ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ BINODOXYS ANGELICAE (HALIDAY) (HYMENOPTERA: BRACONIDAE) NIN APHIS GOSSYPII GLOVER (HEMİPTERA: APHIDIDAE) ÜZERİNDE GELİŞME VE ÜREME GÜCÜNE FARKLI SICAKLIKLARIN ETKİLERİ İLE BAZI PESTİSİTLERİN YAN ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2009

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Binodoxys angelicae (HALIDAY) (HYMENOPTERA: BRACONIDAE) NIN Aphis gossypii Glover (HEMİPTERA: APHIDIDAE) ÜZERİNDE GELİŞME VE ÜREME GÜCÜNE FARKLI SICAKLIKLARIN ETKİLERİ İLE BAZI PESTİSİTLERİN YAN ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ YÜKSEK LİSANS TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu tez, 14/08/2009 tarihinde aşağıdaki jüri üyeleri tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir. İmza. İmza. İmza. Doç. Dr. Serdar SATAR Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Yard.Doç.Dr. M.Alper ALTINOK Danışman Üye Üye Bu tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında Hazırlanmıştır. Kod No: Prof.Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ Binodoxys angelicae (HALIDAY) (HYMENOPTERA: BRACONIDAE) NIN Aphis gossypii Glover (HEMİPTERA: APHIDIDAE) ÜZERİNDE GELİŞME VE ÜREME GÜCÜNE FARKLI SICAKLIKLARIN ETKİLERİ İLE BAZI PESTİSİDLERİN YAN ETKİLERİNİN BELİRLENMESİ ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Danışman: Doç. Dr. Serdar SATAR Yıl : 2009, Sayfa:47 Jüri : Doç. Dr. Serdar SATAR Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Yard. Doç. Dr. M. Alper ALTINOK Doğu Akdeniz Bölgesi turunçgil bahçelerinde, turunçgil ağaçları ve bahçe içindeki otsu bitkiler üzerinde bulunan yaprakbitlerinin parazitoit türlerini tespit etmek amacıyla yapılan sörvey çalışmalarında toplanan tüm örneklerin %56.4 ünün Binodoxys angelicae (Haliday) (Hymenoptera: Braconidae) nın oluşturduğu tespit edilmiştir. Bu nedenle B. angelicae nın turunçgilde önemli bir zararlı olan Pamuk yaprakbiti, Aphis gossypii Glover (Hemiptera: Aphididae) üzerinde bazı biyolojik özelliklerinin laboratuar koşullarında belirlenmesi amaçlanmıştır. Pamuk bitkileri üzerine bir fırça yardımı ile aktarılan 80 ± 10 adet A. gossypii nimfleri üzerine bir çift parazitoit salınmış olup 24 saat sonunda parazitoit erginleri ortamdan uzaklaştırılmış ve üzerinde A. gossypii bireyleri bulunan pamuk bitkileri ise denemenin kurulduğu sıcaklıkta bırakılıp 24 saatte bir gözlem yapılmıştır. Günlük yapılan bu gözlemler sonucunda parazitoitin gelişme süresi, parazitleme ve ölüm oranı belirlenmiştir. Çalışmalar 12, 17, 22, 27 ve 32 ± 1 C olmak üzere beş farklı sıcaklıkta ve bağıl nemin % 65 ± 10 ve ışık şiddetinin 8 10 k Lux olduğu günlük 16 saat aydınlatmalı iklim dolaplarında 10 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Kontrollü koşullarda 12 C de mumya oluşmasına rağmen ergin birey elde edilememiş, 32 C de ise her hangi bir gelişme olmamıştır. Bir dişinin yumurtadan ergin olmasına kadar geçen süre 17, 22 ve 27 C de sırasıyla 34.7, 12.8 ve 6.0 günde gelişme süresini tamamladığı tespit edilmiştir. Bir dişi parazitoitin ömrü 17, 22 ve 27 C de sırasıyla ortalama olarak 6.4, 5.4 ve 4.9 gün, erkek bireylerde ise 4.6, 4.9 ve 4.4 gün sürdüğü belirlenmiştir. B. angelicae nın Aphis gossypii yi parazitleme oranı 22 C de % 44.1, 17 C de % 26.7 olarak tespit edilmiş ve 27 C de % 5.6 olarak hesaplanmıştır. Bazı tarımsal savaş ilaçlarının Binodoxys angelicae nın pupa ve ergin dönemleri üzerine yan etkileri incelendiğinde özellikle Spirotetramat ve Spinosad etken maddeli pestisitler diğer ilaçlara göre daha az zararlı bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Binodoxys angelicae; Aphis gossypii; Sıcaklık; Gelişme süresi; Yan etki I

4 ABSTRACT M.Sc. THESIS EFFECT OF DIFFERENT TEMPREATURES ON DEVELOPMENT AND FECUNDITY of Binodoxys angelicae (HALIDAY) (HYM.: BRACHONIDAE) ON Aphis gossypii GLOVER (HEM.: APHIDIDAE) and DETERMINATION of SIDE EFFECT OF SOME INSECTICIDES DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor: Doç. Dr. Serdar SATAR Year : 2009, Pages 47 Jury : Asso. Prof. Dr. Serdar SATAR Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY Asist. Prof. Dr. M. Alper ALTINOK To determine the most dominant aphid parasitic wasp species in citrus orchards on citrus trees and weeds showed us that Binodoxys angelicae (Haliday) (Hym.: Braconidae) is the most encountered aphid parasitoid in citrus orchards of East Mediterranean region of Turkey. Therefore, the biology of B. angelicae was studied on one of the important aphid pest Aphis gossypii Glover (Hem. Aphdidae). Before set up the experiment 80± 10 A. gossypii nymphs were transferred gently to the cotton plants by camel-hair brush. New emergence a couple B. angelicae adults were released on this cotton plant for 24 hours at the end of the time the parasitoids were taken out. The cotton plant were kept in the chamber and checked daily till end of the experiment. Development time, parasitation rate, death ratio were determined by using daily observation during the experiment. The study were conducted at five constant temperatures (12, 17, 22, 27 and 32 ± 1 C), 65 ± 10% relative humidity 16 h (8-10k lux) daily illumination in temperature cabinets with 10 replication. Although the mummies have been observed on 12 C, no adult was obtained while no development of mummy was observed on 32 C. Development time of female individual from egg to adult takes 34.7, 12.8 and 6.0 days at 17, 22 C and 27 C, respectively. The mean longevity of female adult is determined 6.4, 5.4 and 4.9 days at 17, 22 C and 27 C, while 4.6, 4.9 and 4.4 days at 17, 22, and 27 C for male, correspondingly. The parasitation rates of B. angelicae on Aphis gossypii were assed as 5.6 % at 27 C, 44.1% at 22 C and 26.7% at 17 C. Key Words: Binodoxys angelicae; Aphis gossypii; Temperature; Development time; Side effects II

5 TEŞEKKÜR Çalışmam esnasında tüm bilgi ve deneyimleriyle beni yönlendiren Sayın hocam Doç. Dr. Serdar SATAR a, ders aşamasından tez bitimine kadar sabırla yardımlarını esirgemeyen genç meslektaşlarım, Sayın Gül SATAR a, Sayın Murat ADA ya, Sayın Miraç YAYLA ya, Turunçgil laboratuarında çalışan yüksek lisans öğrencilerine ve katkılarından dolayı Bitki Koruma Bölüm Başkanlığına teşekkür ederim. Ayrıca bu tezin hazırlanmasında ve yürütülmesinde yardımlarını esirgemeyen değerli hocamız sayın Prof. Dr. Nedim UYGUN a teşekkür ederim. Denememi yürütmemde yardımlarını esirgemeyen ve her zaman yanımda olan Adana Zirai Mücadele Enstitüsü Eski Müdürü Dr. Ahmet KUŞDEMİR e ve yeni Müdürü Dr. Nevzat BİRŞİK e, Müdür yardımcısı Uzm. Fahri TATLI ya ve Biyolojik Mücadele Şubesinden meslektaşlarım Sayın Uzm. Ferda YARPUZLU, Sayın Mustafa TÜFEKLİ, Sayın Dr. Nazife TEMEL ve Sayın Dr. Halil KÜTÜK e teşekkür ederim. Ayrıca beni destekleyen eşim Nurten KARACAOĞLU ve biricik kızım Gürsel KARACAOĞLU na sonsuz teşekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VII ŞEKİLLER DİZİNİ... IX RESİMLER DİZİNİ... X EK ÇİZELGELER DİZİNİ... XI 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOT Üretim Çalışmaları Konukçu Bitki Üretimi Yaprakbiti Üretimi Parazitoit Üretimi Laboratuvar Çalışmaları Aphis gossypii Üzerinde Binodoxys angelicae nın Laboratuar Koşullarında Biyolojisinin Belirlenmesi Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Ergin Öncesi Dönemlerinin Gelişme Süreleri ve Ölüm Oranları Üzerine Etkisinin Belirlenmesi Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Ergin Dönemleri Üzerine Etkisinin Belirlenmesi Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Süreleri İle Yumurta Sayısının Belirlenmesi 16 IV

