M. Vefa TOROSLU Serbest Muhasebeci Mali Müşavir MUHASEBE TEORİSİ

Transkript

1 M. Vefa TOROSLU Serbest Muhasebeci Mali Müşavir MUHASEBE TEORİSİ ADALET YAYINEVİ Ankara

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... VII İÇİNDEKİLER...IX ŞEKİLLER LİSTESİ... XXV KISALTMALAR...XXVII Birinci Bölüm GENEL BİLGİLER 1.1. İŞLETME KAVRAMI MUHASEBE KAVRAMI Muhasebenin Tanımı Muhasebenin Fonksiyonları Kaydetme Fonksiyonu Sınıflandırma ve Özetleme Fonksiyonu Raporlama Fonksiyonu Analiz ve Yorumlama Fonksiyonu Muhasebenin Amacı Muhasebenin Faydaları MUHASEBENİN TARİHÇESİ MUHASEBEDE BİLGİ KULLANICILARI İç Bilgi Kullanıcıları Ortaklar Yöneticiler Çalışanlar Dış Bilgi Kullanıcıları Devlet Kredi Kurumları Alıcılar Satıcılar Rakip İşletmeler Yatırımcılar Araştırmacılar Tüketiciler Toplum...18

3 X Muhasebe Teorisi 1.5. MUHASEBENİN ÇEŞİTLERİ Fonksiyonel Muhasebe Çeşitleri Genel Muhasebe Maliyet Muhasebesi Yönetim Muhasebesi Şirketler Muhasebesi Enflasyon Muhasebesi Sektörel Muhasebe Çeşitleri Banka Muhasebesi Sigorta Muhasebesi İnşaat Muhasebesi Konaklama Muhasebesi Tarım Muhasebesi Diğer Muhasebe Çeşitleri Devlet Muhasebesi Çevre Muhasebesi Davranışsal Muhasebe Yaratıcı Muhasebe Adli Muhasebe Sorumluluk Muhasebesi Muhasebe Sosyolojisi TEMEL MUHASEBE EŞİTLİĞİ MUHASEBEDE HESAP KAVRAMI Hesabın Tanımı Hesabın Çeşitleri Bilanço Hesapları-Gelir Tablosu Hesapları Aktif Hesaplar-Pasif Hesaplar Gelir Hesapları-Gider Hesapları Asıl Hesaplar-Nazım Hesaplar Ana Hesaplar-Yardımcı Hesaplar Düzenleyici Hesaplar-Geçici Hesaplar Hesaplar ile İlgili Temel Kavramlar Hesapların İşleyişi Aktif Hesapların İşleyişi Pasif Hesapların İşleyişi Gelir Hesaplarının İşleyişi Gider Hesaplarının İşleyişi Hesap Kayıt Yöntemleri Tek Taraflı Kayıt Yöntemi...38

4 İçindekiler XI Çift Taraflı Kayıt Yöntemi YEVMİYE MADDESİ Basit Yevmiye Maddesi Birleşik Yevmiye Maddesi Karma Yevmiye Maddesi YARDIMCI HESAPLAR MİZAN...42 İkinci Bölüm MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİ 2.1. GENEL OLARAK BİLGİ SİSTEMİ Sistem Kavramı Bilgi Sistemi Kavramı Verinin Tanımı Bilginin Tanımı Bilgiyi İşleme ve Yöntemleri Bilginin İletimi YÖNETİM BİLGİ SİSTEMLERİ Genel Olarak Yönetim Bilgi Sistemleri Yönetim Bilgi Sisteminin Kuruluşu Yönetim Bilgi Sisteminde Fayda-Maliyet İlişkisi MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİ Genel Olarak Muhasebe Bilgi Sistemi Muhasebe Bilgi Sisteminin Süreci Muhasebe Bilgi Sisteminin Unsurları Muhasebe Sistemini Etkileyen Faktörler İşletmelerin Ortaklık ve Örgütlenme Yapıları Kültürel Faktörler Uluslararası Faktörler Ekonomik Faktörler Devlet Muhasebe Mesleğinin Örgütlenmesi...64 Üçüncü Bölüm TÜRKİYE DE MUHASEBE MESLEĞİ 3.1. MUHASEBE MESLEĞİNİN TANIMI MUHASEBE MESLEĞİNİN KÜRESELLEŞMESİ MUHASEBE MESLEĞİNİN SORUMLULUĞU TÜRKİYE DE MUHASEBE MESLEĞİNİN GELİŞİMİ...69

5 XII Muhasebe Teorisi 3.5. TÜRKİYE DE MUHASEBE MESLEĞİNİN YASALAŞMASI SAYILI KANUN İLE YAPILAN DÜZENLEMELER Muhasebecilik ve Mali Müşavirlik Mesleğinin Konusu Yeminli Mali Müşavirlik Mesleğinin Konusu Meslek Mensubu Olabilmenin Genel Şartları Serbest Muhasebeci Mali Müşavir Olabilmenin Özel Şartları Staj Süresinden Sayılan Hizmetler Yeminli Mali Müşavir Olabilmenin Özel Şartları MUHASEBE MESLEĞİ İLE İLGİLİ GÜNCEL MEVZUAT...78 Dördüncü Bölüm MUHASEBEDE KULLANILAN BELGELER 4.1. GENEL OLARAK BELGE KAVRAMI BELGELERİN SINIFLANDIRILMASI Oluşumuna Göre Belgeler İşlevlerine Göre Belgeler Düzenlenme Yerine Göre Belgeler MUHASEBE BELGELERİNİN SAKLANMASI BELGELER İLE İLGİLİ YASAL DÜZENLEMELER Türk Ticaret Kanunu nda Belgeler Vergi Usul Kanunu nda Belgeler MUHASEBEDE KULLANILAN BAŞLICA BELGELER Ticarette Kullanılan Belgeler Fatura Faturanın Tanımı Faturada Bulunması Gereken Bilgiler Fatura Düzenleme Kuralları Fatura Kullanmak Zorunda Olanlar Faturanın Basımı Elektronik Fatura Sevk İrsaliyesi İrsaliyeli Fatura Gider Pusulası Perakende Satış Vesikaları Perakende Satış Fişleri Makineli Kasaların Kayıt Ruloları Giriş ve Yolcu Taşıma Biletleri Serbest Meslek Makbuzu Müstahsil Makbuzu...95

6 İçindekiler XIII Ücret Bordrosu Taşıma İrsaliyesi Yolcu Listesi Günlük Müşteri Listesi Adisyon Reçete Ambar Tesellüm Fişi Döviz Alım ve Satım Belgesi Haberleşme Belgesi Sigorta Poliçesi Hakediş Belgesi Kıymetli Maden Alım Belgesi Kıymetli Maden Satım Belgesi POS Belgesi Dernek Gelirleri Alındı Belgesi Diğer Belgeler Kambiyo Senetleri (Ticari Senetler) Genel Açıklama Kambiyo Senetlerinin Tanımı Kambiyo Senetlerinin Çeşitleri Poliçe Poliçenin Tanımı Poliçenin Tarafları Poliçenin Unsurları Açık Poliçe İkametgahlı ve Adresli Poliçeler Poliçede Kabul Poliçede Aval Poliçede Vade Poliçenin Devri Poliçede Ödeme Bono (Emre Yazılı Senet) Bononun Tanımı Bononun Unsurları Bonoyu Düzenleyenin Sorumluluğu Bonoda Hak Sahibi Bonoya Uygulanacak Poliçe Hükümleri Çek Çekin Tanımı...118

