Türk Aile Hek Derg Derleme Review doi: Pubertal dönem ve sorunlar Pubertal period and its problems Nihal Hatipo lu1 Derleme Özet Summary

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Türk Aile Hek Derg Derleme Review doi: Pubertal dönem ve sorunlar Pubertal period and its problems Nihal Hatipo lu1 Derleme Özet Summary"

Transkript

1 Türk Aile Hek Derg 2012;16(Suppl):S1-S13 TAHUD 2012 Review doi: /tahd.12.s001 Pubertal dönem ve sorunlar Pubertal period and its problems Nihal Hatipo lu 1 Özet Summary Puberte ikincil cinsiyet özelliklerinin görüldü ü geliflim sürecidir. Adolesan terimi psiko-sosyal ve biyolojik olaylar içeren olgunlaflmay tan mlar. Puberteyi bafllatan nöro-endokrin ve genetik faktörler hala tam bilinmemektedir. Pubertedeki en belirgin de ifliklik boy art fl, pubertenin ilk bulgusu ise genellikle k zlarda meme büyümesi, erkeklerde testis boyutunun artmas d r. Pek çok vücut yap s ve sisteminde boyut, flekil, kompozisyon, fonksiyon geliflimini içeren de ifliklikler genellikle üç dört y lda tamamlan r. Erken ergenlik ve puberte gecikmesi gibi zamanlama problemleri olabilir. Pubertal olgunlaflma s ras ndaki anemi, jinekomasti, akne, skolyoz vs gibi baz durumlar hasta ve ailesi taraf ndan anormal olarak kabul edilebilmektedir. Anahtar sözcükler: Adolesan, pubertal de iflimler, erken puberte, gecikmifl puberte. Puberty is the stage of development during which secondary sexual characteristics appear. The terms of the adolescence is used for several types of maturation, including psychosocial and biologic. The neuro endocrin and genetics factors controlling the onset of puberty remain unknown. The first sign of puberty is breast development in most girls and an increase in the size of the testicles in most boys, while the most visible changes during puberty are growth of the stature. The physical changes including major differences of size, shape, composition, and function develop in many body structures and systems often take three or four years to complete. There may be some timing problems of the pubertal development such as precocious puberty and delayed puberty. Additionally, some events of the pubertal maturation as anemia, gynecomastia, acne, scoliosis etc. may be assumed as abnormal by the patient and family. This article, mention normal and abnormal pubertal development and pubertal problems. Key words: Adolescent, pubertal changes, early puberty, late puberty. E rgenlik fiziksel de ifliklikleri kapsayan 3-5 y ll k bir periyod iken adolesans; biyolojik, ruhsal ve psikososyal de ifliklikleri kapsayan y ll k bir süreçtir. [1-3] Puberte boyunca görülen en belirgin de ifliklikler boy uzamas nda s çrama ve ikincil cinsel karakterlerin geliflimidir. Ayn zamanda vücut kompozisyonu, fertilite yetene i (erkekte spermatogenez, k zlarda ovülasyon), nöroendokrin eksen, kemik boyut ve mineralizasyonu ve kalp ve damarlar gibi pek çok vücut sisteminde belirgin de ifliklikler olur. Örne in; kalp-damar sisteminin aerobik gücü, rezervi artar, puberte boyunca elektrokardiyografik de ifliklikler ve kan bas nc de ifliklikleri ortaya ç kar. [1-3] Pubertenin Bafllamas In utero dönemin k zlarda , erkeklerde haftalar nda gonadotropin salg lat c hormon (GnRH) sal n m doru a ç kar. Do uma do ru ise seks steroidlerinin negatif geri-denetimi ile gonadotropinler azal r. Do umu izleyen ilk ay içinde plasental seks steroidlerinin aniden kesilmesi ve geri-denetim dengesinin bozulmas yla folikül stimulan hormon ve luteinizan hormon (FSH-LH) yükselir, LH sal n m pulsatil kal ptad r. Bu döneme yenido an n mini pubertesi denir. Daha sonraki prepübertal dönemde GnRH pulse uyar c s uykudad r. Gonadotropin düzeyleri bask lanm flt r (fiekil 1). [4-8] 1) Erciyes Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk Endokrinoloji Bilim Dal, Doç. Dr., Kayseri 2012 Yay n haklar Türkiye Aile Hekimleri Uzmanl k Derne i'ne (TAHUD) aittir. Deomed Yay nc l k taraf ndan yay mlanmaktad r. Bu makalenin koflullu kullan m haklar Deomed Yay nc l k ve TAHUD taraf ndan Creative Commons Attribution-NoCommercial-NoDerivs 3.0 Unported (CC BY-NC-ND3.0) lisans arac l yla bedelsiz sunulmaktad r. Copyright 2012 Turkish Society of Family Practice (TAHUD). Published by Deomed Publishing, Istanbul. This article is licensed by Deomed Publishing and TAHUD under the terms of Creative Commons Attribution-NoCommercial-NoDerivs 3.0 Unported (CC BY-NC-ND3.0) License. S1

2 Resim 1. Sol el bilek grafisinde sesamoid kemik (ok) görüntüsü. fiekil 1. Gonadotropinlerin do um öncesi ve sonras ndaki salg lanma kal b. Prepübertal dönemin bask n hormonu FSH iken puberte bafllang c nda öncelikle geceleyin LH salg s ve biyoaktivitesi artar. Erkeklerde LH ile birlikte testosteron, k zlarda ise sabahleyin östradiol artar. Pubertenin evreleri ile LH sal n m n n s kl k ve amplitüdü artar, salg gündüz ve geceye yay l r. Pübertedeki gündüz-gece ritmi eriflkinde kaybolur. [5-10] Pübertenin bafllamas, henüz tam olarak anlafl lamam fl karmafl k nöro-endokrin mekanizmalarla denetlenir. Puberte bafllang c nda gonadotropik hormonlara karfl negatif geri-denetim duyarl l ve inhibitör sistemin GnRH nöronlar üzerindeki etkinli i azal r, uyar c sistemlerin etkinli i artar (fiekil 2). [5-10] GnRH pulse uyar c s n harekete geçiren sinyalin niteli i henüz bilinmemektedir. Ancak bafllang c takvim yafl ndan ziyade biyolojik yaflla iliflkilidir. Biyolojik yafl, epifiz geliflimi; kemik yafl ile de erlendirilebilir: Sesamoid kemi in görüldü ü k zlarda 11, erkeklerde yafl fizyolojik pubertenin bafllang c kabul edilir (Resim 1). [2] Vücut Ya ve Leptinin Rolü Leptin, GnRH pulse uyar c s na püberteyi bafllatmak ve sürdürmek için gerekli kritik enerji yede ini bildiren fiekil 2. GnRH pulse uyar c s n n iç denetiminin olas elemanlar. hormondur; [11] ya dokusunda üretilir, yo unlu u vücut ya miktar ile orant l d r. Leptinin pübertedeki rolü fare ve ratlarda leptin yetersizli inde pubertal geliflimin yetersizli i, leptin uygulamas yla pubertenin bafllamas yla gösterilmifltir. [12] K zlarda daha yüksek serum leptin yo- unlu u vücut ya art fl ve pubertenin daha erken bafllamas yla iliflkilidir serumda leptinin 1ng/ml art fl menarfl bir ay, ya dokusunun 1 kg art fl menarfl 13 gün kadar erkene kayd rmaktad r. [13] Genetik Etkiler Menarfl yafl na etki eden ortak genetik de iflkenler gösterilmifltir kifliye genom analizi yap lan iki prospektif kohortta, 6q21 ve 9q31.2 kromozom bölgeleri menarfl yafl ndan sorumlu bulunmufltur. [14] 6q21 bölgesindeki LIN288 geni, ortalama menarfl yafl de iflikliklerinin önemli bir göstergesidir. [15] Bu bölgedeki de ifliklikler her iki cinste pubertenin erkene kaymas vee yetiflkin boyunun k sa kalmas yla iliflkili bulunmufltur. [15] Benzer flekilde FTO (fat mass and obesity associated gene) ve NEGF1 (neuronal growth regulator 1) genleri çocukluk ça obezitesi ve menarfl yafl n n erken olmas yla iliflkili bulunmufltur. [16,17] GRP54 yeni keflfedilen, pubertenin bafllang c nda önemli rol oynad düflünülen bir gendir. [18] Ligand kisspeptin cinsiyet hormonlar n n uyard GnRH sal n - m n n negatif geri-bildirimini denetler. GPR54 de fonksiyon kaybettiren mütasyon otozomal resesif idiopatik hipogonadotropik hipogonadizme neden olur, fonksiyon art ran mütasyonlar ise santral püberte prekoksun bir formuyla iliflkilidir. [18,19] S2 Hatipo lu N Pubertal dönem ve sorunlar

3 Tablo 1. K zlarda Tanner e göre meme geliflimi ve pubik k llanma Meme geliflimi evreleri Evre 1: Memeler henüz büyümeye bafllamam flt r. Evre 2: Areola ve papilla ufak bir yumru yaparak belirginleflmifl ve areola çap artm flt r. Evre 3: Meme büyümüfl, areola çap daha fazla genifllemifltir. Areola ve meme konturlar birbirinden ayr de il. Evre 4: Areola ve papilla büyümüfl olan meme kitlesi üzerinde ikici bir kabar kl a neden olmufltur. Evre 5: Meme eriflkin büyüklü ünde olup, areola geri çekilip meme kitlesi ile birleflmifl ve papilla d fla do ru belirginleflmifltir. Adrenarfl Adrenal bezlerin pubertesi olarak adland r l r, tipik olarak pübertenin bafllang c ndan 2 y l önce, 6-8 yafllar aras nda görülür. [2,3] Puberteyi bafllatan mekanizma ayd nlat lamad gibi adrenarfl da neyin bafllatt bilinmemektedir. Ancak böbreküstü kaynakl dihidroepiandrosteron sülfat (DHEAS) art fl bafllanc n biyokimyasal göstergesidir. Andrenarfl bafllarken boy e risinde hafif bir s çrama dikkati çeker. Gonadarfl Pituiter FSH ve LH un uyar c etkisiyle gonadlar n aktivasyonudur. Pubarfl Pubik k llanman n bafllamas d r. Pubik k llanma Evre 1: Pubik k llanma bafllamam fl. Evre 2: Labia majora veya mons veneriste, seyrek, az pigmente, ince, düz veya hafif k vr ml k llanma. Evre 3: K llar daha koyu renkte, daha kal n ve k vr ml d r. Mons veneriste daha genifl bir alana yay lm flt r. Evre 4: K llanma n-mons venerisi tamamen kaplam fl ve uyluk iç yüzeyine yay lm flt r. Evre 5: Eriflkin özelliklerin k llanma mevcuttur. Tan mlamalar Tablo 2. Erkeklerde Tanner evrelemesine gore genital de iflikliklerin s n flamas Telarfl Meme dokusunun büyümeye bafllamas d r. Menarfl lk adet döngüsünün bafllad yaflt r. [2,3] Pubertal De ifliklikler Puberte öngörülebilir olaylar serisini ve ikincil cinsiyet karakterlerinin geliflim s ralamas n içeren birkaç flekilde s n flanm flt r. Evrelemede en s k Marshall ve Tanner s ralamas kullan l r, de iflikliklerin s ralamas genellikle Tanner evrelemesi ya da seksüel olgunlaflma aral olarak adland r l r. Tanner evreleri k zlarda meme de iflimi, her iki cinste pübik k llanma ve erkek genitalyas ndaki de ifliklikleri içeren ikincil cinsel karakterlerin geliflimini s n fland r r. lk evre prepübertal ve son evre yetiflkin geliflimini tan mlayan 5 evreden oluflur (Tablo 1 ve 2), (Resim 1 ve 2). [20,21] Puberte boyunca beklenilen fizyolojik de iflikliklerin detaylar afla da tart fl lm flt r. Genital organlarda büyüme Evre 1: Penis, skrotum ve testislerde henüz büyüme bafllamam flt r. Evre 2: Skrotum ve testislerde büyüme bafllam fl, skrotum derisi pembeleflip kal nlaflm flt r. Peniste büyüme yoktur veya minimaldir. Evre 3: Skrotum ve testislerdeki büyüme daha belirgindir. Peniste boyda uzama fleklinde büyüme bafllam flt r. Evre 4: Skrotum derisi renginde koyulaflma bafllam flt r. Testislerde büyüme sürmektedir, penis uzamas n n yan nda çap art fl da bafllam flt r. Evre 5: Eriflkin boyutlar ve fleklinde büyüme gözlenir. Pubik k llanma Evre 1: Pubik k llanma bafllamam flt r. Evre 2: Penis kaidesinde seyrek, az pigmente, ince, düz veya hafif k vr ml k llanma. Evre 3: K llar daha koyu renkte, daha kal n ve k vr ml d r. Penis kaidesinden çevreye do ru daha genifl bir alana yay lm flt r. Evre 4: K llanma eriflkin tipe yak n bir alanda koyu, kal n ve k vr ml flekildedir. Koltuk alt k llanmas, sakal ve b y k oluflumu da bafllam flt r. Evre 5: Eriflkin özelliklerin k llanma mevcuttur. Doruk Büyüme H z Yetiflkin boyunun yaklafl k %17-18 i puberte esnas nda kazan l r. [22] Pubertal boy s çramas nda cinsiyet hormonlar ve bu hormonlar n uyard büyüme hormonu sal n m önemli rol oynar. Pubertal boy art fl nda östrojen büyüme hormonunu uyararak h zland r c, epifizleri kapatmakla da sonland r c olarak iki fazl etki yapar. Boy art fl aksiyel (gövde) ve ekstremitelerin uzamas na ba l - d r. [23] Ekstremiteler gövdeden önce uzar, ekstremitelerinde önce uçlar sonra bedene yak n bölümleri uzar, böylece erken pubertedeki adolesan n el ve ayaklar daha büyüktür. Gövde uzamas ekstremite uzamas ndan yaklafl k bir y l sonra geliflir. Bununla birlikte geç pubertede büyüme ata öncelikle gövdede olur. [23] Puberte öncesinde her iki cinsin büyüme e risi benzerdir. 6-8 yafllar nda adrenarfl ile iliflkili olarak hafif bir boy s çramas gözlenir. Büyüme ata n n zamanlamas (doruk büyüme h z ) cin- Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 16 Ek / Suppl 2012 S3

