JEM 404 Ders Konusu. Türkiye Jeolojisi. Türkiye deki. Veysel Işık. Masifler. Ankara Üviversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Tektonik Araştırma Grubu

Transkript

1 JEM 404 Ders Konusu Türkiye Jeolojisi Türkiye deki Masifler Ankara Üviversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Tektonik Araştırma Grubu 2012

2 Giriş Günümüzde bölgesel yapısal sınıflamalar levha tektoniği teorisi esas alınarak yapılmaktadır. Bu teorinin ilkelerine göre iki tür orojenik sistem bulunmaktadır. *Bunlardan birincisi dalma-batma olayının yönetiminde gelişmiş kıta kenarı orojenik sistemleri dir. Böyle bir sisteme ait kuşaklar Wilson evrelerini henüz tamamlamamış olduklarından, tamamlanmış bir orojenik kuşak değillerdir. *İkincisi ise çarpışma tipi orojenik sistemler dir. Bunlar Wilson evrelerinin tamamlanması sonucu geliştiğinden, daha ileri bir aşamada geometrileri değişmeyen ölü orojenik kuşaklardır. Oro = Dağ Genesis = Oluşum

3 Çarpışma tipi orojenik sistem bir okyanusun, buna bağlı kolların ve kenar denizlerin kapanması sonucu ortaya çıkan dağ kuşaklarının tümüne denir. Belirli bir sistem içerisinde bulunan magmatik ve metamorfik kaya topluluklarına kompleks (complex) adı verilir. Bugün kompleks terimi masif (massif) ile aynı anlamda kullanılmaktadır. Masif (massif) iki veya daha fazla kompleksin bir araya gelmesi ile oluşan, en az bir kaç km eninde ve boyunda olan birimlere verilen isimdir. Uygun cağrafik adlarla kullanılır.

4

5 Avrupa L A V R A S Y A Kara Deniz Hazar Denizi Asya Ak Deniz Afrika Arap Pers ian Gulf G O N D V A N A - L A N D Alpin Orojenezi Kızıl Deniz Arap Denizi Hindistan Bengal Körfezi *Pan-Afrikan orojenezi ( My) *Hersiniyen orojenezi ( My) Işık 2008 Türkiye deki masifler Alpin orojezinin yaygın etkilerini taşır. *Kimmeriyen orojenezi ( My) *Alpin orojenezi (243-Günümüz) Şengör 1984

6 Sofya Sırbo- Makedonya Rodop Moesya Platformu Vardar kenedi Istranja Zonu İzmir Kazdağ Istranja Istanbul Batı Toroslar Istanbul Zonu Uludağ İzmir-Ankara kenedi Menderes Antalya Kara Sakarya Zonu Ankara Orta Toroslar Orta Pontidler Deniz Anatolid - Torid Bloğu Alanya Kırşehir Niğde İç Torid kenedi Ankara-Erzincan kenedi Sivas Akdağmadeni Antakya Doğu Toroslar Pütürge SURİYE Doğu Pontidler Pulur Erzurum Bitlis GD Anadolu kenedi Büyük Kafkaslar Rioni Havzası Bitlis IRAK Skitiyen Platformu Ağrı Seven-Akera kenedi Van Kura Havzası İRAN Zagros kenedi Ak Deniz Arap Platformu Bağdat 80 km

7 Istranca Bolu-Kargı Orta Anadolu Kırşehir Niğde Akdağmadeni Pulur Kazdağ Menderes Alanya Bitlis-Pütürge

8 Sofya Moesya Platformu Kara Deniz Istranca Sredrogonie Vardar kenedi Rodop Istranja Zonu Kazdağ Uludağ Istranja Istanbul İzm ir-ankara kenedi Istıranca masifi, Yunanistan ve Bulgaristanda geniş yayılıma sahip Rodop masifinin doğuya olan uzantısıdır. Ege Denizi İzmir Menderes Atina Batı Toroslar Ak Deniz

9 Istranca Tüysüz vd., 1998 güneyden Orta Eosen Kuvaterner yaşlı Trakya havzası sınırlar. Havza 8 km kalınlığındaki klastik sedimentlerden oluşur.

