ORHAN GAZİ NİN ABBASİ HALİFESİ AL-MUSTANSİR İ ANAN GÜMÜŞ SİKKELERİ VE BUNLARIN TARİH TAŞIYAN ÜÇ ÖRNEĞİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ORHAN GAZİ NİN ABBASİ HALİFESİ AL-MUSTANSİR İ ANAN GÜMÜŞ SİKKELERİ VE BUNLARIN TARİH TAŞIYAN ÜÇ ÖRNEĞİ"

Aysun Okyay
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 ORHAN GAZİ NİN ABBASİ HALİFESİ AL-MUSTANSİR İ ANAN GÜMÜŞ SİKKELERİ VE BUNLARIN TARİH TAŞIYAN ÜÇ ÖRNEĞİ Dr. Cengiz Babacan Bilindiği gibi Bağdat taki son halife olan al-mustasim den bir önceki ve otuzbeşinci Abbasi halifesi al-mustansir H. (M ) tarihleri arasında halifelik makamında bulunmuştur. Abbasi halifeliği Hülagü tarafından M tarihinde ortadan kaldırılmış; bu sırada en az 250,000 kişi, dönem tarihçilerine göre 800,000 kişi öldürülmüştür.. Osmanlı sikkeleri üzerinde bir Abbasi halifesinin adı, sadece Orhan Gazi tarafından bastırılmış ve bu yazının konusu olan gümüş sikkelerde geçmektedir. Yaklaşık yüz yıl önce yaşamış ve halifelik makamında bulunmuş bir kişinin adının bu sikkelerde yer alabilmesi için akla iki ihtimal gelmektedir: 1- Orhan ın bir sebepten dolayı bu halifeyi anmak istemesi. Nitekim, Philip N. Remler, 14. yüzyıl Anadolu sikkeleri arasındaki benzerlikleri ele alan makalesinde (1), Moğollar tarafından ortadan kaldırılmış bir Abbasi halifesinin anılmasının sebebi olarak bir çeşit bağımsızlık ilanını öne sürmektedir. 2- Bu sikkelerin basımında kullanılan kalıbın bir Selçuklu dirhemi taklit edilerek hazırlanmış olması. Tesbit edebildiğim kadarı ile söz konusu sikkelerin ilk örnekleri 1970 tarihinde Şerafettin Erel tarafından yayınlanmıştır (2). Daha sonra 1973 yılında Yapı ve Kredi Bankası tarafından yayınlanan 5 numaralı kitapçıkta 2. sikke olarak (3) ve 1977 yılında yayınlanan Jem Sultan kataloğunda yine 2. sikke olarak (4) bu tip sikkeler gösterilmiş ve tarif edilmiştir. Şerafettin Erel in söz konusu yayınının 39. sayfasında yer alan 61 numaralı gümüş sikke 1.20 gr ağırlığında ve 20 mm çapında olup ön yüzünde bismillâh el-rahman elr / orhan bin fahr eld / azze allah nasrehu / brusa, arka yüzünde ise el-imam / el-mustansir / billah... okunabilmektedir. Bu sikkenin arka yüzünün çevresindeki yazıları Erel dört halifenin isimleri olarak okumuştur. Erel in bu yayınında gösterilmekte olan iki sikkeden 61 numaralı olanı Orhan bin Fahreddin, 62 numaralı olanı ise Orhan bin Osman ibarelerini taşımaktadır. Erel, İsmail Hakkı Uzunçarşılı ya dayanarak (5) Osman ın lakabının Fahreddin olduğunu belirtmektedir. Yazımızın konusunu teşkil eden husus, Erel in 61 numaralı sikkenin arka yüzünün çevresinde bulunan ibareleri dört halifenin isimleri olarak değerlendirmiş olmasıdır. Bu sikke aşağıda gösterilen sikkelerden 1 numaralı sikke ile aynı özellikleri taşımaktadır. Nitekim, kanımca aynı yanlışlık daha sonra benzer sikkeleri gösteren yayınlarda da yapılmıştır. 1

2 SİKKE NO: 1 Gümüş 16/19 mm 1.20 gr Ön Yüz ابسما الله الرحمنالر اورخان بن فخرالد عزالله نصره bismillâh el-rahman elr orhan bin fahr eld azze allah nasrehu Arka Yüz الامام المستنصر امير بله el-imam el-mustansir billah emir SİKKE NO: 2 Gümüş 17 mm 1.18 gr Ön Yüz ا الله الرحمن اورخان بن عثمان عزالله نصره allâh el-rahman orhan bin osman azze allah nasrehu Arka Yüz الامام المستنصر بله امير el-imam el-mustansir billah emir 2

3 Sikkelerin ön yüzlerinde, birincide altta, ikincide ise üstte olmak üzere saadet düğümleri vardır. Birinci sikkenin üst tarafında ters olarak Brusa görülmekte ve yine bu sikkede Erel in 61 numaralı sikkesinde olduğu gibi Orhan bin Fahreddin yazmaktadır. Her iki sikkenin arka yüzleri çevresindeki detaylar aşağıdadır. SİKKE NO: 1 ARKA YÜZ Üst Sol Alt Sağ SİKKE NO: 2 ARKA YÜZ Üst Sol Alt Sağ Görüldüğü gibi 1 numaralı sikkenin arka yüzünün üst tarafında erba, alt tarafında işriyn, ve sağ tarafında ise sittemae okunabilmektedir. 3

tarihinin mevcut olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda akla gelen tek ihtimal sikkenin bir Selçuklu dirhemi taklit edilerek ve 724 H.

4 2 numaralı sikkenin arka yüzünde ise üstte sene erba, altta işriyn net olarak okunabilmektedir. Bu sikkenin sol tarafı için yürütülebilecek bir tahmin hamsin, sağ tarafı için kalıba ters olarak kazılmış sittemae olabilir. Netice olarak her iki sikkede de 624 H. tarihinin mevcut olduğu anlaşılmaktadır. Bu durumda akla gelen tek ihtimal sikkenin bir Selçuklu dirhemi taklit edilerek ve 724 H. tarihini taşıması niyetiyle darbedilmesi ancak bilinçli veya bilinçsiz olarak bir hata sonucunda sittemae kullanılmış olmasıdır. Nitekim, aşağıda resmi görülen Sultan I. Keykubad ın Sivas ta darbedilmiş 627 tarihli dirhemi bu kanıyı kuvvetlendirmektedir (1). Sikkelerin her iki tarafındaki benzerlikler ileri derecede dikkat çekicidir. Yine bilindiği gibi Sultan Orhan ın tarih taşıyan tek sikkesi Yapı ve Kredi Bankası koleksiyonunda bulunan 727 H. tarihli sikkedir (3). İbrahim Hakkı Uzunçarşılı bu sikke üzerindeki şeklini siyakat yazısındaki 3 olarak değerlendirmiş ve buna dayanarak Orhan Gazi nin 724 tarihinde cülûs ettiğini ve 3 seneden beri hükûmetinin başında bulunduğunu öne sürmüştür (6). Bu varsayımla ilgili olarak yine Orhan ın al- Mustansir li üçüncü bir sikkesini takdim ediyorum. SİKKE NO: 3 Gümüş 17/20 mm 1.18 gr Ön Yüz Arka Yüz 4

5 Yukarıda gösterilen bu üçüncü sikkenin üst ve alt kenarlarında Üst Alt mevcuttur ve görülebildiği gibi alt kenarda net bir şekilde işriyn okunabilmektedir. Sikkenin arka yüzünün sağ ve sol kenarlarında herhangi bir şey görülememiş/okunamamıştır. Takdim ettiğim bu son sikkenin tarih değerlendirmesini bir kenara bırakacak olursak, 624 H tarihini taşıyan ilk iki sikke gerek Sultan Orhan ın 724 H. tarihinde cülûs ettiğini isbat etmesi açısından, gerekse Orhan ın darbettirdiği ilk sikkeler olmaları açısından önem taşımaktadırlar. KAYNAKLAR: (1) Remler, Philip N.: Ottoman, Isfendiyarid, and Eretnid Coinage: A Currency Community in Fourteenth Century Anatolia, American Numismatic Society, Museum Notes 25, New York, (2) Erel, Şerafettin: Nâdir Birkaç Sikke, Sayı: 3, Baha Matbaası, İstanbul, (3) Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Numismatik Yayınları, No. 5: Nadir Osmanlı Madeni Paraları, İstanbul, (4) Jem Sultan: Coins of the Ottoman Empire And The Turkish Republic, A Detailed Catalogue of the Jem Sultan Collection, Volume 1 and 2: Text and Plates, California, (5) Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Osmanlı Tarihi, I. Cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, (6) Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Gazi Orhan Beğin Hükümdar Olduğu Tarih ve İlk Sikkesi, Türk Tarih Kurumu Belleten, Cilt IX, Sayı 34, Nisan 1945, Ankara. 5

6 SILVER COINAGE OF ORHAN GAZI CITING THE ABBASID CALIPH AL-MUSTANSIR AND THREE SAMPLES CARRYING DATES Dr. Cengiz Babacan As we all recall, the Abbasid caliph Al-Mustansir has been in position between the years 624 and 640 AH ( AD). The Abbasid caliphate has been destroyed by the Mongols in the year The only Ottoman coins citing an Abbasid caliph are those of Orhan. There are two possibilities to acknowledge a caliph long since dead: 1- A gesture of loyalty to the caliphate which the Mongols had destroyed which was intended as a sort of declaration of independence (1). 2- An imitation of a Seljuq dirham. These types of coins have first been published by Şerafettin Erel in 1970 (2). Later, Yapı ve Kredi Bankası in 1973 (3) and Jem Sultan in 1977 (4) have published coins of this type. The subject of this article is to discuss the inscriptions around the reverse sides of the three coins presented. Scans of both sides of three coins and their details have been given. We can read the following inscriptions around the reverses of these coins: Up Left Down Right No: 1 erba? ishriyn sittemae No: 2 sene erba hamsin? ishriyn sittemae No: 3 3 (divani) - ishriyn - As a result, we can read the year 624 AH on coins No. 1 and No. 2. The only possibility that we can assume is that both coins were intended to carry the date 724 AH but sittemae was used as a mistake or intentionally. It is obvious that these coins were struck imitating a Seljuq dirham and a good example can be the Sivas 627 dirham of Kayqubad I. I believe that coins No. 1 and 2 are important in both proving that Sultan Orhan has accessed the throne in 724 and these types are the first coins that he has struck. 6

Benzer belgeler

Makbul Re y Tefsirinin Yöneldiği Farklı Alanlar. The Different Fields Twords That The Commentary By Judgement Has Gone

Makbul Re y Tefsirinin Yöneldiği Farklı Alanlar. The Different Fields Twords That The Commentary By Judgement Has Gone Ahmet ALABALIK *1 Özet Bilindiği üzere re y tefsiri makbul ve merdut olmak üzere iki kısma ayrılır. Bu makalede makbul olan re y tefsirlerindeki farklı yönelişleri ele aldık. Nitekim re y tefsiri denildiğinde