Türkiye küçük Millet Meclisleri Haziran 2012 O.P. Raporu. Başkanlık sistemi?

Transkript

1 Türkiye küçük Millet Meclisleri Haziran 2012 O.P. Raporu 1 1 Başkanlık sistemi?

2 2

3 Ortak Paydalar * Türkiye nin öncelikli ihtiyacı tam bir demokrasidir. * Yeni anayasa çalışması sonuçlandırılmalıdır. * Türkiye de parlamenter sistem iyi işlemiyor. * Siyasi Partiler Kanunu değişmelidir. * Seçim Kanunu değişmeli, seçim barajı düşürülmelidir. Hazırlayan: Yakup Kadri Karabacak Türkiye küçük Millet Meclisleri Koordinatörü, Raporda yer alan görüşler TkMM katılımcılarına aittir. TkMM Girişimi, Uncular Sok.28/2, TR İSTANBUL 3

4 Genel Değerlendirme: Sıcaklara rağmen oldukça hareketli bir mayıs-haziran gündemini geride bıraktık. TkMM ler başkanlık sistemini gündemlerine almaya karar verdiklerinde ve toplantı hazırlıklarına başladıklarında henüz Uludere olayı yeniden gündemin ilk sırasına çıkmamıştı. Başkanlık sistemi tartışması Mayıs ayındaki hararetini kaybetse de halen gündemdeki yerini koruyor. Konu, Başbakan Erdoğan ın Tartışılmasında fayda var demeciyle gerçekten de tartışılmaya başlandı. Ufak bir hatırlatma yapalım: TkMM ler kendi gündemlerini kendileri seçiyor. Ancak -gerekçesi ne olursa olsunkamuoyunda en fazla yer tutan başlıklar arasından yapıyorlar bu seçimi. Bazen birden fazla konunun tartışıldığı da oluyor., ama hep günecl konular... Başkanlık sistemi tartışmasının genel kanının aksine, Türkiye nin gündemine iki kere daha geldiğini unutmamak gerekir. Bu yoğunlukta olmasa da hem Turgut Özal ın hem de Süleyman Demirel in cumhurbaşkanlıklarının son yıllarında aynı tartışmanın kapısı aralanmıştı. O dönemlerde de yoğun eleştirilere neden olan bu çabalar, her iki cumhurbaşkanının da, iktidarı bırakmamak amacıyla bu tartışmayı başlatmaya 4

5 çalıştıkları eşklinde yorumlanmıştı. Bu genel kabulden olsa gerek, tartışmalar kısa ve sığ kaldı. Başbakan Erdoğan ın ilk olarak 2010 da yeniden dile getirdiği konu, bu günlerde daha derinlemesine tartışılmaya başlandı. Hem tutanakların hem de raporun okunmasında kolaylaştırıcı olması için bazı bilgileri yeniden paylaşmakta fayda var. Her toplantı öncesi, tartışmayı bir çerçevede tutması amacıyla, TkMM mutfak ekibi tarafından hazırlanan bir video sunumu gösteriliyor. Bu ay hazırlanan sununmda da, öncelikle başkanlık, yarı başkanlık ve parlamento sistemlerinin genel tanımları ve bir birlerinden ayrıldıkları noktalar özetlendi. Sunumda, her üç sistem için de başka ülkelerdeki örnekler ve işleyiş bilgileri paylaşıldı. Son olarak da, Türkiye kamuoyunda ağırlıkla ortaklaşılan lehte ve aleyhte görüşler başlıklar halinde aktarıldı. Farklı ülkelerden örnekler verilmiş olmasına karşın, atıfta bulunan katılımcılarımızın tamamı ABD ile bir kıyaslama yapıyor. Tartışmalarda, başkanlık sistemi içerisinde yasama ve yürütmenin durumuna ilişkin ise hiç bir değerlendirme yapılmıyor. ***** 5