7 Farklı Sıcaklıklarda Gelişen Binodoxys angelicae nın Yaşam Çizelgelerinin Oluşturulması Binodoxys angelicae nın Gelişme Eşiği, Thermal Konstant ve Teorik Döl Sayısı Binodoxys angelicae nın Farklı Dönemleri Üzerine Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Etkisinin Belirlenmesi Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Daldırma Yöntemi İle Binodoxys angelicae nın Ergin Öncesi Dönemine Yan Etkilerinin Belirlenmesi Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Kuru Film Yöntemi İle Binodoxys angelicae nın Ergin Dönemine Yan Etkilerinin Belirlenmesi BULGULAR ve TARTIŞMA Üretim Çalışmaları Konukçu Bitki Üretimi Yaprakbiti Üretimi Binodoxys angelicae Üretimi Laboratuvar Çalışmaları Aphis gossypii Üzerinde Binodoxys angelicae nın Laboratuar Koşullarında Biyolojisinin Belirlenmesi Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Ergin Öncesi Dönemlerinin Gelişme Süreleri ve Ölüm Oranları Üzerine Etkisinin Belirlenmesi Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Ergin Dönemleri Üzerine Etkisinin Belirlenmesi V

8 Binodoxys angelicae nın Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Sürelerinin Belirlenmesi Farklı Sıcaklıklarda Gelişen Binodoxys angelicae nın Yaşam Çizelgelerinin Oluşturulması Binodoxys angelicae nın Gelişme Eşiği, Thermal Konstant ve Teorik Döl Sayısı Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Binodoxys angelicae nın Farklı Dönemleri Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Daldırma Yöntemi İle Binodoxys angelicae nın Ergin Öncesi Dönemlerine Yan Etkilerinin Belirlenmesi Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Kuru Film Yöntemi İle Binodoxys angelicae nın Ergin Dönemine Kalıntı Etkisinin Belirlenmesi SONUÇLAR ve ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ VI

9 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Binodoxys angelicae nın Ergin Öncesi ve Ergin Dönemlerine Karşı Yan Etkilerini Belirlemek İçin Denemeye Alınan Tarımsal Savaş İlaçlarının Aktif Madde, Ticari İsimleri, Formulasyonu ve Doz Değerleri Çizelge 3.2. Toksik Etkilerine Göre Tarım İlaçlarının Sınıflandırması (IOBC) 20 Çizelge 4.1. Binodoxys angelicae nın A. gossypii Üzerinde Beş Farklı Sıcaklıkta Larva Gelişme Süreleri (Yumurta Bırakımından Mumya Oluşumuna Kadar Geçen Süre) ve Parazitleme Oranları Çizelge 4.2. Binodoxys angelicae nın A. gossypii Üzerinde Beş Farklı Sıcaklıkta Erkek ve Dişi Mumya Süreleri (Yaprakbitinin Mumyalaşmasından Ergin Çıkışına Kadar Geçen Süre) Çizelge 4.3. Binodoxys angelicae Tarafından Parazitlenen Aphis gossypii nin Beş Farklı Sıcaklıktaki Mumya Sayısı, Açılan Mumya Sayısı, Ölüm Oranı, Dişi - Erkek Ergin Öncesi Gelişme Süreleri ve Cinsiyet Oranı Çizelge 4.4. Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Dişi ve Erkek Ömrüne (gün) Etkisi Çizelge 4.5. Farklı Sıcaklıklarda Binodoxys angelicae nın Preovipozisyon, Ovipozisyon, Postovipozisyon Süreleri Çizelge 4.6. Farklı Sıcaklıklarda Gelişen Binodoxys angelicae nın Net Üreme Gücü (R o ) Kalıtsal Üreme Gücü (r m ) ve Ortalama Döl Süresi VII

10 Çizelge 4.7. Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Binodoxys anglicae nın Ergin Öncesi Dönemine Yan Etksinin Abbott ve IOBC ye göre etkileri 35 Çizelge 4.8. Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Binodoxys anglicae nın Erginlerine Yan Etkisinin Abbott ve IOBC ye göre etkileri 37 VIII

11 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 4.1. Binodoxys angelicae nın Farklı Sıcaklıklarda Yaşam Eğrileri ve Bıraktığı Ortalama Dişi Yavru Sayıları Şekil 4 2. Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Gelişme Süresi ile Olan İlişkisi 34 Şekil 4.3. Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Binodoxys anglicae nın Ergin öncesi Dönemine Yan Etkisi 36 Şekil 4.4. Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Binodoxys anglicae nın Erginlerine Yan Etkisinin Abbott a Göre 2, 24 ve 48 Saatteki % Etkileri 38 IX

12 RESİMLER DİZİNİ SAYFA Resim 3.1. Pamuk Bitkisinin Saksıda Üretimi(A ve B) Resim 3.2. Kafesteki Pamuk Bitkisinde Aphis gossyppii Üretimi (A ve B) Resim 3.3. Parazitoit Elde Etme Ünitesi (A) ve Parazitoit Üretim Kafesi (B) Resim 3.4. Parazitoit Üretim Kafesleri Resim 3.5. Aphis gossypii Nimflerinin Pamuk Bitkilerine Aktarılması (A ve B) Resim 3.6. Binodoxys angelicae nın Dişi (A) ve Erkek (B) Bireyinin Abdomen Görünümü Resim 3.7. Paraizoit Deneme Ünitesi (A) ve Denemelerin Yürütüldüğü İklim Dolabı (B) Resim 3.8. Binodoxys angelicae nın Dişi Bireyinin Ventralden Görünümü (A) ve Kanat Yapısı (B) 17 Resim 3.9. Binodoxys angelicae nın Erkek Bireyinin Ventralden Görünümü (A) ve Kanat Yapısı (B) Resim İlaçlama Kulesi (sprey tower) Aleti 21 Resim İlaçlama Düzeneği Resim 4.1. Binodoxys angelicae ile parazitlenmiş Aphis gossypii nin pamuk yaprağındaki mumyası X

13 EK ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Ek Çizelge 1. Binodoxys angelicae nın 17 C deki Yaşam Çizelgesi Ek Çizelge 2. Binodoxys angelicae nın 22 C deki Yaşam Çizelgesi Ek Çizelge 3. Binodoxys angelicae nın 27 C deki Yaşam Çizelgesi 50 XI

14 1.GİRİŞ 1.GİRİŞ Turunçgil üreticiliği ülkemizin Akdeniz, Ege ve Karadeniz bölgelerinde yapılmakta olup, bunun %87 si Akdeniz Bölgesi nde üretilmekte ve bu üretimin de %20 si ihraç edilmektedir (Anonims, 2006). Bu nedenle Doğu Akdeniz Bölgesi turunçgil üretiminde, yetiştiricilikle ile ilgili sorunların yanı sıra hastalık, zararlı ve yabancı otlarla mücadele de ayrı bir öneme sahiptir. Türkiye turunçgil bahçelerinde bugüne kadar 89 adet zararlı tür saptanmıştır (Uygun ve Satar, 2007). Bu zararlılar içersinden Aphididae familyasına bağlı Aphis gossypii Glover, A. spiraecola Patch, A. craccivora Koch, Myzus persicae (Sulzer) ve Toxoptera aurantii (Boyer de Fonscolombe) gibi türlerin turunçgil ağaçlarında önemli derecede zarar yaptığı bilinmektedir (Uygun ve ark., 1992). Yaprakbiti türleri içerisinde A. gossypii ve A. spiraecola nın daha baskın türler olduğu ve bu türler üzerinde Lysiphlebus confusus Tremlay and Eady ile L. fabarum (Marshall) Trioxys acalephae ve T. angelicae (Hymenoptera: Aphidiidae) parazitoit türlerinin bulunduğu belirtilmiştir (Yumruktepe ve Uygun, 1994). Çukurova Bölgesi sebze alanlarında zararlı olan yaprakbitleri üzerine yapılan bir çalışmada ise 18 yaprakbiti türü üzerinde Aphidius ervi Hal., Diaeretiella rapae M Int., Ephedrus persicae Frog., Lysiphlebus ambigius Hal., Lysiphlebus fabarum Mars., Praon volucre Hal. ve Trioxys angelicae Hal. olmak üzere 7 türün bulunduğunu ve bu parazitoit türlerinden T. angelicae nın biber ve kabak üzerinde A. gossypii yi parazitlediği bildirilmiştir (Zeren, 1989). Yaprakbitleri üzerindeki parazitoitlerin ilkbahar ve sonbahar aylarında çok yoğun olarak bulunduğu buna karşın yaz aylarında görülmediği, fakat avcıların ise nisan ayından başlayarak sonbaharın sonuna kadar varlıklarını sürdürebildiği, özellikle de coccinellidlerin yoğun bir şekilde yaprakbitleri ile bir arada bulunduğu belirlenmiştir (Uygun, 2001). Parazitoitlerin sınırlı sayıda konukçuya sahip olmaları nedeni ile yaprakbitlerinin biyolojik mücadelesinde predatörlerden daha başarılı olduğu farklı araştırıcılar tarafından rapor edilmiştir (Hughes, 1989 ve Hofsvang, 1990). Doğu Akdeniz Bölgesi nde turunçgil bahçelerinde en sık rastlanılan yaprakbiti türlerinden biri A. gossypii dir. Bu yaprakbiti üzerinde bulunan faydalı türlerden biri de Hymenoptera takımına bağlı Binodoxys angelicae (Haliday) (Hymenoptera: 1

