LKÖ RET MDE KAYNAfiTIRMA

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 1770 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 920 LKÖ RET MDE KAYNAfiTIRMA Yazarlar Prof.Dr. Süleyman ER PEK (Ünite 1, 8) Prof.Dr. Elif TEK N FTAR (Ünite 4) Prof.Dr. Gönül KIRCAAL FTAR (Ünite 5, 7) Doç.Dr. brahim Halil D KEN (Ünite 2) Doç.Dr. Sema BATU (Ünite 6, 11) Doç.Dr. Arzu ÖZEN (Ünite 8) Doç.Dr. Sezgin VURAN (Ünite 12) Yrd.Doç.Dr. O uz GÜRSEL (Ünite 3, 10) Yrd.Doç.Dr. fierife YÜCESOY ÖZKAN (Ünite 9) Editör Prof.Dr. Süleyman ER PEK ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2007 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc s Yrd.Doç.Dr. Alper Tolga Kumtepe Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Televizyon Programlar Yöneticisi Prof. Yalç n Demir Dil ve Yaz m Dan flman Yrd.Doç.Dr. Hülya Pilanc Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ö r.gör. Nursel Bozkartal Görer Foto raf Mustafa Deniz Kitap Koordinasyon Birimi Yrd.Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi lkö retimde Kaynaflt rma ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde 2000 adet bas lm flt r. ESK fieh R, Nisan 2012

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... Kullan m K lavuzu... xi xii Özel E itim ve Kaynaflt rma Uygulamalar... 1 ÖZEL E T M TANIMLAYAN TER M VE KAVRAMLAR... 3 EN AZ KISITLAYICI ORTAMLAR... 4 KAYNAfiTIRMA... 6 Ülkemizde Kaynaflt rma ile lgili Yasal Düzenlemeler... 7 Ö RENC N N GEREKS N M N N B R YETERS ZL K... 8 DURUMU LE L fik L OLAB LECE NE KARAR VERME... 8 Karfl lanmayan Gereksinimlerin Analizini Yap... 8 Gözlemlerinizi Paylafl n ve Kendi Müdahalelerinizi Deneyin Aileyle liflki Di er Ö retmen ve Meslek Elemanlar ile liflki Basit Müdahaleler Karfl lanmayan Gereksinimlerin Kaydedilmesi Ö RENC LERE ÖZEL E T M H ZMETLER N N SA LANMASI B REYSELLEfiT R LM fi E T M PROGRAMLARI BEP te Yer Almas Gereken Bileflenler Davran fl Müdahale Plan Hizmetlerin ve Olas Uyarlamalar n Bafllang ç Tarihi, S kl ve Süresi De erlendirme çin Stratejiler Geçifl Plan BEP lerin Önemi BEP lerin Haz rlanmas na liflkin Yasal Düzenlemeler ÜLKEM ZDE ÖZEL E T M H ZMETLER Kaynaflt rma Yoluyla E itim (Genel E itim S n flar ) Özel E itim S n flar Özel E itim Okul ve Kurumlar Evde E itim Hizmetleri Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Kaynaflt rma Uygulamalar nda fl Birli i ÖZEL E T M H ZMET SUNAN MESLEK GRUPLARI Kaynaflt rma S n f Ö retmeni Özel E itim Ö retmeni Okul Rehber Ö retmeni (Psikolojik Dan flman) Di er Uzmanlar Dil ve Konuflma Terapisti Fizyoterapist ÜN TE 1 ÜN TE 2

4 iv çindekiler Sosyal Çal flmac Psikolog fi B RL fl Birli inin Özellikleri fl Birli inin Ön Koflullar fi B RL MODELLER Problemi Ortaklafla Çözme Birlikte Ö retim Ekip Olma Dan flmanl k EBEVEYNLERLE fi B RL Ebeveynlerin Çocuklar n n Yetersizli ine Tepkileri Etkili letiflim Becerileri Ebeveyn Görüflmeleri Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 3 Kaynaflt rma Uygulamalar nda Ö renci Gereksinimlerinin De erlendirilmesi Ö RENC GEREKS N MLER N N DE ERLEND R LMES DE ERLEND RME SÜREC NDE ZLENEN ADIMLAR Tarama/Gönderme Süreci Tan lama ve Yerlefltirme Süreci Bireysellefltirilmifl E itim Programlar n (BEP) Gelifltirme ve De erlendirme Süreci Ö rencideki De ifliklikleri ve lerlemeleri zleme Süreci Ö retim Program n De erlendirme Süreci DE ERLEND RMEN N TÜRLER VE FARKLILIKLARI FORMAL DE ERLEND RMEN N TÜRLER Standartlaflt r lm fl Baflar Testleri Psikolojik Testler NFORMAL DE ERLEND RME TÜRLER Programa Dayal De erlendirme Ölçüt Ba ml De erlendirmeler Çal flma Örnekleri ve Ö renci Ürün Dosyas n n (Portfolyo) De erlendirilmesi NFORMAL DE ERLEND RMEN N UYGULANMASI VE YORUMLANMASI Beceri Analizi Do rudan Gözlem Ders Yoklamalar (Quiz) Temel Akademik Becerileri Yoklama Çal flma Becerilerinin Yoklanmas Çal flma Örne i Analizi Hata Analizi Görüflmeler Anketler... 57

5 çindekiler v Kontrol Listesi Derecelendirme Ölçekleri Kendini De erlendirme Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Kaynaflt rma Uygulamalar nda Ö retimin Planlanmas SINIF GEREKS N MLER N BEL RLEME S n f Düzenlemesi Ö retim Düzenlemeleri Ö retim Materyalleri Ö retim Yöntemleri Ö RENC LER N GÜÇLÜ YÖNLER N VE GEREKS N MLER N BEL RLEME Ö rencinin Baflar l Oldu u Alanlar Belirleme Olas Sorun Alanlar n Belirleme PROBLEM ALANLARINA YÖNEL K UYARLAMALAR Ö RENC GEL fi M N DE ERLEND RME KAYNAfiTIRMA SINIFLARINDA YAPILAB LECEK OLASI DÜZENLEMELER S n f n Fiziksel Olarak Düzenlenmesi S n fta Rutin Oluflturma Olumlu Bir S n f Atmosferi Yaratma S n f Kurallar Zaman Kullan m KAYNAfiTIRMA SINIFLARINDA UYGULANAB LECEK Ö RET M DÜZENLEMELER Büyük Grup Ö retimi Küçük Grup Ö retimi Birebir Ö retim Akran Merkezli Uygulamalar KAYNAfiTIRMA SINIFLARINDA KULLANILAB LECEK Ö RET M MATERYALLER N BEL RLEME KAYNAfiTIRMA SINIFLARINDA KULLANILAB LECEK Ö RET M YÖNTEMLER Do rudan Ö retim ve Ögeleri Do rudan Olmayan Ö retim Geçici Destek Sa lama Yoluyla Ö retim Ba ms z Ö renci Al flt rmalar De erlendirme Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 4

6 vi çindekiler ÜN TE 5 ÜN TE 6 ÜN TE 7 Seyrek Rastlanan Yetersizlikleri Olan Ö renciler SEYREK RASTLANAN YETERS ZL KLER LER DÜZEYDE VE ÇOKLU YETERS ZL K OT ZM SPEKTRUM BOZUKLU U GÖRME YETERS ZL fi TME YETERS ZL ORTOPED K YETERS ZL K SÜRE EN HASTALIK DAVRANIfi SORUNLARIYLA BAfiA ÇIKMA VE UYGUN DAVRANIfiLAR KAZANDIRMA LET fi M BECER LER KAZANDIRMA Alternatif ve Destekleyici letiflim letiflim Becerilerinin Desteklenmesi Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar S k Rastlanan Yetersizlikleri Olan Ö renciler SIK RASTLANAN YETERS ZL KLER D L VE KONUfiMA GÜÇLÜ Ü HAF F DÜZEYDE Z H NSEL YETERS ZL K Ö RENME GÜÇLÜ Ü DUYGU VE DAVRANIfi BOZUKLUKLARI Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Özel Gereksinimi Olan Di er Ö renciler ÖZEL GEREKS N M OLAN D ER Ö RENC LER D KKAT EKS KL VE H PERAKT V TE BOZUKLU U (DEHB) OLAN Ö RENC LER DEHB Gösteren Ö rencilerin Özellikleri Dikkat Da n kl Afl r Hareketlilik-At lganl k DEHB Gösteren Ö rencilere Yönelik E itsel Öneriler ÜSTÜN YETENEKL Ö RENC LER Üstün Yetenekli Ö rencilerin Özellikleri Üstün Yetenekli Ö rencilere Yönelik E itsel Öneriler E itimi H zland rma Müfredat Daraltma Proje Temelli Ö renme Etkinlikleri Zenginlefltirme lgi Alanlar n Belirleme Mükemmeliyetçilikle Bafla Ç kma R SK GRUBUNDAK Ö RENC LER