6 Haziran toplantıları özeti: Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında bir araya gelmeyecek olan TkMM'ler, 2012 yılının Haziran ayında 12 ilde toplandı. Adana, Batman, Elazığ ve Kayseri kmm leri toplantı hazırlığını da yapmadan, Eskişehir kmm ise katılım olmadığından gerçekleşmedi. Bursa kmm toplantısını gerçekleştirmesine rağmen, toplantı tutanağı zamanında düzenlenmediğinden, içeriği, Ortak Payda Raporuna yansımadı. Adıyaman, Bursa, Diyarbakır, Hatay, Iğdır, Kocaeli, Malatya, Muş, Sakarya, Ankara, İstanbul ve İzmir küçük Millet Meclisleri Başkanlık sistemi? başlığını tartıştılar. Toplantılara katılan milletvekillerinin isimleri şunlar: Mustafa Yetiş (Adıyaman- AK Parti), Galip Ensarioğlu (Diyarbakır- AK Parti), Nursel Aydoğan (Diyabakır- BDP), Orhan Karasayar (Hatay- AK Parti), Salih Özdağ (İzmir- AK Parti). Hatay kmm toplantısını mayıs ayında İskenderun ilçesinde gerçekleştirdi. Uzun bir aradan sonra çalışmalara tekrar başlayan Muğla kmm ön hazırlık toplantısını 16 Haziran da Bodrum ilçesinde gerçekleştirecek 6

7 Genel bakış Katılımcıların büyük çoğunluğunun başkanlık sistemine karşı görüş bildirdiğini belirtelim. Az olmamakla birlikte, başkanlık sistemine ya da yarı başkanlık sistemine destek veren katılımcılarımız da elbette var. Bu ikilik hatta üçlük nedeniyle bu konuda bir ortak payda çıkmadı. Konunun tartışılmasında fayda görenler ağırlıklı bir çoğunluğu oluştursa da, Başbakan ın gündemi (ağırlıkla Uludere kastediliyor) değiştirmek amacıyla bu tartışmayı ortaya attığını belirtenler de var. Bu görüşlerin gerekçelerine geçmeden önce başka bir soruya verilen cevabı aktaralım... Türkiye de durum ne? Ortak paydaya da yansıdığı üzere, Türkiye de parlamenter sistemin ve bunun yanında yargının işleyişinden derin rahatsızlık duyuluyor. Bu rahatsızlıklardan en öne çıkanı temsiliyet sorunu. Katılımcıların büyük çoğunluğu TBMM de eşit temsilin karşılık bulmadığı fikrindeler. Seçim barajı ve Seçim Kanunu, eşit temsilin önünde engel görülüyor. Barajın düşürülmesi ortak talep. Siyasi Partiler Kanunu nun, partilerin genel başkan partisi 7

8 olmasını engelleyecek şekilde yeniden yazılması da ortak talep. Yeni Anayasa çalışmalarının yarattığı heyecanın azaldığı ilk bakışta görülebiliyor. Ancak, önemine yapılan vurgu azalmamış durumda. Türkiye nin tek parti döneminde fiili bir başkanlık sistemi ile yönetildiği görüşü çok sayıda katılımcı tarafından tekrarlanıyor. 10 yıllık Ak Parti hükümetinin de benzer şekilde adı konulmamış bir başkanlık sistemi olduğu sıklıkla dile getirilmiş. Cumhurbaşkanı nın görev ve yetkilerinin genişliği de, fiili bir yarı başkanlık sistemine benzetiliyor. İstikrar mı demokrasi mi? Ara başlık bir katılımcımıza ait ve tartışmanın en belirgin alt başlığını birebir ifade ediyor: Türkiye nin neye ihtiyacı var? sorusuna cevap aranıyor. Neredeyse her ayın ortak paydasına hangi konu konuşulursa konuşulsun- yansıyan iki talep bu ay da yerini korudu; daha fazla demokrasi ve adil, bağımsız yargı. Türkiye nin önceliğini istikrarla özdeşletirenlerin başkanlık sistemine istisnasız destek verdikleri görülüyor. 8

