GELİŞİM PSİKOLOJİSİ. kpss SORU. Önce biz sorduk. Güncellenmiş Yeni Baskı. Eğitim Bilimleri. 80 Soruda 64

Transkript

1 Önce biz sorduk kpss Soruda 64 SORU Güncellenmiş Yeni Baskı Eğitim Bilimleri GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Konu Anlatımı Pratik Bilgiler Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları Çıkmış Sorular ve Açıklamaları

2 Komisyon KPSS GELİŞİM PSİKOLOJİSİ ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 21. Baskı: 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 SUNU Değerli Öğretmen Adayları; Bu kitap Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Eğitim Bilimleri Testinde önemli bir yer tutan Gelişim Psikolojisi kapsamındaki yaklaşık 10 soruyu etkili bir şekilde çözebilmeniz amacıyla hazırlanmıştır. Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle meydana getirilmiş olup; Gelişim Psikolojisi, Biyolojik Gelişim, Bilişsel Gelişim, Ahlak Gelişimi, Kişilik Gelişimi bölümlerinden oluşmaktadır. Kitapta; bölümlerin sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde ele alınmasına ve bilgilerin açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine, bilginin resim ve şekillerle somutlaştırılmasına ve tablolarda akılda kalıcı biçimde sunulmasına özen gösterilmiştir. Her ünitenin sonunda; özet, çözümlü test, cevaplı test ve çıkmış sorulara; yer verilmiştir. Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarımıza, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanları ile öğrencilerine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle aracılığıyla paylaşınız. Kitabın çalışmalarınızda yararlı olması dileğiyle, KPSS de ve meslek hayatınızda başarılar. Komisyon

4

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Gelişim Psikolojisi GELİŞİM PSİKOLOJİSİ... 4 TEMEL KAVRAMLAR... 6 Büyüme... 6 Olgunlaşma... 6 Deneyim (Yaşantı)... 6 Öğrenme... 6 Hazırbulunuşluk... 7 Kritik Dönem... 7 Bireysel Farklılık... 9 EN TEMEL KAVRAMLAR... 9 Yaş... 9 Dönem... 9 Evre Bölük GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Kalıtım Genotip Fenotip Mutasyon Çevre Tarihsel Zaman İkiz Araştırmaları GELİŞİMİN İLKELERİ ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Biyolojik Gelişim BİYOLOJİK GELİŞİM DOĞUM ÖNCESİ BEBEKLİK DÖNEMİ 0-2 YAŞ I. ÇOCUKLUK (2-6) II. ÇOCUKLUK (6-12) ERGENLİK (9,12-18) GENÇ YETİŞKİNLİK (18-30) YETİŞKİNLİK (30-60) YAŞLILIK (65-ÜSTÜ) Gelişim Görevleri Biyolojik Gelişim Dönemleri ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Bilişsel Gelişim BİLİŞSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR Biliş Zekâ Yetenek PIAGET DE BİLİŞSEL GELİŞİM Temel Kavramlar BİLİŞSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Olgunlaşma Deneyim (fiziksel deneyim) Sosyal (Kültürel) Aktarım Dengeleme EVRELER Duyu-Devinim Evresi (0-2 Yaş) İşlem Öncesi Evre (2-7 Yaş) Odaklanma Tersine Çevrilemezlik Görünüm Özelden Özele Akıl Yürütme Yanlış Bağdaştırma (Senkretik Düşünme) İsimlendirmede Gerçeklik Animizm Yapaycılık (Artifikalizm) Benmerkezcilik Monolog Tek Yönlü Düşünme (Sıralama / Sınıflandırma) Geçişlilik SOMUT İŞLEMLER EVRESİ (7-11 YAŞ)... 97

6 vi Odaktan Uzaklaşma Tersine Çevirebilirlik Çıkarsanmış Gerçeklik Mekanik Düşünme/Mantıklı Düşünme Tümevarımsal Düşünme Perspektif Alma Kollektif Oyun Çoklu Sınıflama Dönüşümsel Düşünme SOYUT İŞLEMLER EVRESİ - ÖNERMELİ İŞLEMLER (11-18 YAŞ) Soyutlama ERGEN BENMERKEZCİLİĞİ VYGOTSKY: KÜLTÜREL YAKLAŞIM DİL GELİŞİMİ DİLİN NASIL ÖĞRENİLDİĞİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLER Davranışçılık Sosyal Öğrenme Chomsky ve Psikolinguistik Kuram CHOMSKY NİN DİL GELİŞİMİ TABLOSUNA EKLEDİKLERİ ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Ahlâk Gelişimi AHLAK GELİŞİMİ BİREYİN AHLAKI NASIL EDİNDİĞİNİ AÇIKLAYAN YAKLAŞIMLAR Davranışçılık Sosyal Öğrenme Psikanaliz Piaget Piaget ye Göre Ahlaki Gelişim Dönemleri..147 Kohlberg in Ahlak Gelişimi Gelenek Öncesi Düzey Geleneksel Düzey Gelenek Ötesi Düzey ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Kişilik Gelişimi KİŞİLİK GELİŞİMİ Kişiliğin Boyutları FREUD UN KİŞİLİK KURAMI Yapısal Kuram Kişilik Mekanizmalarına Göre Kişilik Tipleri Topografik Kuram Psikodinamik Kuram Psikoseksüel Kuram ERİKSON PSİKOSOSYAL KİŞİLİK KURAMI Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0-2) Özerkliğe Karşı Utanç ve Kuşku (2-4) Girişimciliğe Karşı Suçluluk (4-7) Başarıya Karşı Aşağılık (7-12) Kimliğe Karşı Rol Karmaşası (12-18) Yakınlığa Karşı Uzaklık (18-30) Üretkenliğe Karşı Durgunluk (30-60) Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (60+) MARCIA NIN KİMLİK STATÜLERİ BAĞLANMA KURAMLARI Çocuk Bağlanması Yetişkin Bağlanması DENETİM ODAĞI ÖZET ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER CEVAPLI TEST CEVAPLI TEST ÇIKMIŞ SORULAR ÇIKMIŞ SORULARIN ÇÖZÜMLERİ MERAKLISINA GELİŞİM GİRİŞ MERAKLISINA BİYOLOJİK GELİŞİM İLE İLGİLİ EKSTRA KAVRAM VE KONULAR BİLİŞSEL GELİŞİM İLE İLGİLİ EKSTRA KAVRAM VE KONULAR AHLAK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ EKSTRA KAVRAM VE KONULAR KİŞİLİK GELİŞİMİ İLE İLGİLİ EKSTRA KAVRAM VE KONULAR KİŞİLİK GELİŞİMİ EKSTRA KAVRAMLARLA İLGİLİ ÇÖZÜMLÜ TEST ÇÖZÜMLER EKSTRA KAVRAMLARLA İLGİLİ CEVAPLI TEST KAYNAKÇA...297

7 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ PSİKOLOJİ NEDİR? GELİŞİM PSİKOLOJİSİ NEDİR? GELİŞİM PSİKOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI GELİŞİM PSİKOLOJİSİNDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER GELİŞİM İLKELERİ İyi bir kuram kadar kullanışlı bir şey yoktur. KURT LEWİN

8 KAVRAM HARİTASI Psikoloji Nedir? Gelişim Psikolojisi Temel Kavramlar Olgunlaşma Büyüme Öğrenme Yaşantı Hazır bulunuşluk Kritik dönem Bireysel farklılıklar En Temel Kavramlar Yaş Dönem Evre Bölük Araştırma Yöntemleri Deneysel Bağımlı değişken Bağımsız değişken İstatiksel Deney ve test dışı yöntem Nitel araştırma Vaka analizi Desenler Boylamsal Kesitsel Sırasal Gelişimi Etkileyen Faktörler Kalıtım Genotip Fenotip Çevre Gelişim İlkeleri

9 1. BÖLÜM GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Bölüm Öncesi Bu bölümde gelişim psikolojisinin tanımı, gelişim psikolojisinin alan özellikleri, gelişim psikolojisinin gelişim alanları, gelişim ilkeleri temel kavramları tanıtılacaktır. Gelişim psikolojisinin diğer psikolojinin alt alanlarından farklı olan özellikleri ve etkiyen faktörlerin üzerinde ayrıntılı olarak durulacaktır. Gelişim psikolojisindeki araştırma yöntemleri ve bunların özellikleri ayrıntılı olarak tanıtılacaktır. Ekstra kavram ve konular bölümünde psikolojinin alanları ve sınavda sorular gelmeye başladığı için psikolojide yaklaşımlar üzerinde durulacaktır. YAŞAMDAN Diana ve Roger: Diana 34, Roger 38 yaşında iken evlendiler. İkisi de tam gün çalışmaktaydı. Evli çift Diana nın hamile kalmasını heyecanla karşıladı. İki ay sonra Diana da kanamalar başladı. Gebeliğinin tam ikinci ayında Diana bebeğini kaybetti. Diana bebeğini gebelik süresince neden taşıyamadığını derinlemesine düşünmeye başladı. Federal hükûmet, gebeliğin gerçekleştiği sırada yüksek cıva içeren bir balık türünün düzenli tüketilmesinin düşüklere neden olduğu konusunda uyarılara başlamıştı. Diana, diyetinden bu balığı çıkardıktan altı ay sonra tekrar hamile kaldı. Bu sefer gebeliğinde herhangi bir sorun yaşamadı. Yaşam Boyu Gelişim kitabı Santrock tan alınmıştır.

10 4 GELİŞİM PSİKOLOJİSİ Psikoloji: Bireyin davranışlarının nedenlerini ve nasıl oluştuğunu araştıran bilimdir. Örneğin, bir birey neden yalan söyleme davranışı sergilerken diğeri sergilemiyor? Bazı bireyler trafik kurallarına uyarken bazıları neden uymuyorlar? Bir birey neden hayal kuruyor ya da neden ve nasıl halüsinasyon görüyor? Gelişim psikolojisi: Gelişim psikolojisi, döllenmeden başlayıp ölüme kadar bireyde meydana gelen her türlü değişimi inceleyen psikolojinin alt dallarından biridir. Gelişim psikolojisi, sözü edilen bu değişimleri yaşa bağlı olarak inceler. 5 yaşındaki çocukta ne tür, 10 yaşındaki çocukta ne tür değişim var, 60 yaşında neler değişiyor, neler aynı kalıyor? gibi sorulara cevap verir. Gelişim psikolojisinin en önemli özelliği yaşa bağlı incelemedir. Değişim: Bir durumdan daha farklı duruma geçmektir. Değişim ileriye doğru da geriye doğru da olabilir; bir alanda da birden fazla alanda da, olumlu da olumsuz da olabilir. Bir şehirde bina yapılması, bir yolun eskimesi, ekonominin iyiye ya da kötüye gitmesi bir değişimdir. Bir insanın yaşlanınca boyunun kısalması, saçlarının dökülmesi bir değişimdir. Gelişim: Gelişim ileriye doğru birbiri ile ilişkili olan birden çok alandaki değişimdir. Bu resimde göze çarpan ilk önemli nokta, gelişimin belli bir yönü olduğudur. Herkes yaşlılığa ve ölüme doğru gitmektedir. Bu yön tamamen sabittir. Bu gidişi durdurmak ya da geri almak mümkün değildir. Hiç kimse genç yetişkinlikten daha ileri gitmeyeceğini ya da yetişkinlikten ergenliğe geri döneceğini düşünerek süreci geri alamaz. Bu resimde göze çarpan ikinci önemli özellik, her bir değişimin birbiri ile ilişkili olması ya da birbirine dayalı olmasıdır. I. çocukluk döneminden önce bebeklik dönemi, ergenlik döneminden önce ise II. çocukluk dönemi yaşanmalıdır. Gencin yetişkin olması için öncelikle ergenlik sürecini atlatması gerekir. Yani her bir değişim, birbiri ile ilişkilidir; hiçbiri bir diğerinden kopuk değildir. Resimde göze çarpan üçüncü nokta, bir dönemden diğerine geçince birden çok alanda değişim olmasıdır. Birey, bebeklikten I. çocukluğa geçince yalnız biyolojik olarak değil, hem sosyal, hem duygusal hem Değişim de zihinsel olarak değişmektedir. Gelişim Sonuç olarak gelişim bir süreç, gelişme ise bir sonuçtur (üründür). Gelişim ve değişimin farklarına baktığımızda şunları görürüz: 1. Birden fazla alanda olmalıdır. 2. Her bir değişim birbirine dayalı olmalıdır. 3. Belli bir yönde ve her zaman ileri doğru olmalıdır. Bu üç özellik gelişimi değişimden ayırır. İnsan gelişimine baktığımızda bu üç özelliği de oldukça net olarak görürüz: Değişim gelişimi de kapsar. Gelişim Alanları: Gelişim psikolojisinde biyolojik, bilişsel ve psikososyal olmak üzere üç büyük alanda değişim gerçekleşmektedir. ü Biyolojik gelişim alanı, en temelde yer alan gelişim alanıdır. Bu alan, diğer tüm alanları etkilediği için temel ya da zeminde yer alan gelişim alanı olarak geçer. Biyolojik gelişim sürecinde her dönem içerisinde nelerin gerçekleştiği biyolojik gelişimin temel konularından biridir. Örneğin yaşlılık döneminde neler olduğu, ergenlik ya da bebeklik dönemindeki değişimler, biyolojik gelişimin konusudur.

11 5 ü ü ü Bu alanın ikinci önemli konusu hareket sisteminde meydana gelen değişimlerdir. Örneğin çocuğun emeklemeye, ince motor kaslarını kullanmaya başlaması hareket sisteminde meydana gelen değişimdir, buna devinimsel motor gelişim de denir. Gelişim psikolojisinin temel kavramları ve ilkeleri de birkaç tanesi hariç büyük ölçüde biyolojik gelişim kapsamında ele alınır. İkinci büyük gelişim alanı düşünce sistemindeki değişimleri içeren bilişsel gelişim alanıdır. Bu alanda yaşla beraber biliş ve zekânın nasıl değiştiği incelenir. Biliş, düşünme ile ilgili her şeyi kapsar: Bilginin duyu organları ile alınması, zihinde işlemlerden geçirilmesi, analizi, sentezi, belleğe alınması; daha sonra çıktı olarak üretilmesi, problem çözme ya da yaratıcılık vb. hepsi biliştir. Biliş kısaca düşünme süreci dir. Bu konudaki en kapsamlı araştırmayı Piaget yapmıştır. Piaget nin kuramı ikiye ayrılır, temel kavramlar ve evreler. Bu alanda Piaget kadar önemli ikinci isim Vygotsky dir. Dil gelişimi bu alanın bir diğer konusudur. Ahlak, Piaget ve Kohlberg için düşünme ile ilişkili olduğu için tamamen bilişin bir parçasıdır. Üçüncü büyük gelişim alanı, duygular ve çevre ile kurduğumuz ilişkinin yaşa bağlı olarak nasıl değiştiğinin incelenmesidir. Bu psikososyal gelişim alanıdır. Psikososyal gelişim alanının en önemli konusu kişiliktir. Örneğin Duygular ve çevre ile kurulan ilişki nasıl değişiyor? demek, kişilik demektir. Kişilik üzerine en kapsamlı ilk inceleme Freud a aittir. Freud un kişilik üzerine tam 5 ayrı kuramı vardır: Kişiliğin ögelerini incelediği yapısal kuram, duygu düşünce ve anıların kişiliği nasıl etkilediğini incelediği topografik kuram, kişiliği hareket ettiren güçleri incelediği psikodinamik kuram, zamanla kişiliğin nasıl geliştiğini incelediği psikoseksüel kuram ve hasta kişilerin tanısı ve tedavisine yönelik geliştirdiği psikanaliz kuramı. Bu kuramların hepsi, psikanaliz olarak da adlandırılır. Kişilik üzerine en kapsamlı inceleme Freud a ait olduğu için kişilik üzerine söz söylenecekse ya Freud un yanında ya da karşısında olmak gerekmektedir. Üçüncü bir alternatif yoktur. Freud u takip eden bir diğer bilim adamı Erikson dur. Erikson kişilik gelişimini sekiz evrede inceler. Erikson un kuramından hareketle de Marcia nın Kimlik Statüleri Kuramı ve Bağlanma Kuramları (çocuk bağlanması-yetişkin bağlanması) ortaya çıkmıştır. Bay Kurgu Skinner yeni aletler yapmaktan hoşlanan bir mucitti. İki kızından küçüğü olan Deborah, babasının bebeğin çevresini tümüyle kontrol etmek amacıyla icat ettiği kapalı bir karyolada büyüdü. Karyola sesten yalıtılmıştı ve ısısı kontrol edilmekteydi. Kendisi şimdi Londra da yaşayan evli ve başarılı bir sanatçıdır. Skinner in karyolası hakkında ne düşünüyorsunuz? BİYOLOJİK (Fiziksel) GELİŞİM Biyolojik yapıdaki değişimler birinci gelişim alanıdır. En temel değişim alanı ya da zemindeki alan olarak geçer. BİYOLOJİK GELİŞİM ALANININ KONULARI Dönemlerde meydana gelen biyolojik değişimler GELİŞİM PSİKOLOJİSİ BİLİŞSEL GELİŞİM Düşüncede meydana gelen değişimlerdir. BİLİŞSEL GELİŞİM ALANININ KONULARI PIAGET NİN BİLİŞSEL GELİŞİMİ a) Temel kavramlar b) Evreler PSİKOSOSYAL DEĞİŞİM Bireyin duyguları ve çevre ile kurduğu ilişkide yaşa bağlı olarak meydana gelen değişimlerdir. PSİKOSOSYAL GELİŞİM ALANININ KONULARI FREUD UN KURAMI a) Yapısal Kuram: İd, Ego, Süperego b) Topografik Kuram: Bilinç, Bilinç öncesi, Bilinç dışı c) Gelişim Kuramı: Oral, Anal, Fallik, Latent, Genital evreler d) Psikodinamik (Dürtü) Kuram: Libido, Thanatos, Yaşam içgüdüleri e) Psikanaliz Kuramı: Hasta kişilerin tedavisi için hastayı tanımak amacıyla geliştirilen kuramdır. Psikomotor Gelişimi: Hareket sisteminde meydana gelen değişimler Temel kavramlar Gelişim ilkeleri VYGOTSKY NİN SOSYO- KÜLTÜREL YAKLAŞIMI DİL GELİŞİMİ (Chomsky, Piaget) AHLAK GELİŞİMİ Piaget - Kohlberg Erikson un Psikososyal Kuramı: Marcia nın Kimlik Kuramı Bağlanma Kuramları: Çocuk yetişkin bağlanması İnsancıl Yaklaşım Davranışçılık

12 6 TEMEL KAVRAMLAR BÜYÜME Tamamen biyolojik bir kavramdır. Organizmanın boy, kilo, hacminde sayısal artış olmasıdır. Yani nicel bir değişimdir. Büyüme aşırı olmazsa insan hayatını aşırı etkilemez. Büyümenin insan hayatını en fazla etkilediği dönem ergenliktir. Ergenlikte büyüme çok aşırıdır ve insan yaşamını etkiler. Not Büyüme, pozitif yöndeki artışları ifade eder. - Büyümede sayısal artış yönünde bir ifade vardır. OLGUNLAŞMA Olgunlaşma büyümeden farklı olarak nicel değil nitel değişimdir, yani yeni özellik ve işlevler kazanmaktır. Olgunlaşmanın birden çok tanımı vardır: 1. Bir durumdan çok farklı bir duruma geçmektir. Örneğin bebeklikten çocukluğa ya da çocukluktan ergenliğe geçince insanın tüm hayatı değişir. 2. Organizmada var olan özelliğin ortaya çıkmasıdır. Örneğin doğacak olan canlı insansa döllenme anında konuşma ve iki ayak üzerinde durma özelliğini potansiyel olarak barındırır. 12 aylıkken konuşma, aylıkken iki ayak üzerinde durma özelliği ortaya çıkmaktadır. 3. Organların biyo-fizyolojik yeterlilik kazanması ya da organların kendinden beklenen işlevi yerine getirmesidir. Örneğin gözden beklediğimiz işlev, net görmesidir. Göz merceğini kasıp gevşeten kas olgunlaşır ve kişi net görmeye başlar. Anal kaslardan beklenen işlev tuvaleti kontrol edebilmektir. Anal kasların olgulaşmasıyla çocuk tuvaletini kontrol etmeye başlar. 4. Yapamadığını yapabilir duruma gelmedir. Örneğin kalem kullanamayan bir çocuğun yazabilir duruma gelmesi, yürüyemezken yürüyebilmesi, iğneyi iplikten geçiremezken geçirebilmesidir. Not Olgunlaşmanın gerçekleşmiş olması için öncelikle bireyin belli bir miktar büyümesi gereklidir. Olgunlaşma vücut organlarının kendilerinden beklenen görevleri yapabilecek duruma gelmesi, göreve hazır olmasıdır. Bütün bunlar üzerinde çevrenin etkisi nedir? Çevre olgunlaşmayı ya çok az hızlandırır ya da çok az yavaşlatır. Örneğin çocuğun ince motor kaslarından olan parmak kaslarının olgunlaşması 7 yaş civarıdır. Çocuk ana okuluna gönderilir, burada çocuğa sürekli hamur boyama çalışmaları yaptırılırsa parmaklarının olgunlaşması 6,5 yaşına inebilir. Çocuğun ayağa kalkması aylıkken gerçekleşir. Çevre, bunu çok az hızlandırabiliyor, çok az yavaşlatabiliyor; o yüzden çevre etkisi ihmal edilebilir düzeydedir. Olgunlaşma, öğrenmeden bağımsız olarak gerçekleşir. Ayağa kalkma, emekleme üzerinde hiçbir öğrenme durumu yoktur. Soruda...yapamadığını yapma, yeterlilik vb. ifadeler görülürse olgunlaşmadan söz edilmektedir. Sorudaki -ebilirlik ifadesi önemlidir. DENEYİM (Yaşantı) Nesne ve durumlarla birebir ilişki kurmaktır. Örneğin çocuğun sıcak bir nesneye dokunması, kırmızıyı görmesi, tarçını, zerdaliyi tatması vb. gerekir. Deneyim, bilişsel gelişim açısından kritiktir. Zihin gelişimi bazılarına göre (örneğin Piaget) deneyime bağlıdır. Yazı yazılmalı, çiçek koklanmalıdır ki bunlar hakkında zihinde fikirler ya da düşünceler oluşabilsin. ÖĞRENME Çevre ile etkileşim sonucu bireyde meydana gelen her türlü değişim öğrenmedir. Öğrenme, gelişimde pek çok şeyi etkiler. En çok etkili olduğu gelişim alanı ise psiko-sosyal gelişimdir. Duygularımızı nasıl ifade edeceğimizi insanlar ile nasıl ilişki kuracağımızı etkileyen tek etmen öğrenmedir. Konuşacağımız dili öğreniriz. Öğrenme, biliş üzerinde de etkilidir. Ne düşüneceğimizi, kimya hakkında mı matematik hakkında mı düşüneceğimizi öğreniriz. Öğrenme, bilişin içeriğini belirler. Öğrenme, biyolojik yapıyı da değiştirir. Nasıl yaşayacağımızı öğreniriz. Örneğin spor yapmayı öğreniriz; spor yaparsak yaşamımız bundan etkilenir. Beslenme alışkanlıkları öğrenilir. Et ağırlıklı beslenme ile sebze ağırlıklı beslenmenin biyolojik olarak sonuçları birbirinden farklıdır.