet dinamometreler; ana tahrik ünitesi, atalet uygulama kısmı, fren kısmı, soğutucu hava sistemi, bilgisayar kontrol konsolu, test için fren kompanentlerinden ve sabitleme parçalarından oluşur. Ana tahrik ünitesi, taşıtın kinetik enerjisini simüle eden kütle ataletlerini hızlandırmak ve akabinde kütlenin hızını azaltmak ya da durdurmak için uygulanan frenlemeyi sağlar. Motor, sabit hızlı yokuş aşağı inişleri simüle etmek için frenlemelerde de kullanılabilir [77]. Şayet fren dönmeksizin uygulanırsa, park freni kuvvetleri ölçülebilir. Ölçümlerde kullanılan sensörlerle; hız, tork, basınç, akışkanın yer değiştirmesi ve sıcaklık gibi parametreler ölçülebilir. AD, Doktora Makine Mühendisliği Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

18 FREN TESTİ ATALET DİNAMOMETRESİ AD, Doktora Makine Mühendisliği Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

19 FREN TESTİ ATALET DİNAMOMETRESİ Testlerde kullanılan atalet dinamometresinin teknik spesifikasyonları ve ölçüm parametreleri No Tanımlamalar Üretici Modeli Seri No Tam ölçek standartları Birimler Belirsizlik (+%T.Ö.) Belirsizlik (+Birim) Tam ölçek metrik Birim 1 Hava hızı RM Young 27105R-2400 Jenerator AS17A 55 m/h % 1,44 0,79 88,55 km/h 2 Maksimum atalet Link Engineering 68 slug ft² % 0,44 0,30 92,82 kgm² 3 Baz atalet 8 slug ft² 10,20 kgm² 4 Atalet aralıkları 28 at 2.2 slug ft² 2,99 kgm² 5 Motor gücü General Motors 100 hp 74,57 kw 6 Basınç Sensotec TJE TJG psi % 0,31 9,33 206,70 bar 7 Açısal hız SICK STEGMANN DRS25-4F rpm % 0,29 5, ,00 dev/dak 8 Sıcaklık Link Engineering Co CAQ TL17A F % 0,54 13, ,56 C 9 Tork Siebe Lebow K ft*lbs % 0,34 14, ,12 Nm 10 Aşınma Mitutoyo Çeşitli Çeşitli 1 in % 0,34 0,00 2,54 cm 11 Akışkan hacmi Balluff BTL-5-A21-M FD17 2,4409 in³ % 0,30 0,01 40,00 cm³ AD, Doktora Makine Mühendisliği 12 Kapasitif prob Capacitec 4008-P115 0,100 in % 0,24 0, ,00 mikron Yrd. Doç. Dr. Abdullah DEMİR

20 DİNAMOMETRE TESTLERİ ÖNCESİ HAZIRLIK SAFHASI Disklerin Yanal Salgısının Ölçülmesi Tartma İşlemi Disk Kalınlığının Ölçülmesi 1.6 lt. ZZE lt. ZZE111 Disk Balata Parça No Kalınlık [mm] Minimum kalınlık sınırı [mm] Disk çapı [mm] Balata kavis açısı [ ] - Dış: İç: 47 Diskin çarpılma limiti [mm] 0.05 AD, Doktora

21 DİNAMOMETRE TESTLERİ ÖNCESİ HAZIRLIK SAFHASI Disklerin Yanal Salgısının Ölçülmesi Disk üreticilerine bağlı olarak bir diskin maksimum yanal salgısı 0,05 ile 0,13 mm arasında olabilmektedir [73]. Aşırı salgı, diskin aşınmasına ve bu aşınmaya bağlı olarak disk kalınlık değişimine neden olabilir. AD, Doktora

22 DİNAMOMETRE TESTLERİ ÖNCESİ HAZIRLIK SAFHASI Tartma İşlemi: Diskler hassas bir terazi ile tartılır. Disk Kalınlığının Ölçülmesi: Disklerin kalınlık değişimleri, dinamometre testinden önce hem diskin iç hem de dış kısmından 90 ar derecelik açılarda dört konumdan bir dijital mikrometre ile ölçülür. Kia

23 =Örnek Bir Dinamometre Testi= SAE J2522 Dynamometer Global Brake Effectiveness Technical overview of brake performance testing for Original Equipment and Aftermarket industries in the US and European markets

24 SAE J2522 Dynamometer Global Brake Effectiveness SAE J2522 dinamometre genel fren etkinlik testi

25 SAE J2522 Dinamometre Genel Fren Etkinlik Testi (AK Master Test) Dinamometrede disk-balata ikilisinin sürtünme davranışını; ön alışma etkinliği, hız hassasiyeti, sıcaklığa bağlı fren zayıflaması direnci, etkin sürtünme davranışının yeniden oluşturulması ve sürtünme kararlılığı gibi aşamalarda kapsamlı bir biçimde incelemek için SAE J2522 test standardı seçildi. SAE J2522 Dinamometre Genel Fren Etkinlik Testi (AK Master Test); soğuk, ıslak etkinlik, park freni değerlendirmesi ve rampa uygulamalarına sahip çeşitli test versiyonları için ana yaklaşımları oluşturur [76]. Sürtünme davranışının değerlendirilmesinde aşağıda belirtilen kavramlar kullanılır: Ön alışma etkinliği (Green effectiveness) Hız hassasiyeti (Speed sensitivity) Sıcaklığa bağlı fren zayıflaması direnci (Fade resistance) Etkin sürtünme davranışının yeniden oluşturulması (Friction recovery) Sürtünme kararlılığı (Friction stability) AD, Doktora

26 Fren uygulaması esnasında fren koşulu; green, post-burnish, pre-fade, hot (sıcak) post-fade, post-recovery Burnish: Also referred to as bedding or run-in Commonly used in dynamometer and vehicle testing procedures to establish a uniform contact surface between the friction material and the rotor/drum AD, Doktora Recover: Typically, friction material will lose effectiveness as temperature increases. The recovery section is used to identify how quickly a material can "recover" to baseline characteristics.

27 DİNAMOMETREDE YAPILAN BAZI ÖLÇÜMLER VE İNCELEMELER

28 Frenlerdeki İncelemeler Frenleme esnasındaki sıcaklıklar, Aşınma, sürtünme ve sürtünme katsayısı, Fren sıvısı sıcaklığı, Fren zayıflaması sınırı, Termik çatlaklar, Termik genleşme, Disk kalınlık değişimi [DTV], konikleşme ve çarpılma, Kızgın nokta ve kızgın bant oluşumu ve kritik hız sınırının tespiti. AD, Doktora- İlk 6. aylık rapor

29 DİNAMOMETREDE YAPILAN BAZI ÖLÇÜMLER DTV nin Ölçülmesi Üniform olmayan çevresel disk kalınlığı, mekanik odaklı (termik odaklı olmayan) düşük frekanslı titreşimlere (cold judder) ve fren torkunda değişimlere neden olur. Disk kalınlığındaki mikroskobik değişiklikler yüzey işlemleri esnasında oluşabilmektedir. Çevresel DTV nin temel sebebi; disk-balata arayüzünde çevresel ve kesintili temastan kaynaklanır. Yan yüzey çarpıklığı da, fren diskinin kenardankenara eksenel doğrultuda yer değiştirmesi olarak tanımlanmaktadır [19]. Yanal çarpıklıklar DTV ye neden olur. DTV li bir disk, balatada iç ve dış hareketler oluşturarak, değişen frenleme kuvvetine sebep olabilmektedir. Genellikle disklerdeki kalınlık değişimlerinin ölçülmesinde 6 adet kapasitif prop kullanılmaktadır. AD, Doktora

30 DİNAMOMETREDE YAPILAN BAZI ÖLÇÜMLER DTV ölçümünde kullanılan kapasitif propların teknik özellikleri Tanımlama PR SL Yer Link Üretici Capacitec Mevcut kanallar 3 Kullanılan kanallar 16 Model 4008-P115 Seri 4.00E+06 Tam ölçekli standart inç 0,1 Genişletilmiş belirsizlik (+birim) 0,0002 Tam ölçekli metrik mikron 2,540 AD, Doktora

31 DİNAMOMETREDE YAPILAN BAZI ÖLÇÜMLER Fren Tork Değişimi (BTV) Geometrik düzensizlikler, düzensiz aşınma, sürtünme tabakası ve ısınma, sürtünme karakteristikleri ve sürtünme seviyesi gibi durumlar BTV yi tetikleyen ana nedenlerdir. BTV yi oluşturan mekanik etkiler, sadece imalat toleranslarına değil aynı zamanda tribolojik konulara da bağlıdır. Yüksek sıcaklık gradyentleri ile disk malzemesinin düzensiz termik genleşmesinden dolayı geçici DTV ler oluşabilir. BTV temel olarak; balata sertliği, frenleme kuvveti, sürtünme katsayısı, uygulama basıncı ve DTV gibi parametrelerden etkilenir. BTV değişimleri titreşimler olarak ortaya çıkar. Yapılan bir çalışmada BTV nin, fren basınç değişimleri (BPV) ile orantılı olduğu belirtilmiştir [22]. AD, Doktora

32 AMS FREN TESTİ

33 the AMS test is an international well recognized test named after the German automotive journal Auto Motor Sport it is a simple brake performance test basically the test should simulate a mountain test of a full loaded car main test parameters: stopping distance, rotor temperature (front, rear) but much more data are acquired: e.g. pedal travel, deceleration, velocity, brake pressure Dr. Andreas Giese, The AMS Braking Test, Director Global Engineering Test, 2009

34 AMS Test Definition Test Procedure: 10 brake stops from 100 to 0 km/h: 1. max. acceleration to 100 km/h 2. max deceleration (ABS-braking on the wheels) until 0 km/h 3. perform next stop (go to 1.) vehicle must be fully loaded (max. gross vehicle weight) Tinitial= C Dr. Andreas Giese, The AMS Braking Test, Director Global Engineering Test, 2009

35 AMS Test 10-Stop Procedure Dr. Andreas Giese, The AMS Braking Test, Director Global Engineering Test, 2009

36 AMS Test Basic Test Result Dr. Andreas Giese, The AMS Braking Test, Director Global Engineering Test, 2009

37 ABS TADİLATI VE TESTİ Frenlerle İlgili Teknik Mevzuat 71/320/AT 30 Temmuz 2004 Tarihinde Devreye Girdi

38 N1 sınıfı ABS siz Van dan, Çift devre - çapraz fren sistemi. Vakum takviyeli merkez silindir. Önler havalandırmalı disk, arkalar otomatik ayarlı disk. (ABS ve EBD opsiyonel.) M2 veya M3 sınıfı Araca dönüşüm için ABS gereklidir. Çift devre - çapraz fren sistemi. Vakum takviyeli merkez silindir. Önler havalandırmalı disk, arkalar otomatik ayarlı disk. ABS ve EBD standart. MİNİBÜSE ABS TAKILMASI 71/320/AT ye göre M2, M3, N2, N3, O3 ve O4 sınıfı araçlarda ABS zorunludur. Sonradan ABS Takılmış Minibüslere Fren Test Raporu Verilmesi, 30 Kasım 2010, FRENTEKNİK MİNİBÜSE SONRADAN ABS TAKMA Sonradan ABS takılan N1 sınıfı araca AİTM ye göre Fren Test Raporu verilebilmesi için gerekli şartlar aşağıda sıralanmıştır: Araca ABS li standart modelin ABS sinin aynısı takılır, ABS takıldıktan sonra ABS-Diyagnostik cihazla bağlantı doğruluğu kontrol edilir, ABS Doğrulama Test Pisti üzerinde ABS Doğrulama Testi uygulanır.

