TARİHTE GİRİŞİMCİLİK 2. HAFTA

Transkript

1 TARİHTE GİRİŞİMCİLİK 2. HAFTA ESKİ ÇAĞLARDA GİRİŞİMCİLİK Girişimcilik, insanoğlunun avcılık ve toplayıcılık devrine son verip cilalı taş döneminde üretime başlamasıyla birlikte ilk şekillerini oluşturmaya başlamıştır. Bu dönemden kısa bir süre sonra yerel olsa dahi maden devrinin başlamasıyla bu günkü anlamda olmasa bile iş yerlerinin kurulması neticesinde ticari hayat da başlamış; tunç devrinde şehir devletleri kurulmuş ve ticaret yerel olmaktan çıkıp şehirlerarasına yayılmıştır. 1

2 Yazının icadı ve tarihi devirlerin başlamasıyla, ticaret farklı bir boyut kazanarak kıtalara kadar yayılmıştır. İlk çağda Fenikeliler oluşturdukları özel girişimlerle ön Asyada koloniler kurup (Trablus, Sayda, Sur ve Kartaca) orta ve uzak doğunun mallarını Akdeniz şehirlerine taşımışlardır. Lidyalılar parayı icat etmeleri ile birlikte Mezopotamya dan başlayıp Anadolu yu geçip Akdeniz kıyılarına uzanan Kral Yolu nu yaparak ticarete önemli bir katkı sağlamışlardır. Çin de kurulan girişimlerde üretilen ürünler, İpek yolu ile Asya yı geçerek ön Asya ya oradan da Akdeniz e ulaşmıştır. 2

3 Orta çağda girişimcilik Orta Çağda girişimciler büyük tarım sahaları, kale ve kamu binalarının inşası, manastır vs. dini yapıların inşası gibi feodal sistemin belirlediği projelerin yönetimini üstlenmişler ve bireysel anlamda risk almamışlardır. Hindistan ve çevresinde üretilen baharatlar, baharat yolu ile Mısır a kadar gelmiş buradan dünyaya pazarlanmıştır. Baharat yolu ile birlikte iktisadi doktrinde yeni bir dönem olan merkantilizm görülmüştür. Merkantilizm orta çağın sonları ile sanayi devrimi arasında kalan Dönemdir ( ). Bir devletin zenginliğini sahip olduğu kıymetli madenlerle ölçen iktisadi görüştür. 3

4 Merkantilizmle birlikte ülkeler sahip oldukları özel ve kamu girişimlerinin ürünlerini ihraç etmenin yollarını aramış ve karşılığında altın getirme çabasına girmişlerdir. 4

5 17. Yüzyıl Richard Cantillon ( ) Merkantilizm ilk ticari kapitalizm olarak da kabul edilmektedir. Girişimcilikte risk unsuru ilk kez 17. yüzyılda ortaya çıkmıştır lü yıllarda ekonomist ve yazar Richard Cantillon ürün alış fiyatının sabit olması fakat satış fiyatının belirsiz olması nedeniyle ilk kez girişim riski unsurunu ortaya atmıştır. 18. yüzyıl Çağdaş girişimcilik ise, sanayi devrimiyle başlayan bir süreçle ortaya çıkmıştır. Sanayi devrimi iki temel unsurla hız kazanmıştır. Bunlardan ilki bilimsel bilgi, ikincisi ise coğrafi keşifler ve ticaret neticesinde oluşan sermayedir. Bu dönemde sermaye sahibi ile sermayeye ihtiyaç duyan arasındaki fark ortaya çıkmıştır. 5

6 Sanayileşmenin ilk yıllarında üretim artmış, ticaret hacmi serbestleşerek genişlemiş, katı rekabetin acımasız bir şekilde yaşandığı piyasa ekonomisine dönüşmüştür. 6

