Ocak Haziran Dönemi Sektör Raporu

Transkript

1 2011 Ocak Haziran Dönemi Sektör Raporu 0

2 I YILI OCAK HAZİRAN DÖNEMİ SEKTÖR RAPORU ÖZETİ 2 a) Akaryakıt Pazarındaki Gelişmeler 2 b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarında Vergiler ve İşlem Hacimleri 3 c) Uluslararası Piyasalarda Ham Petrol ve Ürün Fiyatları 3 d) 2011 Yılı Ocak Haziran Dönemi Genel Değerlendirmesi 3 e) Özet Tablo 6 II. AKARYAKIT İSTATİSTİKLERİ 7 a) Motorinler 7 b) Benzinler 8 c) Otomotiv Yakıtları 9 d) Siyah Ürünler 11 e) Akaryakıtlar 12 f) Yağlama Yağları 13 III. DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER 17 a) Otomotiv Yakıtlarında ÖTV Tutarları 17 b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler 18 c) Türkiye ve AB de Otomotiv Yakıtlarına Uygulan Vergiler 18 d) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri 20 IV. PETROL ve AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER 21 V. SEKTÖRDEKİ DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELER 24 a) 10 Numara Yağ ve Kaçak Akaryakıt Sorunu 24 b) Akaryakıt İstasyonlarında Zorunlu Otomasyon Uygulaması 25 c) Europia Future of Fuel Raporunu Yayınladı 26 d) Avrupa Komisyonu Taslak Enerji Direktifini Yayınladı 27 e) Petrol ve LPG Piyasasının Lisanslı Faaliyetlerindeki Gelişmeler 27 f) Motorlu Taşıt Sayıları 27 g) Diğer Endüstriyel ve Ekonomik Veriler 29 VI. PETDER ÇALIŞMALARI 31 PETDER Atık Motor Yağı Toplama Faaliyetleri 31 VII. KAYNAKÇA 33 VIII. İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ 36 1

3 I YILI OCAK HAZİRAN DÖNEMİ SEKTÖR RAPORU ÖZETİ: a) Akaryakıt Pazarındaki Gelişmeler: 2011 yılının ilk altı ayında Benzinler, Motorinler ve LPG Otogaz toplamından oluşan otomotiv yakıtları toplam tüketimi 2010 yılının aynı dönemine göre % 2,2 artarak 8,7 milyon ton olarak gerçekleşmiştir Ocak Haziran döneminde toplam motorin tüketimi (motorin ve kırsal motorin) 2010 Ocak Haziran dönemine göre % 3 artarak 7,75 milyon m³ olarak gerçekleşmiştir. Toplam benzin tüketimi 2011 yılı ilk yarısında önceki yılın ilk yarısına göre % 8,3 oranında azalarak yaklaşık 1,17 milyon m³ olmuştur. Otogaz LPG tüketiminin 2010 yılı ilk yarısına göre yaklaşık % 7,4 oranında artarak 1,23 milyon ton olduğu ve 2011 yılı ilk altı ayında toplam LPG tüketiminin % 2,6 oranında arttığı hesaplanmaktadır yılı ilk yarısında fuel oil ve kalyak türlerinden oluşan siyah ürün tüketimi, geçen yılın aynı dönemine gore % 0, 5 azalarak 520 bin ton olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak Haziran döneminde tüm akaryakıtların toplam tüketimi % 1, 3 artarak yaklaşık 8,0 milyon ton olmuştur yılının ilk beş ayında Türkiye nin toplam yağlama yağları tüketiminin bir önceki yılın aynı dönemine göre yaklaşık % 7 oranında artarak 181 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. 2

4 b) Akaryakıt ve Otomotiv Yakıtlarında Vergiler ve İşlem Hacimleri: 2011 yılı Ocak Haziran döneminde akaryakıt tüketiminden sağlanan dolaylı vergilerin (KDV ve ÖTV) geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık % 7 artarak 17,6 Milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. Bu dönemde LPG tüketiminden elde edilen dolaylı vergiler toplamının ise % 6 oranında artarak 3,4 Milyar TL'ye ulaştığı, böylece akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergi gelirlerinin bir önceki yıla göre % 6,8 artarak 20,9 Milyar TL ye ulaştığı hesaplanmaktadır. c) Uluslararası Piyasalarda Ham Petrol ve Ürün Fiyatları : 2011 yılının ilk yarısında Brent tipi ham petrol varil fiyatı geçen yılın aynı dönemine göre %44,4 oranında artarak ortalama 111,9 $ olmuştur. Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasasında benzin fiyatları geçen yılın aynı dönemine göre %37 oranında artarak ortalama 997 $/ton, motorin fiyatları ise ortalama %47 artarak 959 $/ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönem içinde benzin fiyatları (CIF) maksimum $/ton'u, motorin fiyatları ise en yüksek $/ton düzeyini görmüştür. d) 2011 Yılı Ocak Haziran Dönemi Genel Değerlendirmesi: 2011 yılının ilk altı aylık döneminde Türkiye deki vergisiz akaryakıt pompa fiyatları dünya piyasalarındaki artışın altında gerçekleşmiştir. Türkiye deki pompa fiyatları Akdeniz ülkeleri ortalaması ile uyumlu seyretmektedir : 2010 yılının son döneminde hız kazanan dünya petrol fiyatlarındaki artış, döviz kurlarındaki dalgalanmalar, Türkiye petrol piyasasına da yansımış ve bunun bir sonucu olarak artan pompa fiyatları 2011 yılının ilk altı ayında da tüm dünyada olduğu gibi ülkemiz kamuoyunda önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu süreç içinde Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasalarında benzin fiyatları % 37 artarken, bu durum pompa 3

5 fiyatlarına vergisiz olarak bakıldığında % 27 oranında yansımıştır. Motorin fiyatları ise % 43 oranında artarken pompa fiyatlarına yansıması %35 seviyesinde kalmıştır. Özetle, Türkiye'deki akaryakıt tüketicileri, dünya petrol piyasalarında yaşanan fiyat artışlarından kaynaklanan pompa fiyat artışlarından, vergi etkisi arındırıldığında, diğer ülkelere göre daha az etkilenmişlerdir. Türkiye de İstanbul için dağıtım şirketleri tarafından ilan edilen tavan pompa fiyatlarının, ülkemize özgü yasal ve yapısal farklılıklara rağmen, Roma, Atina, Paris, Madrid gibi Akdeniz ülkelerinin muadil şehirlerindeki vergisiz istasyon pompa fiyatları ortalaması ile uyumlu seyrettiği görülmektedir. 10 Numara yağ ve kaçak/kayıt dışı akaryakıt sorunu devam etmektedir. 10 Numara yağ sorunu, neden olduğu ifade edilen kazalar ile de kamuoyunda gündeme gelmiştir yılı PETDER Sektör Raporunda 10 numara yağ adı altında yapılan faaliyetlerin büyüklüğünün 2010 yılında 1,5 milyon ton düzeyine ulaştığı, neden olduğu vergi kaybının ise 1,5 Milyar TL düzeyinde olduğu belirtilmiştir. Bu önemli büyüklükteki sorun 2011 yılının ilk altı ayında da aynı şekli ile, hatta bir miktar artarak devam etmiştir. Böylece 2008 yılında yağlama yağlarının ÖTV tutarlarında ve tecil terkin uygulamasında yapılan değişiklikler sonucunda 10 numara yağ sorunu büyümeye devam etmiştir yılından beri sektörün ciddi bir sorunu olan 10 Numara yağ, vergisel düzenlemelerin değiştiği tarihten bugüne kadar olan yaklaşık üç yıllık dönemde 3.5 Milyar TL düzeyinde bir vergi kaybı sonucunu doğurmuştur. 10 numara yağ son zamanlarda basına yansıdığı gibi bu tür maddelerin üretildiği çoğu merdivenaltı tesislerde meydana gelen kazalar ile de gündeme gelmiştir. 4

6 Benzin ve motorin satışlarında otomasyon uygulaması 1 Temmuz tarihinden itibaren tüm istasyonlarda zorunlu EPDK'nın almış olduğu Kurul Kararı ile uygulama 1 Temmuz itibarı ile tüm Türkiye'de başlamış bulunmaktadır. Petrol Sanayi Derneği olarak başından beri desteklediğimiz ve etkin bir şekilde uygulanması için çalıştığımız bu uygulama istasyonlarda, tank stok hareketleri ve alım satım miktarlarının anlık izlenmesine olanak sağlamaktadır. Bu yapısı ile zorunlu otomasyon uygulaması, sektörde kayıt dışının azaltılması açısından yeni ve ilave bir adımı daha oluşturmaktadır. Petrol Sanayi Derneği olarak, bu aşamada sadece benzin ve motorin satışlarını kapsayan zorunlu otomasyon uygulamasının LPG otogaz satışlarınıda kapsayacak şekilde düzenleme yapılmasını yararlı bulmakta ve desteklemekteyiz. 5

7 e) Özet Tablo: OCAK - HAZİRAN Yıllık Tüketimler Fark Değişim Kurşunsuz 95 Oktanlı m ,6% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı m ,1% Katkılı Kurşunsuz m ,4% Benzinler Toplamı m ,3% Gazyağı m ,4% Kırsal Motorin m ,5% Motorin ( Düşük Kükürtlü ) m ,2% Motorinler Toplamı m ,0% Beyaz Ürün Toplamı ton ,5% Kurşunsuz 95 ton ,6% Kurşunsuz 97 ve Üzeri Oktanlı ton ,1% Katkılı Kurşunsuz ton ,4% Benzinler Toplamı ton ,3% Gazyağı ton ,4% Kırsal Motorin ton ,5% Motorin ( Düşük Kükürtlü ) ton ,2% Motorinler Toplamı ton ,0% Kalyak ton ,7% Fuel Oil No:6 ton ,3% Siyah Ürün Toplamı ton ,5% Toplam Akaryakıt ton ,3% Dökme* ton ,0% Tüplü* ton ,0% Otogaz* ton ,4% Toplam LPG* ton ,6% Toplam Otomotiv Yakıtları** ton ,2% Brent tipi ham petrol ABD $ /varil 77,5 111,9 34,4 44,4% Akaryakıt Tüketimi İşlem Hacmi *** Milyar TL 27,9 33,1 5,2 19% Akaryakıt ÖTV* Milyar TL 12,1 12,5 0,4 3% Akaryakıt KDV* Milyar TL 4,3 5,1 0,8 17% Akaryakıt Toplam Dolaylı Vergi *** Milyar TL 16,4 17,6 1,2 7% LPG Tüketimi İşlem Hacmi*** Milyar TL 6,7 7,7 1,0 15% LPG Toplam Dolaylı Vergi*** Milyar TL 3,2 3,4 0,2 6% Taşıt Yağları**** ton ,1% Endüstriyel Yağlar**** ton ,7% Deniz Yağları ve Gresler**** ton ,1% Toplam Yağlama Yağları ton ,1% * EPDK LPG Sektör Raporu değerleri kullanılarak hesaplanmıştır. ** Benzin Türleri, Motorin Türleri ve Otogaz Toplamı *** Tüketimlerden ve birim fiyatlardan hesaplanan tahmini değerlerdir **** Yağlama yağları verileri İlk beş aylık verilerdir. Akaryakıt verileri 11 ve Yağlama Yağları verileri 6 dağıtıcıdan gönüllülük esasına göre derlenmiştir. 6

8 II. AKARYAKIT İSTATİSTİKLERİ: a) Motorinler 2011 yılı Ocak Haziran döneminde toplam motorin türleri (motorin ve kırsal motorin) tüketimi, 2010 yılı ilk altı ayına göre % 3,0 artarak yaklaşık 7,75 milyon m³ olmuştur. Milyon M 3 18,0 16,0 14,0 12,0 0,2 0,8 1,6 2,7 3,4 4,0 4,9 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 9,7 10,0 11,2 11,5 12,4 12,3 12,5 13,5 13,2 11,9 11,4 2,2 5,3 7,0 0,0 0,7 Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) Şekil 1: Toplam motorin tüketimi değişimi (Milyon m 3 ) Bu yıl Nisan ayında EPDK Tebliği gereği yüksek kükürtlü kırsal motorinin dolaşımdan tamamen kalkması sonucunda geçen yıl toplam motorin tüketiminin % 71'ini oluşturan yüksek kükürtlü motorin tüketiminin toplam motori tüketimi içindeki payı, Ocak ve Nisan aylarında pompalarda satılan son stokların da tüketilmesi ile birlikte ilk altı ay ortalaması olarak bu yıl % 9'a düşmüştür. 1 Nisan 2011 tarihinden itibaren Türkiye'de pompalardan satılan tüm motorinler düşük kükürtlü (10 ppm) olarak tüketicilere sunulmaya başlanmış ve aynı şekilde benzin ve motorin AB standartları ile uyumlu hale gelmiştir. Böylece yakıt kalitesi ile ilgili AB mevzuat uyum çalışmaları sonucunda, benzin ve motorindeki kükürt oranlarının 10 ppm düzeyine düşürülmesi, benzin ve motorinden kaynaklanan kirletici emisyonlarda çok büyük bir azalma olmuştur. 7

9 Şekil 2: 2010 ve 2011 yılı ilk altı ay ortalaması olarak kırsal motorin ve motorinin toplam motorin tüketimi içindeki payları (%) b) Benzinler 2011 yılı ilk altı ayında toplam benzin tüketimi 2010 ilk altı ayına göre % 6 oranında azalarak yaklaşık 550 bin m³ (428,000 ton) olmuştur. Bu azalmada, daha düşük ÖTV uygulanması nedeniyle fiyat avantajına sahip olan otogazın benzin tüketiminden artan miktarda pay almasının ve dizel otomobil kullanımındaki artışın önemli bir etkisi bulunmaktadır. Milyon M 3 6,0 5,0 4,0 1,7 1,3 0,6 3,0 2,0 1,0 0,0 1,9 1,0 1,6 0,6 0,4 0,2 1,6 1,2 0,1 0,4 0,1 0,1 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,0 2,0 2,3 2,2 2,3 2,4 2,6 2,9 2,7 2,6 2,6 2,5-8,3 % 0,1 1,2 1,1 K. Benzin (RON 95) K. Benzin (RON 97) Katkılı K. Benzin Normal Benzin Şekil 3: Toplam benzin tüketiminin yıllara göre değişimi 8

10 Toplam benzin tüketimi içinde 95 oktan benzin %91,1 oran ile en fazla tüketilen yakıt cinsidir. Eski tip araçlarda kullanılan katkılı kurşunsuz benzin tüketiminin de büyük oranda azaldığı hatta bitme noktasına geldiği görülmektedir. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 0,9% 0,3% 8,7% 8,6% 90,4% 91,1% 2010Q2 2011Q2 K. Benzin (RON 95) K. Benzin (RON 97) Katkılı K. Benzin Şekil 4: Benzin türleri tüketiminin toplam benzin tüketimi içindeki payları c) Otomotiv Yakıtları 2011 yılı ilk yarısında toplam otomotiv yakıtları (benzinler, motorinler ve LPG otogaz) tüketimi önceki yıl aynı dönemine göre % 2,2 oranında artarak yaklaşık 8,7 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Otomotiv yakıtlarının son on yıllık döneme ait gelişimi aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Toplam otomotiv yakıtları tüketiminde 2003 yılında başlayan artış eğiliminin 2007 den sonra durduğu görülmektedir yılı sonrası dönemde Türkiye toplam araç sayısında bir artış olmasına rağmen otomotiv yakıt satışlarında bir artış olmaması, 2009 yılında yaşanan krizin etkisinin yanı sıra, 10 numara yağ ve benzeri hileli ürünlerin otomotiv yakıtı olarak yaygın bir şekilde kullanılması ile açıklanabilmektedir. 9