7 XIV Muhasebe Teorisi Çekin Unsurları Çekte Yazılmayacak Kayıtlar Türk Hukukunda Çek Düzenleme Şartları Çekte Hak Sahibi Çekte Vade ve İbraz Süreleri Çekten Cayma Çekte Ödeme Yasağı Menkul Kıymetler Hisse Senetleri Hisse Senedinin Tanımı Hisse Senedinin Çeşitleri Tahviller Tahvilin Tanımı Tahvil Çeşitleri Kâr Zarar Ortaklığı Belgeleri (KOB) Finansman Bonoları Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler Diğer Belgeler Kasa Tahsil Makbuzu Kasa Tediye Makbuzu Çek Giriş Bordrosu Çek Çıkış Bordrosu Senet Giriş Bordrosu Senet Çıkış Bordrosu Borç Dekontu Alacak Dekontu Hesap Özetleri Kira Kontratı Banka Dekontu Harcırah Belgesi Beşinci Bölüm MUHASEBEDE KULLANILAN FİŞLER 5.1. GENEL OLARAK MUHASEBE FİŞİ KASA TAHSİL FİŞİ KASA TEDİYE FİŞİ MAHSUP FİŞİ...138

8 İçindekiler XV Altıncı Bölüm MUHASEBEDE KULLANILAN DEFTERLER 6.1. GENEL OLARAK DEFTERLER DEFTERLERİN SINIFLANDIRILMASI Tutulmalarındaki Zorunluluk Açısından Defterler Tasdik Zorunluluğu Açısından Defterler Tasdiki Zorunlu Defterler Tasdiki Zorunlu Olmayan Defterler Defterlerin Tasdik Zamanı Tüccarların Sınıfı Açısından Defterler DEFTER TUTMA DÖNEMİ Normal Hesap Dönemi Özel Hesap Dönemi Kıst Hesap Dönemi MUHASEBE DEFTERLERİNDE KAYIT DÜZENİ Vergi Usul Kanunu na Göre Kayıt Düzeni Türk Ticaret Kanunu na Göre Kayıt Düzeni MUHASEBEDE KULLANILAN BAŞLICA DEFTERLER Esas Defterler Yevmiye Defteri Defter-i Kebir (Büyük Defter) Envanter Defteri İşletme Hesabı Defteri Serbest Meslek Kazanç Defteri Çiftçi İşletme Defteri Yardımcı Defterler İmalat Defteri Kombine İmalatta İmalat Defteri Bitim İşleri Defteri Yabancı Nakliyat Kurumlarının Hasılat Defteri Ambar Defteri Damga Resmi Defteri Banka ve Sigorta Muameleleri Defteri Yönetim Kurulu Karar Defteri Ortaklar Kurulu Karar Defteri Genel Kurul Toplantı ve Müzakere Defteri Ortaklar Pay Defteri Sabit Kıymet ve Amortisman Defteri...154

9 XVI Muhasebe Teorisi 6.6. MUHASEBE TEORİSİNDE DEFTER SİSTEMLERİ İtalyan Sistemi Alman Sistemi Fransız Sistemi İngiliz Sistemi Türk Sistemi Amerikan Sistemi Yedinci Bölüm MUHASEBEDE İŞLEM SÜRECİ 7.1. AÇILIŞ KAYDI DÖNEM İÇİ İŞLEMLERİN KAYITLARI Günlük İşlemler Aylık İşlemler Üç Aylık İşlemler GENEL GEÇİCİ MİZANIN DÜZENLENMESİ ENVANTER VE ENVANTER KAYITLARI KESİN MİZANIN DÜZENLENMESİ MALİ TABLOLARIN HAZIRLANMASI KAPANIŞ KAYDI Sekizinci Bölüm MUHASEBE STANDARTLARI 8.1. MUHASEBE STANDARDININ TANIMI MUHASEBE STANDARTLARININ ÖNEMİ MUHASEBE STANDARTLARININ OLUŞUMU Muhasebe Standartlarının Yasama Yoluyla Oluşturulması Muhasebe Standartlarının Özel Sektör Düzenleyici Kuruluşlar Tarafından Oluşturulması Kamu Sektörünün Muhasebe Standartlarını Oluşturma Yetkisini Özerk Bir Kuruluşa Devretmesi MUHASEBE STANDARTLARININ ULUSLARARASI UYUMLAŞTIRILMASININ FAYDALARI MUHASEBE STANDARTLARININ ULUSLARARASI UYUMLAŞTIRILMASINDA YAŞANAN SORUNLAR DÜNYADA MUHASEBE STANDARTLARI Uluslararası Muhasebe Standartları Uluslararası Muhasebe Standartları Komitesi (IASC) Uluslararası Muhasebeciler Federasyonu (IFAC)...182

10 İçindekiler XVII Uluslararası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB) Uluslararası Finansal Raporlama Standartları Vakfı (IFRS Foundation) IFRS Danışma Konseyi (IFRS Advisory Council) IFRS Yorumlama Komitesi IAS/IFRS lerin Yaygınlaşması Konusunda Yaşanan Gelişmeler AB Muhasebe Yönergeleri Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Örgütü (IOSCO) Basel Komitesi Avrupa Muhasebeciler Federasyonu (FEE) Akdeniz Ülkeleri Muhasebeciler Federasyonu (FCM) Muhasebe Standartları Oluşturulması İçin Bazı Ülkelerde Yapılan Çalışmalar Amerika Birleşik Devletleri İngiltere Almanya Çin Halk Cumhuriyeti Rusya Federasyonu TÜRKİYE DE MUHASEBE STANDARTLARI Türkiye de Muhasebe Standartlarının Gelişimi İktisadi Devlet Teşekküllerini Yeniden Düzenleme Komisyonu Tarafından Yapılan Çalışmalar Türkiye Bankalar Birliği Tarafından Yapılan Çalışmalar Türk Standartları Enstitüsü Muhasebe Standartları Özel Daimi Komitesi Tarafından Yapılan Çalışmalar Maliye Bakanlığı Koordinatörlüğünde Kurulan Muhasebe Standartları Komisyonu Tarafından Yapılan Çalışmalar Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu (TMUDESK) Tarafından Yapılan Çalışmalar Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (TMSK) Tarafından Yapılan Çalışmalar Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) Tarafından Yapılan Çalışmalar Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) Tarafından Yapılan Çalışmalar Sigorta ve Reasürans Sektörüne Yönelik Çalışmalar Devlet Muhasebe Standartları Türkiye de Muhasebe Standartları ile İlgili Yasal Statü Sayılı (Yeni) Türk Ticaret Kanunu Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu...217

11 XVIII Muhasebe Teorisi Türkiye de Yayımlanan Muhasebe Standartları Tam Set Muhasebe Standartları KOBİ ler İçin Türkiye Finansal Raporlama Standardı (KOBİ TFRS) KOBİ UFRS/TFRS nin Temel Özellikleri KOBİ UFRS/TFRS nin Gelişimi KOBİ UFRS/TFRS de KOBİ Tanımı KOBİ UFRS/TFRS nin İçeriği TMS/TFRS lerin Şirket Ölçeklerine Göre Kullanımı Tam Set TMS/TFRS yi Kullanacak Şirketler KOBİ TFRS yi Kullanacak Şirketler Dokuzuncu Bölüm HESAP PLANI 9.1. HESAP PLANININ TANIMI HESAP PLANI İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Hesap Çerçevesi Genel Hesap Planı Hesap Planı HESAP PLANININ TARİHİ GELİŞİMİ HESAP PLANININ FONKSİYONLARI HESAP PLANININ GÖREVLERİ HESAP PLANININ FAYDALARI HESAP PLANI KODLAMA YÖNTEMLERİ Harfli Kodlama Sistemi Numaralı Kodlama Sistemi Harfli ve Numaralı Kodlama Sistemi DÜNYADA HESAP PLANI ÇALIŞMALARI Fransa Almanya Eski Doğu Almanya Avusturya Amerika Birleşik Devletleri TÜRKİYE DE HESAP PLANI ÇALIŞMALARI Onuncu Bölüm MUHASEBE SİSTEMLERİ GENEL AÇIKLAMA AŞIRI BİRCİ MUHASEBE SİSTEMİ...268