7 İktisat bilimini bir servet yaratma bilimi olarak tanımlayan Adam Smith in Ulusların Zenginliği adlı kitabıyla 1776 da bugünkü anlamda Kapitalizmin temellerini atmıştır Kapitalizmin Babası Adam Smith ( ) Daha sonraki dönemlerde serbest piyasa ekonomisine geçilmesi, girişimciliğin hız kazanması açısından önemli bir dönemeç olmuştur. Özellikle Amerika da Taylor, Avrupa da Fayol ve Weber in öncülüğünde girişimcilik bilimsel temellerini oluşturmuştur. Weber, girişimcilik açısından tarihi dönemeci iki açıdan değerlendirmektedir. Birincisi iş yeri ile evin birbirinden ayrılması, diğeri ise muhasebe kayıtlarının tutulmasıdır. Max Weber ( ) 7

8 iktisat teorisinde emek, sermaye ve doğal kaynaklar yanında dördüncü üretim faktörü olan girişimcinin önemi, Joseph A. Schumpeter tarafından ağırlıkla vurgulanmamıştır. 20 nci yüzyılın başlarına gelindiğinde Joseph Schumpeter, girişimciliği yeniden yorumlayarak, kavramın bugün de geçerli olan fikri temelini atmıştır. Joseph A. Schumpeter ( ) girişimciliğin ciddi bir biçimde araştırma konusu olması 1980 lerde başlayan bir süreçtir. Bugün ise girişimcilik, ABD ve Batılı ülkelerin üniversitelerinde gittikçe artan bir ilgiyle önem kazanmaktadır. 8

9 21. yüzyıl bilgi toplumunda, değişen toplumsal yapıyla birlikte, yönetim ve girişim usulleri de değişmektedir. Bunun temel nedeni, bilgi toplumunun girdisi olan bilginin, insan tarafından üretilip yönlendirilmesidir. Dolayısıyla bilgi toplumu girişimcisinin kendine has özellikleri bulunmaktadır. TÜRKİYE DE GİRİŞİMCİLİĞİN EVRİMİ 9

10 Tarihsel açıdan bakıldığında dört farklı dönemden bahsedilebilir: Osmanlı İmparatorluğu Dönemi, yılına kadar olan dönem, arası dönem 1980 sonrası dönem Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Osmanlı İmparatorluğu nda girişimcilik çok fazla gelişmemiştir. Selçuklu Devleti zamanında ahilik teşkilatına dayalı bir Türk girişimciliği olmasına rağmen Osmanlı İmparatorluğu nda ticari konular daha ziyade Rum, Ermeni ve Yahudi gibi gayri müslim azınlıkların tekelinde kalmıştır. 10

11 Türkler ise genellikle çiftçilik, devlet memurluğu ve askerlik yapmışlardır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde sanayileşmenin gereği 19. Yüzyılın başlarına kadar fark edilememiştir. 18 Haziran 1908 de İkinci Meşrutiyet in ilanından sonra ticaret ve sanayi sektörlerinde canlanmalar başlamıştır yılında çıkarılan Teşvik-i Sanayi Kanunu ile sanayicilere; arazi verme, vergi muafiyeti tanıma, taşıma indirimleri uygulama, üretim pirimi verme ve üretimin devletçe satın alınması gibi teşvikler sağlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Girişimcilik, İmparatorluğun son dönemlerinde özellikle Sanayi Devrimi ni ve padişah Abdülmecit zamanında alınan ilk dış borç alımını izleyen yıllarda hareket kazanmıştır. Abdülmecit zamanında kurulan Şirket-i Hayriye (şirketin özelliği Türkiye'de kurulan ilk anonim ortaklık olmasıydı) ile hizmet sektörüne bir hareketlilik getirilmiş olsa da yeterli sermaye ve girişimci olmadığından sanayi sektöründe bir gelişme olmamıştır. 11

12 Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Bu dönemde görülen sanayi hareketleri ağır sanayi ve küçük sanayi çerçevesindedir. Ağır sanayi, devletin elinde olan ve geliştirilerek devam ettirilen tersane ve tophanedir. Bunun yanında özel sektörde görülen küçük sanayi kapsamındaki işler ise; dokumacılık, boyacılık, debbağlık (deri işleme ve deriden eşya yapma), saraçlık (meşin ve deriden eşya yapma) ve simkeşliktir (gümüş işlemeciliği). Cumhuriyetin kurulmasından 1950 yılına kadar olan dönem Cumhuriyet in ilk yıllarında Türkiye kaynakları tükenmiş, sanayisi olmayan, yoksul bir ülke görünümünde olduğundan girişimci bir sınıfından bahsetmek mümkün değildir. Bu bağlamda bu dönemin en belirgin özelliği ulusal sıfata sahip bir girişimci sınıfı yaratmak olmuştur. 12

13 Cumhuriyetin kurulmasından 1950 yılına kadar olan dönem Cumhuriyet in ilanından 9 ay önce Şubat 1923 de toplanan İzmir İktisat Kongresi, Cumhuriyet dönemi iktisat politikalarını önemli ölçüde etkilemiştir. Kongrede alınan başlıca kararlar şunlardır; Kongre kararları özel teşebbüse dayalı, himayeci ve milliyetçi bir iktisat politikası öngörmekte ve devletin özel teşebbüsü korumasını, desteklemesini istemekteydi. Yani İzmir İktisat Kongresi nde alınan kararlardan biri Türk insanından girişimci yaratmak olmuştur Arası Girişimcilik Cumhuriyet in ilanından 1930 a kadar geçen sürede milli ekonominin inşasına ağırlık verilmiştir. Bu dönemde ekonomideki yabancı hakimiyetinin kırılmasına ve girişimciliğin güçlendirilmesine çalışılmıştır. Bunun için 1927 yılında Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarılmıştır. 13

14 Arası Girişimcilik Türk insanından girişimci yaratma ilkesinin uygulanması 1930 lu yıllara kadar devam etmiştir. Ne var ki 1929 da tüm dünyayı saran ekonomik kriz Türkiye yi de etkilemiştir. Bu krizin etkileri ve özel sektörün yetersiz kalışı ekonomide devletçiliğin benimsenmesine neden olmuştur. Ardından İkinci Dünya Savaşı nın başlaması ile birlikte içine girilen savaş ekonomisi durumu, girişimciliğe büyük ölçüde engel teşkil etmiştir arası dönem 1950 de Demokrat Parti nin iktidar olmasıyla ekonomide liberalleşme hareketi başlamıştır arasında parlak bir dönem geçiren Türkiye, 1954 de yaşanan kıtlık ve susuzluk nedeniyle ortaya çıkan enflasyona engel olabilmek için Kamu İktisadi Teşekküleri (KİT) tarafından üretilen ürünler maliyeti altında satılmıştır. Ancak bu uygulama sonucu ortaya çıkan yük kaldırılamamış ve sonuçta 1958 yılında devalüasyon (kur ayarlaması yoluyla değer düşürme) yapılmıştır. 14

15 arası dönem döneminde girişimciliğin desteklenmesi ve özel mülkiyetin tabana yaygınlaştırılmasında alt yapı oluşturulmuştur. Fakat bu yıllarda serbest piyasa ekonomisine dönüş ve bilgi toplumuna giriş ile küreselleşmenin sinyalleri zamanında alınamamış ve ülkede gerekli düzenlemelere gidilememiştir. Buna birde 1970 li yıllarda yaşanan kriz ortamının eklenmesi girişimciliği olumsuz yönde etkilemiştir ten itibaren Devlet Planlama Teşkilatı nın (DPT) kurulmasıyla beraber tekrar beşer yıllık planlı kalkınma dönemleri başlamıştır. Bu sayede öncülük misyonu ile yeni bir girişimci kuşağı oluşmuş ve özel sektör yatırımları artarak devam etmiştir. 15