7 çindekiler vii Risk Grubundaki Ö rencilerin Özellikleri Aile Koflullar E itim Koflullar Risk Grubundaki Ö rencilere Yönelik E itsel Öneriler Önleme Ödünleme Türkiye E itim Gönüllüleri Vakf (TEGV) Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Ö retimsel Uyarlamalar TEMEL BECER LER N Ö RET M NDE UYARLAMALAR Ön Koflul Becerilerin Ö retimi Örnekleri Seçme ve S ralama Yeni Becerilerin Sunulmas H z na Karar Verme Al flt rma ve Gözden Geçirme çin Do rudan Ö retim ve F rsatlar Sa lama KONU ALANLARI ÇER N N Ö RET M NDE UYARLAMALAR Önceki Bilgileri Harekete Geçirme Haz rl k Stratejisi Kullanma Yordama Rehberi Haz rlama Planl Düflünme Yapraklar Sa lama çeri i Düzenleme Özel Düzenleyiciler Kullanma Örgütsel Örüntüler çin Anahtar Sözcükler Uygulama Çal flma Rehberi Oluflturma Grafik Düzenleyiciler Haz rlama Terimler ve Kavramlar n Ö retimi Örnekleri, Efl Anlaml lar ve Tan mlar Çeflitlendirme YAZILI VE SÖZLÜ LET fi MDE AÇIKLI I ARTIRMA Yaz l letiflimde Aç kl k Sözlü letiflimde Aç kl k Sözel Yönerge Verme Sorular Sorma Ö RET ME EBEVEYNLER N KATILIMI Toplant lar Düzenlemek Ebeveynleri fle Katmak Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Kaynaflt rma Uygulamalar nda Ba ms z Ö renme Stratejileri BA IMSIZ Ö RENME STRATEJ LER Ö RENMEDE BA IMSIZLIK KAZANDIRMA ÜN TE 8 ÜN TE 9

8 viii çindekiler Öz Fark ndal Art rmak ve Kendini Savunma Becerileri Kazand rmak Ö renme Stratejilerini Ö retmek Stratejileri Kullanmay Ö retmek KEND NE ÖN UYARAN VERME Görsel Ön Uyaranlar Dokunsal Ön Uyaranlar flitsel Ön Uyaranlar Kendine Ön Uyaran Vermenin Ö retilmesi Kendine Ön Uyaran Vermenin Yararlar KEND N ZLEME/KAYDETME Olay Kayd Anl k Zaman Örneklemi Kayd Kal c Ürün Kayd Beceri Analizi Kayd Kendini Kaydetmenin Ö retilmesi Kendini Kaydetmenin Yararlar KEND N DE ERLEND RME Derecelemeli Ölçü Araçlar Kontrol Listeleri Grafikler Kendini De erlendirmenin Ö retilmesi Kendini De erlendirmenin Yararlar KEND NE YÖNERGE VERME Problem Çözme Stratejisi Beceri S ralama (Yapt m-sonra-fiimdi) Stratejisi Ne-Nerede Stratejisi Etkileflimli Tepki (Yapt m-sonra-sor) Stratejisi Kendine Yönerge Vermenin Ö retimi Kendine Yönerge Vermenin Yararlar KEND N PEK fit RME Kendini Pekifltirmenin Ö retimi Kendini Pekifltirmenin Yararlar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 10 Kaynaflt rma Uygulamalar nda Ö renmenin De erlendirilmesi BAfiARININ DE ERLEND R LMES Ö RENC BAfiARILARININ DE ERLEND R LMES NDE YASAL DAYANAKLAR DE ERLEND RME S STEM VE ALTERNAT F DE ERLEND RME Uyarlamaya Yer Vermeden Yap lan De erlendirmeler Uyarlamalar Temel Alan De erlendirmeler Alternatif De erlendirmeler SINAV UYARLAMALARI S nav Ortam na liflkin Uyarlamalar S nav Süresi ve Zaman na liflkin Uyarlamalar S nav Sorular nda ve Yönergelerinde Uyarlamalar

9 çindekiler ix S nav Sorular na Yan t Verme Uyarlamalar Di er Uyarlamalar NOT VERME UYARLAMALARI BEP Amaçlar ndaki Geliflmeleri Temel Alan De erlendirme Performanstaki Geliflmeleri Temel Alan De erlendirme Öncelikli çerik ve Görevlerdeki Performans Temel Alan De erlendirme 192 De erlendirmede Ö renme Stratejilerini ve Çabay Dikkate Alma De erlendirme Ölçeklerini ve Puan A rl klar n De ifltirme PERFORMANSI TEMEL ALAN DE ERLEND RMELER Ö RENC ÜRÜN DOSYASI Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Kaynaflt rma Uygulamalar nda Davran fl Yönetimi UYGUN DAVRANIfiLARIN OLUfiUMUNU DESTEKLEME Pekifltirme ve Pekifltireç Türleri Dönüfltürülebilir Sembol Pekifltirme Pekifltirme Tarifeleri Ö rencileri Uygun Davrand klar Anlarda Yakalama UYGUN OLMAYAN DAVRANIfiLARIN OLUfiUMUNU ÖNLEME UYGUN OLMAYAN DAVRANIfiLARLA BAfiA ÇIKMA fllevsel De erlendirme Ayr ml Pekifltirme Sönme Tepkinin Bedeli Mola Ceza Davran fl Sözleflmesi DAVRANIfi DE fit RME PLANI HAZIRLAMA Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sosyal Yeterliklerin Gelifltirilmesi Ö RENC LER ARASINDA OLUMLU SOSYAL ETK LEfi M SA LAMADA Ö RETMEN N ROLÜ Sosyal Etkileflimler çin F rsat Yaratmak Arkadafll k Kurulmas n Sa lama ve Destekleme Ebeveynler ve Arkadafll k Olumlu Modeller Sa lama Ö RENC LERE YETERS ZL OLAN B REYLER HAKKINDA E T M SA LAMA AKRAN Ö RET M N GEL fit RME VE DESTEKLEME Akran Ö retimi Programlar n n Desteklenmesi Yönetme ve Dan flmanl k ÜN TE 11 ÜN TE 12

10 x çindekiler Personel ve Yönetsel Destek Gönüllülerden Yard m Almak Ebeveynlerle letiflim fi B RL NE DAYALI Ö RENME STRATEJ LER fl Birli ine Dayal Ö renme Programlar n n Gelifltirilmesi fl Birli ine Dayal Ö renme Gruplar n Oluflturma Ö rencileri fl Birli ine Dayal Gruplara Haz rlamak fl Birli ine Dayal Ö renme Program n n çeri ini Belirleme fl Birli ine Dayal Ö renme Program n n zlenmesi YETERS ZL OLAN Ö RENC LER N SOSYAL BECER LER N GEL fit RME Sosyal Beceri Ö retim Programlar Özet Kendimizi S nayal m S ra Sizde Yan t Anahtar Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Sözlük Dizin