12 İçindekiler XIX ÖLÇÜLÜ BİRCİ MUHASEBE SİSTEMİ AŞIRI İKİCİ MUHASEBE SİSTEMİ ÖLÇÜLÜ İKİCİ MUHASEBE SİSTEMİ Onbirinci Bölüm TEMEL MALİ TABLOLAR BİLANÇO Bilançonun Tanımı Bilanço Türleri Hesap Tipi Bilanço Rapor Tipi Bilanço Diğer Bilanço Türleri Bilanço Teorileri Statik Bilanço Teorisi Dinamik Bilanço Teorisi Organik Bilanço Teorisi GELİR TABLOSU Gelir Tablosunun Tanımı Gelir Tablosu Türleri Hesap Tipi Gelir Tablosu Rapor Tipi Gelir Tablosu Onikinci Bölüm TÜRKİYE DE TEKDÜZEN MUHASEBE SİSTEMİ GENEL AÇIKLAMA DÜZENLEMENİN AMACI DÜZENLEMENİN NİTELİĞİ DÜZENLEMENİN KAPSAMI MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI Sosyal Sorumluluk Kavramı Kişilik Kavramı İşletmenin Sürekliliği Kavramı Dönemsellik Kavramı Parayla Ölçülme Kavramı Maliyet Esası Kavramı Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı Tutarlılık Kavramı Tam Açıklama Kavramı İhtiyatlılık Kavramı...292

13 XX Muhasebe Teorisi Önemlilik Kavramı Özün Önceliği Kavramı MUHASEBE POLİTİKALARININ AÇIKLANMASI MALİ TABLOLAR Bilanço Bilanço Tanımı Tekdüzen Hesap Planında Bilanço İlkeleri Varlıklara İlişkin İlkeler Yabancı Kaynaklara İlişkin İlkeler Özkaynaklara İlişkin ilkeler Gelir Tablosu Gelir Tablosu Tanımı Tekdüzen Hesap Planında Gelir Tablosu İlkeleri Satışların Maliyeti Tablosu Fon Akım Tablosu Nakit Akım Tablosu Kâr Dağıtım Tablosu Özkaynaklar Değişim Tablosu TEKDÜZEN HESAP ÇERÇEVESİ Onüçüncü Bölüm TÜRKİYE FİNANSAL RAPORLAMA STANDARTLARINDA FİNANSAL TABLOLAR KAVRAMSAL ÇERÇEVE GENEL KABUL GÖRMÜŞ MUHASEBE İLKELERİ Genel Açıklama Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri İşletmenin Sürekliliği Muhasebenin Tahakkuk Esası Önemlilik ve Birleştirme Netleştirme (Mahsup Etme) Raporlama Sıklığı Karşılaştırmalı Bilgi Sunuluşun Tutarlılığı FİNANSAL TABLOLARIN NİTELİKSEL ÖZELLİKLERİ Anlaşılabilirlik İhtiyaca Uygunluk Güvenilebilirlik Karşılaştırılabilirlik...315

14 İçindekiler XXI FİNANSAL TABLOLARIN UNSURLARI Varlıklar Borçlar Özkaynaklar Gelirler Giderler FİNANSAL TABLO UNSURLARININ TAHAKKUKU Varlıkların Tahakkuku Borçların Tahakkuku Gelirlerin Tahakkuku Giderlerin Tahakkuku FİNANSAL TABLO UNSURLARININ ÖLÇÜM ESASLARI Genel Açıklama Ölçüm Esasları Tarihi Maliyet Cari Maliyet Gerçekleşebilir Değer (Ödeme Değeri) Bugünkü Değer TFRS DE FİNANSAL TABLOLAR Genel Açıklama Finansal Tabloların Amacı Finansal Tabloların Kapsamı Finansal Tablolara İlişkin Genel Kurallar Finansal Tabloların Yapı ve İçeriği Finansal Tablolarda Bulunması Gereken Bilgiler Finansal Durum Tablosu (Bilanço) Finansal Durum Tablosunun İçerdiği Bilgiler Finansal Durum Tablosunun Sunuluşu Finansal Durum Tablosunda Kısa Vade-Uzun Vade Ayrımı Finansal Durum Tablosunda Dönen Varlıklar Finansal Durum Tablosunda Kısa Vadeli Borçlar Kapsamlı Gelir Tablosu Genel Açıklama Kapsamlı Gelir Tablosunda Sunulacak Bilgiler Giderlerin Sınıflandırılması Kapsamlı Gelir Tablosunun Sunuluşu Özkaynaklar Değişim Tablosu Nakit Akış Tablosu Genel Açıklama...340