4 siyete göre de iflir; k zlarda erkeklerden yaklafl k 2 y l önce geliflir (fiekil 3). [24] K zlarda doruk büyüme h z menarfldan önce ortalama 0.5 y lda olur. [25] Tanner evrelerine göre k zlarda doruk büyüme h z erken evrede; 2. evrede olup yaklafl k 9 cm/y l, erkeklerde ise 3. evre de olup 10 cm/y la ç kar. Uzamadaki h zlanma k zlarda daha erken bafllamakla birlikte erkeklere göre daha erken dönemde sonlan r. Erkeklerde ve kad nlarda ortalama yetiflkin boy fark doruk büyüme h z n n zamanlamas ndaki farkl l n sonucudur. Tüm puberte boyunca k zlarda toplam 25 cm, erkeklerde ise 28 cm boy kazan m olur. [26] Büyüme de erlendirilmesinde, klinisyenin mevsimsel de ifliklikten ziyade tüm y la bakmas do rudur, mevsimsel pikler bireysel farkl l klar gösterebilirse de, tipik olarak baharda büyüme daha h zl d r. [27] Türk çocuklar nda doruk büyüme h z k zlarda meme geliflimi evre 2-3 aras nda, 11.3±1.5 yaflta görülür ve y ll k ortalama 8.5±1.0 cm dir. Erkeklerde testis volumü 11.1±2 iken doruk büyüme bafllar, bu 13.7±0.7 yafla karfl l k gelir ve uzama h - z 10.1±1.6 cm/y l d r (Tablo 3). [28,29] fiekil 3. Erkek ve k zlarda doruk büyüme h z. [24] Pubertal Olaylar ve Kemik Büyümesi liflkisi Pubertal olaylar, doruk büyüme h z ve kemik mineralizasyonu aras nda çok önemli iliflkiler vard r. Total vücut kalsiyumunun k zlarda yaklafl k yar s, erkeklerde 1/2-1/3 ü puberte boyunca yerine konulur. Puberte sonuna kadar erkekler k zlar n vücut kalsiyumundan yaklafl k %50 daha fazlas na sahiptirler. K zlarda, longitudinal bir çal flmada, doruk kemik mineral içeri inin menarfl yafl nda ve doruk büyüme h z ndan sonraki ayda olufltu u gösterilmifltir. Bir di er longitudinal çal flmada kemik mineral içeri inden önce kemik geniflli inin artt gözlenmifltir. K zlarda menarfldan 12 ay önce ve sonraki de iflikliklerin ço u erkeklerden daha erken ortaya ç kmaktad r. [30,31] Kemik büyüme ve mineralizasyonun zamanlamas ndaki bu ay r m, adolesanlarda k r k riskini art rabilir. Dahas femur ve vertebralarda daha sonra geliflen osteoporoz riski pübertede kemik depolanmas n etkileyen faktörlere ve zamanlamalar ile iliflkilidir. [32,33] A rl k De ifliklikleri Cinsiyet, pubertal matürasyon evresi ve zamanlamas ile iliflkilidir. Eriflkin a rl n n %50 si adolesansta kazan l r. K zlarda boy at l m ndan 6 ay sonra (12.5 yaflta) 8.5 kg/y l a rl k artar. Erkeklerde boy at l m ile (14 yafl) 9 kg/y l a rl k art fl görülür. Pubertal matürasyon boyunca görülen a rl k de ifliklikleri, özellikle vücut ya oran ve kas oran n aras ndaki cinsiyet spesifik vücut kompozisyonu de iflikliklerini yans t r. Vücut ya n n bir göstergesi olarak cilt k vr m kal nl erken pubertede erkeklerde azal r fakat özellikle k zlarda doruk büyüme h z ndan sonra artar. [34] Adolesan k zlarda kollar n üst k sm, Tablo 3. Türk k z ve erkek çocuklar nda ergenlik özellikleri K zlar Erkekler Meme dokusu (yafl) 10.1±1.0 Testis=4 ml (yafl) 11.6±1.2 Pubis k llanmas (yafl) 11.0±1.0 Pubis k llanmas (yafl) 12.3±0.9 Koltuk alt k llanma (yafl) 11.6±1.0 Koltuk alt k llanma (yafl) 13.1±1.0 Menarfl (yafl) 12.2±0.9 Sakal (yafl) 14.5±1.0 Meme 2 Meme 5 (y l) 1.7±0.5 Testis 4 ml-25 ml (y l) 3.4±0.7 Meme 2- Menarfl 1.8±0.6 Ergenlik süresi (y l) 4.9± 0.6 Meme 2- Eriflkin boy 4.9 ±1.2 S4 Hatipo lu N Pubertal dönem ve sorunlar

5 bald r ve s rt n üst k sm boyunca daha fazla olmak üzere ya dokusu daha fazla artar. Cinsiyetler aras ndaki bu ya dokusu farkl l puberte boyunca artarak sürer. 16 yafltan önce adolesanlarda body mass index in (BMI) y ll k art fl primer olarak ya -kas kitle de iflikli i ile belirlenirken 16 yafltan sonra k zlarda ya kitlesi art fl oldu u için BMI art fl daha fazlad r. [35] Pubertal durum ve a rl k de- iflimini irdeleyen çal flmalarda 12 yafla ulaflmadan önce menarfl geliflen k zlarda, kilo ve BMI daki art fl n n daha belirgin oldu u görülmüfltür. Ayr ca erken maturasyon görülen k zlar geç maturasyona ulaflanlarla karfl laflt r ld - nda obezite riski daha fazla bulunmufltur. [36,37] K zlardaki bulgular n tersine erkeklerde obezite püberte bafllamas n n gecikmesi ile iliflkili bulunmufltur. Amerika da yap - lan longitudinal bir çal flmada erkeklerde 11.5 yaflta, BMI e risi en yüksekte olanlar n (yaklafl k en yüksek quartile) en düflük BMI e risine sahip olanlara göre prepubertal olma olas l daha yüksek bulunmufltur. [38] 1a 2a 3a 1b 2b 3b Pubertal Matürasyonun Fizyolojisi Olgunlaflman n zamanlama, s ralama ya da temposu baz bireysel farkl l klar gösterir. Bununla birlikte adolesanlar n ço u pubertal matürasyonda belli bir yolu izlerler. 4a 4b K zlar Pubertenin tipik bafllang ç bulgusu ve devam vücut morfolojisi ve kompozisyonu ile oldukça iliflkilidir. Örne in pubertenin bafllang ç bulgusu olarak meme geliflimi olan k zlarda hem menarfl yafl daha erkendir hem de puberte boyunca ve yetiflkin dönemde BMI daha fazlad r. [39] K zlarda puberte bafllama yafl ortalama 10 yafl (8-13 yafl) civar ndad r ve ço unda en erken ikincil seks karakteri meme/areolar geliflmedir (telarfl) (Resim 2). Çok az bir k sm nda bafllang ç bulgusu pübik k llanmad r. Tanner evre 1 ve 5 aras ndaki ortalama süre 5 y ld r. Puberte bafllad ktan ortalama 2.6 y l sonra menarfl görülür (fiekil 4). Meme büyümesi over kaynakl östrojenin, pubik k llanma ise sürrenal androjenlerin etkisindedir. Olgular n bir k sm nda meme büyümesi tek tarafl bafllar ve 6 ay içinde di er meme geliflimi de eklenir. Asimetri uzun sürmüflse ya da çok belirgin ise travmatik zedelenme, lokal östrojen duyars zl araflt r lmal d r. Meme geliflimi yaklafl k 4 y lda tamamlan r. [2,3] Pubik k llanma meme büyümesinden yaklafl k 6 ay sonra bafllar ve evre 2 den evre 5 e yaklafl k 2.5 y lda ulafl r. Aksiller k llanma yafl nda bafllar, yaklafl k 15 ayda yetiflkin da l m kazan r (fiekil 4). [2,3,40] Vücutta de iflen ya da l m yla mons ve labialar belirginleflir, klitoris hafif büyür. Vajinal derinlik artar, vulva ve vajen nemli bir özellik kazan r. Vajinal mükozan n 5a 5b Resim 2. Tanner evrelemesine göre meme geliflimi. rengi parlak k rm z dan pembeye dönüflür. Menarfldan yaklafl k 1 y l önce vajinal florada oluflan laktobasillerin etkisiyle ortam ph s asidleflir. Beyaz renkli, dökülen epitel ve mukus hücrelerini içeren fizyolojik ak nt oluflur. Periyodik vajinal kanama meme tomurcuklanmas ndan yaklafl k 2 y l sonra, boy s çramas n izler. Ortalama menarfl yafllar aras ndad r, 10 yafl ndan önce menarfl görülmesi erken, 16 yafltan sonra görülmemesi ise gecikme olarak de erlendirilir. Türk k z çocuklar nda ergenlik 10.1 ( ) yafl nda bafllar. Türk k z çocuklar nda ergenlik özelliklerinin yafl da l m Tablo 3 de verilmifltir. [27] Erkekler Erkek matürasyonunun en erken bulgusu ortalama 6 ay süren testis hacmi art fl d r. Hemen hemen erkeklerin tü- Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 16 Ek / Suppl 2012 S5

6 fiekil 4. K zlarda ve erkeklerde pubertal maturasyonun seyri. [25] münde penis büyümesi ve kas k k llanmas görülmeden testis hacmi artar. [38,39] Testisin hacmi 3 ml, uzun çap 2.5 cm yi aflt nda puberte bafllam fl demektir. Bu nedenle erkek erken pubertesini de erlendirirken sadece kas k k llanmas - n n dikkate al nmas yanl fl tan ve gereksiz testlere neden olabilir. Testis hacmi Prader orfliometresi ile de erlendirilir. Bu, hacmi 1 den 35 ml ye kadar uzanan s ral, plastik elipsoid yap l bir ölçüm aletidir (Resim 4). Penis boyunun art fl testis hacminin art fl ndan yaklafl k ay sonra bafllar. Pubertenin 3. evresinde penis boy ve çap ndaki art fl belirginlik kazan r. Penis uzunlu u pubik ramustan glans n en ucuna kadar olan mesafedir; suprapübik ya dokusu iyice geriye ittirilerek ve penis gerilerek ölçülür. Ortalama gerdirilmifl penis boyu uzunlu u bir yaflta yaklafl k 4cm (±1.5 cm) dir ve çocukluk ça n n sonuna kadar kademeli olarak ortalama 6.2 cm e ulafl r. Sonra geç puberteye kadar h zla 12 cm e kadar uzar. [41]. Bu ölçümler pubertenin takibinde genellikle kullan lmazlar (fiekil 4). Pubik k llanma genital geliflimden hemen sonra bafllar. Klinik problemlerden eksojen veya endojen androjen maruziyeti, testis hacminin pubik k llanmaya uygun olup-olmad dikkate al - narak ay rt edilebilir. drarda spermin görülmesi ve gece sperm boflalmas doruk büyüme h z na ulafl lmas ndan k sa süre sonra meydana gelir, pek çok görüfle göre bu bulgular menarfla eflde erdir. Spermatogenez yaklafl k 13.5 yafl nda bafllar. Yetiflkin düzeyde yo unluk ve motiliteye kemik yafl 17 oldu unda ulafl l rsa da daha öncesinde de fertilite mümkündür. [40-42] Erkeklerde ses kal nlaflmas ses tellerinin uzamas, larinks ve krikoid k k rda n geliflmesi ile ilgilidir. Ses kal nlaflmas 13.9 yaflta bafllar, pubertenin 3-4. evrelerinde tamamlan r. Çene ve burun belirginleflir. Yüz k llanmas dudak köfleleri ve zigomatik ç k nt dan 15 yafl civar n- S6 Hatipo lu N Pubertal dönem ve sorunlar

