ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS. (Ayrıbasım/Offprint)

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Dağlık Kilikia da Kentleşme ve Tarımsal Organizasyon Araştırmaları 2011 Surveys on Urbanization and Agricultural Organization in Rough Cilicia 2011 Ümit AYDINOĞLU Kültür ve Turizm Bakanlıg ı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüg ü izni ile Mersin iline bag lı Erdemli ve Silifke ilçeleri arasındaki dag lık bölgede, Antik Dönem e ait yerles imler, bunların olus turdukları bölgesel yerles im düzenlemesi ve bunun olus masında önemli bir rolü olan tarımsal organizasyonu ortaya çıkarabilmek amacıyla bas latılan arkeolojik yüzey aras tırmaları 2011 yılında da sürdürülmüs tür yılında gerçekles tirilen arazi çalıs maları, yeni tespitler yapmaya deg il, tespiti yapılmıs yerles imlerin yayına yönelik belgelenmesi çalıs malarını hedeflemis tir. Bu kapsamda, aras tırma alanındaki bazı kırsal yerles imlerde kapsamlı inceleme ve belgeleme çalıs maları yapılmıs tır. Kanytella antik yerles imi, bu çalıs maların gerçekles tig i alanlardan biridir. Kanytella, Dag lık Kilikia Bölgesi nin dog usunda, bugün Mersin ilinin yaklas ık olarak 60 km. batısında ve Mersin Silifke karayolunun 3 km. içerisinde yer almaktadır. Yerles im konum olarak burada bulunan ve obruk olarak adlandırılan büyük bir yer çöküntüsünün etrafına kurulmus tur (Res. 1). Kanytella da Hellenistik Dönem de bas layan iskânının sonraki dönemlerde de varlıg ını devam ettirdig ine yönelik çok sayıda kanıt bulunmaktadır ve bugün yüzeyde görülen kalıntıların çog u yerles imin Roma ve Geç Antik Dönem de yog un olarak iskan gördüg üne is aret etmektedir. Obruk kenarında iyi korunmus durumdaki kilise kalıntılarından anlas ıldıg ı kadarıyla yerles im Geç Antik Dönem de büyümüs ve farklı bir karakter kazanmıs olmalıdır. Bu döneme ait kiliselerin yanı sıra çok sayıdaki evin ve zeytinyag ı atölyesinin varlıg ı, yerles imin bu evrede önemli bir üretim merkezi oldug una is aret eder. Kanytella nın Roma Dönemi yerles imine ait az sayıda kalıntı yüzeyde izlenebilmektedir. Bunlar arasında en dikkat çekici olanlar, kentin nekropolis alanlarında bulunan mezarlardır. With the permission granted by the General Directorate of Cultural Heritage and Museums, the Ministry of Culture and Tourism, our archaeological surveys continued in 2011 within the mountainous area between Erdemli and Silifke of Mersin province. Their purpose has been to identify the ancient rural settlements and to establish the patterns shaped by these settlements as well as the agricultural organization, which took a significant part in their development. This year our campaign did not aim at making new discoveries but rather to document the previously identified sites. In this framework, we extensively examined some rural settlements within the region and documented them. The ancient site of Kanytella is one of them. It is located in the eastern part of Rough Cilicia 3 km. from the Mersin Silifke highway about 60 km. west of Mersin. The settlement is situated around the chasm here (Fig. 1). Abundant archaeological evidence reveals that the settlement that began in Kanytella in the Hellenistic period continued into the following ages, and the surface remains suggest the existence of intense settlements during the Roman period and Late Antiquity. Furthermore, well-preserved remains of a church by the chasm indicate that the settlement had developed in Late Antiquity and acquired a different character. In addition to the churches from this period, numerous dwellings and olive oil production facilities evidence a significant production centre. Few remains from the Roman period can be discerned on the surface of the Kantytella settlement. The most remarkable among those are the tombs. The available evidence suggested that the settlement was surrounded by a necropolis. Dense vegetation does not allow a comprehensive investigation of this area so only some monumental tombs have been studied until now. 178