15 XXII Muhasebe Teorisi Nakit Akış Standardının Amacı ve Kapsamı Nakit ve Nakit Benzerleri Kavramı Nakit Akış Tablosunun Sunumu İşletme Faaliyetleri Yatırım Faaliyetleri Finansman Faaliyetleri Nakit Akışı Yaratmayan İşlemler Nakit Akış Tablosunun Düzenlenmesinde Özellik Gösteren Durumlar Dipnotlar Ondördüncü Bölüm MUHASEBEDE FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİNİN TANIMI FİNANSAL ANALİZİN TARİHİ GELİŞİMİ ABD de Finansal Analizin Tarihi Gelişimi Türkiye de Finansal Analizin Tarihi Gelişimi FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİNİN KAPSAMI VE AMACI FİNANSAL ANALİZDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN İLKELER FİNANSALTABLOLAR ANALİZİNİN ÖN KOŞULLARI Finansal Tablolar Analizinin Dolaylı Ön Koşulları İşletmenin İçinde Bulunduğu Ekonomik Ortam İşletmenin İçinde Bulunduğu Sektörel Ortam İşletmenin Yapısal ve Yönetsel Özellikleri Finansal Tablolar Analizinin Dolaysız Ön Koşulları Tekdüzen Muhasebe Sistemi Standart Oranların Belirlenmesi FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİNİN ÇEŞİTLERİ Analizin Kapsamına Göre Çeşitleri Statik Analiz Dinamik Analiz Analizin Yapacak Uzmanlara Göre Çeşitleri Dış Analiz İç Analiz Analizin Yapılma Amacına Göre Çeşitleri Yönetim Analizleri Kredi Analizleri Yatırım Analizleri FİNANSAL TABLOLARIN ANALİZE HAZIRLANMASI...360

16 İçindekiler XXIII Bilançonun Finansal Analize Hazırlanması Gelir Tablosunun Finansal Analize Hazırlanması Diğer Finansal Tabloların Finansal Analize Hazırlanması FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ TEKNİKLERİ Karşılaştırmalı Tablolar Analizi (Yatay Analiz) Yüzde Yöntemi ile Analiz (Dikey Analiz) Eğilim Yüzdeleri Yöntemi ile Analiz (Trend Analizi) Oran Analizi (Rasyo Analizi) Finansal Oranların Karşılaştırılmasına İlişkin Yaklaşımlar Geçmiş Yıllara Ait Oranlar Sektör Standart Oranları İdeal Standart Oranlar Bütçe Standart Oranları Oran Analizini Etkileyen Faktörler Ekonomik Faktörler Analist ile İlgili Faktörler Oranların ve Hesaplama Yöntemlerinin Tutarlılığı Muhasebe Uygulamaları Analizin Yorumlanması Finansal Tablo Oranlarının Sınıflandırılması Likidite Oranları Cari Oran Likidite Oran (Asit-Test Oranı) Nakit Oranı Mali Yapı Oranları Finansal Kaldıraç Oranı Borçların Özsermayeye Oranı Özsermaye Oranı Kısa Vadeli Yabancı Kaynakların Toplam Kaynaklara Oranı Uzun Vadeli Yabancı Kaynakların Toplam Kaynaklara Oranı Faaliyet Oranları Stok Devir Hızı Oranı Alacak Devir Hızı Oranı Alacakların Ortalama Tahsilat Süresi Net İşletme Sermayesi Devir Hızı Dönen Varlıklar Devir Hızı Oranı Duran Varlıklar Devir Hızı Oranı...388

17 XXIV Muhasebe Teorisi Aktif Devir Hızı Oranı Özsermaye Devir Hızı Oranı Kârlılık Oranları Kâr ile Satışlar Arasındaki İlişkiyi Gösteren Oranlar Özkaynakların Kârlılığı Oranı Ekonomik Rantabilite Oranı Faizleri Karşılama Oranı KAYNAKÇA...401