39 Sonradan ABS Takılmış Minibüslere Fren Test Raporu Verilmesi, 30 Kasım 2010, FRENTEKNİK

40 ABS Ön Dingil Sensör Denetimi Sonradan ABS Takılmış Minibüslere Fren Test Raporu Verilmesi, 30 Kasım 2010, FRENTEKNİK

41 Arka Dingil Sensör Denetimi ABS Donanım Denetimi Bilgisayarlı Donanım Adaptör Sonradan ABS Takılmış Minibüslere Fren Test Raporu Verilmesi, 30 Kasım 2010, FRENTEKNİK

42 Testing of ABS systems (Jurgen, 1995) Before a new ABS system can be launched, manufacturers perform stringent tests on special prepared test tracks. These tests include: Straight line stopping; Braking in a turn; Braking on a surface with split friction coefficient (e.g. an oil patch hit by one side of the vehicle); Transitional road surface testing consisting of a checkerboard arrangement of low/high an high/low coefficient surfaces to check the dynamic response of the ABS; Lane change or obstacle avoidance manoeuvring while braking. Edited by Julian Happian-Smith, An Introduction to Modern Vehicle Design, 2002 H. Morris, Control systems in automobiles Checkerboard: Dama Tahtası

43 ABS Doğrulama Test Pisti Sonradan ABS Takılmış Minibüslere Fren Test Raporu Verilmesi, 30 Kasım 2010, FRENTEKNİK

44 ABS Doğrulama Test Pisti Sonradan ABS Takılmış Minibüslere Fren Test Raporu Verilmesi, 30 Kasım 2010, FRENTEKNİK

45 Minibüs Görünümlü Kamyonetin Minibüse Dönüşümü VERİLEN RAPOR Verilen Fren Test Raporu üzerinde kullanılan ABS Elektronik Kumanda Ünitesinin (Beyin) Seri Numarası yazılmalıdır. Bu şekilde; ABS nin en önemli parçasının aracın künyesine işlenmesi ve Gelecekte olabilecek (aynı ABS kitinin başka araçlara takılarak Tadilat Onayı alınması gibi) bazı kötü niyetli girişimlerin başından önlenmesi. Sonradan ABS Takılmış Minibüslere Fren Test Raporu Verilmesi, 30 Kasım 2010, FRENTEKNİK

46 FREN SİSTEMİNDEKİ TADİLATLAR İLE İLGİLİ SORU VE CEVAPLAR

47 Tadilat Nedir? Araç Üzerinde Yapılan Hangi Tür Değişiklikler Tadilat Sayılmaz Tadilat: Bir araç üzerinde imalatından sonra veya hizmet süresinde, aracın niteliğini değiştirecek şekilde yapılan işlem tadilattır. Bir aracın motor ve şasi değişikliği dışında kısmi komplelerinin aynı karakterdeki orijinalleri veya tip onayı kapsamında bulunan ana üreticinin onayladığı alternatifleri ile değiştirilmesi tadilat kapsamında değildir. Ancak Karayolları Trafik Kanununun 32. maddesi hükümleri saklıdır [AİTM EK IV]. 30 Ocak 2002 tarihli resmi gazetede yayınlanan 71/320/AT Fren Mevzuatı nın 30 Temmuz 2004 tarihinde devreye girmesi neden önemlidir? Bu teknik mevzuat: Araç üreticileri, Tekerlek freni üreticileri, Römork dingili üreticileri, Balata üreticileri, Test kuruluşları, Araç servisleri ve Fren servisleri için bir önemlidir. Teknik Değişiklik: Ülkemizde araçların üzerinde yapılabilecek Teknik değişiklikler Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından 21 Ekim 2004 tarihinde yayınlanan ve 21 Nisan 2005 de devreye giren Araç İmal ve Tadil Montaj Yönetmeliğinde (AİTM) tanımlanmıştır. Bu yönetmeliğe göre her türlü teknik değişiklik konu ile ilgili olarak daha önce bakanlık tarafından yetkilendirilmiş olan Teknik Hizmet Kuruluşu (Teknik Servis) tarafından raporlanmış olması gerekmektedir. Teknik onay gerektiren bu değişikliklerin kapsamı en basit dış ayna veya jant/lastik değişikliğinden başlamakta, en karmaşık motor gücü artırma yöntemlerine kadar gitmektedir.