7 Tablo 4. Erken ergenlik nedenleri [47] Gerçek erken ergenlik (komplet-santral) Yap sal (erkene kaym fl puberte) diyopatik (sporadik, ailevi) Organik: kranial tümörler, hipotalamik hamartom, anoksik ensefalopati, postenfeksiyöz, granulomatöz lezyonlar, yap sal anomaliler, nörokutanöz sendromlar, postravmatik, hipotiroidi, kafa fl nlamas, dismorfik sendromlar, nonketotik hiperglisinemi fiekil 4. K zlarda ve erkeklerde pubertal maturasyonun seyri. [25] Yalanc erken ergenlik (inkomplet-periferik erken puberte) Konjenital adrenal hiperplazi McCune-Albright sendromu Testotoksikoz Over kistleri Primer hipotiroidi (Van Wyk-Grumbach sendromu) Tümörler: gonadal tümörler, koryokarsinoma, hepatoma, teratoma, santral sinir sistemi disgerminoma ve koryoepitelioma. D flar dan östrojen veya androjen al m diopatik Kombine erken ergenlik Normal variant puberte Premature telarfl Premature pubarfl Premature menarfl da bafllar. [40-42] Türk erkek çocuklar nda ergenli e girme yafl ortalama 11.6 ( ) d r. Di er ergenlik bulgular n n ortalama yafllar Tablo 4 de verilmifltir. [29] Pubertenin Zamanlamas ile liflkili Sorunlar Pubertenin Erkene Kaymas Pubertenin bafllamas ve menarfl ile ilgili yüzy l n de- iflikliklerine afla da de inilmifltir. Avrupa da yaklafl k 150 y lda menarfl yafl nda erkene kayma: 3 y l/100 y l =3.6 ay/10y l olarak saptanm fl son 50 y lda erkene kayman n 1ay/10 y l gibi görece yavafllad tespit edilmifltir (43). ABD de menarfl yafl nda erkene kayma 30 y lda 0.34 y l, farkl ülkelerde ise 10 y lda y l ve ±0.03±0.14 y ll k kaymalar saptanm flt r. [44,45] 1997 de Pediatric Research in Office Settings Network, Amerika daki den fazla sa l kl genç k z n pubertal geliflim zamanlamas n belirlemifltir. [45] En erken puberte bulgular önceden belirlenenden farkl bir flekilde daha erken yaflta gözlenmifl ve zamanlamada belirgin rksal farkl l klar bulunmufltur. Amerika da beyaz k zlarda 7 yafl ndan, siyah k zlarda ise 6 yafl ndan önce meme geliflimi veya pübik k llanma, erkeklerde ise 9 yafl ndan önce ikincil cinsel geliflim bulgular n n görülmesinin, puberte prekoks olarak de erlendirilmesi önerilmektedir. [46] Erken Ergenlik Pubertenin, o toplumun standart ndan -2.5 SD önce bafllamas d r. Genel anlamda; k zlarda 8 yafl, erkeklerde ise 9 yafl ndan önceki püberte bulgular erken ergenlik olarak tan mlan r. Resim 4. Prader orfliometresi. Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 16 Ek / Suppl 2012 S7

8 Erken ergenlik nedenleri Tablo 4 de verilmifltir. [2,3,47) Gerçek erken ergenlikte; hipotalamo-pituiter gonadal eksen (HPGA) aktivedir. S kl 1/ olup, k zlarda daha s kt r. Genellikle neden saptanamaz, altta yatan organik patoloji olas l erkek çocuklarda daha fazlad r. Yalanc erken ergenlikte; HPG ekseninde aktivasyon yokken baflka bir kaynaktan sal nan cinsiyet hormonlar - n n etkisi ile puberte bulgular görülür. Sal nan hormon, cinsiyet ile ayn yönde bulgulara neden oluyorsa izoseksuel yalanc erken puberte, karfl cins özelliklerinin ortaya ç kmas na neden oluyorsa heteroseksüel yalanc erken puberte denir. [47] Tan amac yla fizik muayeneden sonra ilk yap lacak de erlendirme sol el bilek grafisinden kemik yafl tayinidir. Tipik olarak santral erken pubertede kemik yafl takvim yafl ndan ileridir. Laboratuvar de- erlendirmesinde gonadotropik hormonlar ve gerekirse GnRH uyar testi yap l r. Normalda gonadotrapinler prepubertal dönemde düflükken özellikle ICMA yöntemiyle ölçülen LH n n 0.3 IU/L yi geçmesi hormonal de- iflikli in bafllad n n kan t olarak kabul edilir. Pelvik ultrasonografi ile gonadlar n matürasyonuna göre puberte evresi belirlenip, kitle olup olmad de erlendirilebilir. Tedaviye karar vermede kemik yafl /boy yafl de erlendirmesi, ailesel hedef boyu ile mevcut kemik yafl na göre hesaplanan tahmini eriflkin boy aras ndaki fark ve pubertal bulgular n ilerleme h z önemlidir. Tedavide, genellikle GnRH agonisti leuprolid asetat uygulan r. Kronik kullan mda hipofizdeki LHRH reseptörlerini daha afla bir düzeye ayarlayarak etki gösterir. Tedaviye k zlar için 11-12, erkekler için ise yafl gibi normal puberte bafllama yafl na kadar devam edilir. Yalanc puberte prekoksta tedavi altta yatan nedene yöneliktir. [48] Normal Variyant Püberte Prematür Telarfl ( zole Erken Meme Geliflimi) Prepubertal dönemde baflka püberte bulgusu olmaks z n tek ya da iki tarafl meme büyümesidir. K zlarda görülen en s k erken olgunlaflma formudur (s kl 21/ ). lk 2 yaflta görülme oran çok yüksekken 4. yafla do ru giderek azal r (Resim 5). Meme büyümesinin ayl k flüktüasyonu tan y destekleyici bir bulgudur ve olgular n 1/3 ünde puberte bulgular ilerleyebilir. Prematüre telarflda beden geliflmesinin h zlanmas, eriflkin final boyunun etkilenmesi, pubik, aksiller k llanman n eklenmesi beklenmez. Böyle çocuklarda kemik yafl de erlendirmesi kronolojik yafla göre 2 standart deviasyon içindeyse ileri tetkik yap lmaks z n izlenmesi önerilir. [49,50] fiekil 5. Erkek ve kad nlarda androjene duyarl bölgeler. puberte bulgular efllik etmez ancak ancak bafllang çta geçici bir büyüme h zlanmas görülebilir. Yine buna ba l olarak kemik yafl nda minimal ilerleme görülebilmekle birlikte eriflkin final boyunda bir kay p söz konusu de ildir. [2,3] Prematür adrenarfl n ay r c tan s nda hiperandrojenizme neden olan non-klasik konjenital adrenal hiperplazi, adrenal ya da over kaynakl tümör yer al r. Ayr m için bazal ve uyar l 17-hidroksiprogesteron düzeyi, DHEA-S, androstenedion ve testosteron düzeylerine bak labilir. Prematür Adrenarfl (Prematür Pubarfl) K zlarda 8, erkeklerde 9 yafl ndan önce aksiller k llanma ile birlikte ya da tek bafl na pubik k llanmad r. Di er Resim 5. Prematur telarfl görüntüsü (Erciyes Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk Endokrinoloji Arflivinden). S8 Hatipo lu N Pubertal dönem ve sorunlar

9 Tablo 5. K z ve erkek çocuklar nda gecikmifl puberte kriterleri K zlarda Meme gelifliminin 13.4 yaflta bafllamamas Cinsel geliflme derecesinin; II den III e 1 y lda III den IV e 2.2 y lda IV den V e 6.8 y lda geçememesi Meme geliflimi bafllamas ndan itibaren 5 y l içinde menarfl görülmemesi Erkeklerde Testis büyümesinin 13.7 yaflta henüz bafllamamas Cinsel geliflme derecesinin; II den III e 2.2 y lda III den IV e 1.6 y lda IV den V e 1.9 y lda geçememesi 17.1 yafl nda cinsel geliflmenin V. evreye ulaflmamas Tablo 6. Gecikmifl puberte nedenleri [57] zole prematür adrenarfl normalin varyant selim bir durum kabul edilmekle birlikte olgular n bir k sm nda özellikle de SGA do anlarda ileriki y llarda obezite, insulin direnci, polikistik over sendromu, dislipidemi, metabolik sendrom ve kardiyovasküler hastal klara yatk nl k oldu u bilinmektedir. Hastalar özellikle bu riskli durumlar aç s ndan izlenmelidir. [51,52] Prematür Menarfl K z çocuklar nda di er cinsel özellikler geliflmeden bir veya birkaç kez ortaya ç kan ve periyodisite gösteren vajinal kanama olmas d r. Böyle durumlarda kanamaya neden olabilecek vulvovajinit, tümörler, üretral prolapsus, travma, yabanc cisim ve cinsel istismar dikkatlice araflt r lmal d r. Takiplerde kanaman n düzeni, di er püberte bulgular n n efllik edip etmedi i de erlendirilmelidir. Olgular n %25 inde altta yatan bir neden bulunamaz. Bu çocuklar ilerde menarfl, fertilite ve menstrüasyon aç s ndan problem yaflamazlar. [52-55] Gonadotropin eksikli i Hipotalamo-hipofizer aks fonksiyonunda bozulma veya gecikme Konstitusyonel puberte gecikmesi Kronik hastal klar laç al flkanl Afl r egzersiz Morbid obezite Malnutrisyon Psikolojik sorunlar Endokrinopatiler (diyabet, hipotiroidi vs) Organik Hipotalamo-hipofizer defektler Do umsal nedenler: - Hipofizer geliflim defektleri - Orta hat defektleri (yar k damak, septo-optik displazi) - Hipotalamik disfkonksiyon sendromlar (Prader-Willi, Laurence-Moon-Biedl..vs) - Kallman sendromu - zole FSH veya LH eksiklikleri Edinsel nedenler: - Travma, tümör, cerrahi, hidrosefali, radyoterapi, granülomatoz hastal klar vs. Gonad yetersizli ine ba l hipergonadotropizm Do umsal (genetik hastal k ya da sendromlar) Klinefelter sendromu Turner sendromu Gonadotropin direnci Androjen sentez defekti Komplet ya da parsiyel androjen duyars zl Edinsel nedenler Otoimmun, kemoterapi, radyoterapi, enfeksiyon, travma, cerrahi, torsiyon Gecikmifl Puberte Genellikle k zlarda 13 yafl nda meme büyümesinin bafllamamas, 16 yafl nda menarfl n olmamas, erkeklerde 14 yafl nda testis boyutlar n n artmamas pubertal gecikme olarak tan mlan r. Pubertal duraklama, bafllam fl pubertenin ilerlemememesidir. K zda meme gelifliminden itibaren 5 y l içinde menarfl n olmamas, erkekte pubertal bulgular izleyen y l içinde genital geliflme tamamlanmam flsa düflünülmelidir. [2,3,20,22] K z ve erkek çocuklarda gecikmifl puberte ölçütleri Tablo 5 te, bu durumun olas nedenleri Tablo 6 da verilmifltir. [57] Konstitüsyonel (Yap sal) Puberte Gecikmesi Erkeklerde puberte gecikmesinin en s k nedenidir. Geliflimin normal bir varyant olarak kabul edilir. Kendili inden düzelen geçici bir durumdur, genellikle ailede benzer öykü bulunur. Bu çocuklar n boylar genellikler yafltan itibaren 5. persentil e risine yerleflir, puberteye girmeleri gecikir, bu gecikmeden dolay boylar 3.persentilin alt na iner. Ancak gecikmeli olarak puberteye girdikten sonra boy s çramas yap p ailesel hedef boyun biraz alt na ulaflmaktad rlar. Kemik yafllar takvim yafl ndan geri ancak boy yafl ile uyumludur. Tan ölçütleri; kalp-damar, böbrek, sindirim, sinir, kas-iskelet ve endokrin sistemlerle ilgili belirti ve bulgu olmamas, yetersiz veya dengesiz beslenme öyküsü bulunmamas, fizik muayenede cinsel organlar, kulaç mesafesi, üst/alt oranlar dahil normal olmas (antropometrik ölçümler ve cinsel geliflmenin yafla göre geri olmas d fl nda), kemik yafl - n n takvim yafl na göre 1-4 y l aras nda geri olmas, y ll k lineer büyüme h z n n ortalama 5 cm (en az 3.75 cm) ol- Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 16 Ek / Suppl 2012 S9