11 Önsöz xi Önsöz Son y llarda ülkemizde özel gereksinimi olan ö rencilerin e itim gereksinimlerinin genel e itim s n flar nda karfl lanmas na yönelik uygulamalar, Dünyadaki geliflmelere paralel olarak yayg nlaflmaya bafllam flt r. Bu konuda kaynaflt rma uygulamalar ad alt nda gerekli yasal düzenlemelere gidilmifltir. Ancak mevcut durum genel olarak de erlendirildi inde, kaynaflt rma uygulamalar n n özel gereksinimi olan çocuklar n genel e itim s n flar na yerlefltirilmesinden öteye gitmedi i görülmektedir. Bu durumun çok say da nedeni vard r. Bunlar n bafl nda; (a) siz, s n f ö retmenlerinin bu çocuklar ve e itimleri konusunda yeterli bilgi, beceri ve deneyime sahip olmamas ve (b) yeterli say da özel e itim ö retmeni bulunmamas gelmektedir. Maalesef uzun y llard r s n f ö retmenli i programlar nda özel gereksinimi olan çocuklar ve özel e itim ile ilgili olarak girifl niteli inde bile dersler yer almamaktad r. Belki seçmeli dersler, belki hizmet-içi e itim programlar, bunlar n da yeterli olmad görülmektedir. Bunun yan s ra kaynaflt rma uygulamalar nda siz ö retmenlere ya da özel gereksinimi olan ö rencilere destek hizmetlerinin sa lanmas kritik bir öneme sahiptir. Bu hizmetleri sa layacak olanlar n bafl nda özel e itim ö retmenleri gelmektedir. Ancak bu ö retmenlerin say s gereksinimleri karfl lamaktan çok uzakt r. Neredeyse hiçbir genel e itim okulunda özel e itim ö retmeni bulunmamaktad r. Bu durumda özel gereksinimi olan ö rencilerin e itimlerinde s n f ö retmenlerine düflen görev ve sorumluluklar daha da artmaktad r. Esasen bu destek hizmetlerin sa lanmas durumunda dahi s n f ö retmenlerinin bu ö rencilerin e itimlerinde baz temel bilgi ve becerilere sahip olmalar gerekmektedir. Bu ders, dolay s yla kitab m z bu gereksinimler dikkate al narak, tamamlama program n zda yer alm flt r. Kitab m z 12 üniteden oluflmaktad r. lk dört ünitede kaynaflt rma uygulamalar na iliflkin temel bilgilere, genel uygulama ve önerilere yer verilmektedir. 5., 6. ve 7. ünitelerde yetersizlik gruplar ve bu gruplarda yer alan ö renciler için kaynaflt rma ortamlar nda yap labilecek çevresel düzenleme ve uyarlamalar aç klanmaktad r. 7. ünitede di er yetersizlik gruplar n n yan s ra üstün yetenekli ö rencilerin özellikleri ve bu ö rencilere yönelik e itsel öneriler yer almaktad r. Kitab m z n son befl ünitesinde baflar l bir kaynaflt rma uygulamas için gerekli olan daha özel uyarlama ve stratejilere yer verilmektedir. Kitab n haz rlanma sürecinde yazarlar n yan s ra, Ö retim Tasar mc s Yrd.Doç.Dr. Alper Kumtepe nin, Özel E itim Bölümü Sekreteri Yasemin Y ld z n, AÖF dizgi ekibinin ve daha bir çok kimsenin çaba ve katk lar vard r. Onlar n bu çaba ve katk lar benim ve yazarlar n çal flmalar n kolaylaflt rm flt r. Hepsine teflekkür ederim. Özel gereksinimi olan çocuklar n e itimi olan özel e itim, genel e itimin ayr lmaz bir parças d r. Günümüzde genel e itimde uygulanmakta olan pek çok yaklafl m ve yöntemin temelinde özel e itim alan nda yap lan bilimsel çal flmalar ve uygulamalar yer almaktad r. Bu yönüyle kitab m zda yer alan bilgi ve aç klamalar n s n - f n zdaki özel gereksinimi olan ö rencilerin oldu u kadar di er ö rencilerin de e itimlerine katk lar getirmesini, dolay s yla mesleki bilgi, beceri ve deneyimlerinizi daha da gelifltirmesini umuyor, baflar lar diliyorum. Editör Prof.Dr. Süleyman ER PEK

12 xii Kullan m K lavuzu K endi kendine ö renme ilkelerine göre haz rlanm fl olan bu kitab n ifllevlerini ö renmek için haz rlanan Kullan m K lavuzu, konular anlaman zda ve s navlara haz rlanman zda sizlere fayda sa layacakt r. Girifl: Ünitede ifllenen konulara iliflkin bilgi veren, konuya bafllamadan önce sizi düflünmeye iten, gerekti inde konular daha iyi kavrayabilmeniz için yapman z gerekenleri belirten k sa aç klamalard r. Amaçlar m z: Üniteyi tamamlad n zda kazanaca n z bilgi ve becerilerdir. Örnek Olay: Ünitede ifllenen konular n günlük yaflama yans malar n içeren, kuramsal aç klamalarla çevrenizde yaflanan olaylar aras nda ba kurman za yard mc olmay hedefleyen örnek olaylar, anektodlar, al nt lar ya da gazete haberleridir. Yana Ç kma: Metin içinde yer alan önemli kavram ve ifadelere iliflkin tan m ya da aç klamalard r. Önemsemeniz gereken noktalar gösterir. Metin içinde yap lan aç klamalar n bir tür çok k sa özeti gibi düflünülebilir. Anahtar Kavramlar: Ünitede aç mlanan temel kavramlard r. Ünitedeki önemli noktalara iliflkin ipuçlar verir. DÜfiÜNEL M SORU DÜfiÜNEL M SORU D KKAT DÜfiÜNEL M SORU S ra Sizde: fllenen konular kavray p kavramad n z kendi kendinize ölçmenize yard mc olmaya amaçlayan, düflün- D KKAT meye ve uygulamaya yönlendiren sorulard r. DÜfiÜNEL M AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P SORU TELEV ZYON TELEV ZYON çindekiler: Ünite içinde hangi konular n ifllenece ini gösterir. Ana konular n bafll klar n içerir. D KKAT NTERNET D KKAT nternet: Konu ile ilgili NTERNET internet adreslerine yönlendirir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON

13 Kullan m K lavuzu xiii Özet: Ünitede ayr nt l ifllenen konular n önemli noktalar tekrar vurgulan r. Kendimizi S nayal m: Ünitede ifllenen konular ö renip ö renmedi inizi kendi kendinize ölçmenizi sa layacak, bir tür s nava haz rl k testidir. S navlarda ç kabilecek türde sorular içerir. Yaflam n çinden: Ünitede aktar lan kuramsal aç klamalar ile günlük yaflam m zda karfl laflt m z olaylar aras nda iliflki kurman z sa lamak için verilmifl haber ve al nt lard r. Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar : "Kendimizi S nayal m" bölümündeki sorular n cevaplar n ve ilgili olduklar konular içerir. Yanl fl cevaplad n z sorularla ilgili konular tekrar etmeniz s navdaki baflar n z art rabilir. S ra Sizde Yan t Anahtar : "S ra Sizde"lerde yer alan sorular n cevaplar n içerir. Her hangi bir S ra Sizde sorusuna verdi iniz cevap ile bu bölümdeki cevab karfl laflt rarak, ilgili konuyu ne ölçüde ö rendi inizi belirleyebilirsiniz. Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar: fllenen konulara iliflkin daha genifl bilgi edinmek isteseniz bu bölümde yer alan kaynaklar inceleyebilirsiniz.

