Antalya Körfezi'nde Yetiþtiriciliði Yapýlan Mavi Yüzgeçli Orkinoslarýn (Thunnus thynnus) Karaciðer ve Kas Dokularýnda Kurþun (Pb) Düzeyleri

Transkript

1 Ekoloji 19, 76, (2010) doi: /ekoloji ARAÞTIRMA NOTU Antalya Körfezi'nde Yetiþtiriciliði Yapýlan Mavi Yüzgeçli Orkinoslarýn (Thunnus thynnus) Karaciðer ve Kas Dokularýnda Kurþun (Pb) Düzeyleri Figen Esin KAYHAN 1*, Mehmet Nezih MUÞLU 1, Sibel ÇOLAK 2, Nazan Deniz KOÇ 1, Adem ÇOLAK 3 1Marmara Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Zooloji Anabilim Dalý, Göztepe Kampüsü, Ýstanbul-TÜRKÝYE 2Ýstanbul Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Yetiþtiricilik Anabilim Dalý, Eminönü, Ýstanbul-TÜRKÝYE 3Aktuna Gemicilik Balýkçýlýk Turizm ve Dýþ. Tic. Ltd. Þti., Uður Mumcu Cad. No.311/A Gazipaþa, Antalya-TÜRKÝYE *Corresponding author: fekayhan@mynet.com Özet Bu çalýþmada Antalya Körfezi'nde Mayýs-Haziran 2007 tarihlerinde yetiþtiriciliði yapýlan mavi yüzgeçli orkinoslarýn (Thunnus thynnus) karaciðer ve kas dokusundaki kurþun (Pb) düzeyleri araþtýrýlmýþtýr. Doku örneklerindeki kurþunun analizinde atomik absorpsiyon spektrofotometresi (AAS) kullanýlmýþtýr. Kurþun seviyeleri balýk örneklerinin karaciðer dokusunda; maksimum 1,10 ppm Pb, minimum 0,20 ppm Pb ve kas dokusunda; maksimum 1,18 ppm Pb, minimum 0,18 ppm Pb deðerleri arasýnda belirlenmiþtir. Bütün dokulardaki kurþun seviyeleri Türk Gýda Kodeksi ve Avrupa Birliði'nce belirlenen kabul edilebilir limitlerin altýnda kalmýþtýr. Anahtar Kelimeler: Aðýr metal, Antalya Körfezi, kirlilik, kurþun, Mavi Yüzgeçli Orkinos, Thunnus thynnus. Lead (Pb) Levels in Liver and Muscle Tissues of Atlantic Bluefin Tuna (Thunnus thynnus Linnaeus, 1758) Abstract In this study, lead (Pb) levels were investigated in liver and muscle tissues of Atlantic bluefin tuna (Thunnus thynnus) caught in the Gulf of Antalya in May-June Atomic absorption spectrophoto-meter (AAS) was used to determine lead mean levels in tissues. Lead levels were determined at levels of maximum 1.10 ppm, minimum 0.20 ppm in liver and maximum 1.18 ppm, minimum 0.18 ppm in muscle tissue. Levels of lead are below the acceptable limits in almost all tissues. Keywords: Bluefin tuna, Gulf of Antalya, heavy metal, lead, pollution, Thunnus thynnus. Kayhan FE, Muþlu MN, Çolak S, Koç ND, Çolak A (2010) Antalya Körfezi'nde Yetiþtiriciliði Yapýlan Mavi Yüzgeçli Orkinoslarýn (Thunnus thynnus) Karaciðer ve Kas Dokularýnda Kurþun (Pb) Düzeyleri. Ekoloji 19, 76, GÝRÝÞ Günümüzde doðayý ve doðal dengeleri etkileyen en önemli etken, çevre kirliliðidir. Aðýr metal analizleri, çevre kirliliði araþtýrmalarýnýn önemli bir parçasýdýr. Çevre kirleticiler içinde aðýr metaller büyük ekolojik öneme sahiptirler (Vural 1993, Kalay ve ark. 2003). Hýzlý nüfus artýþý, modern tarým uygulamalarý ve endüstriyel iþletmelerin hýzla artmasý; sucul ortamlarda fazla oranda aðýr metal birikimine sebep olmuþtur (Tüzen ve Soylak 2007, Gündoðdu ve Erdem 2008, Kalay ve ark. 2008). Balýklar, yaðda eriyen vitaminlere sahip olmalarý, kolay sindirilme özellikleri, yüksek protein, omega yað asitlerine ve düþük yað oranýna sahip olmalarý sebebiyle bütün