Subakromiyal s k flma sendromunda a r ile kas gücü aras ndaki iliflkinin de erlendirilmesi

Transkript

1 ACTA ORTHOPAEDICA et TRAUMATOLOGICA TURCICA OR J NAL MAKALE Acta Orthop Traumatol Turc 2011;45(2):79-84 künyeli yaz n n Türkçe çevirisi Subakromiyal s k flma sendromunda a r ile kas gücü aras ndaki iliflkinin de erlendirilmesi Derya ÇEL K 1, Bilsen S RMEN 2, Mehmet DEM RHAN 1 1 stanbul Üniversitesi, stanbul T p Fakültesi, Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal, stanbul; 2 Marmara Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Beden E itimi ve Spor Anabilim Dal, stanbul Amaç: Subakromiyal s k flma sendromunda a r ile kas gücü aras ndaki iliflkiyi incelemeyi amaçlad k. Çal flma plan : Çal flmaya Evre I ve Evre II subakromiyal s k flma sendromu (SSS) tan s koyulan 18 kad n ve 2 erkek (ort. yafl 48.15±5.9 y l; da l m 32-60) 20 hasta dahil edildi. Hastalar n s k flma bulgusu pozitif ve negatif olan omuzlar n n üst, orta, alt trapez, serratus anterior, supraspinatus ve ön deltoid kas kuvveti el dinamometresi ile de erlendirildi Test kaslar n en spesifik çal flt pozisyonlarda yap ld. Her kas 3 kere testlenerek ortalamas al nd. A r görsel analog skala (GAS), fonksiyonel durum ise Constant skorlar ile de erlendirildi. Modifiye Constant skoru a r parametrelerinden ba ms z olarak hesapland. Bulgular: S k flma bulgusu pozitif olan omuzlarda orta trapez, serratus anterior, supraspinatus ve deltoid ön liflerinde kas gücü s k flma bulgusu negatif olan omuzlara göre istatistiksel olarak anlaml derecede düflük bulundu (p=0.01, p=0.04, p=0.001, p=0.003). Ortalama Constant skoru 57.46, ortalama GAS 6.85 bulundu. Modifiye Constant skoru ile GAS aras nda istatistiksel olarak anlaml bir iliflki bulundu (p= 0.016, rs= -0.44). Ç kar mlar: Bu çal flmada orta trapez, serratus anterior, supraspinatus ve deltoid ön lifleri kas zay fl ve a r aras nda istatistiksel anlaml bir iliflki bulunmufltur. Bu sonuç bize SSS de bu kaslar n de erlendirilmesinin ve gerekirse kuvvetlendirilmesinin önemini vurgulamaktad r. Anahtar sözcükler: El dinamometresi; kas gücü; subakromiyal s k flma sendromu. Subakromiyal s k flma sendromu (SSS) omuz bölgesinde en s k karfl lafl lan patolojilerden birisidir. [1] SSS tedavisi ço unlukla konservatif olup, tedavide çeflitli elektroterapi yöntemleri, eklem hareket aç kl - egzersizleri, [2,3] manipülatif tedaviler [3,4] ve kas güçlendirme programlar yer almaktad r. Bu kas kuvvetlendirme programlar nda özellikle rotator manflet kaslar ve skapulatorasik kaslar [2,5] ele al nm flt r. Kas kuvvetlendirme programlar nda hedef, a r ve hareket k s tl l na ba l sekonder olarak geliflebilen veya primer olarak kas zay fl na ba l geliflti i düflünülen hastal klar tedavi etmektir. Glenohumeral eklem stabilitesi çevre dokulardaki ligamentler, kapsül ve rotator manflet ve skapulatorasik kaslar taraf ndan sa lanmaktad r. Skapular kas dengesizli in omuzda a r ya neden oldu u bildirilmifl ve protraktör/retraktör dengesizli inin bafl üstü sporcularda subakromiyal s k flmaya yol açt gösterilmifltir. [6] Özellikle trapez kas n n parçalar aras ndaki kilit koordinasyon önemlidir. Üst ve alt trapezlerin Bu çal flma Marmara Üniversitesi Bapko Bilimsel Araflt rma Projeleri Komisyonu taraf ndan SAG-DKR numaral proje ile desteklenmifltir (Proje Yürütücüsü: Prof. Dr. Bilsen Sirmen). Yaz flma adresi: Dr. Derya Çelik. stanbul Üniversitesi, stanbul T p Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal, Millet Cad., Çapa, stanbul. Tel: e-posta: deryacavga@hotmail.com Baflvuru tarihi: Kabul tarihi: Türk Ortopedi ve Travmatoloji Derne i

