Aile İşletmeleri. Doç. Dr. Aykut GÖKSEL

Transkript

1 Aile İşletmeleri Doç. Dr. Aykut GÖKSEL

2

3 Kurumsallaşma Nedir? Kurumsallaşmanın Unsurları Nelerdir? Kurumsallaşmaya Zorlayan Kurumsal Çevre Baskıları Kurumsal Çevre Baskısına Karşı Özlenen Stratejiler Kurumsallaşma Yaklaşımları Kurumsallaşma ve Eşbiçimlilik (Isomorphism) Kurumsallaşmanın Öğeleri Kurumsallaşma şekilleri DERS AKIŞI

4 Küreselleşme olgusunun yanı sıra, birbiri ardına yaşanan ekonomik krizler, işletmelerin hayatta kalmaları için kurumsallaşmayı zorunlu kılmaktadır. De Geus a göre «Yaşayan İşletmeler» tanımı içinde yer alan üç unsur; Bir işletmenin öğrenme ve adaptasyon kabiliyeti, çevreye karşı duyarlılığının işaretidir. Tölerans ve bunun sonucu olarak merkezileşmeden kaçınma, Muhafazakâr davranış biçimlerinin işletme vasfı üzerinde önemli bir unsur olması: Kendini etkin bir şekilde geliştirme ve değiştirme kabiliyeti. Yaşayan Örgütler

5 Kurum (institution), çok uzun yıllarda oluşmuş ve ancak çok yavaş değişebilecek bir kültüre sahip, tutucu olmaktan da öte, kendine has ekol oluşturmuş, bir enstitü düzeyinde bir oluşumu, bir teşekkülü ifade eder. Dolayısıyla kurumsal (institutional) bu özelliklere sahip olma durumunu, kurumsallaşma (institutionalization) da bu özelliklere sahip olmaya doğru gitme sürecini anlatır. Kavrama çevresel uyum açısından bakan March a göre kurumsallaşma, Çevresel değişim ile birlikte örgütsel değişim ve bu değişim doğrultusunda standardizasyon sağlanması anlamına gelmektedir. Kurumsallaşma Nedir?

6 Kurumsallaşma İle Profesyonelleşme Arasındaki Fark Kurumsallaşma, işlerin belirli kurallar dâhilinde yürütülmesidir. Profesyonelleşme ise işlerin ehil kişiler eliyle yapılması ile ilgilidir. Kurumsallaşma, kurumun iş akışındaki sistematik ile ilgilidir. Profesyonelleşme bu sistematiği yürütecek insan kaynağı ile ilişkilidir. Kurumsallaşma, kurumdaki süreçlerin tanımlı, sistemli ve belirgin olmasını gerektirir. Profesyonelleşme, söz konusu sistematiği yürütecek nitelikte elemanların istihdam edilmesidir. Kurumsallaşma Nedir?

7 Kurumsallaşmanın Olası Yararları ve Sakıncaları Kurumsallaşmanın olası yararları Kurumsallaşmanın olası sakıncaları Kontrolü sağlamak kolaylaşır. İş bölümü daha sağlıklı işler. Örgüt daha düzenli, sistemli çalışır. İşletmenin büyümesi sağlanır. İşletmenin ve işlerin devamlılığı sağlanır. İşletme sahipleri ve yöneticiler kendi işleri için zaman bulur. Çalışanlar yalnızca kendi işlerine odaklaşır. Kurumsallaşma sürecinin maliyeti yüksektir. Karar alma süreci uzar. Sistemin yavaşlaması söz konusudur. Tekrarlar artar. Koordinasyon eksikliği baş gösterir. İşletme hedeflerine ulaşmak kolaylaşır. Monoton bir iş ortamı ortaya çıkar bu da motivasyonu düşürür. Çalışanlar hantallaşır. Hata yapma oranı düşer. Örgütlenme sürecinde aşırıya kaçılması durumunda ortaya çıkabilecek aşırı bürokratik ortam ve işletme sahibinin/sahiplerinin İşler ehil olanlarca yerine getirilir. geri planda kalmasıyla işletmenin denetimini kaybedebileceği Yetki sorumluluk alanları daha açıktır. korkusu, kurumsallaşmanın işletmelere getirebileceği olası sakıncalar olarak algılanmaktadır. İş planları daha açıktır. Yetki/sorumluluk denkliği sağlanır. Dışa açılmak kolaylaşır. Kararlar daha kolay alınır. Farklı bakış açıları ortaya çıkar. Verimlilik artar. Kurumsallaşma Nedir?

8 İşletmelerde Kurumsallaşma Öncesi ve Sonrası Farklar KURUMSALLAŞMA ÖNCESİ Ben Yönetici Günübirlik Yönetim Yönetim Ben Bilirim Yetkilendirme Kişisel Kültür Personel İşlem Yığınları Kaotik Yapı Pazar Aramak Sorun Çözmek Kriz Yönetimi Saklı Bilgi Kanaate Dayalılık İnformal İletişim Sıradan Olmak İmaj KURUMSALLAŞMA SONRASI Biz Lider- Yönetici Stratejik Yönetim Yönetişim Ortak Akıl Güçlendirme Kurum Kültürü İnsan Kaynakları Süreçler Tanımlanmış Yapı İş Geliştirmek Sorun Önlemek Risk Yönetimi Kurumsal Bellek Kanıta Dayalılık Biçimsel İletişim Markalaşmak İtibar Kurumsallaşma Nedir?

9 Teknik Çevre 1) Kurum ve Bağlı Olduğu Çevre(kurumsal çevre-teknik çevre) Güçlü Kurumsal Çevre Güçlü Zayıf Kamu Hizmetleri,Bankalar, İmalat İşletmeleri. Hastaneler. Zayıf Akıl Hastalıkları Klinikleri, Okullar, Hukuk Büroları, Kiliseler. Lokantalar, Sağlık Kulüpleri, Çocuk Bakım Yerleri. Teknik Çevrenin Etkisinde Bulunan İşletmeler ile Kurumsal Çevrenin Etkisinde Bulunan İşletmeler Arasındaki Farklar Teknik çevrenin etkisinde bulunan işletmeler Kurumsal çevrenin etkisi altında bulunan işletmeler Üretim işlemlerini, çevresel etkilerden koruyarak koordine ve kontrol etmeyi amaçlarlar. Üretim işlemlerini koordine ve kontrol etmeyi hedeflemek yerine bu işlemlerini örgütsel yapılardan ayırmaya ve korumaya çalışırlar. Verimli üretim işlemleri ve etkili koordineli yapılar geliştirdikleri sürece başarılı olurlar. Bulundukları çevredeki normlara, otoriteye uyacak yapısal düzenlemeleri ve üretim proseslerini geliştirdikleri ölçüde gelişirler. Kurumsallaşmanın Unsurları Nelerdir?

10 2-) Formalleşme/ Biçimselleşme Formalleşme işletme yapısının, eylemlerinin, ilişkilerin tanımlanıp kurallarla, prosedürlerle yapılması ve çalışanların görevlerinin, rollerinin, yetkilerin, sorumluluklarının belirlenerek yazılı hale getirilmesidir. Formal Örgüt Yapısının Temeli ve Oluşumu Kurumsallaşmanın Unsurları Nelerdir?

11 3-) Standartlaşma; standartlaştırılacak mal veya hizmet için benimsenecek temel ölçü ve niteliklerin belirlemesiyle; madde, mamul, metot ve hizmetleri saptanan ölçü ve sınırlara uygun olarak bir örnek haline getirme işlemidir. Standartlaştırma için temel ölçü ve kurallar; şekil, görünüş, boyut, hacim, tat, renk, sertlik, direnç, kimyasal bileşim gibi öğelerdir. Kurumsallaşmanın Unsurları Nelerdir?

12 4-) Toplumsallaşma Kurallar, anlaşılması istenen amaçlar için yerinde olan uygun davranışların yazılı şekilde ifade edilmesidir. Normlar ise bir grup insan tarafından paylaşılan davranış biçimleri ya da standartlardır. Toplumsallaşma, bir diğer adı ile sosyalizasyon; toplumun mevcut değer ve normlarının bireylere öğretilmesi sürecidir ve birey bu süreç sayesinde toplum ile bütünleşir, toplumunun bir parçası haline gelir. Kurumsallık yaklaşımının teorik anlamda en önemli katkılarından biri toplumsal meşruiyettir (social legitimacy). Kurumsallaşmanın Unsurları Nelerdir?

13 DiMaggio ve arkadaşları, kurumsal baskıları, zorlayıcı, kural koyucu ve taklitçi olarak üçe ayırmaktadırlar. Bu üç kurumsal baskı çeşitli güç mekanizmalarıyla işletmeleri etkilemektedir. Episodik güç; kişisel çıkar güden kişi ya da gruplar tarafından işlevselleşitirilerek isteğe bağlı eylemlerin harekete geçirilmesidir. Sistemik güç ise işletmelerin rutinleri ile oluşmaktadır. Bu güç belirli grupların avantajları için kişisel isteklere bağlı olmadan işletilmektedir. Güç tarzı, kurumsallaşma sürecinin sürekliliğini ve süresini etkilemektedir. Kurumsallaşma sürecinde gücün hedefinin seçme yeteneğine sahip olma oranı önem taşımaktadır. Şayet seçme hakkı hedefe verilmemekte ise nesnel güç ortaya çıkmaktadır. Eğer hedefin seçme yeteneği kabul edilirse öznel güç ortaya çıkmaktadır. İlkinde gücün zorlama ve baskı kurma rolü işlerken, ikincisinde etkileme ve disipline etme rolü işlemektedir. Kurumsallaşmaya Zorlayan Kurumsal Çevre Baskıları

14 Sistemik Düzensiz Kurumsallaşma Mekanizmaları Hedefin özne olarak görülmesi Hedefin nesne olarak görülmesi Etkileme -Karar verme -Karar vermeme -Manipülasyon Disipline etme -Teftiş -Normalleşme -İnceleme Zorlama -Hapsetme -Mallara el koyma -İşletmelerin kapatılması -Fiziksel şiddet Baskı kurma -Teknoloji -İstatistiksel uygulamalar -Sistemli ayrımcılık Kurumsallaşma Mekanizmaları ve Etkileri Mekanizma Türü Kurumsallaşmanın Hızı Kurumsallaşmanın Sürekliliği Etkileme Yavaş Kısa Disipline etme Yavaş Uzun Zorlama Hızlı Kısa Baskı kurma Hızlı Uzun Kurumsallaşmaya Zorlayan Kurumsal Çevre Baskıları

15 Zorlayıcı Kurumsal Baskılar (Coercive Institutional Pressures); Örgütlerin, işlemlerini belirli bir şekilde yapmaları hususunda kurumsal çevrelerinden gördükleri formal ve informal baskılardır. (Devlet bunlar arasında en güçlü olanıdır) Kural Koyucu Kurumsal Baskılar (Normative Institutional Pressures); Gönüllü olarak bu otoriter birimin kabul edilmesi sağlanır. Örneğin;Amerika da hastanelerin sağlık ile ilgili komisyondan operasyonları için bir kabul belgesi alması gerekmez. Fakat örgütler bu belgeyi yasallık kazanmak için gönüllü olarak kendileri almak isterler. Örgütler bu belgeyi toplum önünde kabul görebilme aracı olarak talep ederler. Taklitçi Kurumsal Baskılar (Mimetic Institutional Pressures); Kurumsal çevreye uyum her zaman baskıdan, otoriteden kaynaklanmaz. Örgütsel teknoloji eski, amaçlar karmaşık ise ve çevre belirsizlik taşıyor ise işletmeler başka işletmeleri kendilerine model olarak alabilirler. Çevrenin belirsizliği taklit in yapılması için itici güçtür Kurumsallaşmaya Zorlayan Kurumsal Çevre Baskıları

16 Oliver; Kurumsal Süreçlere Tepki Stratejileri Razı olmak (Acquiesce), Uzlaşmak (Compromise), Sakınmak (Avoid), Karşı gelmek (Defy), Aktif olarak değiştirme, manipüle etme (Manipulate). Kurumsal Çevre Baskısına Karşı İzlenen Stratejiler