3 Res. 1 Kanytella, havadan görünüm Fig. 1 Kanytella, aerial view Res. 2 Kanytella, T12 tapınak mezar Fig. 2 Kanytella, T12 temple tomb Yog un bitki örtüsü bu nekropolislerin ayrıntılı incelenmesine imkan tanımamıs tır ve bugüne kadar sadece burada bulunan bazı anıt mezarlar hakkında incelemeler gerçekles tirilmis tir. Yerles imde yapılan çalıs malar sonucunda, bu alanlarda çok sayıda mezarın incelemeleri gerçekles tirilmis tir. Bu çalıs malar sonucunda, yerles imde daha önceden önerilenin aksine ikiden fazla nekropolis alanı oldug u, bölgede daha önce örneg i bilinmeyen mezar ve mezar anıtlarının yerles imdeki nekropolislerde bulundug u anlas ılmıs ve daha önce bilinmeyen tapınak mezar ve mezar evleri tespit edilmis tir. Yerles imin sahip oldug u mezarlar, genis bir alana yayılmıs lardır ve farklı mezar tiplerini içermektedir. Bunlar arasında, tapınak mezarlar, mezar evleri ve mezar odaları, kaya mezarlar, lahitler ve bir eksedra mezar anıtı bulunmaktadır. Elde edilen veriler, yerles imin çevresinin nekropolis olarak kullanıldıg ı yönündedir. Daha önceki çalıs malardan farklı olarak yerles imde iki deg il daha fazla nekropolis alanı oldug u ve bunların, yerles imi çevreledikleri tespit edilmis tir. Kuzeye dog ru yükselen terasların nekropolis olarak özellikle tercih edildig i görülür ve yerles ime ve obrug a hakim bu nekropolis alanı sahip oldug u mezar çes itlilig i ile dikkat çekicidir. Burası, teraslar halinde yükselen kuzey yamaçlara yayılmıs yaklas ık 4,5 ha. alanı kaplamaktadır ve içerisinde çok sayıda farklı tipte mezar içerdig i tespit edilmis tir. Kanytella daki bir dig er nekropolis alanı ise yerles imin yaklas ık olarak 750 m. kuzey batısındaki yamaçlarda yer almaktadır ve burada çok sayıda serbest duran lahitin yanı sıra hyposoriumlu lahitler ve bir tapınak mezarın tespit edilmis olması dikkat çekicidir. Mezarların yog unlas tıg ı bir But as a result of studies made on site, we had a chance to examine several new tombs. Contrary to previous suggestions, we have identified more than two necropoleis that surrounded the settlement. In these were found tombs and mausolea with characteristics entirely different than others discovered previously. Scattered over a large area, new temple tombs and burial chambers were also discovered. The tombs feature different characteristics such as temple tombs, burial chambers, rock tombs, sarcophagi and a monumental exedra tomb. We observed that the terraces rising to the north and dominating the chasm were specifically preferred for the necropoleis, and they contained a rich variety of tombs types. The area terraced on the northern slopes covers around 4.5 ha., and in it many tombs of different types have been identified. One other necropolis in Kanytella was found on the slopes about 750 m. northwest of the site. It contained numerous individual sarcophagi as well as many sarcophagi with a hyposorium and a temple tomb. Another area with dense tombs identified southwest of the chasm, where also sarcophagi and monumental tombs are found, seems to have served as a quarry in ancient times. In the sinkhole named Çanakçı, located 350 m. west of the chasm, there is another necropolis with rock tombs. This is the most renowned necropolis of Kanytella, thanks to its reliefs. After the initial examinations in the necropoleis, we established 100 different tomb types. Three temple tombs in these necropoleis called T6, T12 and the tristyle prostyle temple tomb have already taken their place in various publications for their specific 179

4 Res. 4 Kanytella, lahit Fig. 4 Kanytella, sarcophagus Res. 3 Kanytella, mezar evi Fig. 3 Kanytella, burial chamber dig er alan ise obrug un güney dog usunda tespit edilmis tir ve lahit ve anıt mezarların bulundug u bu alanın aynı zamanda antik tas ocag ı olarak da kullanılmıs oldug u görülmektedir. Obrug un 350 m. batısında, Çanakçı olarak adlandırılan çöküntü alanda ise kaya mezarların bulundug u bas ka bir nekropolis vardır ve sahip oldug u kabartmalar nedeniyle Kanytella nın en tanınan nekropolisidir. Söz konusu nekropolislerde yapılan ilk incelemelerin sonucu yaklas ık 100 kadar farklı tiplerde mezar tespit edilmis tir. Bu nekropolislerde bulunan T6, T12 ve tristyle prostyle tapınak mezar olarak adlandırılan üç tapınak mezar sahip oldukları özellikleri açısından daha önce çes itli yayınlarda ele alınmıs lardır (Res. 2). Bir tapınak mezar ise yeni tespit edilmis tir. Yerles imde, mezar evleri de tespit edilmis tir (Res. 3). Bunlar, küçük tas lar ve harç dolgu kullanılarak ins a edilmis yapılardır. Bu tür mezarların üzerlerinin bir tonozla kaplı oldug u anlas ılmaktadır. Bazı örneklerde ise çatının üçgen görünümlü oldug u ve üzerlerinin ince bir tabaka harç ile kaplı oldug u görülür. Kanytella daki en yaygın mezar grubu lahitlerdir (Res. 4). Bunlar arazideki durus larına göre; hyposoriumlu, podyumlu, serbest duran lahitler, kaya lahitleri ve khamosorionlar olmak üzere çes itlilik göstermektedirler. Yapılan ilk tespitlerde en yaygın tipin podyumlu ve hyposoriumlu lahitler oldug u görülmektedir. Altında, düzgün kesilmis tas bloklarla ins a edilmis ya da anakayaya oyularak meydana getirilmis bir mezar odasına sahip bu mezarlarda, lahit mezar odasının üzerinde yer alır. Kanytella da az sayıda khamosorion ve kaya lahdi de tespit edilmis tir (Res. 5). Khamosorionlar anakayaya oyulan mezarın üzerinde üçgen kapak tas ıyan örneklerdir. Kanytella daki lahitlerin bir kısmının tekneleri ve kapakları üzerindeki bezemeler dönemlerinin ölü characteristics (Fig. 2). But one other temple tomb has been recently discovered. Also, burial chambers have been identified throughout the settlement (Fig. 3). These structures were built with small stones and mortar. It is understood that they were vaulted over. In some cases it was observed that the roof was a pitched type and covered with a thin layer of mortar. But the most common type of tombs in Kanytella is the sarcophagi (Fig. 4). The types of sarcophagi observed are those with a hyposorium, with a podium, individual sarcophagi, as well as rock sarcophagi and chamosoria. The initial evidence reveals that the prevailing types were the sarcophagi with podium and a hyposorium. In this type of tomb sarcophagi are located on top of the burial chamber, which is built either with ashlars or hewn into the bedrock. Also, a few chamosoria and rock sarcophagi have also been found in Kanytella (Fig. 5). Chamosoria have triangular lids on top of the tombs cut into the bedrock. On some of the sarcophagi decoration observed both on the basins and the lids provide significant evidence to explain the burial traditions of their period as well as to give essential criteria for their dating. The front sides of the sarcophagi were decorated even though some have decoration on the lateral sides as well. The most common decorations are bunches of grapes, leaves of ivy, altars, inscriptions and reliefs on tabula ansata. On one of them are a female and a male bust as well as a garland. All data collected so far indicate that the sarcophagi appeared first in Kanytella in the mid-2 nd century A.D. and stayed in use throughout the 3 rd century A.D. Moreover, we also observed that the use of sarcophagi in Kanytella from the Roman period continued into the Early Christian period. There are also examples of rock tombs found in the settlement, all of which are located in the Çanakçı necropolis to the west. On the slopes of the sinkhole 18 rock tombs were identified among which 13 were built adjacent to each other on the southern slope as much as the topography would allow. There 180

5 Res. 6 Eksedra mezar anıtı Fig. 6 Exedra-type tomb Res. 5 Kanytella, kaya lahdi kesit çizim Fig. 5 Kanytella, cross-sectional diagram of a rock sarcophagus gömme geleneklerinin açıklanabilmesi için sag layacakları bilginin yanı sıra tarihleme yapmak için kriter olmaları açısından da önemlidirler. Yerles imde, genellikle lahit teknelerinin ön yüzlerinin bezendig i anlas ılmaktadır, bazı lahitlerin ise kısa yan yüzlerinde de bezemeler görülebilmektedir. En çok kars ılas ılan bezemeler, üzüm salkımı, sarmas ık yaprag ı, sunak, yazıt ya da tabula ansata kabartmaları olmaktadır. Bir örnekte ise kadın ve erkek büstü ile girland bezemesi tespit edilmis tir. Elde edilen veriler, Kanytella da lahitlerin İ.S. 2. yy. ortalarından itibaren görülmeye bas ladıklarını ve İ.S. 3. yy. boyunca da kullanımlarının oldug unu göstermektedir. Bununla birlikte, Kanytella daki Roma Dönemi lahitlerinin Erken Hıristiyanlık Dönemi nde de kullanımlarının devam ettig i anlas ılmaktadır. Yerles imde kaya mezarlara ait örnekler de vardır ve bunların tamamının yerles imin batısındaki Çanakçı nekropolisinde oldug u tespit edilmis tir. Buradaki çöküntü alanın yamaçlarında on sekiz kaya mezar tespit edilmis tir. Bunların on üçünün, topografyanın izin verdig i ölçüde güney yamaçta yan yana yapıldıkları görülür. Bunlar basit kaya mezarlardır ve bir ön cephe bezemesine sahip deg illerdir. Bununla birlikte, mezarların üzerlerine ve yanlarına çes itli s ekiller içerisinde yazı ve kabartmalar yapılmıs tır. Kanytella da obrug un kuzeyinde bulunan yarım daire formlu yapının, sahip oldug u plan özellikleri açısından bir eksedra mezar anıtı oldug u anlas ılmaktadır. Bölgede bu plana sahip bas ka bir örnek bilinmemesi yapının önemini arttırır. Yarım daire s eklindeki formu, yapıyı olus turan blokların ön yüzlerinin profillerle s ekillendirilmesi, kaide olarak kullanılan blokların bir oturma basamag ı s eklinde profillendirilmesi ve anıta basamaklı bir giris in olması yapının içinin kullanıldıg ına is aret eder ve bu özellikler is levsel ve form olarak yapının sahip oldug u eksedra özellikleri olarak ortaya çıkar. Bu yapının yerles imdeki kuzey nekropoliste bulunması ise bunun bir are plain rock tombs without any decoration on the façade. However, there are inscriptions and reliefs on the tops and sides of the tombs. The semi-circular structure north of the chasm seems to be an exedra tomb. It is significant that there is no other example of this type within the region. Its semi-circular form, blocks with profiled fronts, blocks forming the base profiled as a row of seats and stepped entrance to the monument suggest that the interior of the structure was also used. All of these characteristics reveal its functional features and exedra form. On the other hand, considering its location at the northern necropolis it should have been used as a monumental tomb (Fig. 6). Paslı is another rural settlement, in which the 2011 campaign was concentrated. This ancient site is situated in Olba s territorium in the eastern part of Rough Cilicia, about 10 km. northwest of the ancient coastal city of Korasion. It sits on the east bank of the valley, through which the Yenibahçe Stream flows. The remains extant in the settlement suggest that this was one of the fortresses built in the region during the Hellenistic period and survived during the post-hellenistic period. Although some of the Hellenistic findings have appeared in publications, studies about the Roman period with its rich archaeological remains have been very limited. Regarding Late Antiquity, while the number of remains increases and the settlement grows, remains from previous periods have been destroyed. All the same, it is evident that the settlement acquired a rural character in line with the historical process beginning from the Roman period. Among the remains in the site, the ones that stand out are the tombs and monumental tombs (Fig. 7). Their rich variety may be observed by looking at various type of architecture. Our surveys reveal that both the western and northern slopes facing the valley were used as 181

6 mezar anıtı olarak kullanıldıg ını düs ündürmektedir (Res. 6) yılı çalıs malarının yog unlas tıg ı kırsal yerles imlerden bir dig er ise Paslı olmus tur. Dag lık Kilikia nın dog usunda Olba Territoriumu olarak adlandırılan alanda yer alan Paslı antik yerles imi sahildeki Korasion antik kentinin yaklas ık 10 km. kuzey batısında, Yenibahçe Deresi vadisinin dog u kenarında kuruludur. Yerles imin sahip oldug u kalıntılar, burasının bölgede Hellenistik Dönem de kurulan kalelerden biri oldug unu ve varlıg ını Hellenistik Dönem sonrasında da devam ettirdig ini gösterir. Yerles imin sahip oldug u Hellenistik Dönem kalıntıları bazı yayınlarda ele alınmıs olmakla birlikte, buradaki Roma Dönemi yapılanması ve zengin arkeolojik kalıntıları konusunda çalıs malar kısıtlı kalmıs tır. Geç Antik Dönem ise, yerles imdeki kalıntıların sayıca çog aldıg ı, yerles im alanının genis ledig i ve kendisinden önceki dönemlere ait kalıntıları da tahrip ettig i bir süreçtir. Bununla birlikte, bölgenin tarihsel süreciyle uyumlu bir s ekilde Roma Dönemi nden itibaren yerles imin kırsal bir karakter kazandıg ı görülmektedir. Yerles imin kalıntıları arasında mezarlar ve mezar anıtları dikkat çekicidir (Res. 7). Buradaki mezarlar sahip oldukları çes itlilik açısından bölgedeki zenginlig i ortaya koyarlar. Yapılan aras tırmalarda, yerles imin vadiye bakan batı ve kuzey yamaçlarının nekropolis olarak kullanıldıg ı tespit edilmis tir ve burada farklı tipte mezarların varlıg ı görülmektedir. Bunlar arasında aediculalı mezarlar, hyposoriumlu lahitler, khamosorionlar, kaya lahitleri ve bir de podyumlu mezar anıtı bulunmaktadır. Paslı da yerles imin içine dag ılmıs altı zeytinyag ı atölyesi tespit edilmis tir. Bu atölyelerin gerek duvar örgü teknikleri gerekse de yerles im içerisindeki konumları, Hellenistik Dönem sonrasında buraya eklendiklerine is aret etmektedir ve yerles imin Hellenistik Dönem sonrasındaki sahip oldug u kırsal karakteri yansıtmaları açısından dikkat çekicidirler. Paslı da yerles imin kuzeyinde sur duvarının hemen dıs ında büyük bir ev yapısına ait kalıntılar bulunmaktadır (Res. 8). Yerles imde yaklas ık olarak kadar konutun varlıg ı da izlenebilmektedir. Alandaki yog un tahribat bu konutların planlarının anlas ılmasına imkan sag lamaz. Bunların kendi içlerinde belirli bir düzene sahip oldug u, kuzey yamaçlardaki konutlar arasında izlenebilen tas dös eli sokag ın varlıg ından ve yamaçlardaki kayalara oyulmus merdivenlerin olmasından anlas ılabilmektedir. Bununla birlikte, yerles imde s u anda görülen konutların yerles imin son kullanım evresine ait oldukları düs ünülmelidir ve Hellenistik ve Roma dönemi konutlarının bunlar arasından ayrılabilmesi mümkün olmamaktadır. Res. 7 Paslı, aedicula mezar anıtı Fig. 7 Paslı, monumental tomb with aedicula Res. 8 Paslı, Roma Dönemi evi Fig. 8 Paslı, dwelling from Roman period necropoleis containing different types of tombs. Among them are monumental tombs with aediculae, sarcophagi with hyposorium, chamosoria, rock sacrophagi and monumental tombs with podiums. Six olive oil workshops have been identified in Paslı. Both the masonry and the location of these facilities indicate that they were additional structures added after the Hellenistic period reflecting the rural character that the settlement assumed in this period. In the northern part of the settlement in Paslı right outside the fortification wall, the remains of a large dwelling structure were found (Fig. 8). Throughout the settlement around dwellings can be discerned. However, due to heavy destruction, their plans cannot be retrieved. Still, paved street and rockcut steps on the slope are evidence for a certain arrangement among them. On the other hand, we should rather consider that these dwellings belonged to the final stages of the settlement. It is not possible to distinguish the ones dating from the Hellenistic and the Roman periods. 182