11 Milyon Ton 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 1,3 1,2 4,0 3,7 0,0 0,0 8,2 8,4 1,1 1,1 3,6 2,9 0,0 0,0 9,5 9,7 1,6 1,8 1,6 2,6 2,9 2,7 0,2 0,7 1,3 10,5 10,4 10,6 2,0 2,1 2,6 2,3 2,3 2,9 11,4 11,1 2,3 2,5 2,3 2,1 3,4 4,2 10,1 9,6 2,2 % 1,1 1,2 1,0 0,9 1,9 5,9 4,5 0,0 0,6 Kırsal Motorin Benzinler Motorin (Düşük Kükürtlü) LPG Otogaz Şekil 5: Otomotiv yakıtları tüketiminin yıllara göre değişimi Otomotiv yakıtları içerisinde motorin (düşük kükürtlü) ve otogaz LPG nin aldığı pay artmaya, benzin türleri ve kırsal motorinin payı ise azalmaya devam etmektedir. Bu durum aşağıdaki grafikte kendini göstermektedir. Şekil 6.a ve Şekil 6.b de verilen grafikler, oto LPG pazarının otomotiv yakıtları içindeki payının benzinin iki katı büyüklüğe ulaştığını ve toplam otomotiv yakıtları pazarının %20'sini oluşturduğunu göstermektedir. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% % 11,8 % 10,6 % 18,8 % 19,7 % 69,4 % 69, Q Q2 Motorinler LPG Otogaz Benzinler Şekil 6.a: Otomotiv yakıtlarının tüketim payları (hacim %) Benzin - LPG geçişine ilişkin önemli bir gösterge ise benzin otogaz LPG toplamının kendi aralarındaki dağılımında görülmektedir yılında LPG otogaz, LPG otogaz ve benzinin 10

12 Milyon Ton oluşturduğu pazarın % 61,4 ünü temsil ederken 2011 yılı ilk yarısında bu oran % 65 e çıkmıştır. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% % 38,6 % 34,9 % 61,4 % 65, Q Q2 LPG Otogaz Benzinler Şekil 6.b: 2010 ve 2011 Ocak Haziran dönemleri benzin ve otogaz LPG tüketim payları (hacimsel%) d) Siyah Ürünler Siyah ürün tüketimi 2011 yılı ilk altı ayında önceki yılın ilk altı ayına göre % 0,5 oranında azalarak yaklaşık 520 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde kalorifer yakıtı tüketimi, % 2,7 azalarak yaklaşık 135 bin ton, fuel oil no: 6 tüketimi ise % 0,3 artarak yaklaşık 385 bin ton olmuştur. Siyah ürünlerde doğalgazın yaygın olarak piyasaya girişi yüzünden uzun zamandır süregelen azalma 2011 yılı ilk yarısında da devam etmiştir. Yıllara göre siyah ürün tüketimleri değişimi aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 1,3 3,8 1,4 2,7 1,0 1,0 0,7 3,9 3,8 3,7 0,6 3,4 0,5 2,4 0,5 2,1 0,4 2,3 0,3 1,6 0,3 0,8-0,5% 0,1 0,1 0,4 0,4 Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Şekil 7: Siyah ürünler tüketiminin yıllara göre değişimi 11

13 Milyon Ton 2010 Ocak Haziran 2011 Ocak Haziran Fuel Oil No:6 73% Kalorifer Yakıtı 27% Kalorifer Yakıtı 26% Fuel Oil No:6 74% Şekil 8: Siyah ürün türlerinin tüketim payları Fuel oil ve kalorifer yakıtı tüketimindeki azalma tamamen doğalgaz tüketiminin yaygınlaşmasından kaynaklanmaktadır. e) Akaryakıtlar Toplam akaryakıt (benzinler, motorinler, gazyağı, kalorifer yakıtı ve fuel oil) tüketimi 2011 yılı ilk altı ayında % 1,3 oranında artarak yaklaşık 8 milyon ton olmuştur. Aşağıdaki grafikten görüldüğü üzere Türkiye nin toplam akaryakıt tüketimi 2007 ve 2008 yıllarında net olarak artmış, 2009 ve 2010 yıllarında ise azalmıştır. Bu gerileme siyah ürün tüketiminin önemli ölçüde azalması, 2009 yılında yaşanan küresel krizin olumsuz etkileri ve 10 numara yağ adı altında yapılan hileli akaryakıt faaliyetlerinin motorin tüketimi üzerindeki etkilerinden kaynaklanmaktadır. 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 1,3 1,4 3,8 2,7 4,0 3,7 1,0 1,0 3,9 3,8 3,6 2,9 0,7 0,6 0,5 3,7 3,4 2,4 2,6 2,9 2,7 0,2 0,7 1,3 0,5 0,4 2,1 2,3 2,6 2,3 2,3 2,9 0,3 1,6 0,3 0,8 2,3 2,1 3,4 4,2 8,0 6,0 4,0 2,0 8,2 8,4 9,5 9,7 10,5 10,4 10,6 11,4 11,1 10,1 9,6 0,4 0,1 0,4 0,1 1,0 0,9 1,9 4,1% 5,9 4,5 0,0 0,6 Kırsal Motorin Motorin (Düşük Kükürtlü) Benzinler Fuel Oil No:6 Kalorifer Yakıtı Şekil 9: Toplam akaryakıt tüketiminin değişimi 12

14 Toplam akaryakıtlar içindeki yakıt türlerinin dağılımı ise aşağıda verilmiş olup, 2010 yılının ilk yarısına göre önemli bir değişim görülmemiştir Ocak Haziran 2011 Ocak Haziran Motorinler 75% Siyah Ürünler 13% Benzinler 12% Motorinler 75% Siyah Ürünler 14% Benzinler 11% Şekil 10: Akaryakıt türlerinin toplam akaryakıt tüketimi içindeki payları (%) f) Yağlama Yağları Yağlama Yağları (mineral ve sentetik) sektöründeki pazar gelişmeleri ALPET, BP, CASTROL, LUKOIL, OPET, POAŞ, SHELL, TOTAL ve MOIL firmalarının gönüllü katılımı ile PETDER koordinasyonunda sağlanan veriler ile izlenmektedir. Bu şirketlerin toplam madeni yağ pazarı içindeki payı EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile yapılan kıyaslamalarla tespit edilmiş ve bu şekilde oluşturulan sistematik ile yapılan hesaplamalara göre 2011 yılının ilk beş ayında toplam yağlama ürünleri ülke tüketimi geçen yılın aynı dönemine göre % 8 oranında artarak 182 bin ton olmuştur. Yağlama yağları pazarındaki bu önemli tüketim artış, araç sayısındaki artışın yanı sıra diğer sınai ve ekonomik göstergeler ile de uyumludur. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu verilerine göre Türkiye de faaliyet gösteren 313 adet madeni yağ üretim tesisi bulunmaktadır. 13

15 Şekil 11: 2011 yılı Ocak-Mayıs dönemi yağlama yağları tüketimi (Bin Ton) 2011 yılının ilk beş aylık döneminde madeni yağ tüketiminin % 52 sini Taşıt Yağları, %38 ini Endüstriyel Yağlar, % 5 ini Deniz Yağları, % 5 ini ise Gresler oluşturmaktadır. Şekil 12: 2011 yılı Ocak-Mayıs dönemi yağlama yağları tüketimi ürün grubu payları (%) Taşıt Yağları Türkiye toplam taşıt yağları tüketiminin 2011 yılının ilk beş aylık döneminde 94 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır yılının ilk beş ayında tüketilen taşıt yağlarının 14 bin tonu dişli ve transmisyon yağları, 80 bin tonu motor yağları iken, 2011 yılının aynı döneminde tüketilen taşıt yağlarının 15 bin tonunu dişli ve transmisyon yağları, 79 bin tonunu ise motor yağları oluşturmuştur. 14

16 Şekil 13: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Mayıs Dönemi taşıt yağları tüketim miktarları Motor Yağları 2011 yılının ilk beş ayında toplam motor yağları tüketiminin geçen yılın aynı dönemine göre % 1 oranında azalarak 79 bin ton olarak gerçekleştiği hesaplanmaktadır. Bu dönemde motor yağlarının toplam yağlama ürünleri içerisindeki payı yaklaşık % 43 olarak gerçekleşmiştir. Motor yağları tüketimine ilişkin karşılaştırmalı grafikler aşağıda verilmekte olup, motor yağı tüketiminin % 20 i binek araçlar, %3 i motosikletler, % 77 i ise ticari araçlar tarafından tüketilmektedir. Şekil 14: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Mayıs dönemi motor yağları tüketim miktarları 15

17 Endüstriyel Yağlar Toplam endüstriyel yağlarının tüketimi 2011 yılının ilk beş aylık döneminde % 21 oranında artarak yaklaşık 69 bin ton olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde endüstriyel yağlar, toplam yağlama ürünleri içerisinde yaklaşık % 38 lik pay teşkil etmiştir. Endüstriyel yağlar tüketiminin ürün cinslerine göre değişimi karşılaştırmalı olarak aşağıda verilmektedir. Şekil 15: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Mayıs dönemi endüstriyel yağlar tüketim miktarları Şekil 16: 2011 yılı Ocak-Mayıs dönemi endüstriyel yağların tüketim payları (%) Özel Ürünler (Antifriz ve Hidrolik Fren Sıvıları) Madeni yağ üretim tesislerinde imalatı yapılan antifriz ve hidrolik fren sıvısı üretimi toplamı bir önceki yılın aynı dönemine oranla % 5 oranında artarak 8,2 bin ton olarak gerçekleşmiştir. 16

18 Şekil 17: 2010 ve 2011 yılları Ocak-Mayıs dönemi antifrizler ve hidrolik fren sıvıları tüketim miktarları III. DOLAYLI VERGİLER VE SEKTÖREL BÜYÜKLÜKLER: a) Otomotiv Yakıtlarında ÖTV Tutarları Bilindiği üzere, dolaylı vergiler akaryakıt sektöründe tüketiciye yansıyan pompa fiyatının en önemli bölümünü oluşturmaktadır. Aşağıdaki grafik 2011 yılı ortalaması olarak, otomotiv yakıtlarında TL bazında dolaylı vergilerin (ÖTV+KDV) toplam tutarını göstermektedir. Bu dönemde benzinde bir litrelik pompa fiyatının 2,52 TL sini (pompa fiyatının %61,8'i) dolaylı vergiler oluşturmuştur. Bu tutar motorinde 1,84 TL/lt (pompa fiyatının %52,3) ve otogazda ise 1,06 TL/lt (pompa fiyatının %46,6'sı) olarak hesaplanmaktadır. 3,00 2,50 2,00 % 61,8 0,624 %52,3 TL/Lt 1,50 1,00 0,50 1,892 0,537 1,305 %46,6 0,348 0,716 kdv ötv 0,00 benzin motorin otolpg Şekil 18: Pompa fiyatı içerisindeki dolaylı vergiler, * 2011 Ocak Haziran dönemi ortalaması 17

19 Milyar TL b) Petrol Sektöründen Sağlanan Dolaylı Vergiler: Son altı yıldır, akaryakıt ve LPG sektörlerinden sağlanan dolaylı vergilerin toplamı, toplam tüketimde özellikle son yıllarda önemli bir artış olmamasına rağmen, her yıl artış göstermiş ve bu sektörlerden sağlanan dolaylı vergiler 2011 yılı ilk altı ayında 21 Milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Aşağıdaki grafikten görüleceği üzere Petrol Sektöründen 2005 yılından bugüne kadar sağlanan altı yıllık toplam dolaylı vergi gelirinin 210 Milyar TL olduğu hesaplanmaktadır. Akaryakıt ve LPG'den Elde Edilen Dolaylı Vergiler (Milyar TL) 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0, Q2 ÖTV KDV Şekil 19: Akaryakıt ve LPG den sağlanan toplam dolaylı vergilerin yıllara göre değişimi c) Türkiye ve AB Ülkelerinde Otomotiv Yakıtlarına Uygulanan Vergiler: Türkiye deki pompa fiyatlarında en önemli bölümü oluşturan vergilerin AB ülkeleri ile karşılaştırması yapıldığında Türkiye nin benzinde en yüksek vergi uygulayan ülke konumunun bu dönemde de devam ettiği, motorinde ise İngiltere den sonra ikinci konumunu sürdürdüğü görülmektedir. Benzindeki bu durum sadece AB ülkeleri ile sınırlı kalmamış, dünyanın en yüksek vergisinin ülkemizde olduğu basına yansıyan veya çeşitli uluslararası kuruluşkların yayınladığı raporlarda görülmektedir. Avrupa Ülkeleri ile 2011 ilk yarısı ortalaması olarak karşılaştırmaları gösterir grafik aşağıda verilmiştir. 18

20 İngiltere Türkiye İsveç İrlanda Yunanistan Almanya Çek Cum. Danimarka İtalya Avusturya Fransa Belçika Macaristan Hollanda EU Slovakya Portekiz Finlandiya Estonya Malta Slovenya Litvanya Polonya Romanya Letonya Bulgaristan Kuzey Kıbrıs İspanya Lüksemburg 0,94 0,84 0,81 0,71 0,70 0,69 0,68 0,67 0,66 0,65 0,65 0,65 0,64 0,64 0,62 0,62 0,62 0,62 0,60 0,58 0,57 0,56 0,55 0,54 0,51 0,51 0,50 0,49 0,43 Türkiye Yunanistan Hollanda İngiltere İsveç Almanya Finlandiya Danimarka Belçika Portekiz Fransa İtalya İrlanda Slovakya EU Çek Cum. Avusturya Macaristan Malta Letonya Slovenya Polonya İspanya Lüksemburg Estonya Litvanya Romanya Bulgaristan Kuzey Kıbrıs 0,99 0,99 0,93 0,93 0,90 0,90 0,89 0,88 0,87 0,86 0,82 0,82 0,80 0,76 0,76 0,75 0,73 0,68 0,66 0,66 0,66 0,64 0,63 0,63 0,61 0,60 0,56 0,51 1,14 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 Şekil 20: Avrupa Birliği ülkeleri ve Türkiye de motorin (sol taraftaki grafik) ve benzindeki (sağ taraftaki grafik) toplam dolaylı vergi miktarları, ( /Lt), Ocak - Haziran 2011 ortalaması Dolaylı vergilerin sektör üzerindeki etkisi oluşan yüksek fiyat nedeni ile tüketimin azalması gibi istenmeyen bir sonucu doğurmasının yanı sıra dağıtıcılar üzerinde oluaşn ve giderek artan finansman yüküdür. Türkiye de dağıtım sektörü yüksek olan dolaylı vergileri (ÖTV ve KDV) peşin ödemekte, bunun geri ödemesini ise pompa satışları üzerinden (kredi kartı, taşıt tanıma, taksitlendirme, vadeli satışlar vb) daha uzun bir süreç içinde tahsil edebilmekte ve bu nedenle verginin finansman maliyetinin yanı sıra finansman riskini de üzerinde taşımaktadırlar. Yüksek vergi ve verginin finansmanı da dağıtım sektörü açısından önemli bir yük teşkil etmekte olup bu durumun da Türkiye Avrupa pompa fiyatlarına ilişkin karşılaştırmalarda, Türkiye deki dağıtım sektörünün Avrupa dan yapısal farklılıklarının getirdiği etkilerle birlikte dikkate alınması gerekmektedir. 19

21 Milyar TL Milyar TL d) Sektörel Büyüklükler / İşlem Hacimleri Akaryakıt sektörünün oluşturduğu toplam parasal büyüklük 2011 ilk yarısında, yükselen petrol fiyatlarının sonucu olarak artmaya devam etmiştir. Aşağıdaki iki grafik akaryakıt ve LPG için hesaplanan sektör büyüklüklerini ayrı ayrı ve karşılaştırmalı olarak göstermektedir. Akaryakıt sektöründeki işlem büyüklüğü 2011 yılı Ocak Haziran döneminde yaklaşık % 19 artmış ve 33,1 Milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde LPG sektör büyüklüğü % 15 artarak 7,7 Milyar TL olmuştur. Böylece Akaryakıt + LPG olarak hesaplanan toplam büyüklük ise % 17,9 artarak 40,8 Milyar TL ye ulaşmıştır. 45,0 40,0 35,0 30,0 0,8 6,7 7,7 1,0 25,0 20,0 15,0 10,0 27,2 32,1 5,0 0,0 2010Q2 2011Q2 Beyaz Ürünler LPG Siyah Ürünler Şekil 21: Akaryakıt türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL) 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 0,1 0,1 1,0 1,0 2,1 2, Q Q2 Otogaz Tüplü Dökme Şekil 22: LPG türlerindeki işlem hacimleri (Milyar TL) 20

22 IV. DÜNYADA VE TÜRKİYE DE PETROL ve AKARYAKIT FİYATLARINA İLİŞKİN GELİŞMELER: Dünya Petrol ve Ürün Fiyatlarındaki Gelişmeler: 2010 yılının özellikle son aylarından itibaren başlayan dünya petrol fiyatlarındaki hareketlilik 2011 yılının ilk altı aylık döneminde artarak devam etmiş ve bu gelişmelerin sonucunda akaryakıt pompa fiyatları kamuoyu gündemindeki yerini ve önemini korumuştur. Brent ham petrolü uluslararası piyasalarda 2011 yılına varil başına 95 $ civarında bir fiyat ile başlamış, 2011 yılı Mart ayı sonunda 120 $ ın üzerine çıkmıştır. Ham petrol fiyatlarındaki bu önemli artış ana ürünler olan benzin ve motorinin Akdeniz piyasalarındaki fiyatının da hızla tırmanmasına neden olmuş ve 2011 yılı Nisan ayı içinde benzin $/ton, motorin ise $/ton olarak bu yılın en üst noktasına ulaşmıştır. Petrol fiyatlarındaki bu önemli artış son dönemde döviz kurlarındaki artış ile bir araya gelerek akaryakıt pompa fiyatlarının tekrar yükselmesinin nedeni olmuştur. Aşağıdaki grafik uluslararası piyasalardaki bu gelişmeleri, 2009 yılı başından 2011 yılı Haziran ayına kadar olan süreci kapsayacak şekilde ve haftalık bazda vermektedir. İlk altı aylık dönemde max $/ton olarak grafikte görülen değer, Nisan ayı içinde $/ton düzeyine tırmanmıştır. Bu süreç içinde dikkati çeken bir başka eğilim ise Akdeniz piyasasındaki benzin ve motorinin arasındaki fiyat farkının iyice kapanmasıdır Oto gaz LPG Benzin Motorin Brent Şekil 23: 2010 Ocak ayından 2011 Haziran sonuna kadar olan dönemdeki Akdeniz piyasalarındaki brent tipi ham petrol, motorin ve benzin fiyatları, $/ton 21

23 Dünya piyasalarındaki petrol fiyatlarının Türkiye de pompa fiyatlarına yansıması: Dünya petrol piyasalarında, özellikle Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde ortaya çıkan siyasi gerilimler nedeni ile artan petrol fiyatları ülkemizde de önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu dönem içinde Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasalarındaki ürün fiyatlarındaki değişimin Türkiye deki pompa fiyatlarına olan yansıması aşağıdaki grafikte gösterilmektedir. Bu grafik, 2011 yılının ilk altı ayında uluslararası piyasalardaki fiyat artışlarının, bir önceki yılın aynı dönemine göre, pompaya sınırlı ve dünya piyasalarının altında bir ölçüde yansıdığını göstermektedir yılının ilk altı ay ortalaması ile 2011 yılının ilk altı ay ortalaması karşılaştırıldığında, Brent petrolünün % 44,4 oranında arttığı, bu değişimin sonucunda Akdeniz piyasalarında benzinin fiyatının ilk altı ay ortalaması olarak % 37,3, motorinin % 42,9 ve LPG nin % 30,5 oranında bir artış gösterdiği hesaplanmaktadır. Bu önemli büyüklükteki artış vergisiz pompa fiyatlarına ise daha aşağı bir düzeyde yansımış bulunmaktadır. Örneğin benzin, Türkiye için referans kabul edilen Akdeniz piyasasında geçen yıl % 37,3 oranında artarken, bu artış (vergisiz) pompa fiyatına % 27,4 oranında yansımıştır. Aşağıdaki grafik, dünya piyasalarındaki artışın Türkiye petrol piyasasına sınırlı bir ölçüde yansıdığını açıkça ortaya koymaktadır. Diğer bir deyiş ile Türk tüketicisi benzin ve motorin fiyatlarında uluslararası piyasalarda yaşanan bu artışlardan, diğer bölge ülkelerindeki tüketicilere göre daha az etkilenmiştir. Bu durum aynı zamanda petrol piyasasındaki oyuncuların dünya fiyatlarındaki artışın bir kısmını kendi masraf ve kar paylarından karşıladıklarını da göstermektedir. 50,0% 45,0% 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 44,4% 37,3% 27,4% 42,9% 35,6% 30,5% 23,2% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% BRENT BENZIN CIF VERGİSİZ BENZİN MOTORİN CIF VERGİSİZ MOTORİN LPG CIF VERGİSİZ OTO LPG Şekil 24: 2010 birinci yarısı ile 2011 birinci yarısı dünya petrol fiyatlarındaki ortalama değişimlerin karşılaştırılması (%) 22

24 Bu önemli bilgilere ilave olarak Türkiye deki vergisiz tavan pompa fiyatlarının Akdeniz ülkelerindeki pompa fiyatları ile karşılaştırmalı gelişimi de aşağıdaki grafikte görülmektedir. Bu grafik benzin ve motorinde İstanbul tavan pompa fiyatları ile dört Akdeniz ülkesi İtalya, Fransa, Yunanistan ve İspanya nın başkentlerindeki tavan pompa fiyatlarının (vergisiz olarak) değişimini göstermektedir. Görüleceği üzere Türkiye vergisiz pompa fiyatları, Türkiye de dağıtım hizmetlerinin bu ülkeler ile farklı yapısal özelliklerinin sonucunda oluşan ilave maliyetlere rağmen, bu ülkeler ile uyumlu ve hatta daha düşük bir seviyede gelişmektedir. 0,90 0,85 0,80 Benzin (S95) Vergisiz Tavan Fiyatlar ( /lt) İspanya (Madrid) Fransa (Paris-Lyon) 0,75 Yunanistan (Atina) 0,70 0,65 0,60 İtalya (Roma ve civarı) AK-4 Ortalama 0,55 Türkiye (İstanbul Avrupa Yakası) AB Raporu Şekil 25: Dört Akdeniz ülkesi (AK-4) ve Türkiye için vergisiz benzin pompa fiyatları ( /Lt) 1,05 1 Motorin Vergisiz Tavan Fiyatlar ( /lt) İspanya (Madrid) 0,95 0,9 0,85 0,8 0,75 Fransa (Paris-Lyon) Yunanistan (Atina) İtalya (Roma ve civarı) 0,7 0,65 AK-4 Ortalama 0,6 Türkiye (İstanbul Avrupa Yakası) AB Raporu Şekil 26: Dört Akdeniz ülkesi (AK-4) ve Türkiye için vergisiz motorin pompa fiyatları ( /Lt) 23

25 V. SEKTÖRDEKİ DİĞER ÖNEMLİ GELİŞMELER: a) 10 Numara yağ ve kaçak akaryakıt sorunu devam ediyor, 10 numara yağ vergi kaybı ile birlikte neden olduğu ifade edilen kazalar ile de gündeme gelmektedir. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu nca 12 Şubat 2011 tarihinde yayınlanan Madeni Yağların Ambalajlanması ve Piyasaya Sunumu na ilişkin Tebliğin önemli bir amacı olan 10 numara yağ adı altında yapılan sahte akaryakıt faaliyetlerinin önlenmesinin amaçlandığı açıklanmıştı. Gelinen aşamada alınmaya çalışılan tüm idari ve yasal tedbirlere rağmen 10 numara yağ sorunun artarak devam ettiği görülmektedir. Aşağıdaki tablo ve grafik yurt içi piyasaya Talep Fazlası olarak ve ağırlıklı olarak ithalat yolu ile giren yağlama yağları miktarını göstermektedir. Baz Yağ (TON/YIL) Ay Kümülatif Gerçekleşen Baz Yağ İthalatı Gerçekleşen Madeni Yağ İthalatı Gerçekleşen Katkı ve Müstahzar İthalatı Rafineri Baz Yağ Satışı Piyasaya ARZ (A) Gerçekleşen Baz Yağ İhracatı Gerçekleşen Madeni Yağ İhracatı Gerçekleşen Katkı ve Müstahzar İhracatı Madeni Yağ Yurt İçi Satışı Toplam TALEP (B) FARK (A-B) Şekil 27: Yağlama yağları tüketim tablosu Şekil 28: Yurt içi piyasaya talep fazlası olarak ithalat yolu ile giren yağlama yağları miktarı 24

26 Bu tablolar, yurt içi piyasaya giren yağlama yağlarındaki ihtiyaç fazlası (yurt içi tüketim + ihracattan arta kalan miktar) yağlama yağlarındaki artışı açıkça ortaya koymaktadır. Yağlama yağları ile motorin ÖTV'si arasındaki farkın ve aynı zamanda sınai üretimi teşvik amaçlı olarak geliştirilen Tecil/Terkin uygulamasının kötüye kullanılmasının sonucunda Türkiye'de 2009 yılında yaklaşık 1.0 milyon ton, 2010 yılında yaklaşık 1,5 milyon ton ve 2011 yılının ilk altı ayında yaklaşık ton düzeyinde bir piyasa faaliyetinin 10 numara yağ adı altında yürütüldüğünü göstermektedir yılında yapılan vergi düzenlemesi sonrası çok ciddi boyutlara ulaşan 10 numara yağ sorunu bu dönem içinde yaklaşık 3.5 milyon ton düzeyinde bir sahte akaryakıt faaliyetine konu olmuştur. Bu büyüklükte bir sahte akaryakıt faaliyetinin son üç yıl içinde Türkiye ekonomisine neden olduğu vergi kaybı 3.5 Milyar TL düzeyine ulaşmıştır. 10 numara yağ sorunu 2011 yılının ilk yarısında, neden olduğu vergi kaybının yanı sıra bu tür sahte akaryakıt veya yasa dışı üretimlerin yapıldığı tesislerde meydana gelen kazalar, çevre ve insan sağlığına aykırı uygulamalar ile basına yansımıştır. Basına yansıyan kaza haberleri, bu tür üretim tesislerindeki olumsuz koşulları açıkça ortaya koymakta ve 10 numara, atık yağ veya benzeri üretimlerin yapıldığı tesislerdeki olumsuz şartları, çevre ve insan sağlığı açısından zarar boyutunu da kamuoyunun dikkatine sunmaktadır. b) Akaryakıt istasyonlarında zorunlu otomasyon uygulaması 1 Temmuz itibarı ile başlamış bulunmaktadır. EPDK'nın 1240 sayılı Kurul Kararı ile akaryakıt istasyonlarındaki tank hareketlerinin anlık olarak dağıtım şirketleri tarafından izlenerek EPDK'ya raporlanmasını zorunlu kılan uygulaması 1 Temmuz itibarı ile tüm Türkiye'de başlamış bulunmaktadır. Petrol Sanayi Derneği olarak başından beri desteklediğimiz ve etkin bir şekilde uygulanması için çalıştığımız bu uygulama istasyonlarda, tank stok hareketleri ve alım satım miktarlarının anlık izlenmesine olanak sağlamaktadır. Bu yapısı ile zorunlu otomasyon uygulaması, sektörde kayıt dışının azaltılması açısından yeni ve ilave bir adımı daha oluşturmaktadır. Diğer taraftan, zorunlu otomasyon, ulusal marker, yazar kasa, özel denetim sistemleri vb gibi oldukça yoğun bir denetim ve yüklü bürokratik işlemler altında çalışan "Kayıtlı Petrol Piyasası" dışında, 10 numara yağ vb gibi faaliyetler açık ve denetim görmeksizin yapılabilmeye devam edebilmektedir. petrol piyasası mevzuatı ile lisanslı oyuncular üzerinde kurulan güçlü ve yoğun denetim sisteminin artık kayıt dışı ya da piyasa dışı alanda da etkin bir şekilde uygulanması gerekmektedir. Otomasyon uygulaması bu aşamada sadece benzin ve motorin satışlarını kapsamaktadır. Petrol Sanayi Derneği olarak zorunlu otomasyon uygulamasının önemli bir otomotiv yakıtı olan Otogaz da da uygulanmasını yararlı bulmakta ve desteklemekteyiz. 25

27 c) Avrupa Petrol Endüstrisi Birliği (EUROPIA) Otomotiv Yakıtlarının geleceği raporunu yayınladı. Avrupa Petrol Endüstrisi Birliği (Europia) bu yıl başında yayınladığı raporda Avrupa Ulaşımı için Petrol sektörünün önemini vurguladı. Rapor, Avrupa ulaşım sektörünün enerji talebinin 2030 yılına kadar önemli bir artış göstermeyeceğini belirtiyor. Avrupa Komisyonunun CO2 salınımlarını azaltmak amacı ile uygulamaya aldığı çok sayıda tedbir ile birlikte 2050 yılına yönelik çalışmaları petrol endüstrisinin yanı sıra çok sayıda enerji sektörünü de yakından ilgilendiriyor. Europia nın hazırladığı rapor AB ulaşım sektörü yakıtlarının geleceğine ilişkin iyileştirme politikalarını ve içten yanmalı motorlu araçların muhtemel gelişim süreçlerini de içermektedir. Rapora göre önümüzdeki yirmi yıllık süreç içinde benzinli araçların enerji verimliliğinin % oranında bir artış kaydetmesi beklenirken, bu rakamın hibrit-elektrikli araçlarda % 50 düzeyine çıkması beklenmektedir. Rapora göre önümüzdeki yıllarda bir tarafta içten yanmalı motorlu araç teknolojilerindeki gelişmeler, diğer taraftan biyo yakıtlar ile ilgili gelişmeler ve elektrikli araçların gelişimi ulaşımdan kaynaklanan CO2 salınımlarının azalmasında önemli bir rol oynayacağı ve petrol sektörünün geleceği ile ilgili önemli konular olarak ortaya çıkmaktadır. Raporun ulaşım amaçlı kullanılan yakıtların neden olduğu emisyonlar ile ilgili bölümlerinde üretim başlangıcından en son tekerlek çevrimine kadar olan tüm süreçler CO2 salınımı açısından incelenerek yapılan üretimden tüketime (well to wheel) analizine göre elektrikli araçların neden olacakları emisyonlar, elektriğin hangi yöntemler kullanılarak üretildiğine bağlı olarak önemli farklılıklar gösterebilmektedir. Europia'nın yayınladığı rapordan alınan aşağıdaki grafik bu durumu göstermektedir. Enerjinin üretildiği kaynağa göre araç egzost emisyonu g C02/km Nükleer enerji İçten yanmalı (45g/kWh) motor (95g/km) Ortalama Avrupa Elektrik Enerjisi Gaz çevrimli Elektrik üretimi (400g/kWh) İçten yanmalı motor (2008 üretimi) Kömür veya Fuel Oil enerji santralı Şekil 29: Elektrikli ve içten yanmalı motorlu araçlarda egzos emisyon karşılaştırması 26

28 Toplam emisyon, enerjinin üretildiği yönteme (nükleer, kömür santralı, fuel oil veya doğal gaz) bağlı olarak değişebilmektedir. İçten yanmalı motorlardan kaynaklanan toplam emisyon, elektrikli otomobillerin neden olduğu emisyonlardan, elektrik enerjisinin üretim yöntemine bağlı olarak çok daha az olabilmektedir. d) Avrupa Komisyonu Taslak Enerji Vergilendirme Direktifini Yayınladı: Avrupa Komisyonu 2003 te yayınlanan enerji ürünlerinin vergilendirilmesine yönelik direktifini revize etmeye hazırlanıyor. Yapılan yeni düzenleme ile enerji ürünlerinin vergilendirilmesinde karbon dioksit salınımı ve enerji yoğunluğunun esas alınması planlanmaktadır. Bu tasarı farklı amaçlarla kullanılan enerji ürünleri arasındaki vergi aralığını kapatmayı ve bir anlamda enerji ürünlerindeki vergi farklılıklarını sadece enerji verimliliği ve çevresel etkilere endekslemeyi amaçlamaktadır. Tasarıya göre, kalorifer yakıtı olarak kullanılan enerji ürünleri ve ulaşım amaçlı kullanılan enerji ürünleri yukarıda belirtilen hususlara göre aynı şekilde vergilendirilecektir. Bu bağlamda, ulaşım amaçlı kullanılan LPG ve CNG ürünleri de ayrı bir muafiyet altına girmeyecek ve belirlenen iki kıstasa (salınım ve enerji verimliliği) göre vergilendirilecek, herhangi bir enerji ürününün kullanım alanına göre farklı vergilendirilmesi mümkün olamayacaktır. e) Petrol ve LPG Piyasasının Lisanslı Faaliyetlerindeki Gelişmeler: 2011 yılı Haziran ayı sonu itibarı ile petrol piyasasında; 4 rafineri, 54 dağıtıcı, 104 depolama tesisi, istasyonlu akaryakıt bayisi EPDK'dan lisanslı olarak faaliyet göstermektedir. Sıvılaştırılmış Petrol Gazları (LPG) piyasasında ise 69 dağıtıcı, 83 depolama tesisi, otogaz istasyonu, EPDK'dan lisanslı olarak faaliyet göstermektedir. Lisanslı otogaz bayiliklerinin yaklaşık % 90'ı akaryakıt istasyonlarında yer almaktadır. f) Motorlu Taşıt Sayıları: TUİK verilerine göre 2011 Ocak-Nisan döneminde 425 bin 239 adet taşıtın trafiğe kaydı yapılırken, 65 bin 817 adet taşıtın ise trafikten kaydı silindi. Böylece trafikteki toplam araç sayısı 359 bin 422 adet oldu Nisan ayı sonu itibari ile trafiğe kayıtlı toplam 15 milyon 455 bin 25 adet taşıtın % 50,2 sini otomobil, % 16,1 ini kamyonet, % 15,6 sını kamyonet, % 9,2 sini traktör, % 4,8 ini kamyon, % 2,5 ini minibüs, % 1,4 ünü otobüs, % 0,2 sini ise özel amaçlı taşıtlar oluşturmaktadır. Kullanılan yakıt cinsine göre otomobil sayısını gösterir TÜİK istastitikleri ise, tüketimde görülen motorin ve oto LPG artışı, benzin azalışını göstermektedir yılı sonu itibarı ile toplam LPG kullanan araç sayısı adet, motorin tüketen adet artarken, benzinli araç sayısının adet azaldığı görülmektedir. 27

29 Bin Adet Türkiye de trafikteki toplam araç sayısının ve otomotiv yakıtları tüketiminin yıllara göre değişimi aşağıdaki grafikte görülmektedir yılları arasında trafikteki araç sayısı düzenli olarak artış göstermesine rağmen özellikle 2009 ve 2010 yıllarında otomotiv yakıtları tüketimi sabit kalmıştır. Gerçek tüketim,i tam olarak yansıtmadığı düşünülen bu durumun 10 Numara yağ başta olmak üzere yasa dışı faaliyetlerden kaynaklandığı değerlendirilmektedir. Şekil 30 a : Trafikteki araç sayısı* ve otomotiv yakıtları tüketimi değişimi (Kaynak: TÜİK, PETDER) * Motosiklet dahil edilmemiş 2011 Nisan verileridir Kullanılan yakıt cinsine göre otomobil sayısı BENZİNLİ DİZEL LPG BİLİNMİYOR Şekil 30 b : Kullanılan yakıt cinsine göre trafikteki araç sayısı (Kaynak: TÜİK) 28

30 aylık % g) Diğer Endüstriyel ve Ekonomik Veriler: - Doğalgaz Doğalgaz ithalatı 2000 yılından 2008 e kadar sürekli artış göstermiş, 2009 yılında yaşanan krizin etkisiyle tüketim ve ithalat azalmıştır yılının ilk altı aylık döneminde 19,44 Milyar m 3 doğalgaz ithalatı gerçekleşmiş görülmektedir. Yıllara göre doğalgaz ithalatının değişimi aşağıdaki grafikte görülmektedir. Şekil 31: yılları arası Türkiye doğalgaz ithalatı (Kaynak: BOTAŞ) - Ekonomik Göstergeler 2009 yılında yaşanan krizin etkisiyle azalan enflasyon göstergeleri, 2010 yılında özellikle üretim girdilerindeki ve döviz kurlarındaki artışlar nedeniyle bir miktar artarak % 8,5 düzeyine çıkmıştır yılının ilk altı ayına ait veriler üretici enflasyon oranlarının bir miktar arttığını, tüketici enflasyon verilerinin ise azalma eğiliminde olduğunu göstermektedir. Yıllara Göre Enflasyon Oranları (%) ,6 8,6 8,2 6,0 9,6 9,3 8,8 6,4 10,4 12,7 6,3 1,4 8,6 8,5 5,8 10,0 TÜFE ÜFE Şekil 32: yılları arasındaki enflasyon değerleri (%) (Kaynak: TÜİK) 29

31 Önemli makroekonomik göstergeler arasında değerlendirilen büyüme oranları, petrol sektörünün de yakından takip ettiği bir veridir. Ekonomik büyüme oranları aynı zamanda sınai büyüme ile ilişkili olması, ulaşım sektörünü içermesi açısından özellikle motorin piyasasına yansıyacak büyüme rakamları açısından önemli bir işaret oluşturmaktadır. Ülkemiz ekonomisi 2011 yılının ilk üç ayında % 11 gibi çok üstün bir büyüme gerçekleştirmiş ve dünyada en hızlı büyüyen ülkeler arasında en üst sıralara yerleşmiştir. Bu olumlu gelişme, raporda da ifade edildiği üzere akaryakıt tüketimine aynı oranda yansımamıştır. Aşağıdaki grafikte Harcamalar yöntemiyle Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Gelişme Hızları (1998 fiyatlarıyla) Yıllık Büyüme Oranları görülmektedir. Şekil 33: ilk üç ay büyüme oranları (%) (Kaynak: TÜİK) Aşağıdaki grafik, ekonomik büyüme ile toplam otomotiv yakıtları tüketimindeki değişimi irdeleyen ve karşılaştıran veriler ile oluşturulmuştur. Genel olarak bakıldığında ekonomik büyüme ile paralel bir gelişmenin otomotiv yakıtları tüketiminde de görüldüğü açıktır. Ancak, Türkiye ekonomisinin 2011 yılının ilk çeyreğinde % 11 oranında büyüme göstermesine rağmen otomotiv yakıtlarının tüketiminin % 4,2 de kalması dikkate değer bir durumdur. Özellikle son iki - üç yıldaki bu uyumsuzluk aşağıdaki grafikte görülmektedir. Tamamen 10 numara sorunu ile ilişkilendirilebilecek olan bu durum raporun ilgili bölümlerinde detaylandırılmıştır. 30

32 Şekil 34: Yıllık otomotiv yakıtı tüketimi ve GSYIH a göre büyüme oranları (%) (Kaynak: TÜİK) VI. PETDER ÇALIŞMALARI: PETDER Atık Motor Yağı Toplama Faaliyetleri: Petrol Sanayi Derneği (PETDER) tarafından Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde 2004 yılından günümüze kesintisiz yürütülen atık motor yağı toplama çalışmaları kapsamında, 2011 yılının ilk altı aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine oranla % 28 lik artışla, 10 bin 910 ton atık motor yağı toplanarak lisanslı işletmelerde hammadde, enerji olarak geri kazanılmış veya bertaraf ettirilmiştir yılının aynı döneminde toplanan atık motor yağı miktarı ise 8 bin 512 ton dur. 31

33 Şekil 35: Ocak-Haziran dönemi kümülatif atık yağ toplama miktarı ve sefer sayısı Çevre ve insan sağlığı açısından önemli faydalar sağlanan proje kapsamında, atık motor yağı bulunan ülke genelindeki tüm işletmelere bedelsiz olarak hizmet götürülmektedir yılının ilk altı ayında proje için 2.1 milyon TL kaynak kullanılmıştır. Şekil 36: 2011 yılı Ocak-Haziran dönemi toplanan atık motor yağlarının kaynağına göre dağılımı 32

34 ATIK YAĞLAR FİDAN OLDU! Petrol Sanayi Derneği; T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ile imzalanan BİR VARİL BİR AĞAÇ projesi ile toplanan her bir varil atık motor yağı için bir fidan dikildi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı ağaçlandırma seferberliği kapsamında, finansmanı PETDER tarafından karşılanan proje ile 2011 yılı içinde, 2010 yılında kamu kuruluşlarından toplanan atık motor yağları için 15 bin fidan dikilmiş, Bakanlık ve PETDER tarafından hazırlanan sertifikalar kurumlara gönderilmiştir. PETDER in toplanan her varil atık motor yağı için Bir Varil Bir Ağaç Projesi, çocuklarımıza ve ülkemize daha iyi ve güzel bir çevre bırakmayı hedefliyor. Atık yağların içeriğinde bulunan ağır metaller, ağır hidrokarbonlar, klorlu ve özellikle kanserojen etkisi olan bileşikler çevre ve insan sağlığını tehdit etmektedir. Kontrolsüz ortamlarda yakılan, 10 numara yağ vb. gibi yakıtlara katılan veya çevreye bırakılan atık motor yağları çevre ve insan sağlığına zarar vermektedir. Atık yağlar suya karıştığında 1 litre atık yağ 800 bin litre suyu kirletmekte, akaryakıta katıldığında ise neden olduğu kirletici emisyonlar sebebiyle insan sağlığına ciddi zarar vermektedir. VII. KAYNAKÇA: Bu raporda kullanılan akaryakıt verileri toplam pazar payı % 95 in üzerinde olduğu hesaplanan 11 akaryakıt dağıtım firmasının gönüllü katılım esasına göre bağımsız araştırma kuruluşuna verdikleri beyanlarından derlenmiştir. Bu gönüllü veri oluşturma sistematiğine katılmayan akaryakıt dağıtım şirketlerine ait bilgiler için EPDK'dan temin edilen önceki dönem bilgileri kullanılarak hesaplama yapılmıştır. Raporda gönüllülük esasına dayalı olarak şirketlerin bağımsız denetim kuruluşu aracılığıyla PETDER e verdiği madeni yağ verileri kullanılmıştır. Bu madeni yağ şirketlerinin Pazar payları toplamının 2010 yılı için Türkiye nin % 65 ini temsil ettiği EPDK, PİGM ve Çevre ve Orman Bakanlığı verileri ile yapılan kıyaslamalarla tespit edilmiştir. Bu madeni yağ şirketlerinin pazar payı toplamları, 2011 yılı için hesaplanırken ürün kırılımları bazında detay çalışma yapılmıştır. Bu nedenle pazar payı toplamları % 45 ile % 72 arasında değişkenlik göstermektedir. Her ne kadar veri sağlayan şirketlerin satış rakamları toplamı bazında madeni yağ sektöründe bir önceki yılın aynı dönemine oranla % 12 oranında artış gösterse de 2011 yılı için yapılan hesaplamadaki pazar payı toplamlarının ürün kırılımları bazında değişkenlik arz etmesi sebebi ülke toplamında bu artışın yansıması % 8 e karşılık gelmektedir. 33

35 LPG sektörüne ait veriler EPDK LPG Sektör Raporundan hesaplanarak elde edilmiştir. Enflasyon, GSMH, TÜFE, kur değerleri, taşıt sayısı ve toplam araç parkı verileri için Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Merkez Bankası tarafından halka açık olarak yayınlanan değerler dikkate alınmıştır. Ham petrol fiyatları ve pompa vergi tutarları için kaynak olarak Argus ve Avrupa Komisyonu değerleri kullanılmıştır. Bu raporda kullanılan Türkiye tavan pompa fiyatları EPDK ve şirket web sitelerinden derlenmiştir. Avrupa ülkelerine ilişkin veriler için ise: Fransa verileri: Fransa Sanayi Ekonomisi ve İstihdam Bakanlığı : İspanya verileri: İspanya Sanayi, Turizm ve Ticaret Bakanlığı İtalya verileri: Yunanistan verileri : Yunanistan Maliye Bakanlığı Avrupa Birliği verileri: Avrupa Komisyonu, EC Oil Bulletin, 34

36 Şekil 37: Ocak Haziran dönemi Akaryakıt ve LPG tüketimleri 35

37 VIII. İLETİŞİM VE ÜYE BİLGİLERİ: Petrol Sanayi Derneği Kaptanpaşa Mahallesi Piyalepaşa Bulvarı Ortadoğu Plaza Kat: 5 D:10 Okmeydanı Şişli-İstanbul Telefon: Faks: Atık Yağ Bildirim Hattı: info@petder.org.tr petder@petder.org.tr Altınbaş Petrol ve Ticaret A.Ş. Belgin Madeni Yağlar San. ve Tic. A.Ş. BP Petrolleri A.Ş. BP Gaz A.Ş. Petline Petrol Ürünleri A.Ş. Petrol Ofisi A.Ş. Shell & Turcas Petrol A.Ş. Shell Gaz Ticaret ve Sanayi A.Ş. DELTA Akaryakıt Tic. A.Ş. Total Oil Türkiye A.Ş. Mobil Oil Türk A.Ş. Turcas Petrol A.Ş. Turkuaz Petrol Ürünleri A.Ş. PETDER YÖNETİM KURULU: Yönetim Kurulu Başkanı Ahmet ERDEM The Shell Co. of Turkey Ltd. Yön. Kur. Başkan Yard. Tamas MAYER OMV Petrol Ofisi A.Ş. Yön. Kur. Muhasip Üye Adnan ÜNAL Petline A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Richard HARDİNG BP Petrolleri A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Olivier CHALVON-DEMERSAY Total Oil Türkiye A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Varol DERELİ Delta Petrol A.Ş. Yönetim Kurulu Üyesi Yılmaz TECMEN Turcas Petrol A.Ş. PETDER ORGANİZASYONU: Genel Sekreter Operasyon Müdürü (Madeni Yağ & LPG) Mali İşler ve Müşteri İlişkileri Sorumlusu Yönetim ve Ofis Asistanı Dr. Erol METİN Aydın ÖZBEY Zeynep ERSEN Ebru AYDIN 36

38 Son altı yılda seksen bin tonun üzerinde atık motor yağını enerji olarak geri kazandırdık. Atık Motor Yağı Bildirim ve Bilgi Hattı: atikyag@petder.org.tr 37