15 1.GİRİŞ Braconidae) dır. Yaprakbiti parazitoitlerin büyük bir çoğunluğunu Hymenoptera takımının Braconidae familyasına bağlı türler oluşturmaktadır. TÜBİTAK desteği ile yürütülen bir projenin; Doğu Akdeniz Bölgesinde turunçgil bahçelerinde turunçgil ağaçları ve bahçe içindeki otsu bitkiler üzerinde bulunan parazitoit türlerini tespit etmek amacıyla yapılan sürvey çalışmaları esnasında parazitli olduğu düşünülen yaprak bitleri, toplanarak kültüre alınmış ve bu kültürlerden elde edilen parazitoitler teşhis edilmiştir. Tanısı yapılan parazitoitlerin %56.4 nü Binodoxys angelicae (Hymenoptera: Braconidae) nın oluşturması nedeni ile turunçgil alanlarında biyolojik mücadelede kullanılabileceği düşüncesi ortaya çıkmıştır (Satar ve ark., 2009). Binodoxys angelicae nın biyolojik mücadelede kullanılması için öncelikle bazı biyolojik özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. İşte bu nedenle ele alınan bu çalışmada Binodoxys angelicae nın bazı biyolojik özellikleri belirlenmiş ve ayrıca turunçgil bahçelerinde kullanılan bazı tarımsal savaş ilaçlarını laboratuar koşullarında değişik yöntemlerle bu parazitoite yan etkileri ortaya konulmuştur. 2

16 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Quayle (1938), Kaliforniya'da subtropikal meyve zararlıları ile ilgili çalışmada turunçgillerde zararlı olan yaprakbitlerinin doğal düşmanları, mücadelesi ve zarar şekillerini içeren derlemede % 40 'lik nikotin süifat'ın kireç ile karışımının sprey ve toz şeklindeki uygulamalar ile Aphis citricola van der Goot'nin mücadelesinde olumlu sonuçlar elde etmiş yine de kıvrılmış yapraklar arasında canlı bireylerin kaldığını bu yüzden tam bir kontrol sağlanamadığını bildirmiştir. Alkan (1953), Türkiye de turunçgillerde zararlı yaprakbiti türü olarak Toxoptera aurantii ve Myzus persicae nin bulunduğunu saptamıştır. Dolar (1976), Adana, Antalya, Hatay ve İçel illerini kapsayan turunçgil bahçelerindeki sörveylerinde Aphis craccivora, Toxoptera aurantii ve Mysuz persicae nın bulunduğunu, ancak bu çalışmada Aphis gossypii nin tespit edilemediğini bildirmiştir. Stary (1976), Akdeniz havzasında, Aphis gossypii nin yedi farklı parazitoit türü tarafından parazitlendiğini ve bu türlerin: Aphidius matricariae Haliday, Aphidius sp., Ephedrus persicae Froggatt, Lysiphlebus ambiguus Haliday, L. fabarum Marshall, Lysiphlebus sp. ve Trioxys angelicae (Haliday) olduğunu bildirmiştir. Soylu ve Ürel (1977), Turunçgillerde zararlı olan böceklerin, parazitoit ve predatörlerini belirleme çalışmasında yaprakbitlerinin doğal düşmanlarına çok fazla rastlandığını bildirmiştir. Kansu ve Uygun (1980), Doğu Akdeniz Bölgesi turunçgil bahçelerinde yaprakbiti türlerinden Aphis gossypii, Aphis craccivora, Toxoptera aurantii ve Myzodes persicae nın bulunduğunu bildirmişlerdir. Marullo (1989), Güney İtalya da fasulye bitkisi üzerindeki bakla yaprakbitinin mumyalarını toplayarak kültüre alarak Trioxys (Binodoxys) angelicae bireylerini elde etmiş ve elde ettiği bireylerin çiftleşme ve ömür uzunluğunu incelemiştir. Dişi ve erkeklerin kendi aralarında antenleri aracılığı ile iletişim kurduğunu belirlemiştir. B. angelicae dişilerinin erkeklerden daha uzun yaşadığını ve sıcaklığın artması ile birlikte yaşam süresinin kısaldığını saptamıştır. Farklı 3

17 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR besinler kıyaslandığında (ballı su, polen) ise ballı su ile beslenen bireylerin ömür uzunluğunun en yüksek olduğunu belirlemiştir. Tremblay (1984), Güney İtalya ve Lübnan da yaptığı çalışmada T. aurantii nin parazitoiti olarak Aphidius, Ephedrus, Diaeretiella, Lysiphlebus, Lipolexis, Praon ve Trioxys cinslerine bağlı 10 tür tespit ettiğini bildirmiştir. Zeren (1989), Çukurova Bölgesi nde farklı sebze türlerinde saptanan Aphis gossypii nin Ephedrus persicae, Lysiphlebus ambiguus, Lysiphlebus fabarum ve Trioxys angelicae tarafından parazitlendiğini belirlemiştir. Van Steenis M. J. (1993), Pamuk yaprakbitinin kimyasal mücadelesinde problemlerin artması üzerine, sebze ürünlerinde biyolojik mücadele programının geliştirilmesi gerektiğini ve pamuk yaprakbitinin bir dış parazitoiti olan A. colemani nin mücadelesi için ajanı adaylarından biri olabileceğini belirtmiştir. Konukçu olarak A.gossypii de A. colemani nin ömür uzunluğu, çoğalma gücü ve gelişmesini incelemiştir. Bir dişi A. colemani nin 20 C de 302, yumurta 25 C de 388 yumurta bıraktığını, yine A. colemani nin 20 C de 12.7 gün ve 25 C de 10 günde gelişmesini tamamladığını tespit etmiştir. Parazitoitin 20 C de % 14.7 ve 25 C de % 27.8 oranında ölüm gerçekleştiğini açıklamıştır. A. gossypii üzerinde A. colemani nin gelişme hızını hem 20 C de ve hem de 25 C deki sıcaklıkta karşılaştırmış ve A. colemani nin A. gossypii nin biyolojik mücadelesi için umut verici bir biyolojik mücadele ajan adayı olduğunu bildirmiştir. Van Steenis M. J. (1994), Laboratuar koşullarında konukçu olarak Aphis gossypii inin kullanıldığı, farklı iki sıcaklıkta Lysiphlebus testaceipes nin çoğalma oranı üzerinde çalışmıştır. Parazitoitin 20 C sıcaklıkta yaşam süresi boyunca ortalama ve 25 C de ise 180 yumurta bıraktığı, aynı sıcaklıklarda ölüm oranının sırası ile % 9.5 ve % 29.6 olduğunu saptamıştır. 25 C sıcaklıkta bir dişinin yumurtadan ergin oluncaya kadar geçen süre 9.5 gün, 20 C de ise 12.9 gün olarak belirlenmiştir. Bir dişi parazitoitin ömrü 20 C de 2.7 gün iken, 25 C de 2.6 gün olarak bulunmuştur. L. testaceipes in üreme gücünün 20 C de A. gossypii den daha yavaş olduğunu, 25 C de ise üreme gücünün A. gossypii ile eşit olduğu belirlenmiştir. Üreme gücü çok düşük olmasına rağmen L. testaceipes in çok düşük 4