9 Başkanlık sisteminin, dolayısıyla daha güçlü bir yürütmenin Türkiye ye istikrar kazandıracağı belirtiliyor. Bu bahisle, koalisyon hükümetleri dönemi ile 10 yıllık AK Parti hükümeti dönemi, istikrar bazında, ikincisinin lehine sıklıkla kıyaslanıyor. Yürütmenin karar ve icra süreçlerinin başkanlık sisteminde daha hızlı ve pratik yürüyeceği kabul ediliyor. Devlet başkanının doğrudan halk tarafından seçilmesinin daha güven verici olduğu da ifade ediliyor. Önceliği demokrasinin gelişimine verenlerde ise görüşler muhtelif; ancak ikisinin de çıkış noktası hangi sistem demokrasinin önünü açar? sorusu. Başkanlık sistemine yeşil ışık yakanlar, şayet demokrasi kuralları gereği gibi işletilirse, yasama, özellikle de yargı etkin çalışırsa, sistemin pozitif yönlerinin ağır basacağını, sırf başkanlık sistemi nedeniyle, demokrasinin bir zarara uğramayacağını belirtiyorlar. Başkanlık sistemi bu görüştekilerin büyük çoğunluğu için, adem-i merkeziyetçi yönetim veya federatif bir idare için de fırsat olarak gösteriliyor. Çok sayıda katılımcı, Türkiye nin tek merkez Ankara dan yönetilmesinin sürüdürülemez olduğunu düşünüyor. Bu görüştekiler, Ankara nın yetkilerinin bir kısmını (savunma, dış politika, para politikası dışında) yerele devretmesini istiyorlar. Bunun hem daha 9

10 demokratik, hem de vatandaşlar açısından daha pratik ve sorun çözücü olacağı belirtiliyor. Bu modelin, Kürt sorununun daha çabuk çözümüne ve demokratikleşmeye de katkı sağlayacağı düşünülüyor. Bu bahiste, valilerin seçimle iş başına gelmesi, AB Yerel Yönetimler ve Özerklik Şartı nın ilgili maddelerinden Türkiye nin şerhlerini kaldırması gerekliliği sayılmış. Aksi görüştekiler ise, ilk elden bu denli güçlü bir yürütmenin denetlenmesinin zorluğuna işaret ediyorlar. Türkiye nin siyasal geleneğinin ve hantal bürakrasisinin de başkanlık sistemi için uygun olmadığı belirtiliyor. Başkanlık sistemini, Başbakan Erdoğan ın iktidarda daha uzun kalma stratejisine, tek karar verici olma fenomenine bağlayanlar da var. Gerekli yasal düzenlemeler yapılarak parlamentonun etkin bir şekilde çalıştığı, genel bir demokratikleşme ortamı yaratıldığı taktirde Türkiye nin zaten başkanlık sistemine ihtiyaç duymayacağı belirtiliyor. Başka bir noktadan, bir katılımcımızın kendi ifadesi ile Türkiye de parlamenter sistem düzgün işlemediği için, başkanlık sistemi ile bir kıyas yapmak mümkün değil. Özetle, bu konuda çok sınırlı bir ortak payda ve çok geniş bir kafa karışıklığı var. Tartışmalar sürdükçe, bilgiler yaygınlaştıkça görüşlerin daha netleşeceğini tahmin edebiliriz. 10

11 11

12 Sayılarla TkMM HAZİRAN 2012 Toplantıları Gerçekleşme sayı ve oranları: Yapılması gereken toplantı sayısı: 18 İptal edilen toplantı: 6 Yapılan toplantı sayısı:12, Toplantı gerçekleşme oranı: % 66,6 Sivil Toplum katılımı: Olması gereken sivil toplum katılımcı sayısı: 240 Toplam sivil toplum katılımcı sayısı: 116, % 48,3 Seçilmişlerin katılımı: Katılması gereken milletvekili sayısı: 81 Katılan toplam milletvekili sayısı ve oranı: 5, % 6,1 Katılması gereken belediye başkanı sayısı: 18 Katılan toplam belediye başkanı sayısı ve oranı: 0, % 0 Kolaylaştırıcı ağırlayan belediye sayısı ve oranı: 1, % 5,5 Medya ilgisi: Toplantılara katılan medya muhabiri sayısı toplam: 23 Toplantı başına düşen medya muhabiri sayısı: 1,28 Toplantılara kim ev sahipliği yaptı? Ev sahipliği yapan belediyeler ve oranı: 9, % 50 Ev sahipliği yapan meslek odaları ve oranı: 2, % 11,1 Ev sahipliği yapan STÖ sayısı ve oranı: 0, % 0 Ev sahipliği yapan sendika sayısı ve oranı: 1, % 5,5 Sivil toplum bileşenlerinin katılım oranları: Katılımcı meslek odaları sayısı: 8, % 6,8 Katılımcı sendika sayısı: 14, % 12 Katılımcı dernek/vakıf/girişim sayısı:94, % 81 İzleyiciler: İzleyici olarak katılanlar: