Karadeniz Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Yrd.Doç.Dr. Kemal ÜÇÜNCÜ

Transkript

1 Öğrenci Numarası İmzası: Adı ve Soyadı SORU 1. İp diyagramının ve akış diyagramının özelliklerini, uygulanış biçimini örnekleyerek uygun gösterimlerle açıklayınız; her iki diyagram arasındaki farkları belirtiniz. Kullanım yerlerine örnekler veriniz. SORU 2. Metot etüdünde yapılacak işin seçimini seçimde kullanılan kriterleri de dikkate alarak açıklayınız. SORU 3. Üç öğrencisi ödev/proje çalışmalarını kütüphanede ortaklaşa yürütmekte olup, bu faaliyetleri aşağıdaki etkinlik şemasında görüldüğü gibidir. Etkinliğin artırılmasına yönelik irdelemeyi ve buna bağlı önerilerinizi yazınız; bu önerilere uygun gelen yeni etkinlik şemasını çiziniz. Her iki yöntemi etkinlik/verimlilik açısından değerlendiriniz. SORU 4. Toplam 20 saatlik bir gözlem peryodunda önceden seçilmiş hata düzeyi ve güven sınırları içinde standart zamanı hesaplanacak faaliyet için 00 gözlem yapılmış, gözlem sonucunda işçinin %80 çalıştığı, %20 boşta olduğu ve ortalama temposunun % 90 olduğu belirlenmiştir. Gözlem süresi boyunca işçi 25 parça üretmekte ve toleransın da %25 olduğu varsayılmıştır. Bu durumda faaliyetin standart zamanı ne olur? İşçinin saat ücreti 10 TL ise parça başı ücreti belirleyiniz. SORU 5. Mesai saatleri 08:00 16:00 olan bir atölyede bir iş devresine ait ölçümler aşağıdaki tabloda verilmiştir. a) %5 hata payı ve %95 güven düzeyini göz önüne alarak çift numaralı elemanter faaliyetler için, yapılan gözlemlerin yeterli olup olmadığını belirleyiniz. b) Gözlem süresi 16 dakika ise, gözlem saatlerini belirleyiniz (İlk rastgele sayı için 5. Sütun 7. Satır elemanını seçiniz [çözümünüzü uyguladığınız metodu açıklayarak yapınız]). c) İşin standart zamanını belirleyiniz. d) Sizce, açıkça hangi faaliyet için hatalı tempo takdiri önerilmiş olabilir? Açıklayınız. SN Elemanter faaliyetler Okunan zamanlar (sn) ve derece değerleri (%) ÖZ1 D1 ÖZ2 D2 ÖZ3 D3 ÖZ4 D4 ÖZ5 D5 ÖZ6 D6 ÖZ7 D7 1 Makinanın hazırlanması Parça istifine gitme Parçayı arabaya yükleme Parçayı CNC tezgahına taşıma Parçayı arabadan indirme Parçayı CNC makinasına bağlama İşlem verilerini yükleme CNC tezgahını çalıştırma CNC tezgahının parçayı işlemesi Parçayı CNC tezgahından sökme Parçayı arabaya yükleme Parçayı istife taşıma Parçayı istife yerleştirme

2 CEVAP 1. CEVAP ANATARI İp diyagramı, işçilerin, malzemenin ya da donanımın, belli olaylar dizisi boyunca hareket yollarını izlemek ve ölçmek için iplik dolaştırılarak yapılan ölçekli bir plan ya da modeldir. Kayda alınan faktörün (işgücü, malzeme veya araç - gereç), süreç içerisindeki hareket yolları ve yoğunluğu ölçekli bir şema ile gösterilmek istendiğinde kullanılan bir kayıt ortamıdır. İp diyagramı da yukarıdaki şemalar gibi süreç temeline dayalı olarak hazırlanan, sürecin tamamını detaya inmeden gösteren bir niteliğe sahiptir. İş yerinin ölçekli bir krokisi üzerinde işçilerin, malzemenin veya araç gerecin, hangi istasyonlar arasında ve hangi yoğunlukta aktığı, istasyonlardan geçirilen iplerin sayısı ile belirlenmeye çalışılır. Metot etüdünün en basit ve kullanımı en yaygın kayıt tekniklerinden biridir. İp diyagramı ölçekli olarak çizilirler. Buna karşılık, akış diyagramında, uzaklıklar diyagram üzerinde verildiği için tam ölçekle yapılmaları gerekmez. İp diyagramları, akış diyagramları gibi iş akış şemalarına yardımcı olarak kullanılırlar. İp diyagramı ve akış diyagramı birlikte yapılan işi açıkça ortaya koyar. Ancak, yeni bir yöntem geliştirilmeden önce, gereksiz bütün etkinliklerin ortadan kaldırıldığını görmek bakımından, ayrıca iş akış şemasının da eleştirilerek incelenmesi gerekir. İp diyagramı için akış diyagramında kullanılan işyeri planı kullanılabileceği gibi, buna benzer ölçekli bir işyeri planı da hazırlanabilir. Ölçekli işyeri planında makinalar, tezgahlar, depolar uğranılan noktalar ölçeğe göre çizilir ve kapılar, direkler ve bölmeler plan üzerinde gösterilir. Tamamlanan plan, yumuşak bir tahta üzerine konur ve planda gösterilen duraklar toplu iğne ile tespit edilir. Yol üzerindeki dönüş noktalarına da (köşeler) toplu iğne konur. İp diyagramı işçi, malzeme veya makinanın hareket analizinde kullanılır. Akış diyagramı, belirli bir işin yapıldığı yerin ve burada bulunan tezgahların ölçekli bir krokisi üzerinde, işçi ve malzeme hareketlerinin yönlü çizgilerle gösterilmesi ile elde edilir. Diyagram boş halde iken bir başlık ve ölçekli karelere bölünmüş bir gövde kısmından oluşur. Yönlendirilmiş çizgiler işçinin taşıma veya yalnız yürüme sırasında izlediği yollardır. Diyagramın ölçekli çizilmemesi halinde ölçüler diyagram üzerine yazılır. Bir ürün ya da süreç için akış geliştirmekte genellikle akış diyagramları yaygınca kullanılır. Akış diyagramı, makinaların konumlarını ve çalışma yerlerini gösteren tesis ve bölümlerinin ölçekli bir planıdır. Yapılan gözlemlerle ürünlerin ya da parçaların hareket yolları akış diyagramında işaretlenir ve bunların analizi yapılır; gerekliliği, yer değiştirme, etkin alan kullanımı, ortak kullanım gibi. Şekil 1. İp diyagramı Şekil 2. Akış diyagramı

3 CEVAP 2. İşletmelerde verimliliği artırmaya yönelik araştırma geliştirme faaliyetleri, diğer çalışmalar gibi, belirli bir süre alır. Metot etüdü boyunca işletmenin katlanacağı bu süre, ilk bakışta kayıp bir süredir ve işletmeye bir maliyeti vardır. Bu süre kaybı ve katlanılacak maliyet, metot etüdü çalışmasının kapsamı genişledikçe geometrik olarak artar. Zira, etüde konu alınacak faaliyetler genişleyerek arttıkça, analizler değişik nitelikli faaliyetler arasındaki sinerjik etkiler dolayısıyla çok daha karmaşık bir hale gelecektir. Böylece, muhtemelen çalışma amaçlarından sapılarak istenen sonuçlardan uzaklaşılır ve maliyetler de beklenenin üzerinde seyreder. Böyle bir başarısızlığa düşmemek için işletmelerdeki süreçler, işler veya faaliyetler, belirli kriterlere ve faktörlere göre değerlendirilerek önem seviyelerine ayrılmalıdır. İşin seçimi bir anlam ifade etmelidir. Yapılacak çalışmanın sağlayacağı kazanım bütün sistemi kapsamalı, anlamlı bir değer olmalıdır. Bunun için metot etüdü yapılacak işin/ iş istasyonunun seçiminde üç tip kriter dikkate alınır: Ekonomik faktörler; analizin getirisi Teknik faktörler; yapılabilirliği Kişisel faktörler; yeterliliği İşin seçiminde, aşağıdaki sorular yukarıdaki kriterlere göre değerlendirilir. Bu iş için bir metot etüdü yapmaya değer mi? Bu etüde devam etmeye değer mi? Ekonomik faktörleri düşündüğümüzde temel kriter, bu çalışmanın yapılıp yapılmamasının ekonomik olarak değerli olup olmadığıdır. Yapılan çalışmanın sağlayacağı bilginin değeri getireceği maliyetten yüksekse çalışma ekonomik açıdan yapılabilir. Dengesiz iş yükü, kullanılmayan veya boş duran makina ve malzemelerin bulunduğu, darboğazların bulunduğu, fire oranlarının yüksek olduğu ve kalite problemlerin yaşandığı istasyonlar genellikle ekonomik açıdan büyük kayıp arz etmekte ve metot etüdü çalışmasına ihtiyaç duymaktadırlar. Ekonomik açıdan, aşağıdaki hususlar iş seçimi önceliklerini özetler: Darboğazlar. Tekrarlı malzeme aktarımı. Tekrarlı işlemler. Etüt için yeterli teknik bilgiye sahip olunması gerekir. Yetersiz teknik bilgi, mevcut sistemin yeterli düzeyde tanınmamasına yol açacağından, etüt edilecek işin seçimi konusunda sağlıklı karar alınamaz. Kişisel faktörler ya da kişisel tepkiler, işçilerin huzursuz olduğu, kaza oranlarının yüksek olduğu, işçi devir hızının yüksek olduğu süreçlerle diğer kriterler de gözönüne alındıktan sonra metot etüdü yapılması gereken istasyonların belirlenmesinde önem taşır. İşçiler arasında huzursuzluk yaratan bir işin etüdü, ekonomik olsa da yapılamayabilir. CEVAP 3. Öğrencilerin faaliyetleri saat 08:00 de başlayıp :00 de sona ermektedir. Bu süre içerisinde öğrenciler farklı sürelerle boş kalmaktadırlar; ortak çalışma saatini beklemektedirler. Ortak çalışma etkinliklerinin öncelikle yapılabilirliği değerlendirilmelidir. Yani, ortak ödev/proje çalışmalar saat 08:00 de başlatılabilirse öğrencilerin 4 saatlik süreçte sonuna kadar kalmamaları sağlanabilir. Bu nedenle öncelikle ortak çalışma etkinlikler saat 08:00 de başlatılmalıdır. Bunsan sonraki süreçte öğenciler çalışmaları gereken süre kadar çalışarak saat:00 den önce serbest kalabilirler. Bununla birlikte; etkinlik sürelerinin toplamında değişiklik yapılmaz.

4 08:00 08:10 08:20 08: 08:40 08:50 09:00 09:10 09:20 09: 09:40 09:50 10:00 10:10 10:20 10: 10:40 10:50 11:00 11:10 11:20 1. ÖĞRENCİ 2.ÖĞRENCİ 3. ÖRENCİ KÜTÜPHANE ORTAK ÖDEV/PROJE ÇALIŞMASI DERS DERS DERS DOLU Bütün faaliyetler saat 11:20'de biter 1. öğrenci faaliyetleri saat 11:20'de biter 2. öğrenci faaliyetleri saat 11:00'da biter 3. öğrenci faaliyetleri saat 10:50'de biter Kütüphane yeni durumda 1 saat boştur Bütün öğrenciler iş bitiminden sonra serbest kalır 1. öğrenci 40 dak, 2. öğrenci 1 saat, 3. öğrenci 70 dak boş zamanını başka amaçla değerlendirebilir. 1. hal: 4 saat = 240 dak 1. örencinin etkinliği = (240-40)/240 = 0,83 2. örencinin etkinliği = (240-60)/240 = 0,75 3. örencinin etkinliği = (240-70)/240 = 0,71 Kütüphane etkinliği = ( )/240= 0,58 2. hal: 1. örencinin etkinliği = (200-0)/200 = 1,00 2. örencinin etkinliği = (180-0)/180 = 1,00 3. örencinin etkinliği = (170-0)/170 = 1,00 Kütüphane etkinliği = (200-60)/200= 0,70

5 CEVAP 4. SÜ = 10 TL/saat, GZ = 20 saat, a = 0,25, D = %90, p = 0,80 Temel zaman: TZ = p x D x GZ; TZ = 0,80 x 0,90 x 20 saat; TZ = 14,4 saat Toplam standart zaman: TSZ = (1+a)GZ; TSZ = (1+0,25) 14,4; TSZ = 18 saat Parça başı standart zaman: SZ = TSZ/Q; SZ = 18 saat/25 adet; SZ = 0,72 saat/adet Standart üretim: SQ = 1/SZ; SQ = 1/0,72 = 1,389 adet/saat Parça başı ücret; PBÜ: PBÜ = SÜ x SZ; PBÜ = 10 TL/saat x 0,72 saat/adet PBÜ = 7,2 TL/adet CEVAP 5. a) Gözlem sayıları (tek nolu faaliyetleri hesaplayınız) 40 n n' x 2 i x i x i 2 2 a) Gözlem sayısı SN Elemanter faaliyetler Kareler ÖZ1 ÖZ2 ÖZ3 ÖZ4 ÖZ5 ÖZ6 ÖZ7 Txi Txi2 N 1 Makinanın hazırlanması ,9 2 Parça istifine gitme ,5 3 Parçayı arabaya yükleme ,5 4 Parçayı CNC tezgahına taşıma ,2 5 Parçayı arabadan indirme ,9 6 Parçayı CNC makinasına bağlama E+05 1,4 7 İşlem verilerini yükleme ,2 8 CNC tezgahını çalıştırma ,9 9 CNC tezgahının parçayı işlemesi E+05 1,1 10 Parçayı CNC tezgahından sökme E+05 1,9 11 Parçayı arabaya yükleme ,0 Parçayı istife taşıma ,8 Parçayı istife yerleştirme ,7 b) Gözlem saatleri Çalışma saatleri: 08:00 16:00 Çalışma süresi: 8 saat x 60 dak/saat = 480 dak Gözlem süresi : 16 dak Devir sayısı : 480/16 = Rasgele sayılar tablosunda başlama noktası: 5. Sütun/7. Satır İlk sayı: 99 Atlama sayısı yoksa sıralı seçim yapılır. 7 sayı seçilecektir. Kabul edilebilir (x < ) sayılar:, 09,,,,,

6 SIRALI SEÇİM (SORU) ATLAMA SAYISI 2 İSE (GEREKSİZ) Sayılar Sıralı sayılar İşlem Gözlem saati Sayılar Sıralı sayılar İşlem Gözlem saati :00 + x 16 08: x 16 08:00 + x 16 08:00 + x 16 08:00 + x 16 08:00 + x 16 08:00 + x 16 08:32 10:24 11: 11:28 :04 14:56 16: :00 + x 16 08:00 + x 16 08:00 + x 16 08: x 16 08:00 + x 16 08:00 + x 16 08:00 + x 16 08:32 11: 11:28 :24 :04 14:56 16:00 c) Standart zaman SN Elemanter faaliyetler Temel zamanlar TZ1 TZ2 TZ3 TZ4 TZ5 TZ6 TZ7 TZ 1 Makinanın hazırlanması 50 57,75 49, ,0 2 Parça istifine gitme ,9 58,5 59, ,4 60,0 3 Parçayı arabaya yükleme 67,5 71,25 70,2 71,25 71,25 70,2 73,15 70,7 4 Parçayı CNC tezgahına taşıma , ,5 97,85 87,3 97,5 5 Parçayı arabadan indirme 104, , , ,1 6 Parçayı CNC makinasına bağlama 143 6,5 4, ,4 3,3 1,7 7 İşlem verilerini yükleme 70, , ,9 69, ,7 8 CNC tezgahını çalıştırma ,75 24, ,5 9 CNC tezgahının parçayı işlemesi ,5 162, ,2 154,8 10 Parçayı CNC tezgahından sökme ,8 175, ,8 5,8 181,3 11 Parçayı arabaya yükleme 77 81,4 80,85 78, ,2 86,4 80,1 Parçayı istife taşıma ,4 115,5 3,6 1, ,5 Parçayı istife yerleştirme 50,4 55, ,1 70,4 75,9 81,6 65,5 Toplam 1184,6 27,5 29,4 19,6 36,1,5 31,1 17,2 TZ = 17,2 saniye SZ = (1+a) TZ a = 0,10 için; SZ = (1+0,10) 17,2 = 39,0 saniye a = 0,15 için; SZ = (1+0,15) 17,2 = 99,8 saniye a = 0,20 için; SZ = (1+0,20) 17,2 = 1460,7 saniye a = 0,25 için; SZ = (1+0,35) 17,2 = 1521,5 saniye d) Hatalı derecelendirme Derecelendirmede GZ x D = sabit değerler almalıdır. Buna göre aynı faaliyet için derece yüksekse gözlenen zaman düşük olmalı; akisne derece düşükse gözlenen zaman yüksek olmalıdır. Buna en aykırı elemanter faaliyet nolu faaliyettir; derece ile gözlenen zaman değerleri birlikte artmaktadır.