18 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR yoğunlukta bile yaprakbiti popülasyonunu bastırabilecek bir doğal düşman olabileceğini bildirmiştir. Van Steenis M. J. (1995), serada yetiştirilen sebzelerde yaprakbitlerinin önemli problem olduğunu, düşük yoğunluklarda bile meyvelerin balımsı maddelerle bulaştığını ve o meyvelerin ekonomik değerinin azaldığını bildirmiştir. Taze sürgünlerde beslenmelerinden dolayı, filizlerin buruştuğunu ve bitkide gelişmenin azaldığını belirtmiştir. Parazitoit Aphidius matricriae ve predatör Aphidoletes aphidimyza ile tatlı biber ve salatalık ürünlerinde entegre mücadele başlatılmıştır. Myzus persicae nın mücadelesinde başarılı olunurken, Aphis gossypii de parazitoitlerin etkisi az bulunmuştur. Bunlara ilaveten Primicarb etkili afisitlerle A. gossypii nin seralarda kontrolü çalışmalarında, zararlının bu kimyasallara karşı dayanıklılık geliştirdiği, seçici olmayan insektisitlerin kullanılması durumunda ise diğer zararlılara karşı kullanılan biyolojik mücadele uygulamalarının bırakılmasına sebep olduğu belirtilmiştir. Diğer zararlılarda da biyolojik mücadelenin uygulanabilmesi için pamuk yaprakbitine karşı etkili bir biyolojik mücadele programının geliştirilmesi gerektiği ve ayrıca pamuk yaprakbitinin biyolojisinin ve doğal düşmanlarının tanımlanması gerektiğini bildirmiştir. Yumruktepe ve Uygun (1994), Doğu Akdeniz Bölgesi turunçgillerinde Aphis gossypii ve A. spiraecola nın en sık rastlanılan yaprakbiti türü olduğunu ve A. gossypii nin üzerinde Lysiphlebus confusus, L. fabarum, Trioxys acalephae ve T. angelicae ya rastladıklarını bildirmiştir. Kavallieratos ve Lykouressis (1999), Yunanistan da turunçgil bahçelerinde onbir adet parazitoit türü tespit etmiş ve bu türlerin sırası ile Aphidius colemani Viereck, A. matricariae Haliday, A. urticae Haliday, Diaeretiella rapae (M'Intosh), Ephedrus persicae Froggat, Lysiphlebus confusus Tremblay et Eady, L. fabarum (Marshall), L. testaceipes (Cresson), Praon volucre (Haliday), Trioxys (Binodoxys) acalephae (Marshall) ve Trioxys (Binodoxys) angelicae (Haliday) [Binodoxys angelicae] olduğunu saptamıştır. A. urticae, L. testaceipes ve B. angelicae türlerinin ise Yunanistan için yeni bir kayıt olduğunu bildirmiştir. Longley (1999), Yaptığı litartür taramalarından anlaşılmış ki yaprakbiti mumyaları belli ilaçlara karşı gelişmemiş parazitoitlere yüksek derecede koruma 5

19 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR sağlayabildiğini bildirmiştir. Ayrıca bazı tarım ilaçların ergin parazitoitlere zararlı olduğunu ama kuvvetli pupalara zararlı olmadığını belirtmiştir. El-Defrawi ve ark. (2000), Mısır da Aphis craccivora nın mevsimsel dağılımı, popülasyon yoğunluğu ve doğal düşmanları üzerinde çalışmış ve predatörlerin yanı sıra üç dış parazitoitin de [Aphidius matricariae, Lysiphlebus sp. ve Trioxys angelicae (Binodoxys angelicae)] var olduğunu saptamışlardır. Kavallieratos ve Lykouressis, (2000), Yunanistan da turunçgil yetiştirilen alanlardan mumyalaşmış yaprakbitleri toplamış ve kahverengi mumyaların %98.5 inde Binodoxys nin iki türünün (%93.9 B. angelicae ve %4.6 B. acalephae, %1.5 ise Lysiphlebus confusus) çıktığını bildirmiştir. Kavallieratos ve ark. (2001), Yunanistan da farklı bitkilerde rastlanan yaprakbitlerinin parazitoitleri üzerine yaptıkları çalışmada, 82 yaprakbiti türü üzerinde 12 cinse ait toplam 37 parazitoit türünü tespit etmişlerdir. Çalışmada Aphis gossypii üzerinde Aphidius colemani, A. matricariae, Binodoxys acalephae, B. angelicae, Diaeretiella rapae, Ephedrus persicae, Lysiphlebus confusus, L. fabarum, L. testaceipes ve Praon volucre olmak üzere 10 parazitoit türünün bulunduğunu bildirmişlerdir. Royer ve ark. (2001), Üç farklı bölgeden topladıkları Lysiplebus testaceipes coğrafi ırkının Schizaphis graminum (Rodani) üzerinde ve farklı sıcaklıklarda gelişme sürelerini incelemişlerdir. Toplanan bu üç ırkın gelişme eşiklerinin sırası ile 5.64, 6.61 ve 6.42 C olduğu saptanmıştır. Yumurta döneminden ergin oluncaya kadar gerekli gün dereceleri ise 181.2, ve olarak hesaplamışlardır. Kavallieratos ve ark. (2002), Yunanistan ın güney bölgesinden çok sayıdaki turunçgil türünde bulaşık A. gossypii üzerinde parazitoitleri toplamış ve A.gossypii üzerinden Aphidius colemani, A. matricariae, Diaeretiella rapae, Ephedrus persicae, Lysiphlebus testaceipes, Binodoxys acalephae ve B. angelicae türlerini tespit etmişlerdir. Yine aynı bölgede yapılan bir başka çalışmada ise portakal ve mandarin ağaçlarındaki yaprakbiti popülasyonunun büyük bir çoğunluğunu A. gossypii nin oluşturduğunu ve bunun parazitlendiğini saptamışlardır. Bunlardan da sadece B. angelicae ve A. colemani parazitoitlerinin çoğunluğu oluşturduğunu bildirmişlerdir. 6

20 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Carnevale ve ark. (2003), Parazitoit böcek Lysiphlebus testaceipes in uygun konukçusunu belirlemek için yapılan çalışmada konukçu olarak yaprakbitlerini (Myzus persicae ve Aphis gossypii) kullanmış ve her bir türe parazitoitleri ayrı ayrı vermişlerdir. Tatlı biber ya da pamuk yaprağı 5 cm çapındaki petrilere %1 lik agar solusyonuna konularak üzerine A. gossypii ve M. persicae aktarılmıştır. Ayrıca tatlı biber yaprağı üzerinde 2. ve 3. dönem nimflerlerden oluşan 30 adet birey küçük kafeslere konulmuş, üzerine L. testaceipes in bir dişisi salınmış ve iki saat sonra uzaklaştırılmıştır. Parazitoit salımından sonra mumyaların ömür uzunluğu ve ergin çıkışını belirlemek için, mumyalaşmış bireyler 100 x 8 mm cam tüpe aktarılmıştır. Parazitoitin gelişme süresi M. persicae da 9.0 gün ve A. gossypii de 8.8 gün olarak bulunmuştur. A. gossypii de (% 44.2) parazitlenme oranı M. persicae a (% 6,7) göre daha yüksek bulunmuş, parazitoit L. testaceipes in ömür uzunluğu M. persicae da 3,9 gün ve A. gossypii de 5,5 gün olarak belirlenmiştir. Ergin çıkışında farklılık olmadığı, her iki yaprakbiti türünün de parazitoitin gelişmesi için yeterli olduğu fakat L. testaceipes için M. persicae a göre A. gossypii nin daha uygun bir konukçu olduğu bildirilmişlerdir. Ölmez ve Ulusoy ( 2003), Diyarbakır da yaprakbitlerinin toplam 16 adet ve parazitoitin ise 9 cinse (Adialytus, Aphidius, Binodoxys, Diaeretiella, Ephedrus, Lysiphlebus, Monoctonus, Praon ve Trioxys) ait olduğunu belirlemişlerdir. Toplam parazitoit cinsleri içerisinde en fazla Binodoxys ve Lysiphlebus a rastlandığını, ayrıca Monoctonus mali nin Türkiye için yeni bir tür olduğunu bildirmişlerdir. Aslan ve ark. (2004), yaptıkları, sörvey çalışmasında Kahramanmaraş ta 30 konukçuda 19 yaprakbiti parazitoiti bulmuşlar ve Aphis craccivora ve A. fabae üzerinde Binodoxys angelicae yı tespit etmişlerdir. Pauesia picta (Haliday) türünü Türkiye için yeni kayıt olarak bildirmişlerdir. Kavallieratos ve ark. (2004), Yunanistan da turunçgil yaprakbiti popülasyonunun azalmasında, böceklerle beslenen böceklerin rolünü incelemiş ve aphididae türü olarak Toxoptera aurantii, Aphis gossypii ve Myzus (Nectarosiphon) persicae yı bulmuşlardır. Bu türler arasında en fazla T. aurantii ye rastlandığını, bu bireylerden çıkan parazitoitlerin ise Aphidius colemani, A. matricariae, Diaeretiella rapae, Praon volucre ve Ephedrus persicae olduğunu saptamışlardır. A. 7

21 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR gossypii den Binodoxys angelicae, Aphidius colemani ve D. rapae çıktığını ancak Myzus persicae dan parazitoit çıkışına rastlamadıklarını bildirmişlerdir. Jansen (2005), Belçika da 11 patates tarlasından patates yaprakbiti ve bunların parazitoitlerini toplamış ve toplanan yaprakbitleri 7 tür, bunlardan tespit etikleri parazitoitleri ise 9 tür olarak sınıflandırmıştır. Parazitoit türlerini Aphidius ervi, A. matricariae, A. picipes, Binodoxys angelicae, Diaeretiella rapae, Praon abjectum, P. gallicum, P. volucre ve Toxares deltiger olarak bildirmiştir. Rakhshani ve ark. (2005), Tahran ve Sistana da Aphis craccivora nın parazitoitlerini incelemiş ve farklı konukçu bitkilerden A. craccivora nın kolonilerini toplamış, parazitoit çıkıncaya kadar laboratuar şartlarında üretmiş ve buradan elde edilen parazitoitleri teşhis etmiştir. Türlerin Aphidius colemani Viereck, Lysiphlebus fabarum (Marshall), L. confusus Tremblay and Eady, L. testaceipes (Cresson), Binodoxys acalephae (Marshall), B. angelicae (Haliday), Praon volucre (Haliday) ile Ephedrus persicae Froggatt olduğunu belirlemiş ve L. testaceipes nin İran için ilk kayıt olduğunu bildirmişlerdir. Sampaio ve ark., (2007), Aphidius colemani yi, Aphis gossypii nin biyolojik kontrolünde kullanılan doğal düşmanları arasında olduğunu bildirmişlerdir. Bu çalışma ile A. colemani nin gelişmesi ve farklı sıcaklıklarda konukçu A. gossypii de görülen değişimleri incelemişlerdir. Denemeler 16, 19, 22, 25, 28 ve 31 ± 1ºC, 70 ± 10% oransal nem ve 12 saat aydınlatmalı kontrollü odalarda yürütülmüştür. A. colemani nin ovipozisyondan mumyalaşmaya kadar olan gelişme süresi sırası ile 11.9, 9.8, 7.7, 6.4 ve 6.4 gün, oviposizyondan ergin olana kadar geçen süre ise sırası ile 19.4, 16.2, 12.6, 10.5 ve 10.7 gün olarak tespit edilmiş, sıcaklığın 16ºC den 25ºC ye yükseltilmesi ile bu sürelerin azaldığı bildirilmiştir. Mumyalaşma, parazitoit çıkış oranı ve ergin ömrünün de sıcaklığın artması ile kısaldığı ve 31ºC de konukçuda mumyalaşma görülmediği kaydedilmiştir. A. colemani nin gelişme eşiği 5.94ºC, Th.C 200 gün derece ve optimum gelişme sıcaklığı 22ºC olarak tespit edilmiştir. Zamani ve ark. (2007), Aphidius colemani nin A. gossypii ve M. persicae üzerinde 5, 10, 15, 20, 25, 30, ve 35 C sıcaklıklarda olmak üzere gelişme sürelerini incelemiş ve 25 C de A. gossypii üzerinde 10.0 gün ve M. persicae üzerinde 9.8 8

22 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR gün de yumurtadan ergin döneme geçebildiklerini ve gelişme eşiklerinin sırası A. gossypii ve M. persicae üzerinde sırası ile 2.97 C ve 2.65 C olduğunu bildirmişlerdir. 9

23 3.MATERYAL VE METOT 3. MATERYAL VE METOT 3.1.Üretim Çalışmaları Konukçu Bitki Üretimi Aphis gossypii Glover (Hemiptera: Aphididae) üretimi için pamuk (Gossypium hirsitum L. var. Çukurova) bitkisi üretilmiştir. Bitkilerin üretimi için 1:1 oranında torf ve kum içeren toprak karışımı hazırlanmış ve her saksıya 4-5 tohum gelecek şekilde ekim yapılmıştır (Resim 3.1 A). Çimlenen bitkiler ilk yapraklarını oluşturduktan sonra yaprakbiti üretim kafeslerine aktarılmıştır (Resim 3.1.B). Bu üretimin devamlılığını sağlamak amacıyla haftalık olarak pamuk ekimi yapılmıştır. Bitki üretiminin yapıldığı ortama, diğer böceklerin bulaşmasını engellemek amacı ile kullanılan oda haftada bir kez çok kısa süre kalıcılığı olan Dichlorvos etken maddeli bir insektisit ile ilaçlanmıştır. Bitkiler böcek üretimi için kullanılmadan önce su ile yıkanmıştır. 25 ± 4 C sıcaklık, % 60 ± 10 bağıl nem ve k Lux ışık şiddetine ayarlı, 16 saat/gün aydınlatmalı iklim odalarında deneme süresince bitki üretilmiştir. Resim 3.1. Pamuk bitkisinin saksıda üretimi (A ve B) Yaprakbiti Üretimi Doğadan pamuk bitkileri üzerinden toplanan pamuk yaprakbiti Aphis gossypii Gloveri, üretim odalarında yetiştirilen pamuk bitkilerine bir fırça yardımı ile 10

24 3.MATERYAL VE METOT bulaştırılarak ilk laboratuar kültürü oluşturulmuştur. Üzerinde A. gossypii bulunan pamuk bitkileri, böcek üretim odasında dört tarafı tül, üstü cam ve altı ahşap olan 70 x 55 x 40 cm ölçülerindeki üretim kafeslerine konulmuştur (Resim 3.2. A ve B). Yaprakbiti üretimi, bitki üretimine ve parazitoit üretimine bulaşmaması için farklı bir üretim odasında yapılmıştır. Deneme süresince yaprakbiti üretimi düzenli bir şekilde sürdürülmüştür. Yaprakbiti üretimi, 20 ± 2 C sıcaklık, % 70 ± 10 bağıl nem, klux ışık şiddeti ve 16 saat/gün aydınlatmalı bir iklim odasında yapılmıştır. Resim 3.2. Kafesteki pamuk bitkisinde Aphis gossyppii üretimi (A ve B) Parazitoit Üretimi Binodoxys angelicae (Haliday) nin üretimi için Doğu Akdeniz Bölgesi turunçgil bahçelerine arazi çıkışları yapılmıştır. Buralardan içerisinde parazitli olan mumyalaşmış A. gossypii kolonileri, polietilen torbalarda buz kutuları içerisinde laboratuara getirilmiştir. Örneklerden parazitoit çıkışı yaptırmak için üstü ve yanları tül ile kapatılmış 5 litrelik plastik kavanozlara konulmuş ve kavanozların üstü siyah bezle örtülmüştür. Parazitoitlerin ışığa yönelme davranışından yararlanmak için bu kavanoza kapalı ucu dışarıda ve açık ucu ise içeride olan bir cam tüp yerleştirilmiştir (Resim 3.3 A). 11

25 3.MATERYAL VE METOT Resim 3.3. Parazitoit elde etme ünitesi (A) ve parazitoit üretim kafesi (B). Işığa yönelen ve dolayısıyla cam tüpe toplanan parazitoit bireyleri arasında hiper parazitoit olmamasına özen gösterilmiş ve daha sonra içerisinde A. gossypii bulunan parazitoit, üretim kafeslerine aktarılmıştır (Resim 3.3.B). Parazitoitlerin teşhisi yapılana kadar üretim sürdürülmüştür. Teşhis sonuçlarını takiben sadece B. angelicae nin üretimine kafeslerde devam edilmiştir (Resim 3.4). Resim 3.4. Parazitoit üretim kafesleri. Parazitoit üretiminde kullanılacak üretim kafesleri 70x55x 40 cm boyutlarında olup, dört yanı tül, üstü cam, alt tarafı tahta ile kapatılmıştır (Resim 3.4). Ergin 12

26 3.MATERYAL VE METOT parazitoitlerin beslenmesi için kafes içerisine günde bir kez % 2 lik bal bir el pülverizatörü ile püskürtülmüştür. Bu üretim kafeslerine üretimin devamlılığı için düzenli olarak üzerinde 2. ve 3. dönem yaprakbiti nimfleri bulunan pamuk bitkileri konulmuştur. Yaprakbiti üretimine bulaşmaması için parazitoit üretimi farklı bir üretim odasında yapılmıştır. Parazitoit üretimi 16 saat uzun gün aydınlatmalı, 22 ± 1 C sıcaklık ve % 60 ± 5 bağıl neme sahip böcek üretim odalarında yapılmıştır Laboratuvar Çalışmaları: Aphis gossypii Üzerinde Binodoxys angelicae nın Laboratuar Koşullarında Biyolojisinin Belirlenmesi B. angelicae nın bazı biyolojik özelliklerini belirlemek amacı ile çalışılan bu bölümde, pamuk üzerinde yetiştirilmiş A. gossypii nin 2. ve 3. dönem nimfleri kullanılmıştır Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Ergin Öncesi Dönemlerinin Gelişme Süreleri ve Ölüm Oranları Üzerine Etkisinin Belirlenmesi Farklı sıcaklıkların B. angelicae nın ergin öncesi dönemlerinin gelişme süreleri üzerine etkisi, pamukta üretilen konukçu A. gossypii nin 2. veya 3. dönem nimfleri üzerinde yapılmıştır. Pamuk bitkisi üzerinde üretimi yapılan A. gossypii nin 2. veya 3. dönem nimfleri binoküler mikroskop altında seçilerek saksıdaki bitkilere aktarılıp, iki tarafı ve üstü tül ile kapalı 5 litrelik saydam plastik kavanozlarda deneme ünitesi hazırlanmıştır (Resim 3.5. A ve B) (Resim 3.7.A). Denemeler 12, 17, 22, 27 ve 32 ± 1 C olmak üzere beş farklı sıcaklık, % 65 ± 10 bağıl nem ve ışık şiddetinin 8 10 k Lux olduğu, günlük 16 saat aydınlatmalı iklimlendirme dolaplarında yürütülmüştür. 13

27 3.MATERYAL VE METOT Resim 3.5. Aphis gossypii nimflerinin pamuk bitkilerine aktarılması (A ve B). Denemenin başlatılmasında parazitoit üretim kafesinden alınan ortalama 100 adet parazitoit pupası ile mumyalaşmış yaprakbitleri, iki tarafı ve üstü tül ile kapalı 5 litrelik saydam plastik kavanozların içine bırakılmıştır. Pupadan çıkan parazitoitler bir gün süre ile bir arada tutularak çiftleşmeleri sağlanmış ve daha sonra dişi-erkek bireyler binoküler mikroskop altında seçilmiştir (Resim 3.6. A ve B). Ergin parazitoitlerin beslenmesi için el pulverizatörü ile kavanozun iç yüzeyine % 2 lik bal püskürtülmüştür. Üzerinde 80 ± 10 adet A. gossypii nimfleri bulunan pamuk bitkileri, üzeri ve yanları tül ile kaplı delikler bulunan 5 litrelik saydam plastik kavanozlara aktarılarak üzerine bir çift parazitoit salınmıştır (Resim 3.7. A ve B). Bu ergin parazitoitler 24 saat tutulduktan sonra emgi tüpü yardımıyla geri alınmıştır. Parazitoit ile 24 saat bir arada bırakılan yaprakbitleri ise denemenin kurulduğu sıcaklıkta bırakılıp, 24 saatte bir gözlem yapılarak parazitoidin gelişme süreleri, ölüm oranları ve parazitlenen yaprakbiti sayısının ortama aktarılan yaprakbitine oranlanarak parazitleme oranı belirlenmiştir. 14

28 3.MATERYAL VE METOT Resim 3.6. Binodoxys angelicae nın dişi (A) ve erkek (B) bireyin abdomen görünümü. Parazitoitin gelişme süresi; parazitoitin yumurta bırakımından ilk mumya görüldüğü güne kadar geçen süre larva süresi, mumyanın ilk görüldüğü günden ergin çıkışına kadar olan süre ise pupa gelişme süresi olarak kabul edilmiştir. Deneme 10 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Resim 3.7. Parazitoit deneme ünitesi (A) ve denemelerin yürütüldüğü iklim dolabı (B). 15

29 3.MATERYAL VE METOT Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Ergin Dönemleri Üzerine Etkisinin Belirlenmesi Farklı sıcaklıkların B. angelicae nın ergin yaşam süresine ve bırakılan yumurta sayısına etkisini belirlemek için den elde edilen dişiler kullanılmış ve denemeler aynı sıcaklık, ışık ve bağıl nem koşullarında yürütülmüştür. Pupadan çıkan ergin bireyler binoküler mikroskop altında cinsiyet ayrımı yapıldıktan sonra, bir dişi ve çiftleşmeleri için 2 erkek birey, üzerinde ortalama 80 adet yaprakbiti bulunan pamuk bitkisi üzerine salınmıştır. Bu işlemlere dişi bireyler ölünceye kadar her gün üzerinde 80 adet A. gossypii nimfi bulunan pamuk bitkileri verilerek devam edilmiş, böylece ergin parazitoitlerin ömür uzunluğu ve parazitlenen yaprakbiti sayısına bakılarak günlük bıraktığı yumurta sayısı belirlenmiştir. Günlük olarak değiştirilen pamuk bitkileri üzerine % 2 bal ve saf su karışımından oluşan solüsyon püskürtülmek sureti ile ergin parazitoit için besin kaynağı oluşturulmuştur. B. angelicae dişilerinin parazitlemesi için verilen A. gossypii bireyleri ise yine denemenin kurulduğu sıcaklıkta mumyalaşma ve ergin çıkışına kadar tutulmuştur Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Preovipozisyon, Ovipozisyon ve Postovipozisyon Süreleri ile Yumurta Sayısının Belirlenmesi B. angelicae nın preovipozisyon, ovipozisyon ve postovipozisyon süreleri ile eşey oranının saptanması denemesinden elde edilen sonuçlar esas alınarak yapılmıştır. Ergin parazitoitlerin, içerisinde 80 adet A. gossypii nimfi bulunan kavanozlara salındığı günden itibaren ilk parazitlemelerin yapıldığı güne kadar geçen süre preovipozisyon, yumurta bıraktığı veya parazitleme yaptığı süre ovipozisyon ve parazitlemeyi bıraktığı günden ölünceye kadar geçen süre ise postovipozisyon süresi olarak kabul edilmiştir. 16

30 3.MATERYAL VE METOT Resim 3.8. Binodoxys angelicae nın dişi bireyinin ventralden görünümü (A) ve kanat yapısı (B). Yaprakbitlerinin parazitlenmesinin belirlenmesinde kullanılan kriter yaprakbitinin mumyalaşması olmuştur. Bu mumyalardan çıkan bireylerin cinsiyetlerine bakılarak dişi/erkek yumurta sayısı belirlenmiştir (Resim 3.8. A ve B, 3.9. A ve B) Resim 3.9. Binodoxys angelicae nın erkek bireyinin ventralden görünümü (A) ve kanat yapısı (B) Farklı Sıcaklıklarda Gelişen Binodoxys angelicae nın Yaşam Çizelgelerinin Oluşturulması Daha önce belirtilen bölümünde bahsedilen denemelerden alınan veriler kullanılarak farklı sıcaklıklarda B. angelicae nın ayrı ayrı yaşam çizelgeleri 17

31 3.MATERYAL VE METOT oluşturulmuş ve böylece parazitoitin gelişme ve üremesinde en uygun sıcaklık belirlenmiştir. Bu amaçla Andrewartha ve Birch (1954) in geliştirdiği aşağıdaki formüller uygulanmıştır. Σl x m x.e - r mx =1 l x = x yaştaki bireylerin 1 e göre canlılık oranları m x = günlük dişi başına bırakılan dişi yavru sayısı e= doğal logaritma tabanı r m = kalıtsal üreme yeteneği x= dişi bireylerin gün olarak yaşını ifade etmektedir. Diğer bir parametre olan net üreme gücü (R o ), R o = l x. m x. formülü ile ve bu verilerin elde edilmesinden sonra ortalama döl süresi To ise, LAING (1968) e göre To= log e R o /r m formülü ile hesaplanmıştır Binodoxys angelicae nın Gelişme Eşiği, Thermal Konstant ve Teorik Döl Sayısı Binodoxys angelicae nın gelişme eşiğini ve etkili sıcaklıklar toplamını saptamak için denemesinden elde edilen sonuçlar 17, 22 ve 27±1 ºC sabit sıcaklılıklarda yumurta döneminden ergin döneme kadar geçen süre hesaplanmıştır. Farklı sıcaklıklarda elde edilen ergin öncesi dönemlere ait gelişme süreleri ile sıcaklık değerlerine doğrusal olarak regresyon analizi uygulanarak elde edilmiş ve elde edilen y=ax+b denklemi ile B.angelicae nın gelişme eşiği hesaplanmıştır (Campbell ve ark. 1974). y=ax+b y=1/gelişme süresi x=sıcaklık Parazitoitin etkili sıcaklıklar toplamı ise t(t-c)= Th.c formülü kullanılarak saptanmıştır. 18

32 3.MATERYAL VE METOT 3.3. Binodoxys angelicae nın Farklı Dönemleri Üzerine Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Etkisinin Belirlenmesi Doğu Akdeniz Bölgesi turunçgil alanlarında yaygın olarak kullanılan bazı tarımsal savaş ilaçlarının, B. angelicae nın ergin öncesi dönemi üzerine etkileri daldırma yöntemi, ergin dönemler üzerine etkileri ise kuru film yöntemi ile saptanmaya çalışılmıştır (Hassan, 1985; Polgar 1988). Denemeye alınan tarım ilaçlarının listesi Çizelge 3.1. de verilmiştir. Çizelge 3.1. Binodoxys angelicae nın ergin öncesi ve ergin dönemlerine karşı yan etkilerini belirlemek için denemeye alınan tarımsal savaş ilaçlarının aktif madde, ticari isimleri, formulasyonu ve doz değerleri Preparatların Ticari Aktif Madde isimleri Formülasyonu Preparat Dozu Spinosad Success 0.24 CB CB 0.24 g/l 12 kg/100 L Chlorpyrifos- Ethyl 480 Dursban 4 EC 480 g/l 100 g/100 L Yazlık Yağlar Porkan SL 700 g/l 1.5 kg/100 L Yazlık Yağlar Ovipron 2000 SL 800 g/l 1.5 kg/100 L Spirotetramat Movento SC 100 SC 1 g/l 100 g/100 L Pyriproxyfen Admiral EC 100 g/l 50 g/100 L Kontrol Saf su Denemeler her parazitoit türü için ayrı-ayrı ve her tekerrürde 10 birey olmak üzere 4 yinelemeli olarak yürütülmüş, gerek daldırma ve gerekse kuru film yönteminde kontrol karakteri olarak su uygulaması yapılmıştır. Hazırlanan düzenek içinde hapsedilen parazitoit erginlerinin beslenmesi için ballı su emdirilmiş sünger parçaları konulmuştur. Uygulamalardan hemen sonra ve 12 saat aralıklarla kontroller yapılmış ve ölen bireyler kayıt edilmiştir. Canlı kalan bireylerde yumurta verimini kontrol etmek üzere üzerinde bol miktarda A. gossypii bulunan pamuk bitkisi üzerine en az bir dişi bir erkek olacak şekilde salınmıştır. Denemeye alınan ilaçların toksik etkileri, IOBC çalışma grubunun önerdiği standartlara göre değerlendirilerek ve aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır (Hassan et al., 1985). Toksik etkilerine göre tarım ilaçlarının sınıflandırması çizelge 3.2. de verilmiştir. 19

33 3.MATERYAL VE METOT Çizelge Toksik etkilerine göre tarım ilaçlarının sınıflandırması (IOBC) Etki (%) IOBC Değeri Sınıf Değeri Etkisiz Az etkili Orta derecede etkili Çok etkili Denemeler sıcaklığın 22 ± 1 C oransal nemin % 65± 10 olduğu, günlük 16 saat aydınlatmalı iklim odalarında yürütülmüştür Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Daldırma Yöntemi İle Binodoxys angelicae nın Ergin Öncesi Dönemine Yan Etkilerinin Belirlenmesi Bu yöntem B. angelicae nın ergin öncesi dönemine uygulanmış olup, üzerinde yeterli sayıda parazitlenmiş A. gossypii bulunan pamuk yaprakları, 5 sn süre ile ilaçlı su içerisine daldırılmıştır. İlaçlamaların pupa dönemi üzerine doğrudan etkilerinin olup olmadığını saptamak amacı ile, daldırma işleminden hemen sonra ve bunu takiben 12 saat aralıklarla kontroller yapılmış ve pupadan çıkan bireyler kayıt edilmiştir. Ergin öncesi dönemde ilaçlı suya batırılan bireylerden çıkış yapan erginler en az birer çift olacak şekilde, içerisinde dönem A. gossypii nimfleri bulunan kavanozlara salınarak parazitleme performansları incelenmiş ve sonuçlar kontrol grupları ile karşılaştırılmıştır Bazı Tarımsal Savaş İlaçlarının Kuru Film Yöntemi İle Binodoxys angelicae nın Ergin Dönemine Yan Etkilerinin Belirlenmesi B. angelicae nın erginine karşı uygulanan bu yöntemle turunçgil bahçelerinde yoğun olarak kullanılan bazı tarımsal savaş ilaçlarının toksik etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Denemeye alınan ilaçlar, 12 cm çapında olan cam plakalar üzerine bir ilaçlama kulesi yardımıyla (sprey tower) püskürtülerek ince bir film tabakası elde edilmiştir (Resim 3.10). Daha sonra bu plakaların ilaçlı yüzeyleri yukarıya bakacak şekilde konulmuş ve üzerine 2 cm yüksekliğinde, 13 cm çapında, kenarları delikli, özel 20

34 3.MATERYAL VE METOT olarak yaptırılmış bir çember şeklinde fiberglas hücreye yerleştirilerek, yine ilaçlı yüzeyleri alta bakacak şekilde üzeri cam plaka ile kapatılmıştır. Bu hücrenin yan yüzeyinde 1 cm çapında karşılıklı iki delik bulunmaktadır. Resim İlaçlama kulesi (sprey tower) aleti. Resim İlaçlama düzeneği. Yine yan yüzeyde 0.5 cm çapında tül ile kapatılmış on adet delik vardır. 1 cm lik deliklerden içeriye bir tüp yardımı ile 10 adet 0-24 saat yaşlı beslenmiş parazitoit 21

35 3.MATERYAL VE METOT ergininin geçmesi sağlanmıştır. Diğer 1 cm lik delikten ise ağzı tül ile kaplı tüp içerisine parazitoitlerin beslenmesi için bal emdirilmiş pamuk konulmuştur (Resim 3.11.). Parazitoit erginlerinin 48 saat süreyle ilaçlı yüzeylerle temas etmeleri sağlanmış ve bu sürenin sonunda yaşayan bireyler, içerisinde A. gossypii nimfleri bulunan petri kaplarına salınmıştır. Bu çalışma 10 gün süresince tekrarlanmış ve parazitoit çıkışı günlük olarak takip edilerek sonuçlar kontrol ile karşılaştırılmıştır. 22

36 4.BULGULAR VE TARTIŞMA 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1.Üretim Çalışmaları Konukçu Bitki Üretimi Binodoxys angelicae nın üretimini gerçekleştirmek amacıyla öncelikle konukçu bitki olan pamuğun (Gossypium hirsutum L.) üretimine denemeler bitinceye kadar devam edilmiştir. Pamuk üretimi, bitki üretim odasında deneme boyunca toplam 1500 adet saksıda yapılmıştır. Ayrıca ilaç denemelerinde bol miktarda parazitoit elde etmek için deneme boyunca toplam 250 adet saksıda it üzümü (Solanum nigrum L.) bitkisi üretiminde yapılmıştır. Üretim yapılırken bazı dönemlerde üretim kafeslerine dışardan beyaz sinek bulaşmıştır. Dichlorvos etken maddeli bir insektisit kullanılarak bitkiler zararlıdan arındırılmıştır Yaprakbiti Üretimi Aphis gossypii nin üretimini gerçekleştirmek amacıyla konukçu bitki üretim odasından haftada 5 saksı bitki yaprakbiti üretim kafeslerine konulmuştur. A. gossypii nin üretiminde karşılaşılan en ciddi sorun dışarıdan parazitoit bulaşması olmuştur. Yeni bir kafese temiz bitkiler getirilerek ve bulaşık kafesteki yaprakbitlerinin kanatlı bireyleri emgi tüpü ile toplanıp temiz pamuk bitkileri üzerine salınması ve yeni kültür oluşturulması ile bu sorun giderilmiştir. Ayrıca ilaç denemelerinde bol miktarda parazitoit elde etmek için ayrı bir kafeste it üzümü bitkisi üzerinde Aphis. fabae subsp. solanella (Theo.) üretimi yapılmıştır. Üretimde bulaşmaları engellemek için yaprakbiti üretimi, bitki üretimi ve parazitoit üretimi farklı iklim odalarında yapılmıştır. 23

37 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Binodoxys angelicae Üretimi Doğadan toplanan yaprak biti mumyalarından elde edilen B. angelicae erginleri A. gossypii bulunan parazitoit üretim kafeslerine salınmıştır. Parazitoitlerin teşhisi yapılana kadar üretime devam edilmiş ve teşhis sonuçlarını takiben sadece B. angelicae nın üretimi iki kafeste sürdürülmüştür. Oluşturulan üretim kafesi ise üretimin devamlılığı amacı ile düzenli olarak yeni yaprakbitleri ile desteklenmiştir. B. angelicae nın bireylerinin erkek ve dişi ayrımları mikroskobik binöküler altında belirlenmiştir (Resim 3.6. A ve B) Buradan belirlenen erkek ve dişi bireyler deneme kurulum aşamasında kullanılmıştır Laboratuvar Çalışmaları Aphis gossypii Üzerinde Binodoxys angelicae nın Laboratuar Koşullarında Biyolojisinin Belirlenmesi B. angelicae nın bazı biyolojik özelliklerini belirlemek amacı ile beş farklı sıcaklıkta çalışılmıştır. Bu bölümde pamuk üzerinde yetiştirilmiş A. gossypii nin 2. ve 3. dönem nimfleri kullanılmıştır Farklı Sıcaklıkların Binodoxys angelicae nın Ergin Öncesi Dönemlerinin Gelişme Süreleri ve Ölüm Oranları Üzerine Etkisinin Belirlenmesi Binodoxys angelicae nın A. gossypii üzerindeki gelişme süreleri parazitlenme oranlarını belirlemek için 12, 17, 22, 27 ve 32 ±1ºC olmak üzere beş farklı sıcaklıkta çalışılmış ve sonuçlar Çizelge 4.1. de verilmiştir. 24