10 Genel görüş masifin jeolojik tarihçesinin zaman ve mekan açısından birbirinden bütünüyle bağımsız gelişmiş iki kesimden oluştuğudur. Bunlar; masifin çekirdek ve örtü kesimleridir. Çekirdek Örtü (Paleozoyik- Mesozoyik) Çekirdek (Prekamriyen) Trakya Havzası Farklı bileşime sahip granitoyid intürzyonları (Granodiyorit, siyenit, monzonit, gabro) Düşük dereceli (yeşilşist fasiyesi) metamorfitler (Metakonglomera, fillit, şist, kalkşist, mermer) Permiyen yaşlı granit Yüksek dereceli (amfibolit fasiyesi) metamorfitler (Blastomilonit, granitik gnays, migmatitik gnays) Evrimini Prekambriyen dönemi orojenezi temsil eden kayalar ile bunlara sokulum yapmış Permiyen yaşlı granitlerden oluşmaktadır. İleri derecede metamorfizmaya uğramış, anateksinin geliştiği metamorfik kayalar ile magmatik kayalardan oluşur. Bandlı gnays, gnays, granitik gnays, şist yaygın kaya türüdür. Örtü Birim Alt Orta Triyas yaşlı karasal klastikler ve sığ denizel kireçtaşlarından oluşur. Geç Jura Erken Kratase dönemi bu birimlerin deformasyonu ve yeşilşist fasiyesinde metamorfizmaya uğrama dönemidir. Bu metamorfizma güneye dalan Meliata okyanusunun kapanması ile ilişkilendirilir. Çekirdek ve örtü kayaları Üst Kretase (Senomaniyen) yaşlı konglomera ve sığ denizel kireçtaşları örtülür ve Senoniyen yaşlı yay magmatitleri ile kesilir. Masifte tüm bu birimler Geç Kretase- Oligosen yaşlı Alpin orojenezinin bindirme etkilerini gösterir.

11 Tüysüz vd., 1998

12 Kazdağ Istranca Zonu İç-Pontid Okyanusu İstanbul Zonu Literatürde, Sakarya zonunun batı kesiminde tektonik pencereler halinde bulunan üç masiften bahsedilir; Bunlar Kazdağ, Uludağ ve Kozak masifleridir. Sakarya Zonu Torid-Anatolid Platform Kazdağ masifi 2000 li yıllara kadar Paleozoyik yaşlı metamorfik kayalardan oluştuğu yorumlanırken (Okay et al. 1996) 2000 li yıllardan itibaren Kazdağ masifinin Tersiyer yaşlı bir çekirdek kompleksi olduğu ortaya konulmuştur (Okay ve Satır 2000).

13 Kazdağ TABAN BLOK Tavan Blok Taban Blok Küçükkuyu havzası Çetmi melanjı Genç granitoyidler Yüksek dereceli metamorfitler Metamorfitler n taban bloğunu Kazdağ masifinin yüksek dereceli metamorfik kayaları ile bunlara sokulum yapmış Oligo-Miyosen yaşlı granitoyid intrüzyonları oluşturur. Yüksek dereceli metamorfitler değişen mineral bileşimine sahip gnays, amfibolit, mermer ve şistler ile temsil olur. Granitoyidler Granit, granodiyorit ve monzonit türü kayalar metamorfitleri keser knumdadır. Granitoyidler sıyrılma fayına yakın kesimlerde milonitik dokudadır.

14 Tavan Blok Taban Blok Kazdağ Küçükkuyu havzası Çetmi melanjı Genç granitoyidler Yüksek dereceli metamorfitler TAVAN BLOK Çetmi Melanjı Çetmi melanjını farklı yaş ve liitolojilerin yer aldığı blok veya matriksten oluşur. Buna göre; *yeşilşist fasiyesinde metamorfize olmuş altere bazik ve proklastik kayalar (spilitler), *kumtaşı-şeyl ardalanmalı birim blokları, *Triyas yaşlı kireçtaşı blokları, serpantin dilimleri, *grovak-şeyl birimleri (matriks), *Üst Jura-Alt Kretase radyolarit-kırmızı mikrit ardalanmasını gösteren bloklar Melanjdaki yaş verileri oluşumunu Orta Jura-Erken Kretase ( My) aralığını öngörür. Küçükkuyu Havzası Birimin stratigrafisi üç kesimden oluşmaktadır. Alt kesimi fay dokanaklı volkano sedimanter birimler ile kumtaşı, konglomeralardan oluşur. Orta kesim siltli kireçtaşı bitümlü şeyl ile şeyl, silttaşı, kumtaşı ardalanmasından oluşr. Üst kesimleri tüfitik kumtaşı ile volkanik kökenli karbonatlı kumtaşından olur.

15

16 Pulur Ofiyolitli melanj (Üst Kretase) Örtü Birimleri Kireçtaşı (Üst Jura-Alt Kretase) Klastik-Volkanoklastik kayalar (Alt-Orta Jura) Pulur Dasit Metabazit, mermer (Permo-Triyas kireçtaşı, kumtaşı (Üst Karbınifer) Granodiyorit (Karbonifer) Kuvarsit Amfibolit şist gnays

17 Çanakkale 40 0 Sakarya zonu Ege Denizi 38 0 İzmir Marmara Denizi İzmir-Ankara Kenedi Bornova Fliş Zonu Menderes Ofiyolitik Kayalar Likya Napları 24 0 Anatolid - Torid Platformu SAKARYA ZONU İzmir-Ankara Kenet Zonu Menderes Likya Napları ANATOLİD-TORİD PLATFORMU 36 0 Akdeniz

18 Sofya Moesya Platformu Kara Deniz Menderes Sredrogonie Vardar kenedi Rodop Istranja Zonu Kazdağ Uludağ Istranja Istanbul İzm ir-ankara kenedi Masif KD-GB uzanımlı Batı Anadolu da geniş yüzeylemelere sahiptir. Ege Denizi İzmir Menderes Atina Batı Toroslar Ak Deniz

19 Havza Birimleri İ-A Zonu Kayaları/Likya Napları M e n d e r e s M a s i f i Mast.-Erken Paleosen Kampani. -Mastrihtiyen Santoniyen- Kampaniyen Liyas-Geç Triyas Perm.-Karbonifer Ordovisiyen-Devoniyen Kamriyen Prekamriyen Genç Granitoyidler Tektonik Metaolistostrom (klorit şist matriks) Bazı Referanslar Bordo-yeşil pelajik rekristalize kireçtaşı Akyürek&Konak 1979 Bozkurt&Park 1994, 1997 Bozkurt 2000, 2001, 2004, 2007 Candan 1994, 1996 Ç e k i r d e k B i r i m l e r i Ö r t ü B i r i m l e r i Rudist fosilli ve metaboksitli mermer, ince mika şist araseviyeli Mika şist, metakarbonat ardalanması, metakonglomera, az oranda metabasit Kuvarsit, şist/fillit, ve mermer araseviyeleri Muskovit-kuvars şist Olası Uyumsuzluk Paragnays, mikaşist ve bunlar ile intrüzif ilişkili ortognays ve metagabro Dora et al Candan&Dora 1998 Collins&Robertson 1997 Collins et al Dora et al. 1990, 1995 Dora et al Erdoğan 1992 Erdogan&Gungor 1992, 2004 Gessner et al. 2001a, b, 2004 Gungor&Erdogan 2001 Hetzel et al. 1995, 1998 Hetzel&Reischmann 1996 Işık&Tekeli 1998, 2001 Işık et al. 2003, 2004 Koçyiğit et al Konak et al Koralay et al. 2001, 2004 Loos&Reischmann 1999 Oberhansli et al. 1997, 2001 Okay 2001 Özer et al Ring et al. 1999, 2001, 2003 Satir&Frederichsen 1986 Seyitoglu et al Sözbilir 2005 Şengör et al Whitney&Bozkurt 2002 Yılmaz et al. 2000

20 Menderes Genç havza çökelleri Tavan Blok Likya Napları Ofiyolitik kayalar Paleozoyik/Mesozoyik kayalar Düşük-dereceli metamorfik kayalar Löyko meta-granit (Triyas intrüzyonu) Taban Blok Genç granitoyid intrüzyonlar Meta-sedimanter kayalar Meta-magmatitler Işık ve Seyitoğlu 2009

21 Alanya Gündogmus Alluvium N Basyayla Neogene rocks Paleogene rocks Ermenek Aladag unit (Beysehir-Hoyran-Hadim nappes) Antalya unit Alanya Mahmutlar Kazanci Alanya unit Pre-Eocene thrusts Demirtas Post-Eocene thrusts Gazipaşa Tectonic Window Gülnar Mediterrenean Aydıncik Anamur Study area Işık km

22 Alanya YUMRUDAĞ NAPI Rekristalize kireçtaşı (Yeşilşist fasiyesi metamorfizması) SUGÖZÜ NAPI Eklojit- Mavişist (YB/DS metamorfizması) MAHMUTLAR NAPI (Yeşilşist fasiyesi metamorfizması) Şist, mermer, kuvarsit Okay ve Özgül 1984

23 Cover rocks Pliocene Miocene conglomerate Oligocene Post-Eocene thrust sandstone Eocene conglomerate Paleocene Hadim nappe limestone Pre-Eocene thrust Cretaceous limestone Jurassic Triassic mudstone sandstone conglomerate Alanya metamorphites Permian Carboniferous Devonian Silurian Ordovician limestone shale sandstone metakarbonat metapsamit metapelit, metapsamit Amfibolit fasiyesi (Disten, Stavrolit) Cambrian Precambrian metapelit, metapsamit, metabazit (Işık ve Tekeli 1995, Işık 2004

24 Ankara Sulakyurt Izmir-Ankara-Erzincan Kenet Zonu Kayalarý AKDAĞMADEN MADENİ MASİFİ Yozgat Keskin Yerköy Akdaðmadeni Sivas Kaman Akçakýþ Haymana Havzasý Kýrþehir Sivas Havzasý Kayseri Örtü kayalarý Aksaray Nevþehir Granitoyidler KIRŞEH EHİR MASİFİ Tuzgölü Havzasý Niðde Ofiyolitik kayalar Metamorfik kayalar K Ulukýþla Havzasý Toroslar NİĞDE MASİFİ 0 km 75 Işık vd. 2008, Işık 2009

25 Orta Anadolu Ofiyolit/ Ofiyolitli Melanj Granitoyidler Orta Anadolu masif kayaları Göncüoğlu 1994

26 Orta Anadolu Masifleri Örtü Birimleri Sedimanter kayalar (Senozoyik) Granitoyidler Ofiyolitli melanj Mermer Kırşehir, Niğde, Akdağmadeni Mermer Amfibol şist Mika şist Şist (granat Şist, piroksen şist) Kuvarsit Amfibolit Gnays (Granulit gnays, bandlı gnays, sillimanit gnays)

27 Bitlis Pötürge Doğu Toroslar Binboğa metamorfitleri Malatya metamorfitleri Malatya Elazığ Keban metamorfitleri Bitlis metamorfitleri Bitlis Van b İRAN K. Maraş Engizek metamorfitleri İnceleme alanı Adıyaman Pötürge metamorfitleri Şanlıurfa Arap Platformu Siirt Hakkari Gaziantep IRAK Antakya SURİYE 80 km Işık 2009

28 Bitlis Pötürge (Düşük Dereceli Metamorfitler) ÜST BİRLİK (ÜST TOPLULUK) Rekristalize kireçtaşı Mermer Kalkşist Kuvarsit Mika şist (Yüksek Dereceli Metamorfitler) ALT BİRLİK (ALT TOPLULUK) Löykogranit Kuvarsit Granatşist Biyotit gnays Gözlü gnays Amfibolit

29 Bitlis-Pütürge