dünyada tüketilen kaliteli, saðlýklý ve ucuz protein kaynaðýdýr (Ikem ve Egiebor 2005, Yýldýrým 2008). Ancak balýklar endüstriyel ve evsel atýklarla kirlenmiþ sularda sürekli olarak birçok kimyasal kirletici ve aðýr metallerin toksik etkisine maruz kalýrlar. Kurþun (Pb), sucul çevrelerde çok küçük dozlarda bile yüksek toksisiteye sahip olan bir aðýr metaldir. Türkiye'de 2002 yýlýndan beri kurulmaya baþlanan orkinos iþletmeleri, að kafeslerde balýklarý depolamakta ve 6-8 aylýk periyotta balýklarýn yaðlanmasýný saðlayarak hasat etmektedirler. Türkiye'de halen beþ adet aktif orkinos kafes iþletmesi mevcut olup, toplam üretimleri ton arasýnda deðiþmektedir. Orkinoslarýn en önemli yuvalama alanlarýnýn baþýnda Türkiye ve Kýbrýs arasýnda kalan Geliþ: / Kabul: No: 76,

2 Ekoloji bölüm ile Ýspanya gelmektedir. Orkinoslar kýtalar arasý yüzebilen, yaþam süreleri yýl kadar olan göçmen balýklardýr ve geniþ bir beslenme yelpazesine sahiptirler. Dolayýsýyla bu durumun balýklarýn kas dokularýnda aðýr metal birikimini etkilediði belirtilmektedir (Ottolenghi ve ark. 2004). Mavi yüzgeçli orkinos balýðý Atlantik ve Pasifik okyanuslarý ile Akdeniz'de daðýlým gösteren en önemli balýk kaynaklarýndan biridir (Alpbaz 2005). Mavi yüzgeçli orkinoslarýn Türk karasularýndaki avcýlýðý, balýðýn üreme zamaný olan Mayýs-Temmuz aylarý arasýnda yapýlmaktadýr ve genellikle yumurtalý balýklar yakalanarak kafeslere nakledilmektedir. (Megalofonou ve ark. 2002, Yýldýrým 2004, Soto ve ark. 2006). Kafeslerde besi dönemi boyunca balýklarýn saðlýðýna ve verimliliklerine etki eden; fiziko-kimyasal etkiler, toksikolojik ve kirlilik faktörleri, balýklarýn beslenme tipleri ve doðal düþmanlarý gibi faktörler de göz önüne alýnmaktadýr (Perçin 2006). Deniz ortamýndaki aðýr metal kirliliðini araþtýrmak amacýyla balýklarýn ve diðer sucul organizmalarýn kas, karaciðer, böbrek, solungaç, deri gibi doku ve organlarý biyobelirteç olarak kullanýlmaktadýr (Ayas ve ark. 2009, Kayhan ve ark. 2006). Karaciðer dokusu metal birikiminde büyük öneme sahiptir ve balýðýn diðer organlarýna göre su kirliliðinin çevresel indikatörü olarak sýklýkla tavsiye edilmektedir (Olvisk 2001). Kas dokusu ise aðýr metalleri baðlamada aktif bir doku sayýlmaz ancak sýklýkla tüketildiði için düzenli analizlerinin yapýlmasý toplum saðlýðý açýsýndan gereklidir (Isani ve ark. 2009). Bu çalýþmada Antalya Körfezi'nden Mayýs- Haziran 2007 tarihleri yakalanarak kafeslerde stoklanan ve 4-6 ay beslendikten sonra Ekim-Aralýk 2007 tarihleri arasýnda hasatlarý yapýlan mavi yüzgeçli orkinoslarýn karaciðer ve kas dokularýndaki kurþun düzeyleri belirlenmiþtir. MATERYAL VE METOT Deney Materyali Bu çalýþma, Türkiye karasularýnda Mayýs-Aralýk 2007 tarihlerinde Antalya Körfezi'nde bulunan ve T.C. Tarým ve Köy Ýþleri Bakanlýðý, Su Ürünleri Dairesi tarafýndan onaylý iþletme ve üretim lisansýna sahip olan orkinos çiftliðinden elde edilen yirmi adet orkinos (Thunnus thynnus L. 1758) ile yapýlmýþtýr. Balýklarýn yakalanmasýndan sonra hýzla kesim iþlemleri yapýlmýþtýr. Karaciðer ve kas dokularý tartýlarak plastik torbalarda -20ºC'de saklanmýþtýr. Soðuk zincir uygulamasý ile laboratuara getirilen balýk dokularý, yýkanýp, temizlendikten sonra Kayhan ve ark. aðýrlýklarý ölçülmüþtür. Bu çalýþmada, insanlar tarafýndan hem taze, hem de konserve olarak tüketildiði için kas dokusu ve balýðýn metabolik fonksiyonlarýný deðerlendirmek açýsýndan da karaciðer dokusu araþtýrma materyali olarak seçilmiþtir. Aðýr Metal Analizleri Aðýr metal analizleri için balýklarýn karaciðer ve kas dokularý metal kontaminasyonuna engel olacak þekilde çýkartýldý. Dokular tartým iþlemlerinden hemen sonra dondurarak kurutma yolu ile kurutuldu ve tartýldý. Örnekler teflon kaplara alýnarak üzerlerine deriþik sülfirik asit (H 2 SO 4 ) ve Nitrik asit-hidrojen peroksit (1:1) karýþýmý eklendi. Isýtma tablasý üzerinde asit uçuruldu. Teflon kabýn dibinde kalan koyu renkli çökelti üzerine 50 ml % 2,5'luk Nitrik asit ilave edildi. Elde edilen karýþým analiz zamanýna kadar buzdolabýnda plastik þiþelerde +4ºC'de saklandý. Tüm kurutma ve asitleme iþlemleri kontaminasyonu önlemek ve kayýplarý engellemek amacýyla kapalý bir sistem içinde yapýldý. Dokulardaki kurþun deðerleri standart stok çözeltilerle kalibre edilmiþ Shimadzu 6701 F modeli Atomik Absorbsiyon Spektrofotometresi ile belirlendi (Bernhard 1976, Muramoto 1983). Deney verilerinin istatistik analizinde student t-testi uygulandý. Karþýlaþtýrma için kritik deðer = 0,05 olarak alýndý (Sokal ve Rohlf 1969). BULGULAR Doðal ortamýnda yetiþtiriciliði yapýlan mavi yüzgeçli orkinoslarýn karaciðer ve kas dokularýndan elde edilen kurþun düzeyleri Tablo 1'de gösterilmiþtir. Mavi yüzgeçli orkinoslar ile ilgili aðýr metal araþtýrmasý ülkemizde daha önce yapýlmadýðýndan karþýlaþtýrma yapabileceðimiz bir veri bulunamamýþtýr. Bu nedenle Akdeniz'de bulunan diðer bazý ülkelere ait veriler sunulmuþtur. Ülkemizde aðýr metallerin gýdalardaki miktarý belli limitlerle sýnýrlandýrýlmýþtýr. Taze balýklarda, kurþunun Türk Gýda Kodeksi ve Avrupa Konseyi tarafýndan belirlenen tüketim için kabul edilebilir maksimum miktarý 1 μg/g'dýr. (Anonymous 2001, Anonymous 2002). Bu araþtýrmada balýklara ait doku örneklerindeki kurþun seviyeleri karaciðer dokusunda minimum 0,20 μg/g, maksimum 1,10 μg/g Pb, kas dokusunda ise minimum 0,18 μg/g, maksimum 1,18 μg/g Pb olarak belirlenmiþtir. Bu çalýþmada aðýr metal analizleri sonucunda elde edilen kurþun düzeyleri her ne kadar ulusal ve uluslar arasý kabul edilebilir limitlerin altýnda kalmýþ 66 No: 76, 2010

3 Antalya Körfezi'nde Yetiþtiriciliði Yapýlan Mavi Yüzgeçli... Ekoloji Tablo 1. Antalya Körfezi'nde yetiþtiriciliði yapýlan mavi yüzgeçli orkinos balýklarýnýn karaciðer ve kas dokularýndan elde edilen ortalama kurþun düzeyleri. k.a : kuru aðýrlýk X ± Sx : Aritmetik ortalama±standart hata olsa da, karaciðerdeki kurþun seviyelerinin kas dokuya oranla çok az bir miktar yüksek olduðu gözlenmiþtir. Bu da karaciðerin, kas dokuya oranla daha fazla metal baðlayabildiðini göstermektedir. Balýklarda fizyolojik olaylar çevresel ve biyolojik faktörlerden etkilenmektedirler. Biyolojik faktörlerin baþýnda balýk türü, populasyon, üreme ve cinsiyet gelirken çevresel faktörlerin baþýnda ise suyun özellikleri, sudaki toksik ve kirletici maddeler, mevsim ve yýllýk döngü gelmektedir. Genellikle balýk dokularýnda aðýr metal birikimi araþtýrmalarýnda mevsimsel bir döngü izlenir. Ancak bu araþtýrmada sadece hasat mevsimi toplanan balýk türü kullanýldýðý için mevsimsel döngü faktörü irdelenmemiþtir. Bu araþtýrmada karaciðer ve kas dokularýndan elde edilen kurþun seviyelerinin kabul edilen limitlerin alt sýnýrýna yakýn olduðu gözlenmiþtir. Deney verilerinin istatistiksel analizinde ise karaciðer kurþun deðerleri, kas dokudan elde edilen deðerlere göre daha yüksek ve olasýlýk deðeri p= 0,002 olduðu için aralarýndaki fark anlamlý bulunmuþtur (p<0,05). Bu çalýþmada, mavi yüzgeçli orkinos balýklarýnýn karaciðer ve kas dokularýndan elde edilen kurþun düzeylerinin, Türk Gýda Kodeksi (Anonymous 2002) ve Avrupa Birliði (Anonymous 2001) tarafýndan önerilen tüketim limitlerinden çok daha düþük olduðu belirlenmiþtir. TARTIÞMA Besin olarak tüketilen ve yüksek ekonomik deðere sahip sucul canlý türlerinin içerdikleri aðýr metal düzeylerinin belli aralýklarla ölçülmesi insanlarýn taþýdýðý saðlýk riski açýsýndan çok önemlidir. Son yýllarda Türkiye kýyýlarýnda sucul omurgasýz ve sucul omurgalý canlýlarda aðýr metal düzeylerini belirleyen pek çok çalýþma göze çarpmaktadýr (Göksu ve ark. 2005, Yýlmaz 2005, Kayhan ve ark. 2007, Uluturhan ve Küçüksezgin 2007, Özden 2008, Ayas ve ark. 2009). Aðýr metaller, canlýlarýn metabolik yönden aktif olan doku ve organlarýnda birikirler ve bunun sonucunda da hücresel ve moleküler düzeyde fonksiyon bozukluklarýna neden olurlar (Kalay ve ark. 2004, Sekhar ve ark. 2003, Çavaþ 2008). Birçok metal normal hücre aktivitesi için gerekli olmasýna raðmen bakýr ve çinko gibi aðýr metaller belirli limitlerin üzerinde, kurþun ve kadmiyum ise çok düþük düzeylerde bile vücuda alýndýðýnda saðlýk sorunlarýna yol açmaktadýr. Kurþun, beyinde hasar, kansýzlýk, böbrek hastalýklarý ve nörolojik fonksiyon bozukluklarýna sebep olmaktadýr (Oehlenschlager 2002, Yazkan ve ark. 2002). Aðýr metal kontaminasyonu balýklarýn et verimini ve yað oranlarýný da olumsuz yönde etkilemektedir. Balýkta aðýr metal etkisi sonucu meydana gelen deðiþimler balýðýn türüne, yaþýna, aðýr metale maruz kalma süresine göre deðiþmektedir. Ayrýca türe özgü bazý farklýlýklar olarak bilinen metabolizma hýzý, solungaçlarýn yüzey alaný geniþliði ve metallotiyonein gibi metal baðlayýcý proteinlerin sentez düzeyleri de önemli deðiþikliklere neden olabilir (Shukla ve ark. 2002, Yazkan ve ark. 2002, Saðlamtimur ve ark. 2004, Özden ve ark. 2009). Kurþunun öldürücü olmayan etkilerinin, balýk eritrositlerinin erken ölümüne neden olduðu ve hemoglobin oluþumunu kýsýtladýðý bildirilmiþtir (Adeyemo 2007, Isani ve ark. 2009). Balýklarýn kas dokusu aðýr metalleri baðlamada aktif bir doku sayýlmaz. Ancak, bazý araþtýrmalara göre balýklarýn deri ve kas dokularýnda kabul edilebilir deðerlerin çok üzerinde aðýr metal düzeyleri ölçüldüðü rapor edilmiþtir (Fernandes ve ark. 2007, Storelli 2008). Antalya Körfezi'nde avlanan bazý balýk türlerinde bakýr, çinko, kurþun ve kadmiyum içeriðinin incelendiði bir çalýþmada, elde edilen sonuçlar incelenen türlerin tamamýnda analiz edilen aðýr metaller açýsýndan Antalya Körfezi'nde henüz bir aðýr metal kirliliði tehlikesinin olmadýðý belirtilmiþtir (Yazkan ve ark. 2002). Bizim çalýþmamýzda da Antalya Körfezi'nin kirliliði açýsýndan benzer bulgular elde edilmiþtir. Orkinos kafeslerinin bulunduðu bölgelerde yapýlan ekolojik ve toksikolojik çalýþmalarda deniz suyunda ve sedimentte kirleticilerin etkileri sürekli incelenmelidir. Taze yem olarak kullanýlan sardalya, týrsi, uskumru, kalamar türlerinin bir kýsmý yurtdýþýndan ithal edilmektedir. Genellikle açýk denizlerden avlanan ve ithal edilen yemlerdeki toksik kirlilik etkenleri, mikrobiyolojik kontaminantlar, pestisit kalýntýlarý ve aðýr metaller beslenme yolu ile orkinoslarý etkilemektedir. Ayrýca kirliliðin yoðun olduðu bölgelere beslenme amacýyla göç eden No: 76,

4 Ekoloji Kayhan ve ark. orkinoslarda aðýr metal birikimleri görülebilir (Vita ve Marin 2007). Yapýlan bir araþtýrmada, kafes ve doðal ortamýndan elde edilen orkinoslarýn karaciðer, kalp, baþ ve kuyruk bölgesinden dokular alýnarak demir, magnezyum ve çinko düzeyleri incelenmiþtir. Çalýþmada, tüm metaller yüksek oranlarda bulunmuþtur. Eser element düzeylerindeki deðiþimlerin, orkinoslarýn beslenme ve yaþam ortamlarý ile yakýndan iliþkili olduðu bildirilmiþtir (Yalçýn ve ark. 2004). Ýtalya'da, Messina Boðazý'ndan yakalanan orkinoslarýn karaciðer ve kas dokularýnda kadmiyum, bakýr, civa, mangan, kurþun ve çinko düzeyleri incelenmiþtir. Çalýþmada kadmiyum ve kurþun aðýr metalleri örneklerin tümünün kas dokularýnda inceleme limitlerinin altýnda bulunmuþtur (Licata ve ark. 2005). Bu veriler bizim çalýþmamýzla benzer bir durum sergilemektedir. Akdeniz'de, Sicilya Adasý açýklarýnda yakalanan orkinoslarýn kas ve karaciðer dokularý üzerine yapýlan diðer bir çalýþmada ise, civa, kadmiyum ve kurþun gibi aðýr metal düzeylerinin yüksek oranda bulunduðu ortaya konmuþtur. Bulunan yüksek aðýr metal düzeyleri balýðýn beslenme rejiminden veya yaþam ortamýndan kaynaklandýðý ve aðýr metal etkileþiminin balýðýn yaþam süresi ile doðru orantýlý olarak arttýðý belirtilmiþtir (Storelli 2001). Bizim çalýþmamýzda hem karaciðer hem de kas dokularýnda oldukça düþük kurþun deriþimleri belirlenmiþtir. Elde edilen bu verilere göre, Antalya Körfezi'nin orkinoslar için temiz bir yaþam alaný olduðu sonucu da çýkartýlabilir. Padula ve ark. (2008) tarafýndan yapýlan bir araþtýrmada Avustralya'nýn doðadan toplanan ve çiftlik orkinoslarýnýn (Thunnus maccoyii) kas dokularýnda bazý metal, metalloid ve pestisitlerin düzeyleri incelenmiþtir. Bütün orkinoslarýn kas dokularýnda incelenen kurþun miktarlarý inceleme limitlerinin altýnda olduðu rapor edilmiþtir. Bizim araþtýrmamýzda da inceleme limitlerinin alt sýnýrýna yakýn deðerler bulunmuþtur. Bulunan deðerlerin ayný tür ve benzer yaþam koþullarýna sahip olan balýklardan elde edilmesi bizim çalýþmamýzý destekler niteliktedir (Padula ve ark. 2008). Besin içeriðinde bulunabilecek aðýr metaller insan saðlýðý açýsýndan çok önemlidir. Dünyada yaþayan tüm canlýlarýn ortak serveti olan denizler, göller ve içindeki canlýlar, kaliteli protein arayýþý içinde olan toplumlarýn gýda deposudur. Endüstrileþmenin kaçýnýlmaz olduðu dünyamýzda, yaþam kalitesini bozmadan, taze ve temiz ürünlerle saðlýklý beslenme olanaklarýný korumak ve arttýrmak tüm toplumlarýn ana hedefidir. Orkinos kafes yetiþtiriciliði yapýlan bölgelerde deniz suyundaki fiziksel ve kimyasal deðiþiklikler ile ekolojik ve toksikolojik etkenler kafes iþletmeleri kurulmadan önce ve sonra, sürekli ve ayrýntýlý çevre deðerlendirme raporlarý ile izlenmelidir. Sonuç olarak, orkinoslarýn karaciðer ve kas dokularýndan elde edilen düþük kurþun deðerleri Antalya Körfezi'nde henüz aðýr metal kirliliði açýsýndan ciddi bir tehlike olmadýðýný göstermektedir. Antalya Körfezi sularýnýn evsel ve endüstriyel atýklar ile henüz kirlenmediðinin tespiti, buradan elde edilecek çeþitli su ürünleri üretimi, balýkçýlýk faaliyetleri gibi ekonomik sonuçlar kadar, toplum saðlýðý ve gelecek nesillerin temiz kaynaklarla beslenebilme haklarý yönünden de sevindirici bir bulgu olarak deðerlendirilmiþtir. TEÞEKKÜR Bu çalýþmanýn biyoistatistik deðerlendirmeleri sýrasýndaki yardýmlarý için Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Matematik Bölümü, Uygulamalý Matematik Ana Bilim Dalý Öðretim Üyesi, Yrd. Doç. Dr. Birsen EYGÝ ERDOÐAN'a teþekkür ederiz. KAYNAKLAR Adeyemo OK (2007) Haematological Profile of Clarias gariepinus (Burchell, 1822) Exposed to Lead. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 7, Alpbaz A (2005) Su Ürünleri Yetiþtiriciliði, Yetiþtirilen Su Canlýlarý ve Üretim Yöntemleri. Alp Yayýnlarý, Ýzmir. Anonymous (2001) Commission regulation as regards heavy metals. Directive 2001/22/EC, No:466/2001. Setting maximum levels for certain contaminants in food stuffs. Anonymous (2002) T.C. Tarým Orman ve Köy Ýþleri Bakanlýðý Su Ürünleri Yönetmeliðinde Deðiþiklik Yapýlmasýna Dair Yönetmelik Tarihli, Sayýlý Resmi Gazete. Ayas, D, Kalay M, Sangün MK (2009) Mersin Körfezi'nden örneklenen yüzey suyu ve Patella türlerindeki (Patella caerulea, Patella rustica) Cr, Cd ve Pb düzeylerinin belirlenmesi. Ekoloji 70, No: 76, 2010

5 Antalya Körfezi'nde Yetiþtiriciliði Yapýlan Mavi Yüzgeçli... Ekoloji Bernhard M (1976) Manual of Methods in Aquatic Environment Research, Part 3-Sampling and Analysis of Biological Material. FAO Fisheries Technical Paper (FAO/UNEP) No: 158, Rome. Çavaþ T (2008) In vivo Genotoxicity of Mercury Chloride and Lead Acetate: Micronucleus Test on Acridine Orange Stained Fish Cells. Food and Chemical Toxicology 46, Fernandes C, Fontainhas-Fernandes A, Peixoto F, Salgado MA (2007) Bioaccumulation of Heavy Metals in Liza saliens From the Esmoriz-Paramos Coastal Lagoon, Portugal. Ecotoxicology and Environmental Safety 66, Göksu MZL, Akar M, Çevik F, Fýndýk Ö (2005). Bioaccumulation of Some Heavy Metals (Cd, Fe, Zn, Cu) in Two Bivalvia Species (Pinctada radiata Leach, 1814 and Brachidontes pharaonis Fischer, 1870). Turkish Journal of Veterinary Animal Sciences 29, Gündoðdu A, Erdem M (2008) The Accumulationof the Heavy Metals (Copper and Zinc) in the Tissues of Rainbow trout (Onchorhyncus mykiss, Walbaum, 1792). Journal of Fisheries Sciences 2, 1, Ikem A, Egiebor NO (2005) Assessment of Trace Elements in Canned Fshes (Mackerel, Tuna, Salmon, Sardines and Herrings) Marketed in Georgia and Alabama (USA). Journal of Food Composition and Analysis 18, Isani G, Andreani G, Cocchioni F, Fedeli D, Carpene E, Falcioni G (2009) Cadmium Accumulation and Biochemical Responses in Sparus aurata Following Sublethal Cd Exposure. Ecotoxicology and Environmental Safety 72, Kalay M, Dönmez AE, Koyuncu CE (2003) Tilapia nilotica (L., 1758) nýn Solungaç ve Karaciðer dokularýndaki Mangan, Demir ve Çinko Düzeyleri Üzerine Bakýrýn Etkisi. Ekoloji 49, 1-5. Kalay M, Sangün MK, Ayas D, Göçer M (2008) Chemical Composition and Some Trace Element Levels of Thinlip mullet, Liza ramada Caught from Mersin Gulf. Ekoloji 68, Kalay M, Koyuncu CE, Dönmez AE (2004) Comparison of Cd Levels in the Muscle and Liver tissues of Mullus barbatus and Sparus aurata Caught from the Mersin Gulf (in Turkish). Ekoloji 52, Kayhan FE, Balkýs N, Aksu A (2006) Ýstanbul Balýk Halinden Alýnan Akdeniz Midyelerinde (Mytilus galloprovincialis) Arsenik Düzeyleri. Ekoloji 61, 1-5. Kayhan FE, Gülsoy N, Balkýs N, Yüce R (2007). Cadmium and Lead (Cd, Pb) Levels of Mediterranean mussel (Mytilus galloprovincialis) from Bosphorus, Ýstanbul, Turkey. Pakistan Journal of Biological Sciences 10, 6, Licata P, Trombetta D, Cristani M, Naccari C, Martino D, Caló M, Naccari F (2005) Heavy Metals in Liver and Muscle of Bluefin Tuna (T. thynnus) Caught in the Straits of Messina (Sicily, Italy). Environmental Monitoring and Assessment 107, 1-3, Megalofonou P, De Metrio G (2000) Age estimation and annulus-formation in dorsal spines of juvenile bluefin tuna, Thunnus thynnus, from the Mediterranean Sea. Journal of the Marine Biological Association 80, Muramoto S (1983) Elimination of Copper from Cu-contaminated Fish by Long-term Exposure to EDTA and Freshwater. Journal of Environmental Science and Health 18, Oehlenschlager J (2002) Identifying Heavy Metals in Fish. In: Bremmer HA (ed), Safety and Quality Issues in Fish Processing, Woodhead Publishing Limited and CRC Press LLC, USA, , Olsvik PA, Gundersen P, Andersen RA, Zachariassen KE (2001) Metal accumulation and metallothionein in brown trout, Salmo trutta, from two Norwegian rivers differently contaminated with Cd, Cu and Zn. Comparative Biochemistry and Physiology 128, 2, Ottolenghi F, Sivestri C, Giordano P, Lovatelli A, New B (2004) Capture-based aquaculture: The Fattening of Groupers, Tunas and Yellowtails. Food and Agriculture Organization of the United Nations Reports, Rome. Özden Ö (2008) Study of Seasonal Heavy Metal and Macronutrient Mineral Profile of Mussels (M. galloprovincialis) Using Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry Methods. Fresenius Environmental Bulletin 17, 9a, Özden Ö, Erkan N, Deval MC (2009) Trace Mineral Profiles of the Bivalve Species Chamelea gallina and Donax trunculus. Food Chemistry 113, No: 76,

6 Ekoloji Kayhan ve ark. Padula DJ, Daughtry BJ, Nowak B (2008) Dioxins, PCBs, Metals, Metalloids, Pesticides and Antimicrobial Residues in Wild and Farmed Australian Southern Bluefin Tuna (T. maccyii). Chemosphere 72, Perçin F, Tanrýkul TT (2006) Kafes Ýþletmeciliðinde Orkinos (T. thynnus L.,1758) Saðlýðýný Olumsuz Etkileyen Faktörler. Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Dergisi 23, 3-4, Saðlamtimur B, Cicik B, Erdem C (2004). Kýsa Süreli Bakýr-Kadmiyum Etkileþiminde Tatlýsu Çipurasý (Oreochromis niloticus L.1758)'nýn Karaciðer, Böbrek, Solungaç ve Kas Dokularýndaki Kadmiyum Birikimi. Ekoloji 53, Sekhar KC, Chary NS, Kamala CT, Raj DSS, Rao AS (2003) Fractionation Studies and Bioaccumulation of Sediment-bound Heavy Metals in Kolleru Lake by Ediple Fish. Environment International 29, Shukla V, Rathi P, Shastry KV (2002). Effect of Cadmium Individually and in Combination with Other Metals on the Nutritive Value of Fresh Water Fish, Channa puntatus. Journal of Environmental Biology 23, 2, Sokal RR, Rohlf JF (1969) Biometry. W.H. Freeman and Company, San Francisco. Soto F, Villarejo JA, Mateo A, Roca-Dorda J, Gandara F, Garcia A (2006) Preliminary Experiences in the Development of Bluefin Tuna (Thunnus thynnus L., 1758) Electrolaughtering Techniques in Rearing Cages. Aquacultural Engineering 34, Storelli MM, Marcotrigiano GO (2001) Total Mercury Levels in Muscles Tissue of Swordfish (Xiphias gladius) and Bluefin Tuna (Thunnus thynnus) From the Mediterranean Sea (Italy). Journal of Food Protection 64, Storelli MM (2008) Potential Human Health Risks from Metals (Hg, Cd, and Pb) and Polychlorinated Biphenyls (PCBs) Via Seafood Consumption: Estimation of Target Hazard Quotients (THQs) and Toxic Equivalents (TEQs). Food and Chemical Toxicology 46, Tüzen M, Soylak M (2007) Determination of Trace Metals in Canned Fish Marketed in Turkey. Food Chemistry 101, 4, Uluturhan E, Küçüksezgin F (2007). Heavy Metal Contaminants in Red pandora (Pagellus erythrinus) Tissue from the Eastern Aegean Sea, Turkey. Water Research 41, Vita R, Marin A (2007) Environmental Impact of Capture-Based Bluefin Tuna Aquaculture on Benthic Communities in the Western Mediterranean. Aquaculture Research 38, 4, Vural H (1993) Aðýr Metal Ýyonlarýnýn Gýdalarda Oluþturduðu Kirlilikler. Ekoloji 3, 3-8. Yalçýn G, Ertaþ OS, Perçin F, Konyalýoðlu S (2004) Determination of trace amounts of Fe, Mg, Zn in bluefin tuna (Thunnus thynnus). In: Proceedings of Adnan Menderes University 4th AACD Congress, 29 September-3 October 2004, Kuþadasý-Aydýn, Yazkan M, Özdemir F, Gölükcü M (2002). Antalya Körfezinde Avlanan Bazý Balýk Türlerinde Cu, Zn, Pb ve Cd içeriði. Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences 26, Yýldýrým Ö (2008). Aquafeed Industry in Turkey: Its Aquafeed Projections Towards the Year Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 8, Yýldýrým Þ (2004) Türkiye'deki Orkinos (Thunnus thynnus Linnaeus, 1758) Çiftliklerinin Bazý Saha, Sistem ve Faaliyet Özellikleri Üzerine Bir Çalýþma. Ege Üniversitesi, Su ürünleri Dergisi 21, 3-4, Yýlmaz AB (2005) Comparison of Heavy Metal Levels of Grey mullet (Mugil cephalus L.) and Sea bream (Sparus aurata L.) Caught in Ýskenderun Bay (Turkey). Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences 29, No: 76, 2010