17 Kurumsal Baskılara Karşı İşletmelerin İzlediği Stratejiler Stratejiler Taktikler Örnekler Razı olmak (Acquiesce) Alışkanlık (Habit) Taklit Etmek (İmitate) Uymak (Comply) Kuralları olduğu gibi kabul etme Kurumsal modelleri taklit etme Kurallara ve beklentilere uymak Uzlaşmak (Compromise) Dengelemek (Balance) Yatıştırmak (Pacify) Pazarlık Yapmak (Bargain) Farklı baskı gruplarının isteklerini dengeleme Kurumsal elemanları yatıştırmak ve uzlaştırmak Kurumsal paydaşlarla anlaşmaya varmak Sakınmak (Avoid) Gizlemek (Conceal) Tamponluk Yapmak (Buffer) Kaçmak (Escape) Uyumsuzluğu saklamaya çalışma Baskı unsurları ile bağlantıları koparma Amaçları, aktiviteleri, iş sahasını değiştirme Karşı gelmek (Defy) Bertaraf Etmek (Dismiss) Meydan Okumak (Challenge) Saldırmak (Attack) Belirli normlara ve değerlere önem vermeme Kurallarla ve kurumsal isteklerle çatışma Kurumsal baskı kaynaklarını aktif bir biçimde değiştirmeye çalışma Manipüle etme (Manipulate) Bünyesine katmak (Co-opt) Etkilemek (Influence) Kontrol Etmek (Control) Baskı ve istekler üzerinde güç kullanma Kuralları ve değerleri yeniden şekillendirme Kurumsal elemanları ve süreçleri etkilemeye çalışma Kurumsal Çevre Baskısına Karşı İzlenen Stratejiler

18 Kurumsal Teorinin Temelleri ve Tarihsel Gelişimi Kurumsal Teori, ayırt edici özelliklere sahip biçimsel yapıları, süreçleri, stratejilerin ortaya çıkışını, sosyal etkileşim ve adaptasyon kalıpları sonucu ortaya çıkan beklentileri ve becerileri ele almaktadır. Kurumsal Teori yi diğer teorilerden ayıran temel özellik ise bu etkilerin ortaya çıkması sürecinde işletmenin çevresindeki baskıların etkisine değinmesidir. Kurumsal Teorinin Gelişimine Katkı Sağlayan İsimler Kurumsallaşma Yaklaşımları

19 MERTON; Örgütleri Sosyolojik Açıdan Tahlili: Kurumsal Teorinin Kökeni Robert Merton ve öğrencileri, 1940 lı yılların sonu. Weber (1946) ve Michel (1962) tarafından ortaya konulan, formal örgüt yapısı analiz edilmiştir.sosyal değişim dinamiği üzerinde odaklanılmıştır. İlk sonuç, bir sistemin hayatta kalabilmesi için, sistemin yapısal bileşenleri birbirine entegre edilmiş olmalıdır. Bu ana varsayımdan çıkarılan, bir yapısal bileşenin diğer tüm bileşenlere adapte olabilme gerekliliğidir. İkinci sonuç, sosyal sistem fonksiyonlarında bir denge unsuru olarak görülebilecek yapısal katkılar söz konusudur. Buna rağmen sistemler hayatta kalamayabilecektir. Merton, sonuç olarak; fonksiyonel yardımların, yapısal düzenlemelerde oynayacağı aktif role dikkat çekmiş, bununla beraber gerçekleştirilen yapısal düzenlemelerin, fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan sonuçları olabileceğini vurgulamıştır. Kurumsallaşma Yaklaşımları

20 Selznick in Kurumsal Yaklaşımı Onların araç olmasına rağmen, her birinin kendine özgü bir yaşama sahip olmasıdır Selznick, örgütleri sosyolojik açıdan değerlendirmiş olup, bilhassa, bürokrasi ve kurumlar üzerinde çalışmalarda bulunmuştur. Doğal Sistem Modelini; örgütlerin sadece kendi iç dinamikleri ile değil dışsal etkenlerin de örgüt adaptasyonu üzerindeki etkisi Selznick in modeline göre: Bir amacı başarmak için, gerekli araçların rasyonel olarak sıralandığı rasyonel analiz esas alınır. Bu formal yapı ile örgütsel davranışta olduğu gibi irrasyonel boyutlardaki başarısızlığa asla uğramaz. Bu irrasyonelliğin kaynakları; bireyler ve karmaşık biçimsel olmayan örgüt yapısıdır. Kurumsal yapı; dış çevreden büyük ölçüde etkilenen ve örgüt bireylerinin bağlılıkları ve özellikleriyle şekillenen, uyumlu organizmalardır. Sağlanması zorunlu unsurlar ise çevreyle olan tüm ilişkilerde örgütün güvenliği, yetki ve iletişim hattındaki istikrar, örgüt içindeki biçimsel olmayan ilişkilerin istikrarı, homojenlik olarak belirtilmelidir. Kurumsallaşma Yaklaşımları

21 Meyer ve Rowan: Yapının Sembolik Özellikleri Analizlerinin kilit noktasını formal yapıların sahip olduğu sembolik unsurlar oluşturmuştur. (örgütün misyonu, yapısal düzenlemeleri ve üst düzey üyeler) Kurumsallaşmayı, Sosyal süreçlerin, zorunlulukların sosyal düşünce ve harekette kural haline gelme süreci olarak tanımlamışlardır. Bu kurallar gelenekselleşmiş bir biçimde hiç sorgulanmadan kabul edilir ve formal örgütler ortaya çıkar. Modern toplumda halkın fikrinin, eğitim sistemlerinin, mesleklerin, ideolojilerin, ödüllerin, devlet isteklerinin ve bunun gibi örnekler kurumsal kaynakları ve inanç sistemlerini oluşturur. Üç önemli noktaya dikkat çekmişlerdir; 1. Çalışanların kontrolü ve koordinasyon problemleri ortaya çıkabilir. 2. Örgüt sosyal kabul ile hayatta kalabilir. 3. Günlük faaliyetlerin, örgüt çalışanlarının davranışlarının ve biçimsel yapıların önemsiz olabilir. Kurumsallaşma Yaklaşımları

22 Eski ve Yeni Kurumsal Teorilerin Karşılaştırılması Eski Kurumsal Teori Yeni Kurumsal Teori İlgi merkezlerinin çatışması Merkezi Çevresel Katılığın kaynağı Kazanılmış haklar Yasal zorunluluklar Vurgulanan yapı İnformal yapı Formal yapı Örgütün yeri Yerel topluluk Alan, sektör veya topluluk Kurumsallığın odağı Örgüt Saha veya toplum Örgütsel dinamik Değişim Süreklilik Yararlılık kriteri Beklenmeyen sonuçlar Kalıplaşmış davranışlar Anahtar kavramlar Değerler, normlar, tutumlar Sınıflandırmalar, rutinler, programlar, şemalar Çevre ile etkileşim Çevre veri kabul edilir Çevre koşulları dikkate alınarak örgüt yapısı revize edilir Yapısal unsurların odak noktaları Kurallar, prosedürler, alışkanlıklar İlişkiler, kişiler Mevcut düzenin kavramsal temeli Sorumluluk Alışkanlık, yapılan davranışlardan deneyimler Amaçların odak noktası Örgütsel amaçlar Bireysel-örgüt amaç bütünleşmesi Dikkate alınan zaman dilimi Yaşanılan gün Gelecek Dikkate alınan örgüt yapısı Formal örgüt İnformal örgüt Problem çözüm yöntemleri Geçici Kalıcı Yöntem bilimi Teorik Amprik (deneysel) Kurumsallaşma Yaklaşımları

23 Kurumsallaşma ve Eşbiçimlilik (Isomorphism) Aynı çevre koşullarında, aynı baskı ve fırsatlar arasında var olmaya çalışan örgütlerin belirli bir süre sonunda birbirine benzemesidir. Eşbiçimlilik örgütün tercih ettiği davranış biçimlerine göre çeşitlilik kazanmakta 3 temel sınıfa ayrılmaktadır. Zorlayıcı, Taklitçi ve Normatif eşbiçimlilik. Kurumsallaşma Yaklaşımları

24 1.Zorlayıcı Eşbiçimlilik (Coercive Isomorphism) Sosyal çevre ile kaynak bağlılığı olan örgütün bu kaynaklarlar bağlantısını kesmemek ve varlığını sürdürebilmek için içinde bulunduğu sosyal çevrenin baskı ve kültürel beklentileri sebebiyle faaliyet ve davranışlarında değişiklik göstermesidir. Örneğin; kamu ihalelerinde TSE-ISO 9000 belgesinin alınmasının zorunlu olması, devletin örgütleri çevre kirliliğini azaltmak amacıyla benzer teknolojilere zorlaması veya belirli oranda fiziksel engelli personel istihdam etmeyi zorunlu tutması Kurumsallaşma Yaklaşımları

25 2.Taklitçi Eşbiçimlilik (Mimetic Isomorphism) Örgütsel kararlar ile ilgili bir belirsizlik durumunda ve söz konusu belirsizliğe dayanan riskler örgütün varlığını tehdit etmesi durumunda örgütün, piyasanın lider örgütlerinin gösterdiği davranış biçimlerini taklit etmeleri eğilimidir. 3.Normatif Eşbiçimlilik (Normative Isomorphism) Profesyonelleşmiş yapıların gösterdiği bir eşbiçimlilik örneğidir. Örgütsel faaliyet ve davranışlarında sorunlar olduğunu fark eden örgütlerin akademisyen, danışman vb. kişi veya kuruluşlardan profesyonel yardım alma eğilimidir. Kurumsallaşma Yaklaşımları

26 Di Maggio ve Powell; kurumları eşbiçimliliğe iten nedenleri Meyer ve Fennell i referans göstererek, rekabetçi ve kurumsal baskılar olmak üzere ikiye ayırmışlardır. 1. Rekabetsel Eşbiçimlilik; örgütler üzerindeki iktisadi baskılar ve işletmelerin verimli olma kaygısıyla ekonomik baskılara uymasıdır. Kurumsal Eşbiçimlilik (izomorfizm); Örgüt yapı ve davranışlarının sadece pazar koşullarından değil, kurumsal nitelikteki baskılar, bekleyişler ve inançlar tarafından da etkilenmesi olayıdır. Sosyal bekleyişler, devletin beklentileri ve düzenlemeleri, sektöre ait iş yapma usulleri, örgüt üzerindeki kurumsal baskı örnekleridir. Kurumları Eşbiçimliliğe İten Nedenler

27 Kurumsallaşmanın Öğeleri

28 Basitlik yalın bir örgüt yapısına faaliyetlerin yerine getirilmesinde mümkün olan en kısa iş akışının kullanılması departman ve işletme politikalarının açık ve net olması işlerin icrasını en az hareketle en kısa zamanda gerçekleştirecek çalışma sisteminin kurulması Kurumsallaşmanın Öğeleri

29 Farklılaşma Dinamik, değişken ve belirsiz bir ortamda örgütün farklılaşmış solması kurumsallaşma düzeyinin yüksekliğini arttırırken durgun ve belirli bir ortamda örgüt birimlerinin fazlaca farklılaşması gerekmemektedir Yüksek değişme hızı olan, bilgi alma konusunda belirsizlik bulunan ve geri dönüşüm süresi uzun olan ortamlarda faaliyet gösteren örgütlerin farklılaşma derecesi yüksektir Kurumsallaşmanın Öğeleri

30 Özerklik Kurum ve kurumsallaşma arasındaki farkı ilk defa vurgulayan Selznick e göre kurumsallaşmış örgütler kendilerine özgü özelliklere ve ayırt edici yeterliliklere ya da faaliyetler zincirine sahiplerdir. Kurumsal kimlik (özerklik) bir işletmenin, bir ürün ve/veya hizmetin ismi, logosu, taşıt araçlarının dizaynı, işletme binasının genel görünümü, iç dekorasyonu, satış elamanlarının davranış biçimleri, işletmenin yönetim şekli, kurumda çalışan yönetici profili ve kalitesi, üretim ve hizmet anlayışı vb. unsurları içeren kavramdır.(thy, Mc Donald's) Kurumsallaşmanın Öğeleri

31 Esneklik Bir örgütün çevreye uyum yönünden esnek davranış içerisinde olması kurumsallaşma düzeyinin yüksekliğini, çevreye uyumda katı davranış özelliklerini taşıması ise kurumsallaşma düzeyinin düşüklüğünü göstermektedir. Kurumsallaşmanın Öğeleri

32 Örgütsel Yapı ve Kurumsal Değerler Açısından: Kurallara Bağlılık-Sahip Olunan Geçmişe Tutsaklık Örgüt Yaşı Açısından: Yaşlı Örgüt-Genç Örgütler Kapsanan Faaliyet Alanı Açısından: Örgütün Tamamı-Örgütün Belli Bir Kısmı Kurumsallaşma Şekilleri

33 TEŞEKKÜRLER