38 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Çizelge 4.1. Binodoxys angelicae nın A. gossypii üzerinde beş farklı sıcaklıkta larva gelişme süreleri (yumurta bırakımından mumya oluşumuna kadar geçen süre) ve parazitlenme oranları (%)(Ortalama± SH) Sıcaklık ( C) n Aphid sayısı Mumya sayısı Yum-Larva Gelişme Süresi (gün) Parazitlenme Oranı (%) 12± ± 0.08 d* 17.9±2.25 a 17± ± 0.10 c 26.7±4.93 ab 22± ± 0.04 b 44.1±8.56 b 27± ± 0.00 a 5.6±0.62 a 32± Gelişme olmadı *Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark Duncan testine göre istatistiki olarak önemli değildir (P>0.05). SD B.angl. Larva. =2, 351, F B.angl.Larva. = 7161,3 SD B.angl. yüzde par. =3, 28, F B.angl. yüzde par. = 4,992 (0,007) En yüksek sıcaklık olan 32 C de herhangi bir gelişme olmamıştır. Çünkü bu sıcaklıkta parazitoitin konukçusu olan A. gossypii bireylerin tamamı 3. günün sonunda ölmüştür (Çizelge 4.1). Sampaio ve ark. (2007), A. colemani ile yaptığı çalışmada 31ºC de A. gossypii de mumyalaşma görülmediğini belirlemiştir. Sıcaklık 32 C de B. angelicae da benzer şekilde gelişme görülmemiştir. Bu da Sampaio ve ark.(2007) yaptığı çalışma ile benzerlik göstermektedir. Larva gelişme süreleri 12 C de 26.7 gün, 17 C de 22.1 gün, 22 C de 6.9 gün ve 27 C de ise 4.0 gün olarak kaydedilmiş ve gelişme süreleri ise istatiksel olarak birbirinden farklı bulunmuştur. Sampaio ve ark. (2007), A. colemani nin 22 C deki sıcaklıkta larva gelişmesini 7.7 günde tamamladığını bildirmişlerdir. Bu çalışmada B. angelicae da A. gossypii de 22 C sıcaklıkta gelişmesini 6.9 günde tamamlamıştır. B. angelicae nın A. gossypii üzerine yumurta bırakması ile yaprakbitinin mumyalaşması arasındaki dönem olarak kabul edilen larva gelişme süresi, sıcaklık artıkça kısalmıştır (Çizelge 4.1.). B. angelicae nın larva gelişmesi 17 C de 22.1 gün olmuş ve sıcaklık 27 C ye yükseltildiğinde ise 4.0 güne kadar kısalmıştır. Van Steenis. (1993), A. colemani nin 20 C de larva gelişmesini 25 C deki sıcaklıktan daha uzun sürede tamamladığını belirtmiştir. Sampaio ve ark. (2007), A. colemani ile yaptığı çalışmada sıcaklığı16 C den 25 C ye çıkardığında gelişme süresinin kısaldığını belirtmiştir. B. angelicae nın A. gossypii üzerinde parazitlenme oranıları incelendiğinde, en yüksek parazitlenme oranı % 44.1 olarak 22 C deki sıcaklıkta bulunmuştur 25

39 4.BULGULAR VE TARTIŞMA (Çizelge 4.1.). Carnevale ve ark. (2003), L. testaceipes in farklı konukçularda parazitleme ve ömür uzunluklarını incelemiş ve A. gossypii de % 44.2 parazitlenme olduğunu belirtmiştir. Diğer sıcaklıklardaki parazitlenme oranları 12, 17 ve 27 C de sırası ile % 17.9, %26.7 ve %5.6 olarak belirlenmiş ve istatiksel olarak üç farklı grup oluşmuştur (Çizelge 4.1.). Parazitleme oranlarına bakıldığında 22 C bir grupta 17 C farklı bir grupta ve diğer iki sıcaklık (12 C ve 27 C) ise aynı grupta yer almıştır. Sıcaklık 32 C olduğunda ise herhangi bir gelişme olmadığı için yüzde hesaplaması yapılamamıştır (Çizelge 4.1.). B. angelicae nın A. gossypii üzerinde beş farklı sıcaklıkta erkek ve dişi mumya süreleri Çizelge 4.2 de verilmiştir. Çizelge 4.2. Binodoxys angelicae nın A. gossypii üzerinde beş farklı sıcaklıkta erkek ve dişi mumya süreleri (Yaprakbitinin mumyalaşmasından ergin çıkışına kadar geçen süre) (Ortalama± SH) Sıcaklık ( C) Erkek Dişi n Mumya Süresi (Gün) n Mumya Süresi (Gün) 12±1 Mumyadan ergin elde edilemedi* 17± ±0.10 c* ±0.17c 22± ±0.05 b ±5.75 b 27± ±0.00 a 1 2.0±0.00 a 32±1 Gelişme olmadı *Aynı sütun içinde aynı harfi içeren ortalamalar arasındaki fark Duncan testine göre istatiki olarak önemli değildir (P>0.05). SD B.angl. pupa. =2, 251, F B.angl. pupa. = 1208,666 (0.000) SD B.angl. Larva. =2, 351, F B.angl.Larva. = 1867,050 (0.000) Binodoxys angelicae nın A. gossypii üzerinde larva gelişimini tamamlayıp mumya oluşmaya başladığı ilk günden itibaren ergin çıkıncaya kadar geçen süre olarak kabul edilen pupa dönemi en kısa 2 gün ile 27 C de ve en uzun 12.9 gün ile 17 C de olmuştur (Resim 4.1.). Sıcaklıktaki artış ile erkek ve dişilerin mumya gelişme süreleri kısalmıştır (Çizelge 4.2). Erkek bireylerin mumya gelişme süreleri 17, 22 ve 27 C de sırası ile 12.9, 5.6 ve 2.0 gün, dişilerde ise bu süreler 12.5, 5.9 ve 2.0 gün olarak belirlenmiştir. En yüksek sıcaklık olan 32 C de herhangi bir gelişme olmamıştır. 26

40 4.BULGULAR VE TARTIŞMA En düşük sıcaklık olan 12 C de ise mumyalar oluşmuş, gün takip edilmiş ve üzerinde fungus geliştiği, bunu takiben de mumyalardan bir kısmının kurumaya başladığı ve bu mumyalar bir bistürü ile açıldığında içindeki parazitoitlerin öldüğü anlaşılmıştır. Ancak içinde birkaç tane kurumayan ve üzerinde fungus gelişmeyen mumya 60 gün sonra 17 C ye aktarılıp izlendiğinde 5. günün sonunda 6 sı erkek ve 4 ü dişi olmak üzere toplam 10 adet parazitoit elde edilmiştir. Böceklerde uygunsuz şartlar yüzünden görülen duraklamaya quiescens denir. Ayrıca böcekler zaman zaman gelişmelerine mecburi veya isteğe bağlı ara verirler bu duruma diyapoz denir. B. angelicae nın 17 ve 22 C deki gelişmeleri göz önüne alındığında diyapoz olamadığı düşünülmektedir. Tauber ve ark. (1983) böceklerin sıcaklık, nem ve ışık durumu olumsuz olduğunda gelişmesine ara verdiğini bildirmiştir. B. angelicae nın 12 C deki sıcaklıkta gelişmesine ara verdiği düşünülmektedir. Bu denemeden de parazitoitin doğada düşük sıcaklıklarda yumurta bırakabildiği ve sıcaklığın artması ile bireyin geliştiği kanaatine varılmıştır. Yaprakbitlerinin en iyi gelişme gösterdiği sıcaklıklar 21 ve 22 C ler olup, bunun üzerinde yaşayan B. angelicae nın 22 C sıcaklıkta en iyi gelişmeyi gösterdiği belirlenmiştir. Resim 4.1. Binodoxys angelicae ile parazitlenmiş Aphis gossypii nin pamuk yaprağındaki mumyası Binodoxys angelicae tarafından parazitlenen Aphis gossypii nin beş farklı sıcaklıktaki mumya sayısı, açılan mumya sayısı, ölüm oranı, dişi - erkek ergin öncesi gelişme süreleri ve cinsiyet oranı Çizelge 4.3. de verilmiştir. 27