48 Fren Sistemini Dolaylı Etkileyen ve AİTM de Tanımlı Tadilatlar Nelerdir? Farklı sayıda hız kademesi olan dişli kutusu takılması, otomatik vites takılması veya otomatik vitesten düz vitese dönüşüm, farklı dönüştürme (tahvil) oranlı diferansiyel takılması N kategorisi kapalı kasa (van, panelvan) araçtan M kategorisine dönüşüm Çekiciden kamyona dönüşüm (şasi uzatıldığı takdirde) Kamyonlarda şasi uzatma/çeker dingilin geriye alınması Kamyondan çekiciye dönüşüm (şasi boyu kısaltıldığı takdirde) Kamyonlarda şasi kısaltma/çeker dingilin öne alınması Çeki kancası ilavesi (Araçta römork için fren donanımı var ancak tesisatın uygunluk teyidi) Çeki kancası ilavesi (Çekiciye dönüşen araçta römork fren donanımı sonradan eklenmişse) N3 sınıfı araca 3. dingil eklenmesi Çok dingilli araçtan dingil çıkartılması Dingil kaldırma mekanizması takılması Araca Sonradan ABS Takılması İstenirse Ne Yapılmalıdır? ABS güvenlik artırıcı bir sistemdir. ABS nin doğru çalışması için kuralına göre takılması ve denenmesi gereklidir. Kuralına uygun olmayan ABS montajı; aracı güvenli bir şekilde durdurmak bir yana, kazaya neden olacak kadar tehlikelidir. Bu nedenle sonradan ABS takılması durumunda mutlaka Fren Test Raporu, Proje ve TSE onayı şartları sağlanmalıdır. 71/320/AT tip onayı olan araçlarda ABS nasıl bir hüküm görmektedir? 71/320/AT teknik mevzuatının devreye girdiği tarihi itibariyle üretilen ve ithal edilen; M2, M3, N2, N3, O3 ve O4 sınıfı ticari araçlarda ABS zorunludur. Bu zorunluluk kapsamındaki araçlardaki ABS sökülemez veya iptal edilemez. Bu kapsam dışında olan M1 ve N1 sınıfı araçlardaki ABS, Teknik Servis Raporu ve TSE onayı ile iptal edilebilir (ABS yoksa takılabilir).

49 71/320/AT Teknik Mevzuatına Göre ABS li Fren Zorunluluğu Olmayan Araç Sınıfları: M1 (Sürücü dışında en fazla sekiz kişilik oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik motorlu araçlar) ve N1 (Azami yüklü ağırlığı 3,5 tonu aşmayan, motorlu yük taşıma araçları) sınıfı araçlarda AB zorunlu değildir. 71/320/AT Teknik Mevzuatı Balata Üreticileri için Neler Getirmiştir 71/320/AT ye göre fren testleri Fren test laboratuarı Asbestsiz balata ECE R 90 Seri üretim onaylı balata Onaylı yedek parça balata (E,e) Fren Sisteminde Yapılan Hangi Değişiklik Ve İşlemler Tadilat Sayılmaz: A) Aracın fabrika çıkışı kullandığı parçanın dışında; Araç üreticisinin onayladığı alternatif parça kullanımı (tip onay kapsamındaki, balatalar, valfler, vs..) E belgeli yedek parça fren balatası kullanımı, Aynı ölçülerde kampana veya disk kullanımı, Aynı standartlarda fren hortumu ve borusu kullanımı durumlarında bu değişiklikler, B) Araç üreticisinin onayladığı şekilde fren bakımı ve ayarı yapıldığında bu işlemler, tadilat sayılmaz.

50 EKLER µ-split µ-jump

51 When the brakes are applied on an asymmetrical road surface (for instance, left wheels on dry asphalt, right wheels on ice), the result is vastly different braking forces at the front wheels. This difference induces a turning motion (yaw moment) around the vehicle's vertical axis. When a heavy passenger car with ABS is braked, the resulting yaw sets in slowly and the driver has time for corrective steering maneuvers. On smaller cars, the ABS must be supplemented by an additional yawmoment buildup-delay device (GMA) to ensure that control is maintained during panic stops on asymmetrical surfaces. GMA delays the pressure buildup in the wheel cylinder of the front wheel with the higher coefficient of braking force at the road surface ("high" wheel). Buildup of yaw moment induced by large differences in friction coefficients Braking-force, μhf Coefficient of friction. 1 "High" wheel, 2 "Low" wheel. Myaw Yaw moment, FB

52 µ-split fren testi Yolun sağında ve solunda farklı yol tutuş özellikleri sağlayan değişken zeminli pistte yapılan testler µ-split fren testi olarak isimlendirilir. Yani aracın bir tarafındaki lastikler tutunma katsayısı yüksek (kuru asfalt gibi) olan bir yüzeyde iken diğer kısmındaki lastikler tutunma katsayısı düşük olan (buz gibi) bir yüzeydedir. Bu testle, aracın ağırlık merkezi etrafındaki savrulma momentine tepkisi ölçülmeye çalışılır. Auto motor & sport tarafından yapılan µ-split testinde, araç 100 km/h de frenlenir. µ-split diye tanımlanan testte kısa durma mesafesinin yanı sıra aracın dengede kalıp kalmadığına da bakılır. Bu test ile araç şeritte mi kalıyor yoksa yoldan mı çıkıyor? sorusuna cevap aranır. Abdullah Demir, otohaber

53 µ-split fren testi µ-split ABS TESTİ Alpay Lök, AİTM ve FREN MODİFİYE YAP, AMA GÜVENLİ OLSUN!,

54 µ-split fren testi µ-split ABS TESTİ µ-split testi sırasında izin verilen direksiyon düzeltmesi - En çok 120⁰ Alpay Lök, AİTM ve FREN MODİFİYE YAP, AMA GÜVENLİ OLSUN!,

55 This strategy also allows the vehicle to pull away under adverse conditions, such as when one side of the vehicle is on an icy slope (the so-called µ- split) or both wheels on the front or rear axle have limited grip (µ-jump). µ-split µ-jump

56

57

58 Braking During Straightline Driving Braking while traveling in a straight line enables the evaluation of braking deceleration and vehicle stability without any initial lateral acceleration. Brake pressure can be regulated by the driver or using mechanical aids such as pedal supports or braking machines. The driver s steering inputs can either be free control or fixed control inputs. Road surface conditions are uniform, and can range from dry to wet or low friction surfaces such as snow or ice. Braking under μ-split or μ-jump conditions is generally used to evaluate the function of automatic lockup prevention devices. Investigations under these conditions can be used to determine the effort required on the part of the driver to maintain vehicle control [33]. Chassis Handbook: Fundamentals, Driving Dynamics, Components,...

59 Stability Scenarios The stability scenarios are represented by three different scenarios; μ-split braking, obstacle avoidance and highway exit. The first scenario represents a panic braking situation when the left wheels of the vehicle are experiencing a radically different grip than the right side wheels. The second scenario represents a panic steering situation to avoid an obstacle in the road. The third scenario represents the situation of speeding in a highway exit. Examples of functions available on the market that support the driver in these scenarios are Antilock Braking Systems (ABS) as well as Electronic Stability Control (ESC).

60 Stability Scenarios The first scenario, the panic braking scenario, has been split up in two branches, one open and one closed loop. The main motivations for the open loop manoeuvre (locked steering wheel) are repeatability and avoidance of a test driver's performance in the test. This is not the standard procedure to execute this manoeuvre and some technical difficulties need further investigations. For the closed loop counterpart, i.e. involving a test driver, it needs to be established that the test driver does not influence the performance before a final decision regarding closed and open loop is taken.

61 EKLER Araçların Sınıflandırılması - AITM

62 AİTM - Sınıflandırma 1.1- L Kategorisi Araçlar: 4 ten az tekerleği bulunan motorlu araçlardır L 1 kategorisi araçlar: Silindir hacmi 50 cm 3 den az veya eşit ve yapısı bakımından azami hızı 45 km/h ı geçmeyen 2 tekerlekli motorlu araçtır L 2 kategorisi araçlar: Silindir hacmi 50 cm 3 den az veya eşit ve yapısı bakımından azami hızı 45 km/h ı geçmeyen 3 tekerlekli motorlu araçtır L 3 kategorisi araçlar: Silindir hacmi 50 cm 3 den büyük ve yapısı bakımından azami hızı 45 km/h ı geçen 2 tekerlekli motorlu araçtır L 4 kategorisi araçlar: Silindir hacmi 50 cm 3 den büyük, yapısı bakımından azami hızı 45 km/h den fazla ve (ABOD) eksenine göre asimetrik olarak yerleştirilmiş 3 tekerlekli motorlu araçtır L 5 kategorisi araçlar: Silindir hacmi 50 cm 3 den büyük, yapısı bakımından azami hızı 45 km/h dan fazla, azami yüklü ağırlığı Kg dan az veya eşit ve (ABOD) eksenine göre simetrik olarak yerleştirilmiş 3 tekerlekli motorlu araçtır Elektrikli araçlarda akü hariç, yüksüz ağırlığı 350 kg dan, azami tasarım hızı 45 km/h den, kıvılcım ateşlemeli motorlarda silindir kapasitesi 50cm 3 den ve azami net gücü 4kw dan fazla olmayan hafif dört tekerlekli araçtır. Bu araçlar moped kapsamında değerlendirilir Bu Ekin madde sı dışında kalan elektrikli araçlarda akü hariç, yüksüz ağırlığı 400 kg dan (eşya taşıma amaçlı olanlar 550 kg) ve azami net motor gücü 15 kw dan fazla olmayan dört tekerlekli motosiklettir. Bu araçlar üç tekerlekli motosikletler kapsamında değerlendirilir. Kaynak: AİTM Araç boyuna orta düzlemi (ABOD)

63 AİTM - Sınıflandırma 1.2- M Kategorisi Araçlar: En az dört tekerlekli, motorlu yolcu taşıma amaçlı araçlardır M 1 kategorisi araçlar: Sürücü dışında en fazla sekiz kişilik oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik motorlu araçlardır M 2 kategorisi araçlar: Sürücü dışında sekizden fazla oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik ve azami kütlesi 5 tonu aşmayan, motorlu araçlardır M 3 kategorisi araçlar: Sürücü dışında sekizden fazla oturma yeri olan, yolcu taşımaya yönelik ve azami kütlesi 5 tonu aşan, motorlu araçlardır. Kaynak: AİTM

64 AİTM - Sınıflandırma 1.3- N Kategorisi Araçlar: En az dört tekerlekli, motorlu yük taşıma araçlarıdır N 1 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 3,5 tonu aşmayan, motorlu yük taşıma araçlarıdır N 2 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 3,5 tonu aşan, 12 tonu aşmayan, motorlu yük taşıma araçlarıdır N 3 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 12 tonu aşan, motorlu yük taşıma araçlarıdır Bir yarı römorku veya merkezi dingilli römorku çekmek için tasarlanmış bir çekici araçta, aracın sınıflandırılmasında kullanılacak kütle; işler durumda çekicinin kütlesine, yarı römork veya merkezi dingilli römork tarafından çekici araca uygulanan azami statik düşey yüke tekabül eden kütle ve (uygulanabilirliği varsa) çekici araca yüklenebilecek azami kütlenin eklenmesiyle hesaplanır Yolcu taşımak için belirlenmemiş özel araçların donatımları N Sınıfı araçlardaki gibi yük olarak kabul edilir. Kaynak: AİTM

65 AİTM - Sınıflandırma Kaynak: Taşıt Konstrüksiyonu / Göktan /

66 AİTM - Sınıflandırma 1.4- O Kategorisi Araçlar: Römorklar (yarı römorklar dahil) O 1 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 0,75 tonu aşmayan römorklardır O 2 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 0,75 tonu aşan, 3.5 tonu aşmayan römorklardır O 3 kategorisi araçlar: Azami kütlesi 3,5 tonu aşan 10 tonu aşmayan römorklardır O 4 Kategorisi Araçlar: Azami kütlesi 10 tonu aşan römorklardır Bir yarı römork veya merkezi dingilli römorkta, aracın sınıflandırılmasında kullanılacak azami kütle, çekici araca bağlı ve azami yükte iken, yarı römork veya merkezi dingilli römorkun dingili/dingilleri tarafından yere uygulanan statik düşey yüke tekabül eder. Kaynak: AİTM

67 AİTM - Sınıflandırma 1.5- Arazi tipi araçlar (G sembollü) N 1 kategorisi araçlardan azami kütlesi 2 ton u aşmayanlar ve M 1 kategorisi motorlu araçlar, aşağıdaki koşullara uygun iseler, arazi tipi araç olarak kabul edilir: - En az bir ön dingili ve en az bir arka dingili eşzamanlı tahrikli olarak tasarlanmış, bir dingilinin tahriki ayrılabilen araçlar dahil, - En az bir diferansiyel kilit mekanizması veya buna benzer işleve de en az bir mekanizması varsa ve tek araç için hesaplanan %30 luk bir eğimi tırmanabiliyorsa. Ek olarak, aşağıdaki 6 koşuldan en az beşini de yerine getirmesi gerekir: -Yaklaşma açısı en az 25 derece olmalıdır. -Uzaklaşma açısı en az 20 derece olmalıdır. -Rampa açısı en az 20 derece olmalıdır. -Ön dingil altında, alt açıklık en az 180 mm olmalıdır. -Arka dingil altında, alt açıklık en az 180 mm olmalıdır. -Dingiller arasında, alt açıklık en az 200 mm olmalıdır N 1 kategorisi araçlardan azami kütlesi iki tonu aşanlar ile N 2, M 2 veya M 3 kategorisi araçlardan azami kütlesi 12 ton u aşmayanların arazi tipi araç sayılabilmesi için, bir dingilinin tahriki ayrılabilen araçlar dâhil olmak üzere, bütün tekerleklerinin eşzamanlı tahrikli olması veya aşağıdaki 3 koşulu yerine getirmesi gerekir: - Bir dingilinin tahriki ayrılabilen araçlar dâhil, en az bir ön dingili ve en az bir arka dingili eşzamanlı tahrikli olarak tasarlanmış, -En az bir diferansiyel kilit mekanizması veya buna benzer işlevde en az bir mekanizması olan, -Tek araç için hesaplanan %25 lik bir eğimi tırmanabilen. Kaynak: AİTM

68 AİTM - Sınıflandırma 1.5- Arazi tipi araçlar (G sembollü) [Devam] M 3 kategorisi araçlardan azami kütlesi 12 ton u aşanlar ile N 3 kategorisi araçların arazi tipi araç sayılabilmesi için bir dingilinin tahriki ayrılabilen araçlar dâhil olmak üzere ya tekerleklerinin eşzamanlı tahrikli olması veya aşağıdaki koşulları yerine getirmesi gerekir: -Tekerleklerin en az yarısı tahrikli olan, -En az bir diferansiyel kilit mekanizması veya buna benzer işlevde en az bir mekanizması olan, -Tek araç için hesaplanan %25 lik eğimi tırmanabilen, -Aşağıdaki altı koşuldan en az dördünü yerine getiren; -Yaklaşma açısı en az 25 derece olmalıdır. -Uzaklaşma açısı en az 25 derece olmalıdır. -Rampa açısı en az 25 derece olmalıdır. -Ön dingil altında, alt açıklık en az 250 mm olmalıdır. -Arka dingil altında alt açıklık en az 250 mm olmalıdır. -Dingiller arasında alt açıklık en az 300 mm olmalıdır. Tekerlek orta düzlemi (TOD) Araç boyuna orta düzlemi (ABOD) 1- MOP Moped 2- MOS Skuter 3- MOT Motosiklet 4- LTT lastik tekerlekli traktör 5- ABOD araç boyuna orta düzlemi 6- TOD tekerlek orta düzlemi Kaynak: AİTM

69 EKLER Şasi Dinamometresi

70

71 Fren Test Standları The brakes are of decisive importance in maintaining high technical standards of vehicle safety; it is therefore imperative that the brake system be inspected on a regular basis. The German motor vehicle inspection prescribed by Paragraph 29 of the StVZO Road Licensing Regulations (FMVSS/CUR) employs brake test stands (roller dynamometers) for this purpose, as do automotive service centers for inspections and repairs. The braking forces monitored at the wheel's circumference provide the basis for evaluating the operation and effectiveness of the brake system. Brake stands employed for the inspections stipulated in Paragraph29 must conform to the "Regulations governing use, design and testing of brake test stands" as administered by the Federal Transport Minister. Determining braking force FBr via measurement of reaction torque MR 1 Vehicle tire, 2 Roller set with spacing a, 3 Motor with gear set, 4 Torque lever with length l, 5 Measurement sensor, 6 Display. Robert Bosch GmbH, 2002