2 80 Acta Orthop Traumatol Turc artm fl aktivitesi ve serratus anteriorun azalm fl aktivitesi ve bu kaslar aras ndaki yetersiz kontrolün omuz elevasyonu boyunca skapulan n posterior tiltinin amplitüdünde ve eksternal rotasyonda azalmaya yol açabilece i gösterilmifltir. Bu alternatif kas kontrolünün ise subakromiyal alan büyük ölçüde azaltt ve s k flmaya neden olabilece i düflünülmektedir. [7] Ayr ca artm fl ön deltoid/ rotator manflet kas dengesizli- i de humerusun superior migrasyonuna ve s k flma bulgular na neden olabilmektedir. Bu durum bize SSS de kas gücünü de erlendirmenin ve SSS nin semptomlar ile iliflkisinin ortaya konmas n n gereklili ini göstermektedir. Literatürde kas kuvvetini de erlendirmek için Elektromiyografi (EMG), izokinetik dinamometre ve el dinamometresi ölçümleri gibi çeflitli yöntemler tarif edilmifltir. El dinamometresinin semptomatik veya semptomatik olmayan omuzlar n kas kuvvetinin de erlendirilmesinde güvenilir bir yöntem oldu- u bildirilmifltir. [8-11] Bu de erlendirmelerde kaslar izokinetik cihazlar kullan larak fonksiyonel hareketler ya da en güçlü aktivite gösterdikleri pozisyonlarda de erlendirilmifl. [12,13-19] Bu çal flmada hipotezimiz trapez, serratus anterior, supraspinatus ve ön deltoid kas kuvveti zay fl - n n ya da dengesizli inin SSS ile iliflkili olabilece idir. Bu nedenle çal flmam zda SSS ile bu kaslar n gücü aras ndaki iliflkiyi incelemeyi amaçlad k. Hastalar ve yöntem Çal flmaya stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dal nda Evre I ve Evre II SSS tan s koyulan 20 hasta (Ort. yafl 48.15±5.9 y l; 18 kad n ve 2 erkek; da l m 32-60) dahil edildi (Tablo 1). Çal flmaya al nma kriterleri (1) Muayenede s k flma bulgular (Neer s k flma testi, Hawkins belirtisi, Jobe supraspinatus testi) pozitif olan, (2) Pasif hareket aç kl klar nda karfl tarafa göre %30 dan daha az k s tl l olan, (3) Direkt röntgen incelemelerinde dejeneretif artrit mezoakromiyon gibi deformiteleri olmayan, (4) Manyetik rezonans (MR) incelemesinde rotator manflet y rt olmayan, (5) Sportif faaliyeti olmayan hastalar çal flmaya dahil edildi. Çal flmaya al nmama kriterleri (1) Muayenede pasif hareket k s tl l (karfl tarafa göre %30 dan fazla) bulunan hastalar, (2) Daha önce herhangi bir omuz cerrahisi geçiren veya fizik tedavi ve rehabilitasyon program na al nan hastalar ve (3) Manyetik rezonans görüntülemede rotator manflet y rt bulunan veya radyografilerinde patalojik bulgu tespit edilen hastalar çal flmaya dahil edilmedi. Hastalara çal flma hakk nda bilgi verildi ve imzal ayd nlat lm fl onamlar al nd. Yirmi hastan n s k flma bulgusu pozitifti. Hastalar n hem hasta hem de sa lam omuzlar nda üst, orta ve alt trapez, serratus anterior deltoidin ön lifleri, supraspinatus ve latissimus dorsi kas gücüne ayr ayr el dinamometresi (kg/newton) Nicholas Manuel Muscle Tester (model The Lafayette Instrument Company, Lafayette, Indiana) ile bak ld. Bu dinamometre 0.0 dan kg a kadar, 0.1 kg hassasiyetle kas gücü ölçümüne izin verdi. Dinamometre kas gücünü ölçmek istedi imiz kas n uygun bölgesine yerlefltirildi. Testi ö retmek amac yla deneklerin test öncesi 1 kez deneme yapmalar na izin verildi. Fizyoterapist istenen hareketin aksi yönünde dinamometre ile direnç uygulayarak, k rma testi fleklinde, denekten kas n izometrik olarak mümkün olan en kuvvetli flekilde kasmas n istedi. [20] Kas n izometrik olarak direnç uygulad son noktada cihaz sinyal verdi ve kg/newton cinsinden sonuç gösterildi. Test kaslar n en güçlü çal flt ve en az kompansatuar hareketin ortaya ç kt pozisyonlarda yap ld. EMG çal flmalar nda bu seçilen kaslara verilen pozisyonlarda en fazla kas aktivasyonu tespit edilmifltir. [21-25] Her kas 3 kez test edilerek ortalamas al nd. Test s ras nda hastalara kamera kayd yap larak test s ras nda kompanse edici hareket olup olmad kontrol edildi ve gerekirse test tekrarland. A r görsel analog skala (GAS), fonksiyonel durum Constant skoru ile de erlendirildi. Tablo 1. Hastalar (n=20) Hastalar n demografik özellikleri (n=20). Yafl 48.15±5.9 Cinsiyet Kad n 18 Erkek 2 Kilo 63.76±13.8 Boy ±13 Sigara kullan m 1 paketten az 4 1 paketten fazla 2 fieker hastal 2 Tiroid hastal 2

3 Çelik ve ark. Subakromiyal s k flma sendromunda a r ile kas gücü aras ndaki iliflkinin de erlendirilmesi 81 Kas testleri Üst trapez: Hasta oturur pozisyonda iken, dinamometre skapulan n üst k sm na yerlefltirildi ve hastadan dirence karfl elevasyon yapmas istendi (fiekil 1). Orta trapez: Hasta yüzüstü yatar pozisyonda iken, kol 90 abduksiyon ve dirsek 90 fleksiyona al nd. Bu pozisyonda dinamometre skapulan n orta çizgisinde akromiyonun prosesi ile spinan n kökü aras na yerlefltirildi. Hasta kolunu yukar do ru kald r rken dinamometre ile direnç lateral yönde verildi. Hastan n kolunu bu pozisyonda dirence karfl tutmas istendi (fiekil 2). Alt trapez: Hasta yüzüstü yatar pozisyonda iken, kol 140 fleksiyona al nd. Bu pozisyonda dinamometre skapulan n orta çizgisinde akromiyon ile spinan n kökü aras na yerlefltirildi. Hasta kolunu yukar do ru kald r ken dinamometre ile direnç lateral ve superior yönde verildi. Supraspinatus: Hastan n omuzu oturur pozisyonda 30 horizontal planda abduksiyon ve 90 fleksiyona al nd (koronal düzlemin önünde (30-45 ). Bu pozisyonda iken direnç dirse in hemen üstünden uyguland. Fizyoterapist istenen haraketin aksi yönünde dinamometre ile direnç uygulayarak hastadan kas n izometrik olarak mümkün olan en kuvvetli flekilde kasmas n istedi. Hastan n kolunu bu pozisyonda dirence karfl tutmas istendi. Serratus anterior (alt lifleri): Hasta s rtüstü yatar pozisyonda iken, dirsek ve omuz 90 fleksiyona al nd. Dinamometre ile direnç humerus aks boyunca ulnan n üstünden uyguland. Deltoid ön lifleri: Hastan n omuzu oturur pozisyonda 90 öne fleksiyona al nd. Bu pozisyonda iken direnç dirse in hemen üstünden uyguland. Fizyoterapist istenen haraketin aksi yönünde dinamometre ile direnç uygulayarak hastadan kas n izometrik olarak mümkün olan en kuvvetli dirence karfl tutmas istendi. Latissimus dorsi: Hasta oturur pozisyondayken, dirsek 90 fleksiyona ve omuz 30 ekstansiyona al nd. Dinamometre ile dirse in hemen arkas na direnç uygulanarak hastadan bu güce direnmesi istendi. statistiksel analizde hasta ve sa lam omuzlar n aras ndaki farkl l klar n n karfl laflt rmas nda efllendirilmemifl t-testi kullan ld. GAS ve modifiye Constant skoru aras ndaki korelasyona Spearman korelasyon testi ile bak ld. statistiksel anlaml l k seviyesi olarak