AVRUPA BİRLİĞİ KYOTO SONRASI DÖNEM İCİN HAZIRLIKLAR EKONOMİK FORUM

Transkript

1 KYOTO SONRASI DÖNEM İCİN. HAZIRLIKLAR 56

2 Ô İlge KIVILCIM İKV Uzman Yardımcısı İklim değişikliği müzakereleri, sadece BM nezdinde yapılan konferansların oluşturduğu birkaç haftalık gündem haberleriyle hatırlanıyor. Müzakereleri süren ve aslında 2009 yılında Kopenhag taki BM Konferansı nda taslak metninin kabul edilmesi gerekirken sonuca bağlanamayan yeni bir iklim değişikliği anlaşmasının, iklim değişikliğiyle mücadelenin devamı niteliğinde olacağı varsayılıyor. yoto sonrası dönem için hazırlıklar, yeni küresel iklim değişikliği anlaşmasının genel hatlarının hazırlanmasını ve kabul edilmesini içeren takvim üzerinden devam ediyor sonuna kadar anlaşmanın taslak metni için veriler toplanacak ve Mayıs 2015 öncesinde taslak hazır hale getirilecek. Bunun için, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Ban Ki-moon önderliğinde, ülkelerdeki siyasi isteği de canlı tutma adına, dünya liderleri 2014 yılında tekrar bir araya gelecek. Bunun dışında, her yıl düzenli olarak yapılan BM Taraflar Konferansları nın 20 ncisi (The 20th Session of the Conference of the Parties to the UNFCCC-COP 20) 2014 yılının sonunda Peru nun başkenti Lima da gerçekleştirilecek. Konferans öncesi, tarafların taslak metnin oluşturulması için verecekleri görüşler ve ülkelerin kırmızı hatları, müzakerelere şeklini veriyor. Gelişmekte olan ülkeler daha çok doğal afetler sonucu ülkelerindeki kayıp ve zararların karşılanmasında kullanılacak ve düzenli para akışıyla işlevsel hale gelecek finansal destek mekanizmasının oluşturulması yönünde isteklerde bulunuyor. Nitekim daha önce kurulan kayıp ve zarar mekanizmasının içinin doldurulması, bu ülkelerin temel talepleri arasında yer alıyor. Aynı şekilde, uyum çalışmalarıyla bu mekanizmanın aynı olmadığının da altı çiziliyor. Meydana gelmiş bir doğal afete uyumun söz konusu olamayacağı, aksine kayıp ve zararları karşılayan bir programın oluşturulmasının daha öncelikli planlar arasında 57i

3 Müzakerelere devam kararı. Kayıp ve zarar + diğer fon meanizmalarının netleştirilememesi. COP 19 Varşova yer alması gerektiği vurgulanıyor. k ancak farklılaştırılmış sorumluluklar ilkesinin kabul edilmesiyle, müzakerelerde tüm tarafların sorumluluklarının netleştirilmesi üzerinde ortak fikir beyan ediliyor. Gelişmiş ülkeler ise zarar ve kayıpların gelişmekte olan ülkelere yönelik kredi sistemiyle çözülebileceği konusundaki bir uzlaşı ortamına daha sıcak bakıyor. yolun henüz bulunamadığı, mevcut ortamı yumuşatma çabaları aslında 2007 yılında başlıyor de Bali de gerçekleştirilen 13 üncü Taraflar Toplantısı na kadar müzakereler ezber bozan türden ilerleme göstermedi. Özellikle ülkelerin farklı ulusal öncelikleri ve ekonomik yapıları nedeniyle, yükümlülüklerin yerine getirilmediği bir sü58 COP 20 Lima Anlaşma taslağının hazır hale gelmesi yılına ait yol haritasının belirlenmesi. Anlaşma metninin imzalanması. Tarafların öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmesi. COP 21 Paris reç yaşandı. Bu çerçevede, müzakere sürecini daha etkin kılmak ve ülkeler arasındaki farklılığı azaltmak amacıyla iki süreçli müzakere dönemine geçildi. Böylece, müzakerelerin Sözleşme (Bali Yol Haritası) ve Kyoto Protokolü hattından ilerlemesi kararı alındı. Protokol hattındaki çalışma grubunda, 2012 sonrası dönemde EK-I ülkelerinin, EK-B kapsamında nasıl bir yükümlülük altına girecekleri konusu Kopenhag a bırakıldı de Durban daki (COP 17) Konferansı nda henüz hazırlanmamış anlaşma metninin hazırlık aşamasını hızlandırıcı bir Durban Platformu Geçici Çalışma Grubu oluşturuldu. ANLAŞMA TASLAĞI VE MALİ DESTEK Anlaşma taslağı ve mali destek, 2014 yılında yapılacak Lima Konferansı nda karara bağlanması gereken önemli kısımları oluşturuyor. Varşova daki müzakerelerde (COP 19) finansı içeren kayıp ve zarar mekanizması başılığının müzakerelerin en çok dikkat çeken kısmı olduğu belirtiliyor. Bu mekanizma, iklim değişikliğinden kaynaklanan doğal afetler sonucunda gelişmekte olan ülkelerde yaşamsal döngünün ve sosyal hayatın gidişatını etkileyen teknik ve maddi zararların karşılanmasını içeriyor. Ancak Varşova Konferansı nda bu mekanizmayla ilgili net bir karar alınamadı. Bunun haricinde, konferansta Adaptasyon Fonu için belirlenen

4 61 Ülkenin İklim Değişikliği Performansları, 2013 Yılı Endeksleri Sıra 100 milyon doların toplandığı açıklandı daki Cancun Konferansı ndan beri sıkça dile getirilen Yeşil İklim Fonu için gelişmiş ülkelerden her yıl düzenli olarak toplanması planlanan 100 milyar doların henüz toplanamadığı belirtiliyor. Dolayısıyla, müzakerelerde en önemli kısım olan finans mekanizmalarının işlevsel hale getirilmesi ve anlaşma taslağının hazırlanması, 2014 yılı sonunda yapılacak Lima Konferansı na bırakılmış durumda. ANLAŞMA METNİNİN KYOTO DAN FARKI Anlaşma metninin Kyoto dan farkının ne olabileceği konusu, mevcut süreçte protokol ve müzakere süreci üzerinden yorumlanabilir. Öncelikle mevcut süreçte, tüm ülkeleri kapsayan bir içeriğin yokluğundan bahsediliyor. Belirtildiği gibi, hazırlanma sürecinin devam etmesi nedeniyle, taslak metnin önümüzdeki Lima Konferansı sonrasında netleşmesi öngörülüyor. Ancak Kyoto Protokolü ne getirilen eleştiriler düşünüldüğünde, eksikliklerin giderilmesi adına öncelikle anlaşmanın tüm tarafları kapsayan bir Ülke Puan Durum 1 * Çok iyi 2 * Çok iyi 3 * 4 Danimarka İsveç Portekiz İsviçre Almanya İrlanda Çok iyi --24 Hindistan Brezilya ABD Polonya Japonya Rusya Türkiye Kanada S. Arabistan i

5 yapıya sahip olması gerektiği yadsınamaz. Aynı şekilde, küresel salımların başını çeken ülkelerin (ABD, Avustralya, Kanada gibi), Kyoto Protokolü kapsamında açık bir şekilde hedeflerden muaf bir pozisyon 1 sergilemelerinin, yeni anlaşma metni için de geçerli olması düşünülemez. Kyoto Protokolü üzerindeki en belirgin tartışmalardan bir diğeri de, karbon fiyatlandırmasıyla ilgili. Karbon ticareti sisteminden ziyade, karbon fiyatlandırmasına getirilecek yeniliklerin oluşturacağı adil bir sistemin geçerli olması yorumları güncelliğini koruyor.2 ABD ve Çin gibi ülkelerin de dâhil olacağı ve daha yüksek bir fiyatlandırmaya gidilmesi esas iken, yeni anlaşmanın bu tür bir sisteme, yani Kyoto-tipi bir sisteme paralel olması durumunda, emisyonların azaltılmasının uzun vadede söz konusu olamayacağı açık. Özellikle karbon bazlı yakıtların fiyatlandırılmasının şart olduğu belirtiliyor. Söz konusu anlaşmanın ayrıca küresel iklim değişikliğini iki dereceyle sınırlaması, hayati önem taşıyor. BM Çevre Programı nın (UNEP) küresel boyutta emisyon salımlarının seyrine yönelik özel raporunda3, iklim değişikliğinin etkilerinin azaltılması için hâlâ erken seviyede olunduğu açıklanıyor. Rapora göre, 2020 yılında küresel sera gazı 60 salımlarının %18-27 arasında bir oranla sanayi dönemi öncesi seviyenin üzerinde olacağı öngörülüyor. Böyle bir beklenti de, hem iki derece limitinin korunamaması hem de iklim değişikliği maliyetinin daha fazla olacağı sonucunu doğuruyor. AB, MÜZAKERE ORTAMININ BAŞROL OYUNCUSU 1990 lı yılların dünyasıyla bugünün dünyası aynı olmadığı gibi, Kyoto Protokolü nü imzalayan dönemin 15 üyeli AB siyle bugünkü AB arasındaki fark da belirgin. Bu belirginlik, 2020 yılına kadar uzatılan Kyoto Protokolü nün artık 28 üyeli bir AB tarafından takip edileceği gerçeğini yansıtıyor. Aynı şekilde, AB nin Komşuluk Politikası yla pekiştirilmiş çevre ve iklim politikası, hiç şüphesiz başta AB ye aday ülkeler olmak üzere pek çok ülke tarafından benimseniyor. Özellikle AB nin müzakerelerde en aktif rol üstlenen kesimi temsil etmesi, AB nin her müzakere ortamında daha çok takip edilmesine neden oluyor. Ülkelerin ulusal çıkarları henüz zayıflamamışken, AB yi bu bağlamda bekleyen sorunlar da devam edecek. Ancak AB nin 2013 sonrasında uluslararası platformdaki lider konumunu, Kopenhag tan alınan dersler neticesinde özellikle Cancun ve Durban da sergilediği daha gerçekçi yaklaşımlarla sürdürdüğünü ve uluslararası alanda faaliyet gösteren kurumlarla kurduğu işbirliği sayesinde güçlendirdiğini de unutmamak gerekiyor. İklim değişikliğiyle mücadelede sera gazı salımlarının azaltılması, AB nin gündeminde geniş yer tutuyor. TÜRKİYE KALKINIRKEN ÇEVREYİ KORUMA BM İklim Dğişikliği Çerçeve Söleşmesi (BMİDÇS) ve Kyoto Protokolü ne bağlılık, Türkiye için uzun bir yolun başlangıcı nite-

6 2009 YILINDAN İTİBAREN İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KONUSUNDA AB YE GETİRİLEN ELEŞTİRİLERİN, YAPISAL PROSEDÜRLER NEDENİYLE VE ULUSLARARASI ORTAMDA OLUŞAN BASKIDAN ÖTÜRÜ ÖNEMLİ ÖLÇÜDE ARTTIĞI GÖZLEMLENİYOR. liği taşıyor. Her ne kadar Kyoto Protokolü ne getirilen eleştiriler gündemde olsa da, Türkiye nin önceliği ulusal belgeler içinde yer alan sorumluluklarını ve gelecek planlarını temiz enerji üretimi teknolojilerine yapacağı yatırımlardan sağlaması gerekiyor. Sera gazı salımlarının azaltılması için verilecek uzun vadeli hedef, Türkiye nin iklim değişikliği krizinde uluslararası müzakerelerde ve anlaşma metninin hazırlanmasında aktif konuma geçmesini de hızlandıracak bir etken oluyor. Ekonomik kalkınma, gelişmekte olan ülkeler için doğal bir süreç. Nitekim, ekonomik kalkınma Türkiye için de, başta kalkınma planları olmak üzere ulusal belgelerde belirtildiği gibi öncelik olmaya devam ediyor. PARİS E İKİ KALA Paris e iki kala, Kyoto sonrası yeni bir anlaşma metnine tarafların hazır olması, bugünden atılacak adımlara bağlı yılında imzalanması öngörülen anlaşma öncesinde, özellikle Doha da karara bağlanan Kyoto Protokolü nün 2020 yılına kadar uzatılması, beraberinde önümüzdeki altı yılda ne gibi gelişmelere tanıklık edileceği konusunu öne çıkarıyor. Uluslararası toplantıların sonuçlarının anlaşmanın hazırlık sürecini ciddi yönde etkilediği açık. Nitekim en son yapılan Varşova daki Taraflar Konferansı kararlarında, Paris Anlaşması nın iklim değişikliğini iki dereceyle sınırlayan herhangi bir somut adım içermesi şimdilik pek mümkün görünmüyor. Özellikle ABD, Kanada, Japonya ve Avustralya gibi küresel boyutta ilk sıralarda yer alan emisyon üreticilerinin müzakere sürecindeki etkisiz tutumları ve gelişmekte olan ülkelerin iklim değişikliğiyle mücadelede sahip olması gereken finansman destek mekanizmalarının temini, en önemli sorunlar olarak duruyor. Ülkelerin kırmızı hatlarla çizdikleri öncelikleri, müzakerelere damgasını vururken, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler üzerindeki bu ayrılıklar iyice gün yüzüne çıkıyor. İklim değişikliği artık sadece azaltım ve uyum çalışmalarıyla ilgili olmayıp, ahlaki sorumluluk haline geliyor. DİP NOTLAR: 1) Robert Mendelsohn, An Economist s View of the Kyoto Climate Treaty, 2005, story/story.php?storyid= ) Ayrıntılı bilgiye 07/14/14climatewire-does-nasas-james-hansen-stillmatter-in-clim html internet adresinden ulaşılabilir. 3) Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Emissions Gap Report, 2013, Default.aspx?DocumentId=2755&ArticleId= i