10 mas, tam kan say m, sedimantasyon, idrar, sella grafisi ve tiroid hormonlar n n normal bulunmas, ayn cinsiyetteki aile bireylerinde %60 nda gecikmifl adolesans öyküsüsüdür.tan için altta yatabilecek di er nedenler ekarte edilmelidir. Tedavide düflük doz cinsiyet hormonlar verilerek pübertenin bafllamas tetiklenebilir. [58-60] Adolesan Dönemde Uzun Boyluluk Genellikle boy k sal flikâyeti ile baflvuru daha fazla olmakla birlikte nadiren uzun boyluluk da poliklini e baflvuru sebebi olabilir. Boyun cinsiyet ve yafla göre belirlenmifl toplum standartlar n 2 SD aflmas uzun boyluluk olarak tan mlan r. En s k neden ailesel olarak normalin varyant ya da yap sal boy uzunlu udur. Ay r c tan da düflünülmesi gereken di er durumlar Tablo 7 de verilmifltir. Yap sal olarak boy uzunlu u olan adolesan akranlar yla ayn boyda olmamaktan mutsuz olabilir. Yap sal uzun boylulukta tipik olarak muayene ve laboratuvar bulgular normaldir. [61] Di er olas nedenler; Klinefelter sendromu (47,XXY sendromu): erkeklerde s kl 1/ dir. Boy uzunlu u d fl nda, hafif mental gerilik, jinekomasti, küçük ve sert testisler saptan r. Marfan sendromu, otozomal dominant ba dokusu hastal d r. Boy uzunlu una araknodaktili, göz, kalp anomalileri efllik edebilir. [63] Ekzojen obezite, Boy uzamas nda h zlanma ve erken matürasyona ba l olarak çocuk ve adolesanlardaki en s k boy uzunlu u sebebidir. Kemik matürasyonu erken oldu u için yafl tlar ndan uzundurlar ancak epifizler erken kapand için normal eriflkin boyuna ulafl rlar. [64] Erken ve geçikmifl ergenlik, Çocukluk ça nda erken ergenlik pubertal doruk boy h zlanmas n taklit etti i için boy yafl tlar ndan uzundur. Ancak ergenlik tamamland ktan sonra uzama flanslar kalmad ndan eriflkin boylar k sa kal r. Gecikmifl puberte ise genellikle boy k sal sebebi olmas na ra men pübertal evreye girmeleri gecikti i için eriflkin dönemde boy uzamas nda h zlanma görülebilir. [61] Pubertede S k Karfl lafl lan Di er Sorunlar Pubertal matürasyondaki baz normal geliflmeler hasta ve yak nlar taraf ndan anormal olarak kabul edilebilir. Bu sorunlara afla da k saca de inilmifltir. Anemi H zl büyümenin oldu u bu dönemde besin ihtiyac artar. Ancak yine gerek d flar da ba ms z olma gereksiniminden dolay gerekse özellikle k zlarda kilo alma korkusuyla sa l ks z beslenme fazlad r. Bu durum yetersiz demir al n m na neden olur ve demir eksikli i anemisi görülme insidans n art r r r. Hemoglobin ve serum ferritin yo unluklar cinsiyet ve pübertal evrelere göre de iflir. Cinsiyet farkl l klar n n nedeninin androjenlerin etkisi gibi biyolojik farkl l klar ve buna ek olarak menstrüel kanamaya ba l oldu u düflünülmektedir. Disfonksiyonel uterus kanamalar demir deste i gerektirebilir. [65,66] Akne Pilosebase biriminde androjen uyar s sebase bezin genifllemesine ve sebum üretiminin artmas na neden olur. çi keratinoid, lipid ve bakteri ile dolu folliküller yüz, gö üs, s rt ve deltoid bölgede yerlerflirler ve siyah nokta fleklinde görülürler. Komedon ad verilen bu lezyonlar adolesanlar n %80 inde görülür. Kanal n t kanmas ve enfekte olmas yla da papüler veya püstüler akneler oluflur. nflamasyon devam ederse nodülo-kistik akne halini al r. K zlarda menstrüasyon dönemlerinde akne say ve miktar artabilir. fiiddetli kistik akne olgular nda; klitoromegali, hirsutizm, ses kal nlaflmas gibi androjen art fl bulgular sorgulanma- Tablo 7. Fazla büyüme ay r c tan s [61] Fetal fazla büyüme Maternal diabetes mellitus Serebral jigantizm (Sotos sendromu) Weaver sendromu Beckwiht-Wiedemann sendromu IGF-2 fazlal ile giden di er sendromlar Çocukluk ça nda uzun boylulu a neden olan postnatal fazla büyüme Ailevi (yap sal) uzun boyluluk Serebral jigantizm Beckwith-Wiedemann sendromu Ekzojen obezite GH sal n m fazlal (pituiter jigantizm) McCune- Albright sendromu ya da GH sal n m fazlal ile giden multiple endokrin neoplazmlar Puberte prekoks Marfan sendromu Klinefelter sendromu (XXY) Weaver sendromu Fragile X sendromu Homosistinüri XYY Hipertiroidizm Yetiflkin dönemde uzun boylulu a neden olan postnatal fazla büyüme Familyal (yap sal) uzun boyluluk Androjen ya da östrojen eksikli i / östrojen direnci (erkeklerde) Testiküler feminizasyon GH sal n m fazlal Marfan Sendromu Klinefelter sendromu XYY S10 Hatipo lu N Pubertal dönem ve sorunlar

11 l ve adrenal androjen düzeylerine bak lmal d r. Kongenital adrenal hiperplazinin non-klasik formu bu flekilde karfl m za gelebilir. Tedavide; cildin su ve sabunla temizli inin sa lanmas, benzoil peroksit jeller, retinoik asit deriveleri, topikal antibiyotikler önerilebilir. [67,68] Psikolojik De ifliklikler Puberte döneminde meydanda gelen h zl biyolojik de ifliklikler, cinsel olgunlaflma, büyüme ve güç kazanma adolesan ba ms z davran fla ve karfl cinse yöneltir. Bu kimlik kazanma döneminde; ana-babadan koparak ba- ms z, farkl bir kimlik arama çabas zaman zaman kimlik bunal m na neden olur. Bu dönemde marjinal gruplara kat lma, madde ba ml l, sigara ve alkol ba ml l, fliddet ve depresyona e ilim görülür. Adolesanstan önce depresyonda cinsiyet fark yokken, adolesans döneminde depresyon prevalans k zlarda erkeklerin 2 kat n aflar. Depresyona ba l intiharlar adolesanlarda en önemli ölüm nedenlerindendir. Pübertal ilerlemede, erkeklerin kendilik alg lar ve moodlar daha pozitiftir, k zlar daha belirgin olarak fiziksel görünümünlerinden memnun de illlerdir. [69] Pubertal geliflim, zaman ve mevcut kronolojik yafl aras nda uyum olmad nda negatif etki yapabilir. Örne in, erken geliflen k z n kendine sayg s ve kiflisel memnuniyeti daha geç ya da zaman nda olgunlaflanlara göre büyük ölçüde azal r. [70] Genifl kesitsel bir çal flmada, erken olgunlaflan k zlar ve geç olgunlaflan erkeklerin daha fazla psikopatolojik sorunlar oldu u gösterilmifltir. Erken olgunlaflan k zlar davran fl bozuklu u ve intihar e ilimini muhtemelen yaflam boyunca daha fazla yaflarlar, geç olgunlaflan erkeklerde içe kapanma ve baflkalar na duygusal ba lanma davran - fl daha fazlad r; [71] gerilimlere yol açabilir. Disfonsiyonel Uterus Kanamas (DUK) Fazla, uzun süreli ve/veya düzensiz endometriyal kanamad r. Adolesanlarda anovulasyon DUK nedenlerinin yaklafl k %80 ini oluflturur. Endometriyumun proliferasyonundan sorumlu olan östrojen, sekretuar fazdan sorumlu olan progesteron ile dengelenemez. Sonunda hiperplastik endometriyal tabaka kan deste i alamay nca üst k sm ndan parsiyel dökülmeya bafllar. Spiral arterler s k flamaz ve s z nt fleklinde kanama uzun süre devam eder. Kanama düzensizli i ile baflvuran adolesanda ay r c tan da mutlaka; kanama diyatezi, yabanc cisim ve lokal lezyonlar n varl araflt r lmal d r. Tedavide; e er anemi meydana geldiyse demir deste- i sa lan r ve normal menstrüell siklustaki hormonal dengeyi taklit etmek için östrojen ve progesteron ya da sadece progesteronlu preparatlar verilir. Dismenore Adolesan k zlar n 2/3 sinden fazlas nda, menstrüasyonun öncesinde ya da ilk günlerinde görülen uterus kramplar na ba l kar n a r s d r. Tedavide prostaglandin sentez inhibitörleri (naproksen gibi) önerilebilir. [73] Premenstrüel Sendrom Siklusun ikinci yar s nda bafllayan ve menstrüasyonun bafllamas yla yat flan bulgulard r. Bitkinlik, bafl a r s, irritabilite ve mood de iflikli i, memelerde dolgunluk hissi ve hassasiyet vard r. [74-76] Meme Problemleri Pubertenin bafllang c nda meme asimetrisi görülebilir fakat ilerleyen dönemlerde iki meme aras ndaki bu boyut fark kaybolur. Miyopi Miyopi insidans nda en büyük art fl pübertede, gözün eksenel çap n n büyümesi sonucu gerçekleflir. [77] Jinekolojik Sorunlar Normal adet döngüsü ortalama 28 (22-40) günde bir, 3-5 (2-7) gün sürer, ortalama 40 (25-70 ml) kanama görülür. Siklus s kl n n 21 günden az olmas polimenore, 45 günden seyrek olmas oligomenore, ard fl k 3 aydan uzun süre kanama olmamas sekonder amenore, kanaman n azl hipomenore, fazlal hipermenore olarak adland r l r. HPG eksendeki matürasyonla iliflkili olarak adet düzensizlikleri erken adolesansta s kt r. Ovülatuar sikluslar menarfl n ileri yafllar na do ru görülmeye bafllar. Menarfl 13 yafl ndan sonra görüldü ünde yaklafl k yar s nda 4.5 y l içinde düzenli olarak ovülasyon olacakt r. [72] Yeme Bozukluklar Anoreksia Nervoza Genellikle k zlarda (K/E oran : 10-20/1) görülür ve ve yafllar olmak üzere iki dönemde pik yaparlar. Nedeni tam olarak ayd nlat lamam fl olmakla birlikte, genetik temel üzerinde psikolojik ve sosyo-kültürel faktörler suçlanmaktad r. Tan ölçütleri;obez olmaktan çok korkma ve bu korkunun kilo kayb na ra men sürmesi, kendi ya da baflka birinin vücut ölçülerini derlendirmede bozukluk,vücut a rl n normalin alt s n r nda bile sürdürmeyi reddetme, baflka bir nedenle aç klanamayan primer ya da sekonder amenoredir. Hastal n klinik ve laboratuvar bozukluklar kilo almaya bafllay nca normale döner. Tedavinin psikiyatri, endokrin, kad n do- um uzman, beslenme uzman ve aile terapistinden oluflan mullti-disipliner bir ekip taraf ndan düzenlenmesi önerilir. %10 mortalite riski vard r. [57,78-80] Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 16 Ek / Suppl 2012 S11

12 Bulimia Nervosa Kiflilerin kendilik alg lar anoreksik ataklar d fl nda normaldir ve anoreksia nervozadan daha yayg n görülmekte, daha sinsi ve kronik seyretmektedir. Tan ölçütleri; iki saatten az sürede çok fazla yiyecek tüketme fleklinde yeme krizleri, kriz s ras nda yemek yemeyi durduramama korkusu, krizler aras n dengelemek için düzenli olarak kusma, laksatif al m ya da aç kalma,üç ayl k periyoda en az haftada iki kez yeme krizinin varl d r. [57,81] Bunlar n d fl nda kalan meme problemleri, jinekomasti, kas iskelet sistemi ve ortopedik sorunlar ilgili bölümlerde anlat lmaktad r. Kaynaklar 1. Wheeler MD. Physical changes of puberty. Endocrinol Metab Clin North Am 1991;20: Styne DM. The physiology of puberty. In: Brook CG, Hindmarsh PC, editors. Clinical Pediatric Endocrinology. 4th ed. London: Blackwall Science Ltd.; p Rosenfeld R. Puberty in female and its disorder. In: Sperling MA, editor. Pediatric Endocrinology. 4 th ed. Philadelphia: Saunders; p Veldhuis JD. Neuroendocrine mechanisms mediating awakening of the human gonadotropic axis in puberty. Pediatr Nephrol 1996;10: Grumbach MM. The neuroendocrinology of human puberty revisited. Horm Res 2002;57: Reyes-Fuentes A, Veldhuis JD. Neuroendocrine physiology of the normal male gonadal axis. Endocrinol Metab Clin North Am 1993;22: South SA, Yankov VI, Evans WS. Normal reproductive neuroendocrinology in the female. Endocrinol Metab Clin North Am 1993;22: Reiter EO. Neuroendocrine control processes. Pubertal onset and progression. J Adolesc Health Care 1987;8: Delemarre-van de Waal HA. Regulation of puberty. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2002;16: Blaustein JD. The Year in Neuroendocrinology. Mol Endocrinol 2010;24: Roemmich JN, Rogol AD. Role of leptin during childhood growth and development. Endocrinol Metab Clin North Am 1999;28: Ahima RS, Prabakaran D, Mantzoros C, et al. Role of leptin in the neuroendocrine response to fasting. Nature 1996;382: Matkovic V, Ilich JZ, Skugor M, et al. Leptin is inversely related to age at menarche in human females. J Clin Endocrinol Metab 1997;82: He C, Kraft P, Chen C, et al. Genome-wide association studies identify loci associated with age at menarche and age at natural menopause. Nat Genet 2009;41: Sulem P, Gudbjartsson DF, Rafnar T, et al. Genome-wide association study identifies sequence variants on 6q21 associated with age at menarche. Nat Genet 2009;41: Lappalainen S, Voutilainen R, Utriainen P, Laakso M, Jääskeläinen J. Genetic variation of FTO and TCF7L2 in premature adrenarche. Metabolism 2009;58: Ebling FJ, Wood RI, Karsch FJ, et al. Metabolic interfaces between growth and reproduction. III. Central mechanisms controlling pulsatile luteinizing hormone secretion in the nutritionally growth-limited female lamb. Endocrinology 1990;126: Seminara SB, Crowley WF Jr. Kisspeptin and GPR54: discovery of a novel pathway in reproduction. J Neuroendocrinol 2008;20: Teles MG, Bianco SD, Brito VN, et al. A GPR54-activating mutation in a patient with central precocious puberty. N Engl J Med 2008;358: Marshall WA, Tanner JM. Variations in pattern of pubertal changes in girls. Arch Dis Child 1969;44: Marshall WA, Tanner JM. Variations in the pattern of pubertal changes in boys. Arch Dis Child 1970;45: Abbassi V. Growth and normal puberty. Pediatrics 1998;102: Bass S, Delmas PD, Pearce G, et al. The differing tempo of growth in bone size, mass, and density in girls is region-specific. J Clin Invest 1999;104: Tanner JM. Growth at Adolescence. 2nd ed. Oxford: Blackwell Scientific Publishers; Kuczmarski RJ, Ogden CL, Grummer-Strawn LM, et al. CDC growth charts: United States. Advance data from vital and health statistics; no Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics; Tanner JM: Growth and endocrinology of the adolescent. In Gardner LI [ed]: Endocrine and Genetic Diseases of Childhood and Adolescents, p 14. 2nd ed. Philadelphia: WB Saunders; Ebling FJ. Photoperiodic regulation of puberty in seasonal species. Mol Cell Endocrinol 2010;324: Bundak R, Darendeliler F, Günöz H, Bafl F, Saka N, Neyzi O. Puberty and pubertal growth in healthy Turkish girls: no evidence for secular trend. J Clin Res Pediatr Endocrinol 2008;1: Bundak R, Darendeliler F, Gunoz H, Bas F, Saka N, Neyzi O. Analysis of puberty and pubertal growth in healthy boys. Eur J Pediatr 2007;166: Magarey AM, Boulton TJ, Chatterton BE, et al. Bone growth from 11 to 17 years: relationship to growth, gender and changes with pubertal status including timing of menarche. Acta Paediatr 1999;88: Bass S, Delmas PD, Pearce G, et al. The differing tempo of growth in bone size, mass, and density in girls is region-specific. J Clin Invest 1999;104: Chevalley T, Bonjour JP, Ferrari S, Rizzoli R. The influence of pubertal timing on bone mass acquisition: a predetermined trajectory detectable five years before menarche. J Clin Endocrinol Metab 2009;94: Gasser T, Ziegler P, Kneip A, et al. The dynamics of growth of weight, circumferences and skinfolds in distance, velocity and acceleration. Ann Hum Biol 1993;20: Maynard LM, Wisemandle W, Roche AF, et al. Childhood body composition in relation to body mass index. Pediatrics 2001;107: Sharma K, Talwar I, Sharma N. Age at menarche in relation to adult body size and physique. Ann Hum Biol 1988;15: Kaplowitz PB, Slora EJ, Wasserman RC, et al. Earlier onset of puberty in girls: relation to increased body mass index and race. Pediatrics 2001;108: Lee JM, Kaciroti N, Appugliese D, et al. Body mass index and timing of pubertal initiation in boys. Arch Pediatr Adolesc Med 2010;164: Biro FM, Lucky AW, Simbartl LA, et al. Pubertal maturation in girls and the relationship to anthropometric changes: pathways through puberty. J Pediatr 2003;142: Susman EJ, Houts RM, Steinberg L, et al. Longitudinal development of secondary sexual characteristics in girls and boys between ages 91/2 and 151/2 years. Arch Pediatr Adolesc Med 2010;164: Biro FM, Lucky AW, Huster GA, Morrison JA. Pubertal staging in boys. J Pediatr 1995;127: Baker HW, Burger HG, de Kretser DM, et al. Changes in the pituitary-testicular system with age. Clin Endocrinol (Oxf) 1976;5: Parent AS, Teilmann G, Juul A, Skakkebaek NE, Toppari J, Bourguignon JP. The timing of normal puberty and the age limits of sexual precocity: variations around the world, secular trends, and changes after migration. Endocr Rev 2003;24: Anderson SE, Must A. Interpreting the continued decline in the average age at menarche: results from two nationally representative surveys of U.S. girls studied 10 years apart. J Pediatr 2005;147: Anderson SE, Dallal GE, Must A. Relative weight and race influence average age at menarche: results from two nationally representative surveys of US girls studied 25 years apart. Pediatrics 2003;111: S12 Hatipo lu N Pubertal dönem ve sorunlar

13 45. Herman-Giddens ME, Slora EJ, Wasserman RC, et al. Secondary sexual characteristics and menses in young girls seen in office practice: a study from the Pediatric Research in Office Settings network. Pediatrics 1997;99: Kaplowitz PB, Oberfield SE. Reexamination of the age limit for defining when puberty is precocious in girls in the United States: implications for evaluation and treatment. Drug and Therapeutics and Executive Committees of the Lawson Wilkins Pediatric Endocrine Society. Pediatrics 1999;104: Öcal G. Erken Puberte. Günöz H, Öcal G, Yordan N, Kurto lu S, editors. In: Pediatrik Endokrinoloji. Pediatrik Endokrinoloji ve Oksoloji Derne i. Ankara: Kalkan Matbaac l k; p Brigges N: Disorders of puberty. In Brook CG, Hindmarsh PC, editors. Clinical Pediatric Endocrinology 4 th ed. London: Blackwell Science; p Stanhope R, Brook CC. Thelarche variant: a new syndrome of precocious sexual maturation? Acta Endocrinol (Copenh) 1990;123: Pasquino AM, Pucarelli I, Passeri F, Segni M, Mancini MA, Municchi G. Progression of premature thelarche to central precocious puberty. J Pediatr 1995;126: Ibáñez L, Potau N, De Zegher F. Endocrinology and metabolism after premature pubarche in girls. Acta Paediatr Suppl 1999;88: Ibáñez L, Dimartino-Nardi J, Potau N, Saenger P. Premature adrenarche- -normal variant or forerunner of adult disease? Endocr Rev 2000;21: Heller ME, Dewhurst J, Grant DB. Premature menarche without other evidence of precocious puberty. Arch Dis Child 1979;54: Zarzycki J, Pawlikowska-Haddal A, Hilczer M, Domagalska-Nalewajek H. Premature menarche--a legend or a defined clinical syndrome. Endokrynol Pol 1992;43: Saggese G, Ghirri P, Del Vecchio A, Papini A, Pardi D. Gonadotropin pulsatile secretion in girls with premature menarche. Horm Res 1990;33: Frisch RE, Revelle R, Cook S. Components of weight at menarche and the initiation of the adolescent growth spurt in girls: estimated total water, llean body weight and fat. Hum Biol 1973;45: Büyükgebiz A, Böber E. Gecikmifl puberte ve di er pubertal sorunlar. Günöz H, Öcal G, Yordan N, Kurto lu S, editors. Pediatrik Endokrinoloji. Pediatrik Endokrinoloji ve Oksoloji Derne i Ankara: Kalkan Matbaac l k; p De Luca F, Argente J, Cavallo L, et al; International Workshop on Management of Puberty for Optimum Auxological Results. Management of puberty in constitutional delay of growth and puberty. J Pediatr Endocrinol Metab 2001;14: Argente J. Diagnosis of late puberty. Horm Res 1999;51: Hirano T. Constitutional delay of growth and puberty in male. Nippon Rinsho 1997;55: Rosenfeld RG, Pinchas C. Disorders of growth hormone/insulin-like growth factos secretion and action. In: Sperling MA, editors. Pediatric Endocrinology. 4 th ed. Philadelphia: Saunders Co; p Alpert BS. Tall stature. Pediatr Rev 1998;19: Pavlica T, Bozic-Krstic V, Rakic R. Relationship between adult stature, BMI and WHR in Backa and Banat. Anthropol Anz 2010;68: Verge CF, Mowat D. Overgrowth. Arch Dis Child 2010;95: Daniel WA Jr. Hematocrit: maturity relationship in adolescence. Pediatrics 1973;52: Bergström E, Hernell O, Lönnerdal B, Persson LA. Sex differences in iron stores of adolescents: what is normal? J Pediatr Gastroenterol Nutr 1995;20: Lucky AW, Biro FM, Huster GA, et al. Acne vulgaris in early adolescent boys. Correlations with pubertal maturation and age. Arch Dermatol 1991; 127: Lucky AW, Biro FM, Simbartl LA, et al. Predictors of severity of acne vulgaris in young adolescent girls: results of a five-year longitudinal study. J Pediatr 1997;130: Brown KM, McMahon RP, Biro FM, et al. Changes in self-esteem in black and white girls between the ages of 9 and 14 years. The NHLBI Growth and Health Study. J Adolesc Health 1998;23: Striegel-Moore RH, McMahon RP, Biro FM, et al. Exploring the relationship between timing of menarche and eating disorder symptoms in Black and White adolescent girls. Int J Eat Disord 2001;30: Graber JA, Lewinsohn PM, Seeley JR, Brooks-Gunn J. Is psychopathology associated with the timing of pubertal development? J Am Acad Child Adolesc Psychiatr 1997;36: Jenkins RR. Special health problems during adolescence. In: Brehrman RE, Kliegman RM, Jenson HB, editors. Nelson Textbook of Pediatrics. 16th ed. Philadelphia: WB Saunders Co; p LaCour DE, Long DN, Perlman SE. Dysfunctional uterine bleeding in adolescent females associated with endocrine causes and medical conditions. J Pediatr Adolesc Gynecol 2010;23: Burt VK, Stein K. Epidemiology of depression throughout the female life cycle. J Clin Psychiatr 2002;63: Silberstein SD. Sex hormones and headache. Rev Neurol (Paris) 2000;156: 4S Pariser SF. Women and mood disorders. Menarche to menopause. Ann Clin Psychiatr 1993;5: Angle J, Wissmann DA. Age, reading, and myopia. Am J Optom Physiol Opt 1978;55: Golden NH, Carlson JL. The pathophysiology of amenorrhea in the adolescent. Ann N Y Acad Sci 2008;1135: Muñoz MT, Argente J. New concepts in anorexia nervosa. J Pediatr Endocrinol Metab 2004;17: Muñoz MT, Argente J. Anorexia nervosa in female adolescents: endocrine and bone mineral density disturbances. Eur J Endocrinol 2002;147: Smith MS. Anorexia nervosa and bulimia. J Fam Pract 1984;18:757. Gelifl tarihi: Kabul tarihi: Çıkar çakıflması: Çıkar çakıflması bildirilmemifltir. letiflim adresi: Doç. Dr. Nihal Hatipo lu Erciyes Üniversitesi T p Fakültesi Çocuk Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal Çocuk Endokrinoloji Bilim Dal, Kayseri Tel: (0505) e-posta: nihalhatipoglu@yahoo.com Türkiye Aile Hekimli i Dergisi Turkish Journal of Family Practice Cilt 16 Ek / Suppl 2012 S13

ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME

ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME Adolesans ; çocukluktan erişkinliğe geçiş dönemidir * Fiziksel Büyüme * Cinsel Gelişme * Psikososyal Gelişme Büyüme ve gelişme, adolesansta belirgin bir

Detaylı

ERGENL K ve BÜYÜME HORMONU EKS KL

ERGENL K ve BÜYÜME HORMONU EKS KL Hasta Rehberi Say 3 ERGENL K ve BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Ergenlik ve Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 3 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa

Detaylı

Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması;

Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması; AMENORE Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması; Genç kızlarda menstruasyon 9 ila 18 yaş arasında başlar. 12 yaş averaj yaşıdır ve birçoğu bu yaşta başlar. Adetin olmamasına

Detaylı

YAPISAL BÜYÜME ve ERGENL K GEC KMES

YAPISAL BÜYÜME ve ERGENL K GEC KMES Hasta Rehberi Say 10 YAPISAL BÜYÜME ve ERGENL K GEC KMES Orta kolayl kta okunabilir rehber Yap sal Büyüme ve Ergenlik Gecikmesi - Say 10 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi,

Detaylı

Hasta Rehberi Say 11. ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 11. ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 11 ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Ço ul Hipofiz Hormonu Eksikli i - Say 11 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri

Detaylı

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Orta kolayl kta okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri

Detaylı

GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL

GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Hasta Rehberi Say 7 GENÇ YET fik NLERDE BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Genç Yetiflkinlerde Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 7 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading

Detaylı

Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği

Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği Ergenlik problemleri Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Kliniği Ergenlik İnsan gelişiminde seksüel olgunlaşmanın ve büyümenin tamamlandığı sonunda üreme kapasitesinin elde

Detaylı

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR

ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR ÇOCUK ve ERGENL KTE GUATR GUATR NED R? Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Tiroid bezi Guatr Tiroid

Detaylı

Konjenital adrenal hiperplazi (KAH) Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı

Konjenital adrenal hiperplazi (KAH) Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Konjenital adrenal hiperplazi (KAH) Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Dersin Amacı KAH patogenezinin öğrenilmesi KAH lı hastaların klinik ve laboratuar bulgularının

Detaylı

Hasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 6. KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 6 KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Kolay okunabilir rehber Konjenital Adrenal Hiperplazi - Say 6 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı

BÜYÜME ve BOY KISALI I

BÜYÜME ve BOY KISALI I BÜYÜME ve BOY KISALI I BÜYÜME Anne-baban n kazand en önemli ödüllerden bir tanesi çocu unun büyüdü ünü görmektir. Bir çocu un büyümesi kendi vücudundan ya da çevreden kaynaklanan faktörlerden etkilenebildi

Detaylı

ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME

ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME VE CĠNSEL GELĠġME ADOLESANLARDA FĠZĠKSEL BÜYÜME ADOLESAN Adolesan; Genç (youth); Gençlik (young people); 10-19 yaģ 15-24 yaģ 10-24 yaģ ADOLESAN Adolesan; çocukluktan eriģkinliğe

Detaylı

Hipofiz adenomu; Prolaktin salgılayan hipofiz adenomu;

Hipofiz adenomu; Prolaktin salgılayan hipofiz adenomu; PROLAKTİNOMA Hipofiz adenomu; Prolaktin salgılayan hipofiz adenomu; Prolaktinoma beyinde yer alan hipofiz bezinin prolaktin salgılayan tümörüdür. Kanserleşmez ancak hormonal dengeyi bozar. Prolaktin hormonu

Detaylı

Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi;

Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi; DHEA-s Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi; DHEA sülfat böbrek üstü bezi tarafından üretilen zayıf bir erkeklik hormonudur ( androjen ). DHEA- sülfat hem kadın hem erkeklerde üretilir. Kadınlarda

Detaylı

Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği En İyi Genç Araştırıcı Ödülü-2011

Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği En İyi Genç Araştırıcı Ödülü-2011 Türkiye Endokrinoloji ve Metabolizma Derneği En İyi Genç Araştırıcı Ödülü-2011 Dr. Serhat IŞIK 13.10.2011 TİROİD PARATİROİD TİROİD PARATİROİD TİROİD PARATİROİD TİROİD PARATİROİD TİROİD PARATİROİD TİROİD

Detaylı

Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1

Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Deomed Medikal Yay nc l k Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Birinci bask Deomed, 2009. 62

Detaylı

Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Kliniği

Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Kliniği Ergenlik Dr. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinoloji Kliniği Nelerden konuşacağız? Ergenlik nedir? Ergenlik sürecinde vücutta nasıl değişiklikler olur? Üreme organları nelerdir ve nasıl

Detaylı

Cinsel Kimlik Bozuklukları

Cinsel Kimlik Bozuklukları Endokrinolog Gözü ile Cinsel Kimlik Bozuklukları Dr. Kürşad Ünlühızarcı Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrinoloji Bilim Dalı Cinsel Kimlik Bozukluğu (Transseksüalite) Bir kişinin normal seksuel

Detaylı

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz?

CO RAFYA GRAF KLER. Y llar Bu grafikteki bilgilere dayanarak afla daki sonuçlardan hangisine ulafl lamaz? CO RAFYA GRAF KLER ÖRNEK 1 : Afla daki grafikte, y llara göre, Türkiye'nin yafl üzerindeki toplam nufusu ile bu nüfus içindeki okuryazar kad n ve erkek say lar gösterilmifltir. Bin kifli 5. 5.. 35. 3.

Detaylı

Azospermi Nedir, Belirtileri Nedir, Nas l Tedavi Edilir?

Azospermi Nedir, Belirtileri Nedir, Nas l Tedavi Edilir? Azospermi Nedir, Belirtileri Nedir, Nas l Tedavi Edilir? Azospermi, al nan meni örne inde hiçbir sperm hücresinin bulunmamas d r. Azospermi sorunu iki ba l kta incelenmektedir; T kan kl a ba l olan ve

Detaylı

Polikistik Over Sendromu ve Hiperandrojenemi

Polikistik Over Sendromu ve Hiperandrojenemi Polikistik Over Sendromu ve Hiperandrojenemi Ayırıcı Tanı Nasıl Yapılmalı? Prof. Dr. Kürşad Ünlühızarcı Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Endokrinoloji Bilim Dalı Kayseri PKOS Tanı Kriterleri NIH 1990

Detaylı

Endokrin Testler Cep K lavuzu

Endokrin Testler Cep K lavuzu Deomed Medikal Yay nc l k Endokrin Testler Cep K lavuzu Prof. Dr. fiazi mamo lu Prof. Dr. Canan Özyard mc Ersoy Uzm. Dr. Sinem K y c Uzm. Dr. Metin Güçlü Uzm. Dr. Özen Öz Gül Uzm. Dr. Soner Cander Uzm.

Detaylı

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ

KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org KONJEN TAL ADRENAL H PERPLAZ En

Detaylı

TESTOSTERON (TOTAL) Klinik Laboratuvar Testleri

TESTOSTERON (TOTAL) Klinik Laboratuvar Testleri TESTOSTERON (TOTAL) Kullanım amacı: Erkeklerde ve kadınlarda farklı kullanım amaçları vardır. Erkeklerde en çok, libido kaybı, erektil fonksiyon bozukluğu, jinekomasti, osteoporoz ve infertilite gibi belirti

Detaylı

BÜYÜMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Prof Dr Zehra AYCAN.

BÜYÜMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Prof Dr Zehra AYCAN. BÜYÜMENİN DEĞERLENDİRİLMESİ Prof Dr Zehra AYCAN zehraaycan67@hotmail.com Büyüme Çocukluk çağı, döllenme anında başlar ve ergenliğin tamamlanmasına kadar devam eder Bu süreçte çocuk hem büyür hem de gelişir

Detaylı

Hasta Rehberi Say 14. NTRAÜTER N BÜYÜME GER L Orta kolayl kta okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 14. NTRAÜTER N BÜYÜME GER L Orta kolayl kta okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 14 NTRAÜTER N BÜYÜME GER L Orta kolayl kta okunabilir rehber ntraüterin Büyüme Gerili i - Say 14 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı

Diyabet te Sağlık Önerileri. Diyabet

Diyabet te Sağlık Önerileri. Diyabet Diyabet te Sağlık Önerileri Diyabet BR.HLİ.041 Diyabette Sağlık Önerileri Her sağlıklı birey gibi diyabetli birey de bireysel bakımını sağlamalı; diyabete bağlı gelişen özellikli durumlarda gereken uygulamaları

Detaylı

ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM

ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE D YABETLE YAfiAM D YABETLE YAfiAMAK Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org Diyabet,

Detaylı

KADIN İNFERTİLİTESİNDE LABORATUVARIN ROLÜ

KADIN İNFERTİLİTESİNDE LABORATUVARIN ROLÜ KADIN İNFERTİLİTESİNDE LABORATUVARIN ROLÜ OVERYEN REZERV PREMATÜR OVARYEN YETMEZLİK POLİKİSTİK OVER SENDROMU Dr.MURAT ÖKTEM Menstrüel siklusların düzenli olması %95 ovülasyon olduğunu gösterir. Fakat yeterli

Detaylı

BEZMİÂLEM. Horlama ve Uyku. Apne Sendromu VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ. Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı.

BEZMİÂLEM. Horlama ve Uyku. Apne Sendromu VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ. Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı. Horlama ve Uyku Apne Sendromu BEZMİÂLEM VAKIF ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HASTANESİ Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı Uyku Polikliniği rtibat : 0212 453 17 00 GH-02 V;01/2010 Horlama ve Uyku Apne Sendromu

Detaylı

Büyümenin zlenmesi. Prof. Dr. Oya Ercan

Büyümenin zlenmesi. Prof. Dr. Oya Ercan .Ü. Cerrahpafla T p Fakültesi Sürekli T p E itimi Etkinlikleri Sa lam Çocuk zlemi Sempozyum Dizisi No: 35 Ekim 2003; s. 251-26 Büyümenin zlenmesi Prof. Dr. Oya Ercan Büyümenin izlenmesi pediatri prati

Detaylı

LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir.

LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir. LENFOMA LENFOMA NEDİR? Lenfoma lenf dokusunun kötü huylu tümörüne verilen genel bir isimdir. LENF SİSTEMİ NEDİR? Lenf sistemi vücuttaki akkan dolaşım sistemidir. Lenf yolu damarlarındaki bağışıklık hücreleri,

Detaylı

Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit

Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit www.printo.it/pediatric-rheumatology/tr/intro Romatizmal Ateş ve Streptokok Enfeksiyonu Sonrası Gelişen Reaktif Artrit 2016 un türevi 1. ROMATİZMAL ATEŞ NEDİR? 1.1 Nedir? Romatizmal ateş, streptokok adı

Detaylı

MENOPOZ. Menopoz nedir?

MENOPOZ. Menopoz nedir? MENOPOZ Hayatınızı kabusa çeviren, unutkanlık, uykusuzluk, depresyon, sinirlilik, halsizlik şikayetlerinin en büyük sebeplerinden biri menopozdur. İleri dönemde idrar kaçırma, kemik erimesi, hipertansiyona

Detaylı

Vücut yağ dokusunun aşırı artışı olarak tanımlanır. Ülkemizde okul çağındaki çocuk ve adolesanlarında obezite oranı % 6-15 dolaylarındadır.

Vücut yağ dokusunun aşırı artışı olarak tanımlanır. Ülkemizde okul çağındaki çocuk ve adolesanlarında obezite oranı % 6-15 dolaylarındadır. Vücut yağ dokusunun aşırı artışı olarak tanımlanır. Ülkemizde okul çağındaki çocuk ve adolesanlarında obezite oranı % 6-15 dolaylarındadır. Olguların çok büyük bir bölümünde ise obezitenin altında yatan

Detaylı

İNFERTİLİTE NEDENLERİ. İlknur M. Gönenç

İNFERTİLİTE NEDENLERİ. İlknur M. Gönenç İNFERTİLİTE NEDENLERİ İlknur M. Gönenç ERKEK İNFERTİLİTE NEDENLERİ Endokrin Bozukluklar Hipotalamik disfonksiyon (Kallmann) Hipoffizer yetmezlik ( tm., rad, cerrahi ) Hiperprolaktinemi, Adrenal hiperplazi

Detaylı

fiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6)

fiekil 2 Menapoz sonras dönemde kistik, unilateral adneksiyel kitleye yaklafl m algoritmas (6) over kanseri taramas ndaki yetersizli ini göstermektedir. (1) Transvaginal ultrasonografinin sensitivitesinin iyi olmas na ra men spesifitesinin yeterli olmamas kullan m n k s tlamaktad r. Son yay nlarda

Detaylı

Hasta Rehberi Say 15b. H POT RO D ZM Orta kolayl kta okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 15b. H POT RO D ZM Orta kolayl kta okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 15b H POT RO D ZM Orta kolayl kta okunabilir rehber Hipotiroidizm - Say 15b (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Reading, ngiltere

Detaylı

Kombine İntrakavernozal Enjeksiyon ve Görsel Uyarı Testleri nin Erektil Disfonksiyon Tanısında Rolü

Kombine İntrakavernozal Enjeksiyon ve Görsel Uyarı Testleri nin Erektil Disfonksiyon Tanısında Rolü Kombine İntrakavernozal Enjeksiyon ve Görsel Uyarı Testleri nin Erektil Disfonksiyon Tanısında Rolü Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dr. Murat TUNCER Sunu planı: ED tanım, prevalans

Detaylı

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman

GÖRÜfiLER. Uzm. Dr. Özlem Erman GÖRÜfiLER Uzm. Dr. Özlem Erman Son y llarda dünyadaki h zl teknolojik geliflmeye paralel olarak t p alan nda da h zl bir de iflim yaflanmakta, neredeyse her gün yeni tan, tedavi yöntemleri, yeni ilaçlar

Detaylı

fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit)

fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit) Hasta Rehberi Say 12 fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit) Kolay okunabilir rehber Diyabet nsipid - Say 12 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Reading,

Detaylı

Yaşam Dönemleri ve Gelişim Görevleri Havighurst'un çeşitli yaşam dönemleri için belirlediği gelişim görevleri

Yaşam Dönemleri ve Gelişim Görevleri Havighurst'un çeşitli yaşam dönemleri için belirlediği gelişim görevleri Yaşam Dönemleri ve Gelişim Görevleri Havighurst'un çeşitli yaşam dönemleri için belirlediği gelişim görevleri Gelişim psikolojisi, bireylerin yaşam boyunca geçirdiği bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal

Detaylı

Şeker Hastaları için Genel Sağlık Önerileri

Şeker Hastaları için Genel Sağlık Önerileri ÖNEMLİ! İlaçlarınızı düzenli kullanmanız çok önemlidir. Kilonuza dikkat ediniz. Ani bir kan şekeri düşmesi (hipoglisemi) durumuna karşı yanınızda her zaman birkaç adet şeker bulundurunuz. Mutlaka egzersiz

Detaylı

0-18 yafl çocuk ve adolesanlarda büyüme e rileri

0-18 yafl çocuk ve adolesanlarda büyüme e rileri Review Türk Aile Hek Derg 2011;15(3):112-129 doi:10.2399/tahd.11.112 www.turkailehekderg.org 0-18 yafl çocuk ve adolesanlarda büyüme e rileri Growth charts for 0-18 year old children and adolescents Ahmet

Detaylı

Hasta Rehberi Say 15b. H POT RO D ZM Kolay okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 15b. H POT RO D ZM Kolay okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 15b H POT RO D ZM Kolay okunabilir rehber Hipotiroidizm - Say 15b (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Reading, ngiltere de (A

Detaylı

Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması;

Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması; AMENORE Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması; Genç kızlarda menstruasyon 9 ila 18 yaş arasında başlar. 12 yaş averaj yaşıdır ve birçoğu bu yaşta başlar. Adetin olmamasına

Detaylı

Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1

Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Deomed Medikal Yay nc l k Okumufl / Mete (Ed.) Anne Babalar için Do uma Haz rl k / Sa l k Profesyonelleri için Rehber 16.5 x 24 cm, XIV + 210 Sayfa ISBN 978-975-8882-31-1 Birinci bask Deomed, 2009. çindekiler

Detaylı

Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi;

Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi; DHEA-s Dehidroepiandrosteron- sülfat; DHEA-sülfat testi; DHEA sülfat böbrek üstü bezi tarafından üretilen zayıf bir erkeklik hormonudur ( androjen ). DHEA- sülfat hem kadın hem erkeklerde üretilir. Kadınlarda

Detaylı

BÜYÜME HORMONU EKS KL

BÜYÜME HORMONU EKS KL Hasta Rehberi Say 2 BÜYÜME HORMONU EKS KL Kolay okunabilir rehber Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 2 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Reading,

Detaylı

Kızlarda ortalama 10, erkeklerde 11 yaşında hipotalamus-hipofiz-gonad aksının aktivasyonu ile artan seks steroidlerinin etkisi ile puberte başlar.

Kızlarda ortalama 10, erkeklerde 11 yaşında hipotalamus-hipofiz-gonad aksının aktivasyonu ile artan seks steroidlerinin etkisi ile puberte başlar. Puberte ve Puberte Sorunlarına Yaklaşım Yrd. Doç. Dr. Müsemma Karabel Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Normal Puberte Kızlarda ortalama 10, erkeklerde 11 yaşında

Detaylı

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar

Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Merkezi Sterilizasyon Ünitesinde Hizmet çi E itim Uygulamalar Hmfl. Sevgili GÜREL Emekli, Ac badem Sa l k Grubu Ac badem Hastanesi, Merkezi Sterilizasyon Ünitesi, STANBUL e-posta: sgurkan@asg.com.tr H

Detaylı

Çocuk Endokrinolojisi Örnek Sorular

Çocuk Endokrinolojisi Örnek Sorular Çocuk Endokrinolojisi Örnek Sorular 1- Genital bölgede erken kıllanma yakınması ile getirilen 6 yaşında erkek hastanın fizik muayenesinde önikoid vücut yapısı olduğunu saptıyorsunuz. Takiben tetkikler

Detaylı

POLİKİSTİK OVER SENDROMU

POLİKİSTİK OVER SENDROMU POLİKİSTİK OVER SENDROMU Polikistik Over Hastalığı; PCOS; Stein Leventhal Sendromu; Polifolliküler Over; Hiperandrojenik Anovulasyon; Polikistik over sendromu kronik endokrin bir hastalıktır, kadınlarda

Detaylı

TURNER SENDROMU NED R?

TURNER SENDROMU NED R? TURNER SENDROMU TURNER SENDROMU NED R? Boy k sal ve cinsel geliflmenin olmad bir durumdur. Ayr ca efllik eden baz özellikler de de iflik derecede olaya kat l r. Her 2500 k z çocu undan bir tanesi Turner

Detaylı

ÇOCUKLUKTA ve ERGENL KTE KEM K SA LI I

ÇOCUKLUKTA ve ERGENL KTE KEM K SA LI I ÇOCUKLUKTA ve ERGENL KTE KEM K SA LI I Bu kitapç n içeri i Çocuk Endokrinolojisi ve Diyabet Derne i nin web sitesinden faydalan larak haz rlanm flt r. www.cocukendokrindiyabet.org ÇOCUKLUK ve ERGENL KTE

Detaylı

08.11.2008 VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D

08.11.2008 VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D VİTAMİN D VE İMMÜN SİSTEM VİTAMİN D Vitamin D ve İmmün Sistem İnsülin Sekresyonuna Etkisi Besinlerde D Vitamini Makaleler Vitamin D, normal bir kemik gelişimi ve kalsiyum-fosfor homeostazisi için elzem

Detaylı

BALIK YAĞI MI BALIK MI?

BALIK YAĞI MI BALIK MI? BALIK YAĞI MI BALIK MI? Son yıllarda balık yağı ile ilgili kalp damar hastalıklarından tutun da romatizma, şizofreni, AIDS gibi hastalıklarda balık yağının kullanılmasının yararları üzerine çok sayıda

Detaylı

HEPATİT C SIK SORULAN SORULAR

HEPATİT C SIK SORULAN SORULAR HEPATİT C SIK SORULAN SORULAR Hepatit C nedir? Hepatit C virüsünün neden olduğu karaciğer hastalığıdır. Hepatit C hastalığı olarak bilinir ve %70 kronikleşir, siroz, karaciğer yetmezliği, karaciğer kanseri

Detaylı

Çocukta büyümenin değerlendirilmesi

Çocukta büyümenin değerlendirilmesi Çocukta büyümenin değerlendirilmesi Prof. Dr Hülya Günöz İ.Ü İstanbul Tıp Fakültesi Büyüme-Gelişme ve Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı 57. Milli Pediatri Kongresi Antalya 2 Kasım 2013 Sağlıklı çocuk

Detaylı

Kayseri de 6-18 yafl grubu çocuklarda antropometrik ölçümlerden türetilen referans de erler

Kayseri de 6-18 yafl grubu çocuklarda antropometrik ölçümlerden türetilen referans de erler Türk Aile Hek Derg 200; (1): 4-5 www.turkailehekderg.org Letter to the Editor doi:.23/tahd.0.04 Kayseri de -1 yafl grubu çocuklarda antropometrik ölçümlerden türetilen referans de erler Say n Editör, Kayseri

Detaylı

6. Tabloya bakt m za canl lardan K s 1 CEVAP B. 7. Titreflim hareketi yapan herfley bir ses kayna d r ve. II. ve III. yarg lar do rudur.

6. Tabloya bakt m za canl lardan K s 1 CEVAP B. 7. Titreflim hareketi yapan herfley bir ses kayna d r ve. II. ve III. yarg lar do rudur. SES DALGALARI 1. Kesik koni biçiminde k vr lm fl bir mukavvan n dar k sm kula a tutuldu unda sesin daha iyi duyulmas sesin mukavvan n yüzeyinde çarp p yans mas n n bir sonucudur. Di erleri sesin iletimi

Detaylı

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ PSİKİYATRİK KRİZ UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ Kuruluş : 27 Ekim 1989 Adres : Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Cebeci Kampüsü Dikimevi - Ankara Tel : 363 03 26-363 03 27 ANKARA ÜNİVERSİTESİ

Detaylı

Hepatit B. HASTALIK Hepatit B nin etkeni nedir? Hepatit B hepatit B virüsü (HBV) ile meydana getirilen bir hastal kt r.

Hepatit B. HASTALIK Hepatit B nin etkeni nedir? Hepatit B hepatit B virüsü (HBV) ile meydana getirilen bir hastal kt r. Hepatit B HASTALIK Hepatit B nin etkeni nedir? Hepatit B hepatit B virüsü (HBV) ile meydana getirilen bir hastal kt r. HBV nas l yay l r? Hepatit B, hepatit B li kiflilerin kan veya vücut s v lar yoluyla

Detaylı

CO RAFYA. DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 :

CO RAFYA. DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 : CO RAFYA DÜNYA NIN fiekl N N VE HAREKETLER N N SONUÇLARI ÖRNEK 1 : K rk nc paralel üzerindeki bir noktan n hangi yar mkürede yer ald afla dakilerin hangisine bak larak saptanamaz? A) Gece-gündüz süresinin

Detaylı

Deomed Medikal Yay nc l k

Deomed Medikal Yay nc l k Deomed Medikal Yay nc l k Schiltenwolf / Henningsen Muskuloskeletal A r lar Biyopsikososyal Yaklafl mla Tan ve Tedavi Türkçe Editörü / M. Sar do an Çeviri / A. Kasabal gil 16.5 x 24 cm, XVI + 320 Sayfa

Detaylı

Yeni Anket Verisi Girişi

Yeni Anket Verisi Girişi Yeni Anket Verisi Girişi lara ait kimlik verileri kesinlikle başka bir alanda paylaşılmayacaktır. ya ait özel veriler, sadece bilimsel çalışma merkezinin kendisi tarafından görüntülenebilecektir. proje

Detaylı

Tarifname SARKOPENİ NİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON

Tarifname SARKOPENİ NİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON 1 Tarifname SARKOPENİ NİN TEDAVİSİNE YÖNELİK BİR KOMPOZİSYON Teknik Alan Buluş, sarkopeni nin tedavisine yönelik oluşturulmuş bir kompozisyon ile ilgilidir. Tekniğin Bilinen Durumu Günümüzde sarkopeni,

Detaylı

BOY KISALIĞI GECİKMİŞ PUBERTE HİPOGONADİZM

BOY KISALIĞI GECİKMİŞ PUBERTE HİPOGONADİZM BOY KISALIĞI 1 GECİKMİŞ PUBERTE HİPOGONADİZM BOY KISALIĞI Multi-transfüzyon alan talasemi majör (TM) hastalarında aşırı demir yüklemesi, anemi ve kronik karaciğer hastalığından kaynaklanan ve uzmanlar

Detaylı

Hasta Rehberi Say 12. fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit) Orta kolayl kta okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 12. fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit) Orta kolayl kta okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 12 fiekers Z D YABET (Diyabet nsipit) Orta kolayl kta okunabilir rehber fiekersiz Diyabet (Diyabet nsipit) - Say 12 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi,

Detaylı

This information on (4) Breast cancer and genetics is in Turkish Göğüs kanseri ve genetiği (İngilizce'si Breast cancer and genetics)

This information on (4) Breast cancer and genetics is in Turkish Göğüs kanseri ve genetiği (İngilizce'si Breast cancer and genetics) Kanser ve genler This information on (4) Breast cancer and genetics is in Turkish Göğüs kanseri ve genetiği (İngilizce'si Breast cancer and genetics) Vücudumuz milyonlarca hücreden (cells) meydana gelir.

Detaylı

Hasta Rehberi Say 13 KRAN YOFAR NJ OMA. Orta kolayl kta okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 13 KRAN YOFAR NJ OMA. Orta kolayl kta okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 13 KRAN YOFAR NJ OMA Orta kolayl kta okunabilir rehber Kraniyofarinjiyoma - Say 13 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü, Reading,

Detaylı

Büyüme sorunlarına yaklaşım. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı

Büyüme sorunlarına yaklaşım. İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Büyüme sorunlarına yaklaşım İhsan ESEN Fırat Üniversitesi Hastanesi Çocuk Endokrinolojisi Bilim Dalı Büyümenin önemi tıbbi problemler Büyümenin önemi sosyal problemler Büyümenin önemi sosyal problemler

Detaylı

İNFERTİL HASTANIN HORMON DEĞERLENDİRMESİ NASIL YAPILMALIDIR? DOÇ. DR. ERCAN BAŞTU

İNFERTİL HASTANIN HORMON DEĞERLENDİRMESİ NASIL YAPILMALIDIR? DOÇ. DR. ERCAN BAŞTU İNFERTİL HASTANIN HORMON DEĞERLENDİRMESİ NASIL YAPILMALIDIR? DOÇ. DR. ERCAN BAŞTU İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı Reprodük>f Endokrinoloji ve İnfer>lite

Detaylı

Sempozyumu. II.Adolesan Sa l. 13-14 Ekim 2010. Barbaros Point Otel stanbul (ADSAD) Düzenleyen: Adolesan Sa l Derne i

Sempozyumu. II.Adolesan Sa l. 13-14 Ekim 2010. Barbaros Point Otel stanbul (ADSAD) Düzenleyen: Adolesan Sa l Derne i 13-14 Ekim 2010 Barbaros Point Otel stanbul Düzenleyen: (ADSAD) Adolesan Sa l Derne i Türk Pediatri Kurumu Derne i nin deste iyle De erli Meslektafllar m, II. Adolesan Sa l 13-14 Ekim 2010 tarihleri aras

Detaylı

KONGENİTAL KALP HASTALIKLARINDAN KORUNMA. Doç. Dr. Kemal Nişli İTF Pediatrik Kardiyoloji

KONGENİTAL KALP HASTALIKLARINDAN KORUNMA. Doç. Dr. Kemal Nişli İTF Pediatrik Kardiyoloji KONGENİTAL KALP HASTALIKLARINDAN KORUNMA Doç. Dr. Kemal Nişli İTF Pediatrik Kardiyoloji Doğumsal kalp hastalığının sıklığı % 0.9 Ciddi anomali % 0.3 Her yıl 1.2 milyon kalp hastası bebek dünyaya gelmekte

Detaylı

Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle HIV/AIDS. Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM)

Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle HIV/AIDS. Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM) Dünyada ve Türkiye de Güncel Verilerle /AIDS Dr. Aygen Tümer Hacettepe Üniversitesi AIDS Tedavi ve Araflt rma Merkezi (HATAM) Dünyada /AIDS Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ)/UNAIDS taraf ndan Aral k 2010 tarihinde

Detaylı

OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir.

OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir. OYUNCA IN ADI Akl nda Tut YAfi GRUBU 4-6 yafl OYUNCU SAYISI Oyun bir çocuk taraf ndan oynanabilece i gibi, farkl yafl gruplar nda 2-6 çocuk ile de oynanabilir. GENEL KURALLAR Çocuklar n görsel belle inin

Detaylı

Tablo 3.3. TAKV YES Z KANAL SAC KALINLIKLARI (mm)

Tablo 3.3. TAKV YES Z KANAL SAC KALINLIKLARI (mm) 3. KANAL KONSTRÜKS YONU Türk Standart ve fiartnamelerinde kanal konstrüksiyonu üzerinde fazla durulmam flt r. Bay nd rl k Bakanl fiartnamesine göre, bas nç s - n fland rmas na ve takviye durumuna bak lmaks

Detaylı

Veri Toplama Yöntemleri. Prof.Dr.Besti Üstün

Veri Toplama Yöntemleri. Prof.Dr.Besti Üstün Veri Toplama Yöntemleri Prof.Dr.Besti Üstün 1 VERİ (DATA) Belirli amaçlar için toplanan bilgilere veri denir. Araştırmacının belirlediği probleme en uygun çözümü bulabilmesi uygun veri toplama yöntemi

Detaylı

Rahim ağzı kanseri; Serviks tümörü; Cerviks kanseri; Cerviks tümörü; Cervix Ca;

Rahim ağzı kanseri; Serviks tümörü; Cerviks kanseri; Cerviks tümörü; Cervix Ca; SERVİKS KANSERİ Rahim ağzı kanseri; Serviks tümörü; Cerviks kanseri; Cerviks tümörü; Cervix Ca; Serviks kanseri uterusun giriş kısmı olan serviks bölümünün tümörüdür. Halk arasında Rahim ağzı kanseri denir.

Detaylı

Kanserde Erken Tan. Prof.Dr. Adnan Ayd ner. Yard.Doç.Dr. Gülbeyaz Can

Kanserde Erken Tan. Prof.Dr. Adnan Ayd ner. Yard.Doç.Dr. Gülbeyaz Can Kanserde Erken Tan Prof.Dr. Adnan Ayd ner Yard.Doç.Dr. Gülbeyaz Can KANSERDE ERKEN TANI Ço u insan kanseri düflünmek bile istemez. Ancak unutmay n ki, kanser ne kadar erken saptan rsa onu yenme flans n

Detaylı

Doç. Dr. Orhan YILMAZ

Doç. Dr. Orhan YILMAZ Yazar Ad 151 Doç. Dr. Orhan YILMAZ İnsanda iletişimin en önemli araçlarından biri olan ses, kişinin duygusal yapısını yansıtan bir olaydır. Yaş ilerledikçe tüm organlarda görülebilen yaşlanma konuşma

Detaylı

OBEZİTE (ŞİŞMANLIK) ve SAĞLIK

OBEZİTE (ŞİŞMANLIK) ve SAĞLIK OBEZİTE (ŞİŞMANLIK) ve SAĞLIK Züleyha KAPLAN Beslenme ve Diyet Uzmanı ÇAĞIN SALGINI; OBEZĠTE Obezite Nedir? Dünya Sağlık Örgütü(DSÖ): Sağlığı bozacak ölçüde vücutta anormal ve aģırı yağ birikmesi olarak

Detaylı

Hasta Rehberi Say 16. T P 2 D YABET VE fi fimanlik Kolay okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 16. T P 2 D YABET VE fi fimanlik Kolay okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 16 T P 2 D YABET VE fi fimanlik Kolay okunabilir rehber Tip 2 Diyabet ve fiiflmanl k - Say 16 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı

Normal puberte geliflimi ve puberte prekoks

Normal puberte geliflimi ve puberte prekoks DERLEME Hacettepe T p Dergisi 2009; 40:164-168 Normal puberte geliflimi ve puberte prekoks E. Nazl Gönç 1 1 Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Pediatrik

Detaylı

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM

ÜN TE V SOSYAL TUR ZM ÜN TE V SOSYAL TUR ZM Bu ünitede turizmin çeflitlerinden biri olan sosyal turizmi daha ayr nt l bir flekilde ö renip, ülkemizdeki sosyal turizmin geliflimi hakk nda bilgiler edinece iz. Ç NDEK LER A. S

Detaylı

hükümet tabibi olarak görev yaptıktan sonra, 1988 yılında Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi nde başladığım

hükümet tabibi olarak görev yaptıktan sonra, 1988 yılında Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi nde başladığım 1961 yılında Malatya da doğdum. İlk-orta ve lise öğrenimimi Malatya da tamamladım.1978 yılında girdiğim Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi'ni 1984 yılında bitirdim. 1984-1987 yılları arasında Çanakkale ve

Detaylı

Et tipi hayvanların özel muayenesi ve seçimi

Et tipi hayvanların özel muayenesi ve seçimi Et tipi hayvanların özel muayenesi ve seçimi akin@comu.edu.tr http://akin.houseofpala.com Et ırklarında vücut yapısı Et ırklarında iri, dolgun, uzunluk ve genişlik ölçüleri yönünden iyi gelişmiş vücut

Detaylı

Hart Walker, gövde deste i ve dengeli tekerlek sistemi sayesinde, geliflim düzeyi uygun olan çocuklar n, eller serbest flekilde yürümesini sa lar.

Hart Walker, gövde deste i ve dengeli tekerlek sistemi sayesinde, geliflim düzeyi uygun olan çocuklar n, eller serbest flekilde yürümesini sa lar. Cerebral palsi gibi hareket ve postüral kontrol bozukluklar na yol açan hastal klar olan çocuklar, hastal klar n n derecesine ba l olarak yürüme güçlü ü çekmekte veya hiç yürüyememektedir. Hart Walker,

Detaylı

Hasta Rehberi Say 2. BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 2. BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 2 BÜYÜME HORMONU EKS KL Orta kolayl kta okunabilir rehber Büyüme Hormonu Eksikli i - Say 2 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı

UÜ-SK ORGAN VE DOKU NAKLİ PROSEDÜRÜ

UÜ-SK ORGAN VE DOKU NAKLİ PROSEDÜRÜ Rev. No : 01 Rev.Tarihi : 13 Haziran 2012 1/ 1. Amaç: UÜ-SK da organ ve doku nakli hizmetlerinden yararlanacak hastaların ve/veya canlı vericilerinin başvuru kriterlerinin ve organ bekleme listelerine

Detaylı

Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması;

Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması; AMENORE Adet Yokluğu; Adet Kesilmesi; Menstruasyon un Kesilmesi; Adetlerin Durması; Genç kızlarda menstruasyon 9 ila 18 yaş arasında başlar. 12 yaş averaj yaşıdır ve birçoğu bu yaşta başlar. Adetin olmamasına

Detaylı

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015

Hücre zedelenmesi etkenleri. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Hücre zedelenmesi etkenleri Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Homeostaz Homeostaz = hücre içindeki denge Hücrenin aktif olarak hayatını sürdürebilmesi için homeostaz korunmalıdır Hücre zedelenirse ne olur? Hücre

Detaylı

YENİ ÇALIŞMALAR IŞIĞINDA PROFİLAKSİ

YENİ ÇALIŞMALAR IŞIĞINDA PROFİLAKSİ YENİ ÇALIŞMALAR IŞIĞINDA PROFİLAKSİ Dr Nur Kır İstanbul Tıp Fakültesi 1. RETİNA GÜNLERİ İSTANBUL 2013 AREDS I Çalışması (2001) Amaç: Farklı evrelerdeki YBMD hastalarında yüksek doz antioksidan ve minerallerin

Detaylı

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL

2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL 2007 YILI VE ÖNCES TAR H BASKILI HAYVANCILIK B LG S DERS K TABINA L fik N DO RU YANLIfi CETVEL NOT: Düzeltmeler bold (koyu renk) olarak yaz lm flt r. YANLIfi DO RU 1. Ünite 1, Sayfa 3 3. DÜNYA HAYVAN POPULASYONU

Detaylı

Kent Hastanesi, Hepimizden Önce Çocuklarımızın Hastanesi!

Kent Hastanesi, Hepimizden Önce Çocuklarımızın Hastanesi! Kent Hastanesi, Hepimizden Önce Çocuklarımızın Hastanesi! www.kenthospital.com Kent Hastanesi, hepimizden önce çocuklarımızın hastanesi! Çünkü, çocuklarımız, hepimizin geleceği! Kuruluşumuzdan bu yana

Detaylı

Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı. Endokrinoloji Bilim Dalı Olgu Sunumu. 3 Kasım 2016 Perşembe

Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı. Endokrinoloji Bilim Dalı Olgu Sunumu. 3 Kasım 2016 Perşembe Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Endokrinoloji Bilim Dalı Olgu Sunumu 3 Kasım 2016 Perşembe Doç. Dr. Filiz Çizmecioğlu Ar. Gör. Dr. Mine Esin Eruyar Ko aeli

Detaylı

MENAPOZ DÖNEMİ MENAPOZ DÖNEM VE HORMONLAR

MENAPOZ DÖNEMİ MENAPOZ DÖNEM VE HORMONLAR MENAPOZ DÖNEMİ VE HORMONLAR DR.ALEV ÖKTEM Menapozun Nedeni Overlerdeki oositlerin üreme yaşlanması sırasında ovülasyon ve atrezi nedeniyle tükenmesidir Kronolojik yaş üreme yaşlanmasının tespiti için çok

Detaylı

Hasta Rehberi Say 11. ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Kolay okunabilir rehber

Hasta Rehberi Say 11. ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Kolay okunabilir rehber Hasta Rehberi Say 11 ÇO UL H POF Z HORMONU EKS KL Kolay okunabilir rehber Ço ul Hipofiz Hormonu Eksikli i - Say 11 (A ustos 2006 da güncellenmifltir) Bu rehber Reading Üniversitesi, Sa l k Bilimleri Enstitüsü,

Detaylı