16 1970 lerden itibaren ithal ikamesi yaygınlık kazanmıştır. Bu süreçte kamu yatırımları azalma, özel sektör yatırımları ise artma eğilimi göstermiştir. Yine aynı dönemde ülkede yaşanan siyasi ekonomik istikrarsızlık, terör olayları, döviz sıkıntısı, Kıbrıs Barış Harekatı ndan sonra uygulanan ambargolar, teşvik sisteminin etkinliği kaybetmesi, dışa açık olmama ve ithal ikamesi sisteminin tıkanması girişimciliği büyük boyutta olumsuz etkilemiştir Sonrası dönem Türkiye de girişimcilik konusu 1980 yılından sonra önemli gelişmeler kaydetmiştir. Türkiye 24 Ocak 1980 kararlarıyla ithal ikameciliğe dayalı kalkınma stratejisini terk ederek serbest piyasa ekonomisi çerçevesinde ihracata yönelik kalkınma stratejisine geçmeye karar vermiştir. Bu strateji değişikliğine paralel olarak serbest piyasa ekonomisi sistemini ve bu sistemin en önemli aktörleri durumunda olan girişimciliği ve özellikle ihracata yönelik girişimciliği destekleme politikaları devreye sokulmuştur. 16

17 1980 Sonrası dönem 1980 lerden günümüze yaklaşıldıkça girişimciliğin felsefesi değişim göstermiştir. Özellikle ihracata dönük ve teknoloji yoğun girişimcilik faaliyetleri yoğunlaşmaya başlamıştır. Fakat bununla birlikte Türkiye de girişimciliğin değişime ayak uydurabilmesini engelleyen ve dolayısıyla yeni girişimcilerin doğmasını sınırlayan birçok zayıf yönleri bulunmaktadır Türkiye de girişimciliği etkileyen en önemli unsurlardan biri ekonomik istikrarsızlıktır. Yeni bir iş kurmak için gerekli olan sermayeyi temin edilmesinde birçok sorunla karşılaşılmaktadır. Özellikle banka kredileri finansman sağlama prosedürlerinin uzun olması ve bir takım güvencelerin gösterilme gerekliliği iş fikri ve planı olan girişimci için büyük bir problem olmaktadır. 17

18 Türkiye deki işletmelerin çoğunluğu aile işletmesi niteliğindedir ve kurumsallaşamama bu işletmelerin yaşamış olduğu en temel sorunlardan biridir. Ülkemizde yeni işletmelerin kurulma aşamasından önce yatırımın yapılıp yapılmaması konusuna ilişkin nihai kararın verilmesine yönelik çok önemli bir planlama çalışması olan fizibilite çalışmaları gerçek anlamıyla yapılmamaktadır. Bu da işletmelerin kısa ömürlü olmasına neden olmaktadır Türkiye de KOBİ lerin çoğunluğu düşük teknoloji seviyesine sahiptir. İşletmeler modası geçmiş üretim modellerine göre ve ekseriyetle de verimsiz ve eski üretim metot ve araçları kullanarak üretimlerini gerçekleştirmektedir. Bu da onların rekabetle baş edebilmelerini engellemektedir. 18

19 1980 Sonrası dönem Bu çağda bilgi, girişimcilerin ve işletmelerin stratejik kaynağı haline gelmiştir. Girişimciler için bilgiye dayalı teknolojiler ve bilgi transferi önem kazanmıştır. Bilgi çağında girişimci, bilişimcidir. Bu da; yetenek, motivasyon ve bilişimi başka bir ifade ile de eğitim, deneyim ve bilgi işlem kavramlarını öne çıkarmaktadır. Son olarak Türk girişimcileri bilgilenme, danışmanlık ve eğitim hizmetleri desteği konusunda oldukça ürkektir. Hatta küçük girişimcilerimizin çoğu ihtiyaç duydukları bilginin farkında bile değillerdir veya farkında olsalar bile bunu ifade etmekten çekinmektedirler. 19