p<0.05 kabul edildi. Bulgular Kas kuvveti s k flma bulgusu pozitif olan omuzlarda s k flma bulgusu negatif olan tarafa göre daha düflük bulundu. Fakat bu fark her kas için istatistiksel olarak anlam düzeyde de ildi. Buna göre; s k flma bulgusu pozitif olan orta trapez, serratus anterior, supraspinatus ve deltoid ön liflerinin kas kuvveti s k flma bulgusu negatif olan tarafa göre anlaml olarak düflük bulundu (p=0.01, p=0.04, p=0.001, p=0.003). Hasta omuzlarda ortalama Constant skoru 57.46, ortalama GAS 6.85 bulundu. A r parametresi skorun d fl nda b rak larak hesaplanan modifiye Constant skoru ortalamas 50 bulundu. Modifiye Constant sko- fiekil 1. fiekil 2. Üst trapez kas testi. [Bu flekil, derginin adresindeki online versiyonunda renkli görülebilir] Orta trapez kas testi. [Bu flekil, derginin adresindeki online versiyonunda renkli görülebilir]

4 82 Acta Orthop Traumatol Turc ru ile GAS korelasyonu istatistiksel anlaml bulundu (p= 0.016, rs= -0.44). Buna göre a r artt zaman Constant skorunun azald görüldü. Tart flma SSS de s k flma bulgusu pozitif ve negatif olan omuzlarda kas kuvvetini karfl laflt rd k. Buna göre s - k flma bulgusu pozitif olan omuzlarda orta trapez, serratus anterior, deltoid ön lifleri, supraspinatus kas gücü, s k flma bulgusu negatif olan omuzlara göre istatistiksel anlaml olarak düflük bulundu. Birçok çal flmada kas kuvveti ve SSS aras ndaki iliflki el ve izokinetik dinamometreler veya elektromiyografi (EMG) ile ortaya konulmaya çal fl lm flt r. Bu çal flmalardan bir k sm nda SSS de skapular kaslardaki aktivasyon paternlerinin de iflti i; kas aktivitesinin azald ya da kas lma zaman nda de ifliklikler oldu u tespit edilmifltir. [26-32] EMG ile yap lan çal flmalarda ise baz farkl l klar göze çarpmaktad r. Reddy ve ark., SSS li hastalar ile sa l kl kiflileri karfl laflt rm fl ve infraspinatus ve supraspinatus kas aktivitesini, SSS li hastalarda anlaml derecede düflük bulmufltur. Kas aktivitesinin EMG ile incelendi- i çal flmalardan oluflan bir derlemede ise SSS li hastalarda üst ve alt trapez aktivitesinde sa l kl deneklere göre farkl l klar olabilece ini belirtilmifl fakat kesin sonuçlar gösterilememifltir. [25,33] Ludewing ve ark. çal flmalar nda omuz elevasyonu boyunca hem üst hem de alt trapez aktivitesinde art fl saptam fllard r. [26] Görüldü ü gibi yap lan çal flmalarda SSS li hastalar ile sa l kl denekler karfl laflt r ld nda anormal kas aktivitesine ait kan tlar ortaya konmakla birlikte, tam olarak hangi kaslar n ne flekilde etkilendi i hakk nda farkl ve çeliflkili bilgilere rastlanmaktad r. Çal flmam zda supraspinatus, skapulatorasik kaslar ve ön deltoid kas gücünü spesifik pozisyonlarda el dinamometresi kullanarak de erlendirdik. [18] S k flma bulgusu pozitif olan omuzlarda orta trapez, serratus anterior, supraspinatus ve ön deltoid kas kuvvetleri sa lam omuzlara göre zay f bulundu. Burada ortaya ç kan kas zay fl SSS yi ortaya ç karm fl olabilece i gibi, a r refleks inhibisyona sebep olarak kas kuvveti kayb na ve dolay s yla SSS ye neden olmufl olabilir. Bu tart flma bizim çal flmam zda da ortaya koymaya çal fl lm flt r. Çal flmam zda a r parametresini d flar da b rakarak hesaplad m z modifiye Constant skoru ile GAS aras ndaki iliflkiyi inceledi imizde ise a r n n fonksiyonel durumu istatistiksel anlaml olarak etkiledi ini bulduk (p=0.016). [34] Bizim çal flmam zda ortaya ç - kan sonuçlar SSS deki a r ile kas zay fl aras nda iliflki olabilece ini düflündürmektedir. Evre 1 ve evre 2 SSS li 13 hasta ile 25 sa l kl bireyi karfl laflt - ran di er bir çal flmada ise kas kuvveti ve a r aras nda bir iliflki bulunamam flt r. [14] El dinamometresinin kullan ld di er bir çal flmada skapular kas kuvveti zay fl n n omuz problemlerine yol aç p açmad araflt r lm fl ve 176 bafl üstü spor aktivitesi yapan denekte kas kuvvetine bak lm flt r. Sonuçta elevasyon/depresyon kas kuvveti oran 2.5/1, yukar /afla rotasyon oran 1.5/1 ve protraksiyon/ retraksiyon oran 1.25/1 bulunmufltur. Kas kuvvetleri aras ndaki bu imbalans istatistiksel anlaml bulunmufl ve skapular kaslar n omuz rehabilitasyonundaki önemi vurgulanm flt r. [35] Biz de bu çal flmaya paralel sonuçlar elde ettik. Serratus anterior, orta trapez ve supraspinatus kas kuvveti impingement bulgusu negatif olan omuzlara göre daha zay f bulundu. Fakat literatürde özellikle impingement semptomlar na yol açt vurgulanan artm fl üst trapez ve azalm fl alt trapez iliflkisini ortaya koyamad k. [36] fiimdiye kadar deltoidin kas kuvveti ile SSS aras ndaki iliflkisi çal fl lmam flt r. Çal flmam zda ön deltoid kas kuvveti SSS olan omuzlarda istatistiksel anlaml olarak daha düflük bulundu. Sa omuzlar n çal flmam zda ço unlukla dominant oldu u (%85) ve nondominant omuzlara göre daha güçlü olabilece i düflünüldü ünde ön deltoid zay fl n n impingement semptomlar ile iliflkisi güçlenmektedir. Biz bu zay fl n SSS nedeni ile de il SSS nin sonucunda olabilece ini düflünmekteyiz. zokinetik ya da el dinamometresi ile yap lan kas testinde omuz postürü önemlidir. Omuzun protraksiyonda ya da retraksiyonda pozisyonlanmas supraspinatus kas veya omuz rotatorlar n n kuvvetini etkileyen bir faktör olarak bildirilmifl ve do ru verilerin omuz retraksiyonunda elde edildi i ortaya konmufltur. [10,11] Morella ve ark. insfraspinatus kas kuvvatini skapula normal posizyonda ve retraksiyona alarak de erlendirmifltir. Skapula retraksiyona al nd nda infraspinatus kas kuvvetinde sitatistiksel anlaml art fl bulmufllard r. [37] Biz de çal flmam zda deltoid ve supraspinatus kas testi s ras nda hastalar m z n

5 Çelik ve ark. Subakromiyal s k flma sendromunda a r ile kas gücü aras ndaki iliflkinin de erlendirilmesi 83 omuzlar n protraksiyona almadan de erlendirdik ve yapt m z kamera kayd ile kontrol ettik. zokinetik ve el dinamometrelerinin baz dezavantajlar vard r ve klinisyenin çal flmas s ras nda bunlara dikkat etmesi önemlidir. zokinetik testler güvenilir sonuçlar ortaya koysa da genellikle kaslar n spesifik olarak kuvvetini ölçmek mümkün olmayabilir. zokinetik testler 60, 120 ve 180 de omuz fleksiyonda ya da skapsiyonda iken eksternal ve internal rotator kas kuvveti de erlendirilmifl fakat SSS de etkilenen rotator manflet kaslar n n kuvveti spesifik olarak ortaya konulamam flt r. [12-14,26, 38] Ayr - ca izokinetik cihazlarla yap lan kas kuvveti de erlendirmelerinin özellikle skapulatorasik kaslar için hastalar n test pozisyonunu alamamak gibi baz dezavantajlar gösterilmifltir. [12] Sonuç olarak bizim çal flmam zda impingement sendromu ile orta trapez, serratus anterior, supraspinatus ve deltoid ön lifleri kas zay fl aras nda istatistiksel anlaml bir iliflki bulunmufltur. Bu sonuç bize impingement sendromunda bu kaslar n de erlendirilmesinin ve gerekirse konservatif tedavisinde kuvvetlendirilmesinin önemini vurgulamaktad r. Ç kar Örtüflmesi: Ç kar örtüflmesi bulunmad belirtilmifltir. Kaynaklar 1. Neer CS 2nd. Impingement lesions. Clin Orthop 1983; (173): Walter M, Werner A, Stahlschmdt T, Woelfel R, Gohlke F. The subacromial impingement syndrome of the shoulder treated by conventional physiotherapy, self-training, and a shoulder brace: results of a prospective, randomized study. J Shoulder Elbow Surg 2004;13: Conroy DE, Hayes KW. The effect of joint mobilization as a component of comprehensive treatment for primary shoulder impingement syndrome. J Orthop Sports Phys Ther 1998;28: Bang MD, Deyle GD. Comparison of supervised exercise with and without manual physical therapy for patients with shoulder impingement syndrome. J Orthop Sports Phys Ther 2000;30: Morrison DS, Fragomeni AD, Wodworth P. Non-operative treatment of subacromial impingement syndrome. J Bone Joint Surg Am 1997;79: Cools AM, Witvrouw EE, Mahieu NN, Danneels LA. Isokinetic scapular muscle performance in overhead athletes with and without impingement symptoms. J Athl Train 2005;40: Roy JS, Moffet H, Hebert LJ, Lirette R. Effects of motor control and strengthening exercises on shoulder function in persons with impingement syndrome: a single- subject study design. Man Ther 2009;14: Hayes K, Walton JR, Szomor ZL, Murrell GA. Reliability of 3 methods for assessing shoulder strength. J Shoulder Elbow Surg 2002;11: Kibler WB, Sciascia A, Dome D. Evaluation of apparent and absolute supraspinatus strength in patients with shoulder injury using the scapular retraction test. Am J Sports Med 2006;34: Smith J, Kotajarvi BR, Padgett DJ, Eischen JJ. The effect of scapular protraction on isometric shoulder rotation strength in normal subjects Arch Phys Med Rehabil 2002;83: Yen D. Limitations of isokinetic testing to determine shoulder strength after rotator cuff repair. Iowa Orthop J 2005;25: Plotnikoff NA, MacIntyre DL. Test-retest reliability of glenohumeral internal and external rotator strength. Clin J Sport Med 2002;12: MacDermid JC, Ramos J, Drosdowech D, Faber K, Patterson S. The impact of rotator cuff pathology on isometric and isokinetic strength, function, and quality of life. J Shoulder Elbow Surg 2004;13: Erol O, Özçakar L, Çeliker R. Shoulder rotator strength in patients with stage I-II subacromial impingement: relationship to pain, disability, and quality of life. J Shoulder Elbow Surg 2008;17: Moraes GF, Faria CD, Teixeira-Salmela LF. Scapular muscle recruitment patterns and isokinetic strength ratios of the shoulder rotator muscles in individuals with and without impingement syndrome. J Shoulder Elbow Surg 2008;17: Park JY, Lee WS, Lee ST. The strength of the rotator cuff before and after subacromial injection of lidocaine. J Shoulder Elbow Surg 2008;17: Tyler TF, Nahow RC, Nicholas SJ, McHugh MP. Quantifying shoulder rotation weakness in patients with shoulder impingement. J Shoulder Elbow Surg 2005;14: Falla DL, Hess S, Richardson C. Evaluation of shoulder internal rotator muscle strength in baseball players with physical signs of glenohumeral joint instability. Br J Sports Med 2003;37: Shaklar A, Dvir Z. Isokinetic strength relationships in shoulder muscles. Clin Biomech (Bristol, Avon) 1995;10: Hislop HJ, Montgomery J. Daniels and Worthington s Manuel de erlendirme teknikleri. Çeviri Ed. Özdinçler AR, Yeldan, Demirbafl B p Michener LA, Boardman ND, Pidcoe PE, Frith AM. Scapular muscle tests in subjects with shoulder pain and functional loss: reliability and construct validity. Phys Ther 2005;85:

6 84 Acta Orthop Traumatol Turc 22. Moseley JB, Jobe FW, Pink M. EMG analysis of scapular muscles during a shoulder rehabilitation program. Am J sports Med1992; 20: Decker MJ, Hintermeister HA, Faber KJ, Hawkins RJ. Serratus anterior muscle activity during selected rehabilitation exercises. Am J Sports Med 1999;27: Kelly BT, Kadrmas WR, Speer KP. The manual muscle examination for rotator cuff strength. An electromyographic investigation. Am J Sports Med 1996;24: Chester R, Smith TO, Hooper L, Dixon J. The impact of subacromial impingement syndrome on muscle activity patterns of the shoulder complex: a systematic review of electromyographic studies. BMC Musculoskelet Disord 2010;11: Ludewig PM, Cook TM Alterations in shoulder kinematics and associated muscle activity in people with symptoms of shoulder impingement. Phys Ther 2000;80: Cools AM, Witvrouw EE, Declercq GA, et al. Scapular muscle recruitment patterns: trapezius muscle latency with and without impingement symptoms. Am J Sports Med 2003;31: Cools AM, Declercq GA, Cambier DC, et al. Trapezius activity and intramuscular balance during isokinetic exercise in overhead athletes with impingement symptoms. Scand J Med Sci Sports 2007;17: Cools AM, Witvrouw EE, Declercq GA, et al. Evaluation of isokinetic force production and associated muscle activity in the scapular rotators during a protraction-retraction movement in overhead athletes with impingement symptoms. Br J Sports Med 2004;38: Cools AM, Witvrouw EE, Mahieu NN, Danneels LA. Isokinetic scapular muscle performance in overhead athletes with and without impingement symptoms. J Athl Train 2005;40: Moraes GF, Faria CD, Teixeira-Salmela LF. Scapular muscle recruitment patterns and isokinetic strength ratios of the shoulder rotator muscles in individuals with and without impingement syndrome. J Shoulder Elbow Surg 2008;17: Wadsworth DJ, Bullock-Saxton JE. Recruitment patterns of the scapular rotator muscles in freestyle swimmers with subacromial impingement. Int J Sports Med 1997;18: Reddy AS, Mohr KJ, Pink MM, Jobe FW. Electromyographic analysis of the deltoid and rotator cuff muscles in persons with subacromial impingement. J Shoulder Elbow Surg 2000;9: Othman A, Taylor G. Is the Constant score reliable in assessing patients with frozen shoulder? 60 shoulders scored 3 years after manipulation under anaesthesia. Acta Orthop Scand 2004;75: Turner Turner N, Ferguson K, Mobley BW, Riemann B, Davies G. Establishing normative data on scapulothoracic musculature using handheld dynamometry. J Sport Rehabil 2009;18: Kibler WB, Sciascia Aaron. Current concepts: scapular dyskinesis. Br J Sports Med 2010;44: Merolla G, Santis E, Sperling JW, Campi F, Paladini P, Paladini P, Porcellini G. Infraspinatus strength assessment before and after scapular muscles rehabilitation in professional volleyball players with scapular dyskinesis. J Shoulder Elbow Surg 2010;24: Leroux JL, Hebert P, Mouilleron P, Thomas E, Bonnel F, Blotman F. Postoperative shoulder rotators strength in stages II and III impingement syndrome. Clin Orthop Relat Res 1995;(320):46-5.