14

15 1 Özel E itim ve Kaynaflt rma Uygulamalar 1 Ülkemizde ö retim y l nda ilkö retim ça nda yetersizli i olan dolay - s yla e itimleri baz özel düzenlemeleri gerektiren yaklafl k bir milyon iki yüz elli bin ö rencinin oldu u tahmin edilmektedir. Bu ünitede özel e itim olarak adland r lan bu düzenlemeler ve bu düzenlemeler içerisinde son y llarda ön plana ç - kan kaynaflt rma uygulamalar na iliflkin baz temel kavramlar ve konunun yasal boyutlar aç klanacakt r. Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; özel e itimi tan mlayan anahtar terim ve kavramlar aç klayabilecek, yetersizli i olan çocuklar n e itimlerinde kaynaflt rma uygulamalar na iliflkin düflüncelerinizi analiz edebilecek ve bu düflüncelerinizin ö retim ve ö renmeye olan yaklafl m n z nas l etkiledi inin fark na varabilecek, ö rencinin özel e itim hizmetleri almaya uygun olup olmad na karar vermede izlenmesi gereken süreçleri betimleyebilecek, genel e itim ö retmenlerinin özel e itim süreçlerinde ve hizmetlerinde sahip olmalar gereken rolleri aç klayabilecek, yetersizli i olan ö rencilerin e itimleriyle ilgili mevcut yasal düzenlemeleri izleyebilecek, ülkemizde yetersizli i olan çocuklara sa lanan özel e itim hizmetlerini betimleyebileceksiniz.

16 2 lkö retimde Kaynaflt rma Örnek Olay Olcaytu, orta düzeyde zihinsel yetersizli i olan bir çocuk. Ablas fiebnem, onu anlat yor:... Sonuçta ailece flu karara var ld : Olcaytu yu özürlü çocuklar n gitti i okullara göndermeyecektik. Onu daima normal çocuklarla beraber yaflatacakt k... Anaokulu ile ifle bafllad k. Annem aylarca okul arad. Sonunda derne imiz ve arkadafllar n n da yard m yla buldu u okulun ana s n f ö rencilerini gördü ü günün akflam n hiç unutamam. A lamakl yd... O cin gibi afacan çocuklar n içinde Olcaytu yu düflünemiyordu bir türlü. Sonunda karar verildi ve hemen hemen hiç konuflamayan ama her fleyi anlayan, son derece sevimli, uslu; fakat çok inatç kardeflim anaokuluna bafllad. Okulu sevmiflti. kinci günü onu okula götüren annemi bildi i birkaç kelimenin içinde flu cümle ile u urlad : Güle güle anne. lk ö retmeni ve ilk arkadafllar n n kardeflime olan ilgileri bekledi imizin çok üstündeydi. Ona her gün yeni bir kelime ö retiyorlard. Hatta anneler gününde söylemesi için ö retmeni minik bir fliir bile ezberletmiflti. Hedefemize küçük; ama bizce çok önemli ad mlarla yaklafl yorduk. Ve iflte o ilk büyük ad m. O senenin yaz nda Olcaytu konufltu. Gözyafllar aras nda ailece bunu kutlad k. Konuflmay baflaran kardeflim inan yorduk ki okumay da baflaracakt. Babam resimli, alt yaz - l yüzlerce flash kart haz rlad, okumay ö rensin diye. Bu arada Olcaytu ayn okulun birinci s n f na flartl olarak bafllad. Ancak okumay k sa zamanda baflar rsa kay t yapacaklard. Bizleri sevince bo an ikinci büyük ad m, Olcaytu okuma bayram na okuyarak kat ld. Yaramaz Erol ad nda benim seçti im ve ona ezberletti im bir fliiri okudu; hatta küçük oyunlarda rol ald. Yüzlerce flash kart hiç kullan lmad bile. Onlar hala kütüphanemizin bir yerinde dururlar öylece. Bazen oynar kardeflim onlarla ders kartlar m diye (Akkök, 2000, s.48). Orta derecede zihinsel yetersizlik ne anlama gelmektedir? Olcaytu nun ailesi niçin onun genel e itim okullar nda e itim almas nda srarc olmufltur? Olcaytu nun s n f nda baflar l olabilmesi için ne tür özel e itim hizmetlerine gereksinim olabilir? Ailenin aylarca okul aramas, Olcaytu nun ilkokula flartl olarak bafllamas... Ülkemizde yetersizli i olan çocuklar n e itimlerine iliflkin yasal düzenlemeler ve uygulamalarda 2000 li y llar n öncesinden günümüze neler de iflti? Olcaytu, ö retim y l nda bir yüksekö retim kurumundan önlisans program n tamamlad. Halen bir kamu kurumunda çal flmaktad r. Anahtar Kavramlar Bireysellefltirilmifl e itim programlar En az k s tlay c ortamlar liflkili hizmetler Kaynaflt rma Özel e itim Özel e itim de erlendirme kurulu Özel e itim hizmetleri kurulu Özel E itim Hizmetleri Yönetmeli i Özel e itime gereksinimi olan bireyler Yetersizlik çindekiler ÖZEL E T M TANIMLAYAN TER M VE KAVRAMLAR EN AZ KISITLAYICI ORTAMLAR KAYNAfiTIRMA Ö RENC N N GEREKS N M N N B R YETERS ZL K DURUMU LE L fik L OLAB LECE NE KARAR VERME Ö RENC LERE ÖZEL E T M H ZMETLER N N SA LANMASI B REYSELLEfiT R LM fi E T M PROGRAMLARI ÜLKEM ZDE ÖZEL E T M H ZMETLER

17 Ünite 1 - Özel E itim ve Kaynaflt rma Uygulamalar ÖZEL E T M TANIMLAYAN TER M VE KAVRAMLAR Tüm çocuklar bedensel özellikleri ve ö renme yetenekleri yönlerinden birbirinden farkl l klar gösterir. Ancak çocuklar aras ndaki bu farkl l klar, ço u kez önemli düzeylerde de ildir. Dolay s yla normal koflullarda genel e itim hizmetlerinden yararlanmada ciddi problemlerle karfl laflmazlar. Bununla birlikte özel gereksinimi olan çocuklar olarak adland r lan baz çocuklar n bedensel özellikleri ve/veya ö renme yetenekleri, bu çocuklar n e itimlerinde bireysellefltirilmifl e itim programlar n, yani özel bir e itimi gerektirecek ölçüde normlardan farkl l k gösterebilir. Normlarda farkl l k altta ya da üstte olabilir. Bu yönüyle özel e itime gereksinimi olan çocuklar terimi, ö renme ve/veya davran fl problemleri gösteren çocuklar, bedensel ya da duyusal yetersizli i olan çocuklar oldu u kadar zihinsel olarak üstün ya da özel yetenekli çocuklar da içerisine almaktad r. 573 Say l Özel E itim Hakk ndaki Kanun Hükmündeki Kararname de (1997), özel gereksinimi olan çocuk Çeflitli nedenlerle bireysel özellikleri ve e itim yeterlilikleri aç s ndan akranlar ndan beklenilen düzeyden anlaml farkl l k gösteren... olarak tan mlanmaktad r. Özel e itime gereksinimi olan çocuklar n ço u çeflitli yetersizlikler gösterir. Yetersizlik, bir fleyi yapmada yeterli olmamay, belirli bir flekilde davranmada s n rl kapasiteyi tan mlamaktad r. Birey, yetersizli ine ba l olarak ço u kimsenin iflitti i gibi iflitemeyebilir, gördü ü gibi göremeyebilir ya da ö rendi i gibi ö renemeyebilir. Özel e itimciler aras nda yetersizlik terimiyle efl anlaml olarak özürlü ve engelli terimlerinin de kullan ld olmaktad r. Engel terimi, bireyin yetersizli i nedeniyle toplumun beklentilerine yan t verememesi durumunu tan mlamaktad r. Oysa yetersizli i olan bireye gerekli bilgi ve beceriler kazand r ld nda, sosyal ve gerekti inde fiziksel çevrede baz de iflikliklere gidildi inde yetersizli in engel durumuna dönüflmesi pekâlâ önlenebilir. Örne in iflitme yetersizli i olan bir çocu a özel baz yöntemler kullan larak konuflulan dil ö retilebilir. Bu amaçla çocuk için uygun iflitme cihaz sa lan r, s n f içerisinde baz akustik düzenlemelere gidilir, gerekirse toplumun iflitme yetersizli i olan çocu a yönelik tutum ve davran fllar iyilefltirilir. Böylece yetersizli in engel durumuna dönüflmesi önlenebilir. Yetersizli i olan çocuklar terimi, üstün zekâl ve yetenekli olan çocuklar kapsamamaktad r. Bu yönüyle, özel e itime gereksinimi olan çocuklar teriminden daha s n rl bir anlam tafl maktad r. Özel e itime gereksinimi olan çocuklar, farkl yaklafl mlara göre farkl flekillerde s n fland r lmaktad r. Kitab m z n 5., 6. ve 7. ünitelerinde bu çocuklar/ö renciler Seyrek Rastlan lan Yetersizlikleri Olan Ö renciler, S k Rastlan lan Yetersizlikleri Olan Ö renciler ve Özel Gereksinimi Olan Di er Ö renciler ünite bafll klar alt nda ayr nt l bir biçimde ele al nmaktad r. Özel E itim Hizmetleri Yönetmeli i nin (2006) Tan mlar bölümünde bu çocuklar harf s ras na göre flöyle s n fland r lmaktad r: Çok a r düzeyde zihinsel yetersizli i olanlar Dikkat eksikli i ve hiperaktivite bozuklu u olanlar Dil ve konuflma güçlü ü olanlar Duygusal ve davran fl bozuklu u olanlar Görme yetersizli i olanlar Hafif düzeyde zihinsel yetersizli i olanlar flitme yetersizli i olanlar Özel e itimin konusu farkl l klard r. Ancak her farkl l k çocu un özel e itime gereksinimi olaca anlam na gelmez. 3 Özel e itime gereksinimi olan çocuklar, genel e itim ortam ve programlar nda baz gereksinimleri karfl lanamayan çocuklard r. Yetersizlik, ö rencinin ö renmesini olumsuz etkileyen fiziksel, biliflsel psikolojik ya da sosyal zorluklarla karakterize edilen bir durumdur. Engel, yetersizli i olan bireyin çevresiyle etkileflimde yaflad problemdir.

18 4 lkö retimde Kaynaflt rma Orta düzeyde zihinsel yetersizli i olanlar Ortopedik yetersizli i olanlar Otistikler Özel ö renme güçlü ü olanlar Serebral palsililer Süre en hastal olanlar Üstün yetenekli olanlar 1 Yukar da s ralanan yetersizlik türlerinden hangilerinin s k rastlanan yetersizlikler grubunda yer ald n düflünüyorsunuz? S ralay n z. DÜfiÜNEL M Özel S e itim, ORUözel gereksinimi olan bireylerin ba ms z yaflama olas l n en üst düzeye ç karmay hedefleyen, D KKAT bireysel olarak planlanan, sistematik olarak uygulanan ve dikkatli bir biçimde de erlendirilen ö retim hizmetlerinin bütünüdür. TELEV ZYON NTERNET Özel gereksinimi DÜfiÜNEL M olan çocuklar n e itimlerinde genel e itime ek ya da ondan farkl baz özel düzenlemelere gidilmesi gerekmektedir. Bu düzenlemelerin bütününe özel SORU e itim diyoruz. Özel e itimin genel e itimden belki de en önemli fark, ö retimin bireysel olarak planlanmas, daha sistematik olarak uygulanmas ve de erlendirilmesidir. Ö rencinin özel e itim ö retmeni, s n fta genel e itim D KKAT ö retmeni ile birlikte ö retim yapt nda bu özel e itimdir. Ö renci yo un bir destek hizmet için s n f ndan haftan n üç günü otuz dakika ayr l yorsa bu özel e itimdir. Yetersizli i olan ö rencilerin özel e itim hizmetlerinden yararlanabilmeleri için baz destek hizmetlere gereksinimleri olabilir. Bu hizmetlere iliflkili hizmetler ya da ek hizmetler denmektedir. liflkili hizmetlere örnek olarak konuflma terapisi, psikolojik hizmetler ve sosyal çal flmalar gösterilebilir. Tekerlekli sandalye kullanan bir ö renci K Tiçin A Pokula gidifl geliflte özel donan ml bir otobüse gereksinim, iliflkili hizmet gereksinimidir. Ö rencinin tuvaleti kullanma gibi kiflisel bak m için bir baflkas n n yard m na gereksinimi yine iliflkili hizmet gereksinimidir. Tahmin TELEV ZYON edilebilece i gibi, özel e itim ve iliflkili hizmet olas l klar neredeyse s - n rs zd r. Bununla birlikte özellikle s k rastlanan yetersizli i olan baz ö renciler s - n rl say da özel e itim hizmeti al rken belki de hiçbir iliflkili hizmet almazlar. Buna karfl n daha karmafl k ve/veya daha a r düzeyde yetersizli i olan ö renciler, oldukça yüksek NTERNET düzeyde özelleflmifl özel e itimin yan s ra çok say da iliflkili hizmet al rlar. Son y llarda bu çocuklara özel e itim hizmetlerinin genel e itim s n f ve okullar nda sa lanmas yönünde güçlü bir e ilim vard r. Milli E itim Bakanl n n resmî kay tlar na göre ö retim y l nda özel e itim hizmetlerinden yararlanan ö rencilerin %8 i özel e itim okullar na, %15 i genel e itim okullar bünyesindeki özel e itim s n flar na ve %77 si kaynaflt rma uygulamalar ad alt nda ilkö retimin genel e itim s n flar na devam etmektir. AMAÇLARIMIZ liflkili hizmetler, yetersizli i AMAÇLARIMIZ olan ö rencinin özel e itim hizmetlerinden yararlanabilmesi için gerekli olan K di er T Adestek P hizmetlerdir. En az k s tlay c ortam, bir ö rencinin ailesi ve akranlar yla en fazla birlikte olabilece i e itim ortam d r. EN AZ KISITLAYICI ORTAMLAR Özel gereksinimi olan ö rencilerin ya da bu ö rencilerin önemli bir bölümünü oluflturan yetersizli i olan ö rencilerin, genel e itim s n flar nda e itilmelerinin temelinde en az k s tlay c ortam (EKO) kavram yer almaktad r. Ülkemizde konunun yasal boyutunda bu kavram 1980 li y llardan beri yasalar m zda yer almaktad r. EKO, ö rencilerin baflar l olabilecekleri, yetersizli i olmayan yafl tlar n n e itim ortamlar na en benzer ortamlarda, uygun destekler sa lanarak e itilmeleri hakk n temsil etmektedir.

19 Ünite 1 - Özel E itim ve Kaynaflt rma Uygulamalar 5 Özel E itim Hizmetleri Yönetmeli i nde (2006) en az k s tlay c ortamlar, en az s n rland r lm fl e itim ortam ad alt nda flöyle tan mlanmaktad r: Özel e itime ihtiyac olan bireyin; toplumla bütünleflmesini sa lamaya yönelik sosyal, özbak m, dil ve iletiflim alanlar ndaki davran fllar ile düzeyine uygun akademik ve mesleki bilgi ve becerileri kazand rmak amac yla destek e itim hizmetlerinin de verildi i ve mümkün oldu unca yetersizli i olmayan akranlar yla bir arada olmas n sa layan en uygun e itim ortam. Olcaytu örne inde oldu u gibi, ço u ö renci için en az k s tlay c ortamlar genel e itim s n flar na tam zamanl ya da tam zamana yak n zamanl kat l md r. Baz ö renciler için, örne in duygusal ve davran flsal yetersizli i olanlar için, tüm gün genel e itim s n f nda olmak akademik ve duygusal yönlerden hayli zordur. Böylesi çocuklar için EKO, günün belirli zamanlar nda genel e itim s n f, di er zamanlarda kaynak odada (destek e itim odas ) e itim olabilir. Hatta baz ö renciler için EKO, genel e itim s n flar ndan ayr özel e itim s n flar olabilir. Önemli düzeyde davran fl problemleri ya da yo un deste e gereksinimleri olan ö rencilere bu s n flarda e itim sa lanabilir. Yine say lar çok az da olsa yetersizlikleri çok a r düzeyde olan baz ö renciler, genel e itim okullar ndan ayr özel e itim okullar na (gündüzlü ya da yat l ) yerlefltirilebilir ya da bu ö rencilerin e itimleri ev ya da hastane ortamlar nda sürdürülebilir. fiekil 1.1 de özel gereksinimi olan ö renciler için olas e itim ortamlar en fazla k s tlay c olandan en az k s tlay c olana do ru s ralanm flt r. fiekilde görüldü ü gibi ev ya da hastane, en fazla k s tlay c e itim ortam iken genel e itim s n f en az k s tlay c ortamd r. En az k s tlay c ortam, ö rencinin en üst düzeyde baflar gösterece i ortamd r. Ancak ö renci için buna karar verirken yaln zca yetersizli in düzeyine bak lmas yeterli de ildir. Ö rencinin duygusal ve davran flsal özellikleri, ailenin özellikleri ve içerisinde bulunulan çevrenin özellikleri en az k s tlay c ortam n belirlenmesinde önemli olmaktad r. Olcaytu örne ini hat rlayacak olursak ilk bak flta en az k s tlay c ortam yar zamanl genel e itim s n f ya da özel e itim s n f gibi gözükse de onun için en az k s tlay c ortam, genel e itim s n f olmufltur. Özel E itim Hizmetleri Yönetmeli i nin Yönlendirme, Yerlefltirme ve zleme bölümünde, En az k s tlay c e itim ortam, her ö renci için farkl olabilir. Ö renci için en az k s tlay c ortama karar verirken birçok etmenin göz önünde bulundurulmas gerekir. denmektedir. Özel e itime ihtiyac olan bireylerin öncelikle yetersizli i olmayan akranlar n n devam etti i s n f olmak üzere özel e itim s n f, gündüzlü özel e itim okulu/kurumu, yat l özel e itim okulu/kurumu gibi en az s n rland r lm fl ortamdan en çok s n rland r lm fl ortamda e itimlerini sürdürmelerini sa layacak flekilde yerlefltirilmelerine dikkat edilir. Bir ö renci için en az k s tlay c ortama karar verirken ö rencinin duygusal ve davran flsal özellikleri bu karar ne yönde etkiler? 2 Ö renci için en az k s tlay c ortam n genel e itim d fl ndaki DÜfiÜNEL M bir ortam oldu una karar verilmesi oldukça zor bir durumdur. Bu karar genellikle genel e itim s - n flar nda ö renciye yo un destek hizmetler sa lanmas na ra men SORUyeterli baflar sa lanamad nda konuyla ilgili meslek gruplar ndan oluflan ekip ve ö rencinin ailesi taraf ndan verilmektedir. D KKAT Yetersizli i olan DÜfiÜNEL M ço u ö renci için en uygun e itim ortam, e er yetersizli i olmasayd devam SORU edece i ortamd r. D KKAT AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

20 6 lkö retimde Kaynaflt rma fiekil 1.1 En Az K s tlay c E itim Ortamlar Yaln zca Genel E itim En Az K s tlay c Tam Zamanl Genel E itim S n f Kaynak: Lewis ve Doorlag (2003, s. 18). Ö retmene Dan flmanl k Sa land Tam Zamanl Genel E itim S n f S n f çerisinde Uzman n Ö retime Kat ld Tam Zamanl Genel E itim S n f Yar Zamanl Genel E itim S n f ve Yar Zamanl Destek ya da Gezici Hizmetler Gereksinimlerin artmas ve daha k s tlay c ortamlar Genel E itimle Özel E itimin Bileflimi Yar Zamanl Genel E itim S n f ve Yar Zamanl Özel E itim S n f Tam Zamanl Özel E itim S n f ve Okuldaki Ö renciler ile Sosyal Kaynaflt rma Tam Zamanl Özel E itim S n f Tam Zamanl Özel E itim Okulu Tam Zamanl Yat l E itim Kurumu Yaln zca Özel E itim Ev ya da Hastane En Çok K s tlay c Özel E itim Programlar ndaki Ö renci Say s Milli E itim Bakanl n n verilerine göre ö retim y l nda ilkö retim ça nda yetersizli i olan on sekiz bine yak n say da ö renci özel gündüzlü ya da yat l özel e itim okullar na devam etmektedir. Ancak bu say her y l azalmaktad r. Kaynaflt rma, özel gereksinimi olan ö rencinin gerekli destek hizmetler sa lanarak tam ya da yar zamanl olarak kendisi için en az k s tlay c e itim ortam olan genel e itim s n flar nda e itim görmesidir. KAYNAfiTIRMA Dünyadaki geliflmelere bak ld nda özel e itimde en az k s tlay c ortamlar kavram, bafllang çta yetersizli i olan çocuklar n genel e itime kat lmalar ya da yerlefltirilmeleri fleklinde uygulanm flt r. Buna göre geleneksel akademik beklentileri az bir destekle yerine getirebilecek olan ö renciler genel e itim s n flar na yerlefltirilmifllerdir. Bu uygulamalar içerisinde baz okullarda yetersizli i olan ö rencilerin yaln zca beden e itimi ve müzik derslerinde di er ö rencilerle birlikte olmalar ile yetinilmifl, baz okullarda ise ö rencilere haftada bir iki saati geçmeyen destek hizmetler sa lanm flt r. Günümüzde en az k s tlay c ortam kavram, yeni bir anlay flla ele al nmaktad r. Bu yeni anlay fla göre, ö retmenler bu çocuklarla çal flmaya haz r olduklar nda ve gerekli koflullar sa land nda yetersizli i olan ö rencilere tüm ya da ço u destek hizmetleri genel e itim s n flar n n içerisinde etkili olarak sa lanmaktad r. Bu yönüyle kaynaflt rma, yetersizli i olan ö rencilerin genel e itim s n f ve okullar na bütünüyle dahil olmas ve e itimlerinin yetersizliklerine de il yeteneklerine dayal olmas inanc ve felsefesini temsil etmektedir. Kaynaflt rma, ö rencilerin yetersizli i olmayan yafl tlar yla ayn s n fa yerlefltirilmesi olan fiziksel kaynaflt rmay, ö rencilerin yafl tlar yla ve yetiflkinlerle iliflkilerinin desteklenmesi olan sosyal kaynaflt rmay ve ö rencilerin önceden belirlenmifl program standartlar na göre de il gereksinimlerine dayal olarak ö retimi olan e itimsel kaynaflt rmay içermektedir. 573 Say l Özel E itim Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname de (1997) Kaynaflt rma, Özel e itim gerektiren bireylerin di er bireylerle karfl l kl etkileflim için-

21 Ünite 1 - Özel E itim ve Kaynaflt rma Uygulamalar de bulunmalar n sa lamak ve e itim amaçlar n en üst düzeyde gerçeklefltirmek için gelifltirilmifl e itim ortam olarak tan mlanmaktad r. Kaynaflt rmay savunanlar, ö rencilerin destek hizmet almak için genel e itim s n flar ndan belirli zamanlarda ayr lmas na karfl ç kmaktad rlar. Buna göre ö rencilerin belirli zamanlarda da olsa s n ftan ayr lmalar, dikkatlerin onlar n yetersizlikleri üzerinde toplanmas na neden olur, e itimleri aksar ve ö retmen kendini ba- ml hisseder. Ço u durumda destek hizmetler, baz özel düzenlemelere gidilerek o hizmeti sunan kimselerce genel e itim s n flar nda karfl lanabilir. Baz durumlarda, örne in orta ya da a r düzeylerde zihinsel yetersizli i olan ö rencilerin baz destek hizmetler için s n ftan ayr lmalar kaç n lmaz olabilir. Ancak buna çok gerekli oldu u durumlarda baflvurulmal d r ve ö rencinin s n ftan ayr oldu u süre çok k sa tutulmal d r. Ülkemizde Kaynaflt rma ile lgili Yasal Düzenlemeler Dünyada yetersizli i olan çocuklar n e itimlerinde kaynaflt rma uygulamalar 1960 l y llarda bafllam flt r. Ülkemizde konunun yasal boyutunda kaynaflt rma kavram ilk kez 1983 te yürürlü e giren 2914 Say l Özel E itime Muhtaç Çocuklar Kanunu nda yer alm flt r. Dünyada kaynaflt rma hareketini, yetersizli i olan çocuklar n aileleri bafllatm flt r. Çocuklar özel e itim s n f ya da okullar nda okuyan aileler bir araya gelerek genel e itim s n flar nda çocuklar na flans verildi inde ö renebileceklerini, dolay - s yla bu flans n kendilerine verilmesi gerekti ini savunmufllard r. lerleyen y llarda bu görüfl e itimciler aras nda da destek bulmufltur. Daha sonra kaynaflt rma uygulamalar n konu alan bilimsel araflt rmalar yap lmaya bafllam flt r. Bu araflt rmalarda kaynaflt rman n, yetersizli i olan çocuklar n geliflimlerine önemli katk lar getirdi i belirlenmifltir. Bunun üzerine yasalarda kaynaflt rma ile ilgili çeflitli düzenlemelere gidilmifltir. Ülkemizde kaynaflt rma uygulamalar n n yasalarda yer almas, Dünyada oldu u gibi yetersizli i olan çocuklar n ailelerinin öncülük etti i bir hareketin sonucu olarak ortaya ç kmam flt r. Üstelik e itimciler taraf ndan da yeterince desteklenmifl de- ildir. Dolay s yla 2914 Say l Kanun da kaynaflt rma kavram n n yer almas, yetersizli i olan çocuklar n genel e itim s n flar na yerlefltirilmesi yönünde ciddi bir harekete yol açmam flt r. Ancak kanunun yine de kaynaflt rma uygulamalar na bir hareket getirdi i, geliflmeleri h zland rd söylenebilir. Zaman içerisinde Dünyada oldu u gibi ailelerin yetersizli i olan çocuklar n n e itimlerinde daha bilinçli duruma gelmeleri, özel e itim hizmetlerinin ülke genelinde yayg nlaflmas, üniversitelerde bu alana ö retmen yetifltiren programlar n aç lmas, özel e itimcilerin çeflitli platformlarda konunun önemini vurgulamalar ve nihayet gerçek ve tüzel kifliler taraf ndan Milli E itim Bakanl na ya da Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlü üne (SHÇEK) ba l özel özel e itim okul ve kurumlar n n aç lmas (SHÇEK e ba l tüm özel özel e itim kurumlar 2007 y l itibar yla MEB e ba lanm flt r.), buralarda genel e itim s n flar na devam eden ö rencilere destek özel e itim hizmetlerinin sa lanmas kaynaflt rma uygulamalar na belirli bir ivme kazand rm flt r. Kaynaflt rma uygulamalar gelifltikçe ve yayg nlaflt kça, yetersizli i olan ö rencilere tüm ya da ço u hizmetlerin genel e itim s n flar içerisinde sa lanmas yönündeki görüfl ve uygulamalar a rl k kazanmaktad r. Dünyada kaynaflt rma uygulamalar n, yetersizli i olan aileler bafllatm flt r. Ülkemizde ise bu uygulamalara, yasal düzenlemelerin öncülük etti i söylenebilir. 7 Ülkemizde kaynaflt rma uygulamalar n n bafllat lmas nda, ailelerin öncü bir görev üstlenmemifl olmalar n n akla gelen ilk olas nedenleri neler olabilir? Bu geliflmelere paralel olarak 1997 tarihinde yürürlü e giren DÜfiÜNEL M 573 Say l Özel E itim Hakk nda Kanun Hükmünde Kararname ve buna dayal olarak 2000 y l n- SORU 3 DÜfiÜNEL M SORU D KKAT D KKAT

22 8 lkö retimde Kaynaflt rma Ülkemizde kaynaflt rma uygulamalar na iliflkin genel e itim ve özel e itim mevzuatlar nda çeflitli düzenlemeler yer almaktad r. da ç kar lan Özel E itim Hizmetleri Yönetmeli i nde, daha yak n bir zamanda 2005 tarihinde yürürlü e giren Özürlüler Kanunu nda ve bu kanuna dayal olarak 2006 y l nda ç kar lan Özel E itim Hizmetleri Yönetmeli i nde kaynaflt rma uygulamalar na iliflkin birçok maddeye yer verilmifltir. Bunun yan s ra MEB lkö retim Kurumlar Yönetmeli i nin 2006 y l nda yeniden düzenlenen ilkelerinin (n) bendinde Özel e itime ihtiyac olan bireylerin akranlar ile birlikte kaynaflt rma uygulamalar yoluyla e itimlerini sürdürmeleri esast r. Bu ö renciler e itimlerini akranlar ile birlikte ayn s n fta sürdürebilecekleri gibi okullar n bünyesinde aç lacak özel e itim s n flar nda da sürdürebilirler. Kaynaflt rma yoluyla e itim uygulamalar nda özel e itim ile ilgili mevzuat hükümleri uygulan r. ilkesine yer verilmifltir. Ö RENC N N GEREKS N M N N B R YETERS ZL K DURUMU LE L fik L OLAB LECE NE KARAR VERME S n f n zdaki ö rencilerinizin yetersizlik gösterme durumlar n n de erlendirilmesi sürecinde ö retmen olarak sizlere önemli görevler düflmektedir. Genellikle zihinsel, duyusal ya da fiziksel yetersizlikleri belirgin olanlar, erken yafllarda fark na var l rlar ve tan lan rlar. Ancak ö renme, dil, dikkat ve davran fl yetersizli i olanlar, okula bafllayana de in gözden kaçabilir. Bu çocuklar n karfl lanmayan gereksinimlerinin fark na ilk varan ve özel e itime karar verme sürecini bafllatan kimseler ço- u kez siz ö retmenler olmaktad r. lkö retim Kurumlar Yönetmeli i nin (2006) Kay t-kabul ve Devam Bölümünün 17. maddesinde Zorunlu e itim ça na gelen ve özel e itim tan s konulmam fl ve yerlefltirme karar al nmam fl olanlar n da kayd ilkö retim okullar na yap - l r. denmektedir. Daha önce yetersizlik tan s konulmam fl ö rencinin durumunu ilk fark eden, ö retmenler olmaktad r. Karfl lanmayan Gereksinimlerin Analizini Yap Ö retim y l n n bafllad ilk günlerde ya da ilerleyen aylarda bir ya da birkaç ö rencinizin durumu sizi kayg land rabilir. Örne in ö rencinin kay tlar n ve ö renciye iliflkin izlenimlerinizi gözden geçirdi inizde ö rencinizin baflar s n n s n f n n normal da l m n n, okulunuzun bulundu u bölgenin standartlar n n ve toplumun Resim 1.1 Ö retmenin Ö rencinin Gereksinimlerine liflkin Kayg lar Kaynak: Friend ve Bursuck (2006, s.44). K nin ö renme ya da davran fllar nda örüntü görmemem nedeniyle kayg lanmal m y m? K nin karfl lanmayan gereksinimlerinin örnekleri nelerdir? K nin gereksinimleri zaman geçtikçe daha da art yor mu? K nin ö renmesini etkileyen sürekli bir örüntü var m? K nin ö renme ya da davran fllar s n f arkadafllar ndan önemli derecede farkl l k gösteriyor mu?

23 Ünite 1 - Özel E itim ve Kaynaflt rma Uygulamalar 9 beklentilerinin içerisinde olmad sonucuna ulaflabilirsiniz. Bu durumda ö rencinizin özel e itime uygunlu unun de erlendirilmesini isteyebilirsiniz. Ancak bunu yapmadan önce kendinize baz sorular sorman z gerekebilir. Bu sorular Resim 1.1 de özetlenmektedir. Ö rencinin karfl lanmayan gereksinimlerinin belirli davran fl örnekleri nelerdir? Ö rencinin karfl lanmayan gereksinimleri genellikle soyut ve genel kavramlarla ifade edilmektedir. Örne in ö rencinin derse ilgisiz oldu unun belirtilmesi oldukça soyut bir durumu ifade etmektedir. Bunun yerine ö rencinin derslerine ilgisiz oldu unu düflündüren davran fllar n aç k bir biçimde ortaya konulmas gerekir. Ö renci, ö retmen konuflurken onunla göz iliflkisi mi kurmamaktad r? Ya da di er ö rencileri etkileyen ödüller ve davran fllar izleyen sonuçlar onu olumlu ya da olumsuz etkilememekte midir? Yavafl ö reniyor., Dikkati da n k., Ders çal flm yor gibi genel ve soyut ifadeler farkl meslek gruplar nda hatta ayn meslek grubunda farkl anlamlar tafl yabilmektedir. Ö renciye iliflkin kayg lar n z bir baflkas ile paylaflmaya haz rlan rken ataca n z ilk ad m, ö renci... dedi imde hangi örnekler ne demek istedi imin daha do ru bir biçimde anlafl lmas n sa lar? sorusunu kendinize sorman z olmal d r. Ö renmeyi olumsuz etkileyen sürekli bir örüntü ya da durum var m? Hemen her ö renci zaman zaman ö renmede ve uygun davran fllarda bulunmada zorlan r. Bunu normal karfl lamak gerekir. Baz zamanlar okul d fl nda geliflen durumlar, ö rencinin ö renmesini ve davran fllar n olumsuz yönlerde etkileyebilir. Örne in, aile içi geçimsizlikler, aile üyelerinden birinin hastal ya da ölümü gibi. Ancak bu gibi durumlarda etkilerin süreklilik göstermemesi, ö rencinin davran fllar n n yavafl yavafl eski durumuna dönmesi beklenir. Yetersizli i olan ö renciler de belirli durum ya da olaylardan etkilenmifl olabilirler; ancak onlar n ö renme ve davran fl gereksinimleri sürekli bir örüntü (davran fllar aras ndaki iliflkiler bütünü) oluflturmaktad r. Bir baflka deyiflle koflullar ne olursa olsun zorluklar süreklilik göstermektedir. Örne in ö renme yetersizli i olan Betül, hangi düzeyde olursa olsun ya da hangi yöntemle sunulursa sunulsun sözcükleri hat rlama güçlü ü göstermektedir. Yetersizli inden kuflkuland n z ö rencinizin durumunu, davran fl örneklerinden hareket ederek aç k bir biçimde ortaya koyunuz. Yetersizli i olan ö rencilerin ö renme ve davran fl gereksinimleri süreklilik göstermektedir. Karfl lanmayan gereksinimler giderek artmakta m d r? Bazen ö rencilerin karfl lanmayan gereksinimleri zaman içerisinde giderek art fl gösteriyor olabilir. Örne in Bekir, okulun ilk günlerinde görme sorunu yokken son zamanlarda kitaplar kendine daha yak n tutmaya ve bafl a r s ndan flikâyet etmeye bafllad. Kaya, okulun bafllar nda derslerinde oldukça baflar l iken baflar düzeyi giderek gerilemeye bafllad, mart ay na gelindi inde baflar s s n f ortalamas - n n alt na düfltü. Bu gibi durumlar yetersizli in bir iflareti olabilir. Ö rencinin ö renmesi ve davran fllar, s n ftaki di er ö rencilerden önemli derecede farkl m? Yetersizlik kuflkusuyla özel e itime gönderilen ö renciler, genellikle baflar s di er ö rencilerin önemli derecede alt nda kalan ve yine önemli derecede davran fl problemleri gösteren ö renciler olmaktad r. Ancak s n f n zda birçok ö renci ö retim çal flmalar nda zorlan yor ise bunun nedeni, bilgi ve becerilerinin s n ftaki di- er ö rencilerin gerisinde kalm fl olmas ndan ya da izledi iniz ö retim yaklafl m n- Ö rencide gözledi iniz yetersizlik, izledi iniz ö retim yaklafl m ndan kaynaklan yor olabilir.

24 10 lkö retimde Kaynaflt rma dan kaynaklan yor olabilir. Öz elefltiride bulunmak her zaman kolay olmamakla birlikte e er s n f n zda birçok ö renci problem yafl yorsa e itim program n z ya da yapt n z ö retimi gözden geçirmeniz gerekebilir. Bununla birlikte, ö rencilerin karfl lanmayan gereksinimleri yetersizli in varl - n n bir iflareti olabilir. Örne in üçüncü s n fa gelmifl bir ö renci henüz okumay ö renememifl, bir baflka ö renci s kl kla öfke nöbetleri geçiriyor olabilir. Sonuç olarak yetersizli i olan ö rencilerin davran fl ya da ö renme özellikleri bir baflka deyiflle gereksinimleri ço unlu u oluflturan di er ö rencilerden oldukça farkl l k gösterir. Bir örüntü bulamayaca n z n fark nda m s n z? Baz durumlarda ö rencinin ö renme ya da davran fllar nda bir örüntünün olmamas, olmas kadar önemli olabilir. Örne in Cemil in duygu durumunda afl r biçimde inifl ç k fllar olmaktad r. Bir gün çok nefleli iken di er gün çok kederli olabilmektedir. Emre, matematik dersinde herhangi bir zorluk göstermezken temel okuma becerilerinde bile zorlanmaktad r. DÜfiÜNEL M SORU D KKAT 4 Yukar da yap lan aç klamalar çerçevesinde kendiniz için bir kontrol listesi haz rlayacak olsan z bu listede hangi maddeler yer al r? S ralay n z. Gözlemlerinizi DÜfiÜNEL M Paylafl n ve Kendi Müdahalelerinizi Deneyin Ö rencinizin karfl lanmayan gereksinimlerine iliflkin yapt n z analiz, daha sonra yapacaklar n z SORU için temel oluflturacakt r. Ö rencilerinizden biri için eninde sonunda rehber ö retmen ya da özel e itimcilerden yard m almaya karar verebilirsiniz; ancak bundan önce ö rencinize iliflkin çeflitli kaynaklardan bilgi toplamay sürdürmeniz ve problemi çözmenin yollar n araman z D KKAT gerekir. SIRA SIRA S ZDE S ZDE 5 Yetersizli inden SIRA SIRA S ZDE S ZDE kuflku duyulan ö rencinin durumunu niçin hemen tan lama konusu yapm yoruz ya da onu hemen bir özel e itimciye göndermiyoruz? AMAÇLARIMIZ DÜfiÜNEL M AMAÇLARIMIZ K SORU T A P D KKAT TELEV ZYON Aileyle liflki DÜfiÜNEL M lk stratejilerinizden biri, ö rencinin ailesi ile iliflki kurman zd r. Aile üyeleri ö rencinin yaflam nda, okul baflar s nda etkili olabilen de ifliklikler konusunda sizi bilgilendirecektir. Aile üyeleri ayn zamanda ö rencinin baz ö renme problemlerinin K SORU T A P çözümünde sizinle ifl birli inde bulunabilecektir. Aile ile iliflkilerde gerekti inde D KKAT telefon ve olanaklar ndan da yararlanabilirsiniz. Di er Ö retmen ve Meslek Elemanlar ile liflki Özellikle ö retmenlik mesle ine yeni bafllayanlar n ö renciye iliflkin kayg lar n okuldaki deneyimli NTERNET di er ö retmenlerle paylaflmalar önemli olmaktad r. Böylece ö retmenin, ö rencinin gereksinimlerine bak fl aç s farkl laflabilmektedir. Okulunuzda, rehberlik ve araflt rma merkezinde ya da yak n çevrenizde ö rencinin gereksinimi ile ilgili deneyimli ö retmenler, özel e itimciler, rehber ö retmenler olabilir. Bunlarla görüfl al flveriflinde bulunabilir, gerekirse s n f n zda gözlem yapma- K T A P lar n sa layabilirsiniz. Böylece ö renciye iliflkin kayg lar n z daha genifl bir bak fl aç s ndan de erlendirmifl olursunuz. NTERNET AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ K T A P TELEV ZYON TELEV ZYON TELEV ZYON NTERNET Basit Müdahaleler Ö retmen olarak ö rencilerinizin baflar l olaca bir s n f ortam yaratman z görevinizin bir NTERNET parças d r. Böylesi bir ortam yaratmak için ö rencinin karfl lanmayan