Öğr. Gör. Özlem BOZYER ÇOCUK BAKIMI İLKELERİ VE UYGULAMALARI OKUL ÖNCESİNİN TANIMI AMACI VE TEMEL İLKELERİ

Transkript

1 Öğr. Gör. Özlem BOZYER ÇOCUK BAKIMI İLKELERİ VE UYGULAMALARI OKUL ÖNCESİNİN TANIMI AMACI VE TEMEL İLKELERİ Okul Öncesi Eğitimi Nedir? Çocuğun ilk yaşlarda aile bireyleri ile kurduğu ilişki, üç yaş itibariyle kendi yaşıtlarıyla genişlemeye başlar. Sadece akranları ile değil televizyon, radyo, kitap, gazete gibi araçlarla çevresi genişlemeye başlar. Okulöncesi dönem anne- baba ve eğitimcilerin dikkatle üzerinde durması gerektiği bir dönemdir. Mialeret e göre okulöncesi eğitimi deyimi oldukça yenidir. Anlamı çok açık bir deyimdir. Okuldan önce gelen anlamı taşımakta. Okul çağı ise altı yaşında başlayan zorunlu okul zamanı anlamına gelmektedir. Okulöncesi eğitim çocuğun doğumdan ilkokula girişine, aşağı yukarı altı yaşına kadar olan yaşam süresini içine almaktadır. Eğitim Terimleri Sözlüğünde şöyle tanım yapılmaktadır. Doğumdan zorunlu eğitime kadar çocukların Gelişimsel özellikleri Bireysel ayrılıkları ve yetenekleri göz önünde bulundurularak onların duygusal, bedensel ve toplumsal gelişimlerine yardım etmek amacıyla aileler ve bazı kurumlar tarafından verilen eğitimdir. Okul öncesi dönem Erken Çocukluk Eğitimi olarakta adlandırılır. 0-6 yaş Millî, ahlaki, kültürel, duygusal, bilişsel, dilsel, bedensel, sosyal yönden gelişmesini sağlama ve beraberinde bağımsızlık kazanmasını sağlanmasıdır. Bu dönemdeki çocuklar yeteneklerini, duygularını ve gereksinimlerini tam anlamıyla tanımadıkları için çocukla ilgilenen yetişkinlerin bilinçli ve dikkatli olması gerekir. Tüm eğitim siteminin en temel basamağıdır. Bir binanın temeli gibi düşünülebilir. Okulöncesi eğitim tarihli aylık çocuklar için okulöncesi eğitimin amaçları: *Bedensel, zihinsel ve duygusal gelişimini sağlamalı *Okul çağına hazırlamalı *Eşitlik ilkesi ( şartları uygun olmayan ailelerin çocuklarına da ortak yetişme programı hazırlanmalı) *Çocukların dilsel gelişimini sağlamalı ve ana dilini düzgün kullanmaları öğretilmelidir. Kritik Dönem: İnsanın yaşamı boyunca bazı gelişimsel dönemleri kritik dönemdir. Bireyin fizyolojik, psikolojik gelişiminde kritik öneme sahiptir. Örneğin; anne karnında bebek, doğum sırasında yaşananlar. Okulöncesi eğitim dönemi de çocuk gelişimi açısından kritik bir dönemdir. Okulöncesi dönem (0-6) yaş dönemi ( erken çocukluk dönemi) neden kritiktir? 1

2 Çünkü: *Erken çocukluk dönemi (0-6 yaş) gelişim hızlarının en yüksek olduğu dönemdir. *Kişiliğin oluşması ve şekillenmesinde etkili bir dönemdir. *Temel bilgi, beceri ve alışkanlıkların kazanıldığı dönemdir. *Bedensel, zihinsel, sosyal öğrenmelerin en yoğun olduğu dönemdir. Okulöncesi eğitimden yararlanamayan çocukların gelişimleri ( bedensel, zihinsel, duygusal, bilişsel) yavaş olduğu sonucuna varılmıştır. Çocuğun bu dönemdeki gelişimi ileriki yaşamında büyük önem taşımaktadır. Okulöncesi eğitime devam eden çocukların, etmeyen çocuklara göre zihin, dil, psiko-motor ve sosyal gelişimi bakımından daha gelişmiş oldukları, okul çağında başarı oranları daha iyi olduğu gözlemlenmiştir. Mialeret Okulöncesi eğitimin amaçları toplumsal, eğitici ve gelişimsel amaçlar olmak üzere üçe ayırmıştır. Toplumsal amaçlar: Çocukların birbiriyle başkalarıyla sosyalleşmesini sağlamak. Çalışan kadınların çocuklarına bakmak. Eğitici amaçlar: Çocukların duyu organlarını eğitmek. Kaba, ince motor gelişimini sağlamak. Gelişimsel amaçlar: Çocukların doğal gelişim sürecini göz önüne alarak eğitimini sağlamak. MEB tarafından okulöncesi eğitim kurumlarının amaçlarına Mialeret e ek olarak: Sosyoekonomik durumu elverişsiz çevrelerden, ailelerden gelen çocuklar için daha elverişli yetişme ortamı hazırlamak. Okulöncesi çocuklara tanıma, inceleme amacıyla araştırma ve uygulama ortamı sağlamak. Yuva ve anaokullarının çocuğun gelişimine ilişkin amaçları: *Fiziksel ve motor gelişimine olanak sağlamak. 1.Fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması ve sağlığının korunması 2.Fiziksel yapının tanınması ve gerekli uyarıcı ortamının sunulması 3.Fiziksel yapının etkin bir biçimde kullanılması. Kas gelişimi *Duygusal gelişimine olanak sağlamak: 1.Etkin sevgi alışverişi ortamı oluşturmak. 2.Çocukların kendilerine karşı olumlu tavır geliştirmesini sağlamak. 3.Kişiler arası ilişkilerinde sağlıklı, olumlu tavırlar sergilemesini sağlamak. 2

3 *Çocuğun sağlıklı sosyalleşmesi: 1.Grupla çalışmasını öğrenmesi. 2.Sosyal çevreyi tanıması ve gerekli etkinliklerin düzenlenmesi. ( Drama, oyun, müzik vb.) 3.Kültürel değerleri öğrenmesi ve özümsemesi. Sosyal norm, kurallara uyum sağlaması 4.Temel alışkanlıkların kazandırılmasını sağlamak. *Çocuğun sağlıklı kişilik gelişimini sağlamak: 1.Benlik kavramının gelişmesi. 2.Kendini ifade edebilmesi. 3.Bağımsızlığını geliştirmesi 4.Özdenetimin sağlanması *Çocukta öğrenme becerisini geliştirme: 1.Uyarıcı çevre koşullarının sunulması. 2.Akıl yürütme yeteneğinin geliştirilmesi. 3.Yaratıcılığın geliştirilmesi. 4.Dilin zenginleştirilmesi. * Çocuğun temel okul yaşamına hazırlanması: 1.Okul çağı için gerekli sosyal becerilerin elde edilmesi. 2.Gerekli zihinsel olgunluk düzeyinin elde edilmesi. Çocuk gelişimi duygusal, fiziksel, sosyal ve zihinsel özelliklerin gelişiminin bütünüdür. Bu nedenle okulöncesinde tüm etkinlikler, eğitim çocuğun bütün gelişimsel özelliklerini göz önüne almalıdır. Okulöncesi genellikle 3-6 yaş çocuklar için kullanılır fakat okulöncesi çocuğun doğumdan itibaren 6 yaşına kadar geçen dönemdir. Bloom a göre öğrenimin %60-70 inin kazanıldığı dönemdir okulöncesi dönem. Bu nedenle ailelerin ve eğitimcilerin çocuklara gelecek gözüyle bakıp onların bütün gelişimsel alanlarına olumlu katkıda bulunmalıdırlar. Bu dönemde verilecek olan eğitimle kişilik gelişimi ve ileri yıllarda öğrenim yaşamını etkileyebilecektir. Fakat her çocuğun kendine özgü gelişimsel özelliklerinin olduğu unutulmamalıdır. Okul Öncesi Eğitiminin Temel İlkeleri *Okulöncesi eğitim çocuğun gereksinimlerine ve bireysel farklılıklarına uygun olmalıdır. 3

4 *Pisko-motor, sosyal-duygusal, dil ve bilişsel gelişimini desteklenmeli. *Demokratik eğitim anlayışına uygun olmalı. *Etkinlikler düzenlenirken çocukların ilgi ve gereksinimleri, okulun olanakları göz önünde bulunmaktadır. *Eğitim sürecine çocuğun bildikleri ile başlanmalıdır. Deneyerek öğrenmesi sağlanmalıdır. *Çocukların Türkçeyi doğru, güzel konuşmalarına gereken önem verilmelidir. *Çocukların sevgi, saygı, işbirliği, sorumluluk, hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma ve paylaşma duygu ve davranışları geliştirilmelidir. *Eğitimle çocuğun kendine güven, saygı duyması sağlanmalıdır. *Oyun bu yaştaki çocuklar için en uygun öğrenme yöntemidir. Etkinlikler oyun temelli düzenlenmelidir. *Çocukların kişilikleri zedeleyecek şekilde iletişim kurmaktan kaçınılmalıdır *Çocukların bağımsız davranışlarını geliştirmeleri desteklenmelidir. *Yardıma gereksinim duyduklarında rehberlik eve güven verici yakınlık sağlanmalıdır. *Çocukların kendilerinin ve başkalarının duygularını fark etmeleri desteklenmelidir. *Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri, duygularını anlatabilme becerileri geliştirilmelidir. *Programların hazırlanmasında aile ve içinde bulunan çevrenin özellikleri dikkate alınmalıdır. *Eğitim süresince çocuğun ve ailenin etkin katılımı sağlanmalıdır. *Okulöncesi eğitimde çocuğun gelişim programı düzenli olarak değerlendirilmelidir. *Okulöncesi eğitimde değerlendirme sonuçları çocukların, öğretmenin ve programın geliştirilmesi amacıyla etkin olarak kullanılmalıdır. Okul öncesi eğitimin önemi neden artmıştır. *Okulöncesinin çocuğun yaşamının sonraki yıllar üzerinde etkili olması. *Eğitimin bir sosyal sınıftan diğerine geçişte güçlü bir araç olması *Eğitim düzeyleri bakımından ailelerin çok farklı olmaları nedeniyle okulöncesi eğitimin eksik ve yanlışları düzeltmesi. *Okul çağına hazırlık aşamasını sağlaması.( yazma, çizme vb) *Belli endüstri merkezlerine ve şehirlere akın nedeniyle mimari yapının değişmesi oyun alanlarının giderek azalması. 4

5 *Kadınların çalışma yaşamına atılması Okulöncesi eğitim kurumları üç ayrı kısımdan oluşmaktadır. Buna göre: Çocuk yuvaları 0-6 yaş, anaokulu 3-6 yaş, ana sınıfları 5-6 yaş arasındaki çocuklara yönelik kurumlardır. Kreşler: 0-2 yaş arası çocukların daha çok bakım, beslenme ve korunmasına yönelik hizmetler veren kuruluşlardır. Yuvalar: 2-4 yaş arası çocukların bakım ve eğitimlerini sağlayan kuruluşlardır. Anaokulları: 3-6 yaş arası çocukların bakım ve eğitimini sağlayan kuruluşlardır. Anasınıfları: İlkokula bağlı olarak açılan. Olumsuz sosyo-ekonomik koşullardan gelen çocukları okul çağına hazırlamak Kreş ve Gündüz Bakımevleri: Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu na bağlı sağlıklı büyüme ve bakımı amaçlayan kurumlardır. Okulöncesi Eğitimin Amacı ve Önemi Temel amaç, çocuğun ilkokula başlamadan bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal bir bütün olarak gelişmesi için uygun bir ortamda uygun bir eğitimin verilmesidir. Anne, babanın çocuğa gösterdiği ilgi yetersiz olabilir. Bu konuda bilgisiz olabilirler. Bu nedenle okulöncesi eğitimin önemi ortaya çıkmaktadır. Okulöncesi eğitim, anne babanın hatalarını ortadan kaldırıp eksiklerini tamamlar. Okulöncesinin diğer amacı çocuklara iyi alışkanlıkları geliştirmelerini sağlamaktır. Okula uyum sağlamları için önemli bir basamaktır. Okulöncesi çocuklarının oyun gereksinimlerinin en iyi karşılandığı mekân okulöncesi eğitim kurumlarıdır. En uygun oyun ortamı sağlayan yer olarak düşünülebilir. Çocuklar burada evde bulamadığı olanağı bulurlar. Akranlarıyla oynayarak sosyal iletişimleri kuvvetlenir. İletişim dışında iş birliği yapma alışkanlığı kazanmalarını sağlamak diğer önemli bir amaçtır. Oyun sırasında kendini gözlemler, çevresini gözlemler. Oyun sırasında çocuğun zihni gelişmekte, yetenekler ortaya çıkmaktadır. Okul öncesi çocuğu daha ilkokula başlamadan: Renkleri ayırt etmeyi Büyüklük-küçüklüğü Uzunluk-kısalığı Yaş düzeylerine uygun olarak öğrenirler. Okul öncesi dönemde yer alan tüm etkinlikler ilkokula temel oluşturmaktadır 5

6 Okulöncesi eğitim kurumlarında çocuklara okuma-yazma öğretilmemeli, okul olgunluğu kazandırılmaya çalışılmalıdır. Daha okul olgunluğuna ulaşmadan ilkokul birinci sınıfta bulunan anaokulu çocuklara kağıt kalem verilerek alfabe öğretilmeye başlanmış ve sonuç olarak okul fobisi, davranış bozuklukları, uyum sorunları ve okul başarısızlıkları ortaya çıkmıştır Ayrıca okulöncesini sadece çalışan annelerin çocuklarını bıraktıkları yer olarak düşünmek yanlıştır. Çalışan, çalışmayan tüm ailelerin çocuklarını göndermesi gereken bir kurumdur. Okulöncesi sadece şehir çocuklarının değil köy çocuklarının da yararlanacağı bir kurumdur. Musen, Freudla aynı fikirde. 0-6 yaş kritik yıllardır. Bu yaşlarda temeli atılan beden gelişimi, kişilik yapısı ileri yaşamda yön değiştirmesi çok zordur. Yapılan araştırmalara göre çocukluk dönemimde kazanılana alışkanlıkların yetişkinlikte bireyin kişilik yapısını etkilediği sonucuna varılmıştır. Eğitim yalnızca anne baba tarafından gerçekleştirilmemelidir. Eğitim, doğumdan başlayarak devem eden bir süreçtir. Çocukların davranışlarının şekillenmesinde ana baba dışında diğer insanlarında önemli rolü vardır. İlk yılda, çocuk tamamen annenin bakımına muhtaçtır. Bir yaşında, yavaş yavaş yürümeye başlayan çocuk anne dışında insan ilişkilerine başka bireyler girmeye başlar. Üç yaşında, akran ilişkileri başlar. Annesinin beraberliği ona yetmemeye başlar. Kısa süreli olsa da başka çocuklarla olmaktan hoşlanır. Dört yaşında, dilsel gelişimi, konuşmasındaki başarı artar. Akranları ile uzun süreli oyunlar oynayabilirler. Koşarak, oynayarak, yürüyerek çevresini keşfeder. 6

7 Beş yaşında, çocuk sağlıklı, mutlu ve güven içindeyse çok şeyi başarabilir. Oyunlar daha uzun süreli, rol dağılımı söz konusudur. Beş yaşında sakin dengeli olan bir çocuğun beş buçuk yaşında yaşına doğru hareketli, alaycı hatta kavgacı olması gözlemlenebilir. Süt dişlerinin değişmeye başladığı dönemdir. Ve bulaşıcı hastalıklara karşı hassas olduğu bir dönemdir. Bu nedenle enerjisini atacak uygun uğraşlar bulunmalıdır. Çocuklar saydığımız gelişimsel özellikleri gösterirler; ama her çocuğun kişisel özellikleri unutulmamalıdır. Okulöncesi eğitimde renk, sayı ve bazı kavramlar çocuğun düşüncesine uygun bir biçimde somuta indirgenecek verilmelidir. Parmak boya, resim faaliyetleri, kum oyunu, bloklara ayırma. Çocukların en hoşlandıkları drama, evcilik köşeleri. Okulöncesi Eğitiminde Yer Alması Gereken Temel Konular Hayvanları tanıma Meyveleri, sebzeleri tanıma Ülkemizi ve Dünyamızı tanıma Önemli olay günler Trafik Görgü kuralları gibi çeşitli kuralalrı öğrenme Bununla birlikte çocuk akranlarıyla birlikte eğitim kurumunda yemek yemeyi, uyumayı ve oynamayı öğrenmektedir. Ben ve başkası kavramlarının bilincine vararak yardımlaşma ve iş birliği duygusu gelişmektedir. Sorumluluk eğitiminin verilmesi önemlidir. Kendi istekleriyle işe başlamaları ve verilen görevi başarıyla yerine getirmeleri sağlanmalıdır. Sorumluluk çocuğun tüm gelişim alanlarıyla ilişkilendirilebilir. Örneğin, sınıf düzeninin oluşturulması ve devam ettirilmesi. Duygusal ve sosyal gelişim birbirinden ayırt edilemeyecek kadar birbirine bağlıdır. Çocukta duygusal gelişimi en çok etkileyen şey sosyal gelişimidir. Çocuklar dünyaya sosyalleşmiş olarak gelmezler. Sosyalleşmeyi içinde yaşadıkları grubun kurallarına, değerlerine uyarak öğrenirler. Okulöncesi dönemde çocuğun yaşamındaki en etkili sosyalleştirme kurumu ailedir. Aile çocuğun ilk sosyal yaşantılarını edindiği yerdir. Bu nedenle anne babanın davranışları, tutumları çocuğun hem kişiliğini hem de sosyal gelişimini etkiler. Çocuklar büyüdükçe onların davranışlarının şekillenmesinde çevrenin ( arkadaş, öğretmen) etkisi artmaya başlar. Bu ortamlarda çocuk hem olumlu hem de olumsuz sosyal davranışları öğrenir. Yardım severlik, iş birliği, saldırganlık gibi. Okulöncesine giden çocuk çok sayıda akranıyla ilişki kurmalarından dolayı önemlidir. Oyun grupları, gerçekleştirilen sosyal etkinlikler çocukların sosyalleşmesinde önemli bir katkısı olacaktır. Yapılan araştırmalar 7

8 okulöncesi eğitimin çocuğun psiko-sosyal gelişiminde önemli bir etkisinin olduğunu göstermiştir. Anaokuluna giden ve gitmeyen öğrenciler incelendiğinde giden öğrencilerin çeşitli yönlerden daha fazla gelişim sağladığı sonucuna varılmıştır. Ana okula giden öğrencilerin grup ve sınıf arkadaşları tarafından daha prestij sahibi olduğu görülmüştür. Cohen in yaptığı araştırmada testlerde başarı yönünden fazla bir fark olmasa da sosyalleşme bakımından çok fark bulunmuştur. Türkiye de yapılan araştırmada da aynı sonuca varılmıştır. Bağımsız etkinlik gösterebilme, sorumluluk, ev işleri boyutunda önemli farklılıklar göstermişlerdir. ( Uyum davranışı ölçeği araştırmalarında) Okulöncesi sosyalleşme ve el becerisini geliştirdiği sonucuna varılmıştır. İnan ın yaptığı araştırma Hazırbulunuşluk. İlkokul birinci sınıf öğretmenleri okulöncesi eğitim alan çocukların hazırbulunuşluk konusunda okulöncesi eğitim almayan çocuklara göre daha iyi oldukları sonucuna varılmıştır. Çocuğun dil gelişimde diğer gelişmelerden ayrı düşünülemez. Çocuğun kendisini ifade edebilmesi için. Kendisi rahat hissetmesi gerekir. Okulöncesi eğitimle çocukların zeka, dil, sosyal ve duygusal, motor yeteneklerinin gelişimi sağlanmalıdır. İki ve altı yaşlar anadili eğitimi için çok elverişlidir. Çünkü beyin gelişiminin %80-85 i altıncı yaşın sonuna kadarki dönemde gerçekleşir. Gönen okulöncesi resimli kitapların çocukların dil gelişimine etkisi araştırmıştır. Deney grubundaki çocukların dil gelişiminin kontrol grubu çocuklarından iyi olduğu gözlemlenmiştir. Bu araştırma okulöncesi dönemde yapılan dil etkinliklerinin çocuğun dil gelişimini etkilediği sonucuna varılmıştır.öztürk ün yaptığı araştırma da okulöncesine giden çocukların kendini ifade etme düzeylerinin ve dil ve anlama becerilerinin daha iyi olduğu sonucuna varılmıştır. Türkiye de 2003 te Peabody Resim-Kelime Testi ile yapılan araştırma da okulöncesi eğitim alan çocukların dil gelişim puanı daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır.ayrıca bu araştırmada üst-ekonomik düzeyi daha iyi olan çocukların dil gelişim puanlarının daha yüksek olduğu sonucu elde edilmiştir. 8

9 Anaokulu eğitimi alan bazı çocukların birinci sınıf grubuna hatta ikinci sınıfa yakın düzeyde hazır oldukları görülmüştür. Gürkan ın 1979 da Ankara da yapmış olduğu araştırmada okulöncesi eğitimin çocukların derslerindeki başarılarını olumlu etkilediği sonucuna ulaşmıştır. Gürsel 1987 ( önemli bir araştırma)şehirde okulöncesi eğitim alan çocukla, almayan çocuk arasında fark fazla açılmazken. Şehrin merkezinden uzak yerlerde okul öncesi eğitim alan ve almayan çocuk arasında fark fazladır. Bu da gösteriyor ki sosyo-ekonomik yönden yetersiz olan yerlerde okulöncesi eğitiminin verilmesinin önemini gösterir. Okulöncesi programı çocuğun ilkokula hazırlanması şeklinde düzenlenmelidir.okulöncesi çocuğun yerine getirmesi gereken bazı ödevleri vardır. Bunlar: *Normal oyun için gerekli fiziksel becerileri öğrenme *Yaşıtlarıyla geçinmeyi öğrenme. *Kendine karşı olumlu tavırlar geliştirme. *Okuma- yazma ve aritmetik temel becerileri kazandırma *Toplumsal kurumlara karşı uygun tavırlar geliştirme *Günlük yaşam için gerekli kavramlar geliştirme. Okulöncesi dönemde bu gelişim ödevlerini yerine getiremeyen çocuk, ilkokula başladığında uyum sorunu yaşar. Kısaca çocuk yaşantısının ilk yıllarında ne kadar çok uyaranla karşılaşırsa, o derece ilköğretime hazırlanmış olur. Anaokulu çocuğu olgunlaştırmaya çalışır. Okulöncesi zihinsel, motor güç, becerilerin gelişmesinin yanında sınıfta toplu yaşama ve çalışma için gerekli sosyal kuralların da kazanılmasını kolaylaştırır. Çocuğun duyma yeteneğini, görme- işitme duyularını geliştirecek etkinliklere de yer vermek önemlidir.1977 de Yörükoğlu köylerde, kent merkezine uzak yerlerde «yaz anaokulları» projesinin yapılmasını öne sürmüştür. İlkokula başlayacak çocuğun üç- dört aylık ana okul eğitimi bile önemlidir. Kaynak: Başal, Handan. «Okul Öncesi Eğitime Giriş» Ekin Yayınevi. Ss: