EMTİA YATIRIMCILIĞININ KÜÇÜK KİTABI

Transkript

1 EMTİA YATIRIMCILIĞININ KÜÇÜK KİTABI John Stephenson Çeviren İlker Gülfidan

2 ISBN , John Stephenson Orijinal adı ve yayıncısı: Commodity Investing, Wiley Optimist Yayınları Telefon : Faks : e-posta: optimist@optimistkitap.com facebook.com/optimistkitap twitter.com/optimistkitap Optimist yayın no. : 328 Konu : ş ve Yönetim Yayına hazırlayan : Utku Umut Bulsun Basım Düzelti Düzenleme Baskı ve cilt : Nisan 2013, stanbul : Burcu Arman : Nermin Uçar Vatan : Tor Ofset San. Tic. Ltd. Şti. Hadımköy Yolu Akçaburgaz Mah. 4. Bölge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2 Esenyurt - STANBUL Tel:

3 İçindekiler Önsöz 7 Giriş 13 Birinci Bölüm Emtiaya Başvurmak: Emtiaya yatırım yapmak neden akıllıcadır 23 İkinci Bölüm Yola Koyulmak: Şirketler mi yoksa emtia mı? 39 Üçüncü Bölüm Fışkıran Petrol Kuyusu: Petrole yatırım yapmak 51 Dördüncü Bölüm Dolar Sondajı: Doğalgazdan kâr etmek 71 Beşinci Bölüm Altına Hücum: Altın ve değerli madenlerle zenginleşmek 87

4 Altıncı Bölüm Madeni Kazıp Çıkarmak: Madenlerin ve maden ocaklarının sizin için çalışmasını sağlamak 111 Yedinci Bölüm Tarım Üzerine Bahis Oynamak: Gıda enflasyonunda aşırıya kaçmak 127 Sekizinci Bölüm Kahvaltı Spesiyali: Gıda maddelerinde kazanç bulmak 145 Dokuzuncu Bölüm Tahıllardan Kazanmak: Tahıllara yatırım yapmak 161 Onuncu Bölüm Kaslarınızı Geliştirin: Dökme emtiadan yararlanmak 177 On Birinci Bölüm Emtiadan Yararlanmak: Emtia nereden ortaya çıkıyor 193

5 Önsöz İlginç zamanlarda yaşayasın sözü, rivayete göre kadim bir Çin bedduasıydı. Barışçıl ve huzurlu zamanlara pek ilgi olmadığından, tarihçiler aslında sadece büyük olaylar, genellikle de felaketler ve savaşlar hakkında yazar. Bu yüzden eğer içinde yaşadığınız dönem ilgi çekiciyse, büyük olasılıkla huzurlu değildir; değişkenlik ve bilinmezlik, yaşamın dokusunun bir parçası haline gelir. Ne yazık ki, yatırım açısından çok ilginç zamanlarda yaşıyoruz. Bu önsözü yazdığım günlerde, Büyük Buhran dan bu yana geçirdiğimiz en kötü finansal kriz ve en ciddi ekonomik durgunluktan henüz yeni çıkmış durumdayız. ABD ve Asya da ekonomiler toparlanıyor gibi görünüyor ama Euro Bölgesi nde işlerin o kadar iyi olmayabileceğine dair söylentiler var. Bölge ekonomilerinin çoğu orta ile ciddi seviyeler arasında değişen ekonomik durgunluk içinde ve Akdeniz Kulübü (Club Med) ülkelerinin devlet borçlarının güvenilirliği kuşkulu görünüyor. 7

6 8 EMTİA YATIRIMCILIĞININ KÜÇÜK KİTABI Gerçekten de, geçtiğimiz on yıl içinde bir çalkantıdan diğerine sürüklendiğimiz gibi, şimdi de hızla bir sonraki balonun, yani devlet borçlarının patlayacağı güne yaklaşıyoruz. Tüketiciler ve şirketler masraflarını kısar, özel borç dünyasında kredi veren kuruluşlar kredi standartlarını sıkılaştırır ve likidite kururken, dünyanın dört bir yanında devletler; işsizlik ve zayıf talep karşısında ekonomilerini canlandırmak için çok büyük açıklara maruz kalıyor. Ancak, Yunanistan ve Akdeniz in geri kalan kısmındaki karışıklığın da gösterdiği gibi, bu ülkelerin borçlanabilecekleri para miktarının ve ödeyebilecekleri faiz oranının bir sınırı var. Japonya bile bir sınır olduğunu görecektir. Ve o sınıra çok büyük bir hızla yaklaşıyoruz. Yatırımcılar olarak, artık Son Hamle üzerinde düşünüp taşınmalıyız. Gelişmiş dünya, kredi standartlarını sıkılaştırmaya ve likiditeyi kısmaya zorlandığında, yatırım ortamı nasıl olacak? Bazı ülkelerde deflasyon, bazılarındaysa enflasyon olacaktır. Para birimlerinde çok büyük dalgalanmalar meydana geleceğinden emin olabilirsiniz. Ekonomik durgunluklar daha sık ve daha kalıcı olarak gelecektir. İşsizlik rahatsız edici derecede yüksek oranlarda kalacaktır. Faiz oranları mı? Piyasalar bir devletin borcunu geri ödeme gücüne olan güvenini yitirinceye kadar faizlerin düşük olmasını bekleyin. Reinhart ve Rogoff un yazdığı gibi: Yüksek borçlara sahip ülkeler, bankalar veya şirketler çok uzun bir süre mutlu bir şekilde yuvarlanıp gidiyor gibi görünebilirler, ta ki bom! Güven çöker, borç verenler ortadan kaybolur ve kriz patlak verir. Bom doğru sözcük. Mevcut eğilimin iyi sonuç vereceğini, işlerin gerçekten göründüğü kadar kötü olamayacağını varsay-

7 ÖNSÖZ 9 mak insanoğlunun doğasında var. Birinci Dünya Savaşı ndan bir yıl öncesiyle savaşın birkaç ay öncesindeki tahvil piyasalarını bir kıyaslayın. Savaşın yaklaşmakta olduğuna dair hiçbir belirti yoktu. Herkes aklıselimin galip geleceğine inanıyordu. Benzer şekilde, son kredi krizinin hemen öncesinde, dünyanın dört bir yanındaki tahvil piyasaları (aslında tüm diğer piyasalar da) son 70 yılın en kötü kredi krizinin patlamak üzere olduğunun sinyallerini vermiyordu. Ve sonra bir gecede bankacılık piyasaları çöktü. Gerçekten de bom. Şimdi dönüp geriye bakabilir ve bu krizde nerede hata yaptığımızı görebiliriz. Aslında bu kez farklı olduğuna, daha iyi finansal araçlara, daha akıllı düzenleyicilere sahip ve çok daha modern olduğumuza gerçekten de inanmıştık. Devir değişmişti. Kaldıracı nasıl idare edeceğimizi biliyorduk. Evinize karşılık borç almak iyi bir şeydi. Evlerin değeri hep yükselecekti vs. Şimdi, bize her şeyin yeniden normale doğru yöneldiğini söyleyen sesler var. Bu yıl GSMH büyümesiyle ilgili belli başlı tahminler oldukça kuvvetli. Geçmiş toparlanmalardan gelen kanıtlara dayanarak yüzde 4 ün üzerinde olacağı söyleniyor. Ancak, bir bankacılık krizinin altında yatan esaslar bir iş döngüsü resesyonununkilerden çok farklıdır. Bir bankacılık krizinde aşırı kaldıracı ortadan kaldırmak, genelde işsizliğin dört yıl arka arkaya artmasıyla, normal şartlarda yıllar alır. John, tamam, bunların hepsi çok ilginç ama emtia üzerine bir kitapla ne ilgisi var? Çok ilgisi var. ABD ve gelişmiş dünyanın büyük bir bölümünde borsalar açısından kayıp bir on yılı, daha yeni geride bıraktık. Bunca yıldır işe yarayan şey artık işe yaramıyor ama yine de birçok

8 10 EMTİA YATIRIMCILIĞININ KÜÇÜK KİTABI yatırımcı yatırımlarının büyük bölümünü hisse senetlerine yapmakta ısrar ediyor. Yukarıda anlattığım, hisse senetlerinin ve endeksli yatırım fonlarının (ki bunlar yatırımcıların hisse senetlerine yatırım yapmalarının temel araçlarıdır) debeleneceği ve müşteri çekmek için reklamı yapılan uzun vadeli ortalamaların yakınına bile yaklaşamayacak bir ortamdır. Aslında, 1966 yılına geri dönüp 20 yıllık ABD devlet tahvillerine yatırım yapmış olsaydınız, tahvil portföyünüz 2009 un sonunu bulan daha sonraki 43 yıllık hisse senedi piyasası performansından daha iyi sonuç verirdi. Gerçekten de, hisse senetleri uzun vadede faydalı olur. Ben bundan şunu anlıyorum: Yatırımcıların günümüzdeki hisse senetlerine aşırı pay ayırma yaklaşımından uzaklaşarak portföylerini çeşitlendirmenin yollarını aramaları gerekiyor. Bunun yollarından biri de emtia yatırımıdır. Ancak bir emtia endeksine bağlı fon satın almak tek başına çözüm değil. John Stephenson ın bu kitabı tam da bu noktada çok faydalı olacaktır. Başarılı bir emtia yatırımcısı olmak için başarılı bir hisse senedi yatırımcısı kadar (hatta daha da fazla) bilgi sahibi olmak gerekir. Bir kilo alüminyum, demir ya da nikel her yerde aynı olmakla birlikte, fiyat talebe göre değişebilir. Bir kile * mısırın fiyatı sadece tortillaya olan talebi değil, etanole olan talebi de yansıtır. Ayrıca gelişmiş dünya aynı büyümeyi sağlamaya çabalasa da, büyüyen bir Asya nın daha çok enerjiye ve gıdaya ihtiyacı olacağı için dünya ekonomisi her şeyi karmaşık bir hale getirir. Hangi etmenler daha etkili olacaktır? Fiyatın yönüyle ilgili karar bir kez verildikten sonra, emti- * 1 kile=0,037 metreküp. (yn.)

9 ÖNSÖZ 11 aya yatırım yapmanın çeşitli yolları vardır. Stephenson çeşitli fonların ve tarzların gizli tuzakları ve avantajlarını etraflıca analiz etmenize yardımcı oluyor. Gelişmiş dünyanın bir İdare-i Maslahat ekonomisi içinde olduğunu düşünüyor olmama rağmen, sallantılı giden bir dünyada bile yatırımcıların başarılı olmasının birçok yolu vardır. Yapmaları gereken tek şey, geleneksel portföyün ötesine bakmak ve yatırım bolluğunun geri kalan kısmını keşfetmektir. Değişkenlik ve uyanıklık size imkânlar sağlayacaktır. Kendinizi bu kitaptaki temel bilgiyle donatın, sonra da derine inin ve daha fazlasını öğrenin. Dostum Dennis Gartman ın dediği gibi: İyi Şanslar ve İyi Alışverişler! John Mauldin John Mauldin (Dallas, Teksas) Millenium Wave Investments ın başkanıdır. Dünyanın en fazla okunan yatırım analistlerinden biri olup Thoughts from the Frontline adlı haftalık e-mektubu bir milyonun üzerinde insan tarafından okunur ve çok sayıda web sitesinde yeniden yayımlanır. Mauldin aynı zamanda Bull s Eye Investing ve Just One Thing adlı çoksatan kitapların da yazarıdır.

10

11 Giriş Bir sonraki borsa piyasası geldi ama bu kez gayrimenkulde, tahvilde veya hisse senetlerinde değil, emtiada. Bir neslin gördüğü en büyük finansal çöküş ve S&P 500 hisse senedi endeksinde on yıldır süren düşüşten sonra, emtia piyasada tutunacak tek dal gibi duruyor. Daha da iyisi, emtia dünyanın patlayan bir ekonomik büyümeye sahip tek bölgesi olan Asya üzerinde de dolaylı bir hamle. Ağır bir borç altında olan Batı, yıllar boyu sürecek ağır aksak bir büyüme ve iş arayanlar için iç karartıcı bir görünümle karşı karşıya. Ama emtia için tablo kesinlikle daha iyimser. Çünkü emtia, şehirleşme ve sanayileşmenin temel hammaddesidir. Bugün yüz milyonlarca insan aşırı yoksulluktan kurtuluyor ve tarihte ilk kez küresel tüketici oluyor. Bu da emtia açısından iyi haber. 13

12 14 EMTİA YATIRIMCILIĞININ KÜÇÜK KİTABI Yeni Normal Batı daki tüketiciler gayrimenkul fiyatlarının sürekli olarak arttığı, faiz oranlarının düştüğü ve iş olanaklarının iyi olduğu yirmi yılı aşkın bir bolluk çağının sefasını sürdüler. Ama bugün, küresel finans krizinin ardından, tüketicilerin çoğu, tıpkı devletleri gibi, büyük borç içinde. Dünyanın dört bir yanında devletler ulusal ekonomilerini istikrara sokmak için trilyonlarca dolar döktü ama Batı da; işsizlik oranları yüksekliğini, ekonomik büyüme de hareketsizliğini sürdürmeye devam ediyor. Batılı ekonomiler borçla azdırılmış 20 yıllık bir curcunadan sonra, şimdi rehabilitasyonda. Bu ekonomiler çok fazla borç biriktirme ve çok az tasarruf etme gibi kötü alışkanlıklarından sıyrılırlarken, iyileşme dönemi muhtemelen acı verici ve yavaş olacaktır. Bunun aksine, Asya nın ekonomisi yükseliyor ve onunla birlikte emtia açısından beklentiler de yükseliyor. Çin ve Hindistan küresel finans krizine Batı dan çok daha iyi bir durumda girdi. Ortaya çıkan bu pazar ekonomileri çok daha düşük ulusal borç düzeylerine, büyük miktarda döviz rezervlerine ve emekleme döneminde olan tüketici sektörlerine sahipti yılının başında Çin yüzde 159 luk bir toplam borç/gsmh oranına sahipken, Birleşik Krallık ta bu oran gözlerinizi yuvalarından fırlatıyordu: Yüzde 446; neredeyse üç misli bir fark. O halde, Batı nın büyümesi hareketsizken, Asya daki büyümenin sınır tanımaması şaşılacak bir şey midir? Geleceğin yatırım fırsatları giderek artan bir biçimde, Asya nın hızla büyüyen ekonomilerinden gelecektir, Batı nın oturmuş ekonomilerinden değil. Bu da, ekonomik büyümeyi mümkün kılan gerçek şey, yani emtia için iyidir. Batı çok uzun

13 GİRİŞ 15 zamandır çok fazla borçla tıka basa doldu. Batı nın ekonomileri yeniden inşa edilirken, bu cümbüşün yansıması yıllar boyu sürecek olan normalin altında ekonomik büyüme olacaktır ile 2009 yılları arasında, ABD hisse senedi piyasası getirileri eksiyken, işsizlik de çarpıcı bir biçimde arttı. Batı da ekonomik büyüme başlamış olmakla birlikte, şirketler veya tüketicilerden çok kamu sektörü tarafından hareketlendiriliyor. İşsizlik oranı inatçı bir biçimde yüksek olmaya devam ediyor. Tüketiciler de yeniden sert bir darbe alırım korkusuyla ellerini cüzdanlarına götürmüyor. Geleneksel hisse senedi, tahvil ve gayrimenkul yatırım karışımının bu düşük büyüme ortamında yüksek performans göstermesi gerçekten beklenebilir mi? Bu düşük büyüme ortamında geleneksel hisse senedi, tahvil ve gayrimenkul yatırım karışımının yüksek performans göstermesi gerçekten beklenebilir mi? Hayır lerde, hisse senetleri ve tahviller hiçbir yere gitmezken emtia gürlemişti. O on yıl zarfında, Amerika güçlüydü ve Avrupa küresel büyümenin motoru olarak yeniden ortaya çıkıyordu. Güney Kore, Japonya ve Tayvan ın ekonomileri de hareketlenmeye başlamıştı. Bu sefer, dünya nüfusunun beşte dördü ekonomik bir bunalımdan kurtuluyor ve yüz milyonlarca yeni küresel tüketici yaratıyor. Emtiaya olan talep artmaya devam ediyor. Sanayileşme ve şehirleşmenin bu önemli hammaddelerini ikame edecek herhangi bir şey yok ve arz sınırlı olmayı

14 16 EMTİA YATIRIMCILIĞININ KÜÇÜK KİTABI sürdürüyor. Yatırımcılar bir sonraki büyük boğa piyasasının * (hisse senetlerinde, tahvilde veya gayrimenkulde değil, emtiada) bir parçası olmak için iddialı oldukça, güçlü bir iyileşme çığlığı dünyanın dört bir yanında duyulacaktır. Dolar Yatıştırıcısı Emtiadaki boğa piyasasının daha yükseğe çıkmasına yardımcı olan iki şey; alarm sınırında olan kişisel borçların ve devlet borçlarının ağırlığı altında değer kaybeden Amerikan doları ile yatırımcılardaki Amerikan Merkez Bankası nın (FED) ulusun borcunu ödemek üzere darphaneyi çalıştırmak zorunda kalacağı korkusudur. Rekor derecede düşük faiz oranları ve yakın zamanda hiçbir iyileşme olasılığı olmayan tamamen hastalıklı bir ulusal bilanço, doları daha da aşağı çekmek için birlik oldu. Bu da, yatırımcıların haklı olarak maddi varlıkların değerinin şişirilemeyeceği mantığını yürüttüğünden emtia için (ki, ABD doları cinsinden fiyatlandırılmıştır) bir lütuf oldu. Dünya bir gün Amerikan doları içinde yüzebilir ama tabii tedavüldeki bakır miktarı sınırlı olmak suretiyle. Sam Amca resesyonla savaşmak ve tüketicileri yeniden para harcar hale getirmek için liman iznindeki sarhoş denizciler gibi para harcayarak kesenin ağzını tamamen açtı. Ülkenin para arzına dahil olan trilyonlarca ilave dolardan dolayı da en büyük alacaklımız Çin endişeli. Çin, doların gittiği yön ve bunun dö- * Boğa piyasası: Talebin arzdan daha çok olduğu ve borsadaki fiyatların tırmanışa geçtiği dönemi ifade eden bir borsa terimidir. (yn.)

15 GİRİŞ 17 viz rezervleri üzerindeki potansiyel etkisiyle ilgili endişelerini zaten açıkça dile getirdi. Aman dikkat! Ya bir gün Çin rezervlerinin çoğunu hızla değer kaybeden ve karşılığında cüzi bir faiz aldığı dolarda tutmanın kötü bir alışveriş olduğuna karar verirse Çin, rezervlerinin yüzde 15 ya da 20 sini altına veya bir başka varlığa kaydırdığı takdirde, dolar keskin bir biçimde daha da düşer. Disko Günleri mi? Disko ile emtianın ortak bir noktası var: Her ikisinin de en şaşaalı zamanı 1970 lerdi. O on yıl süresince, borsa ve ekonomi hiçbir yere gitmezken, emtia patlamış durumdaydı. Enflasyon da öyle İkinci Dünya Savaşı sonrasında doğmuş milyonlarca orta sınıf Amerikalı iş gücüne katılıyor, aile kuruyor, ev, otomobil, elektrikli ev aletleri satın alıyordu. Zemin emtia için uzun süreli bir boğa piyasasına göre hazırlanmıştı. Almanya ve Japonya İkinci Dünya Savaşı sonrasında yeniden sanayileşiyor ve büyüyen bir küresel orta sınıf ev, otomobil ve elektrikli ev aletleri talep ediyordu. Bunların tümü de emtiaya bağımlıydı den 1982 ye kadar emtia yatırımının en cazip şey haline gelmesine yardımcı oldukları aşikârdır. Temel mallara olan bu talep enflasyonu daha yukarı çekti. Temel hammadde olarak emtia, doğrudan enflasyonun bileşenlerine bağlıdır ki, bu da onu ideal enflasyon tedbiri yapar. Enflasyon bir tahvil ve hisse senedi portföyünün değerini tüketir ama bir emtia portföyüne zarar vermez. Yüksek enflasyon düzeyleri, hızla büyüyen ekonomiler ve emtiaya artan taleple bağlantılıdır. Emtiaya olan güçlü talep fiyatların artması sonu-