NÖBETÇİ MAHKEMELERİN YETKİ VE GÖREVLERİ

Transkript

1 NAZARİ VE TATBİKİ OLARAK NÖBETÇİ MAHKEMELERİN YETKİ VE GÖREVLERİ SEBAHATTİN ARAS MERSİN HAKİMİ ADLİ YARGI İLK DERECE MAHKEMESİ MERSİN 11. ASLİYE CEZA MAHKEMESİ 1

2 TAKDİM Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu tarafından bölgesel olarak yapılması planlanan Hukuki Müzakere Toplantıları konulu çalıştayın Eylül 2012 tarihleri arasında İzmir'de yapılacağı hususunun ilanı üzerine sunumda bulunarak bilgi şölenine katılma kararı verdim. Sunum için Nazari ve Tatbiki Olarak Nöbetçi Mahkemelerin Yetki ve Görevleri isimli tebliğimi hazırladım Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 01 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmesine rağmen HSYK nöbetçi hakim ve mahkemelerin tayin ve tespiti ile ilgili düzenleme yapmadığından, uygulamada nöbetçi hakim ve mahkemelerin tayin ve tespitinde Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. maddesi, Anayasa ve 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun ilgili maddeleri ihlal edildiğinden ve nöbetçi mahkemelerin yetki ve görevleri konusunda uygulamada birlik bulunmadığından bu konuyu seçmem zaruri olmuştur. Çalışmamda Adalet Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığının daha önce yayımlanan, İnsan Hakları Mahkemesi Kararları, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları I, İnsan Hakları ve Yargı ile İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması isimli eserlerden istifade ettim. Ankara, Antalya ve Adana da katıldığım seminerlerde aldığım notlar tebliğime esas kaynak olmuştur. Tebliğimi bu sempozyuma katılan meslektaşlarımla paylaşma fırsatı bulduğumdan dolayı kıvanç duyduğumu belirtmeliyim. 2

3 I- İLGİLİ YASA, GENELGE VE MEVZUAT Önce nöbetçi hakim veya mahkemelerin yetki ve görevleri hususunda mevzuatı gözden geçirelim. Nöbetçi hakim veya mahkemelerin yetki ve görevleri hususunda 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanununda bir düzenleme bulunmamakta Sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununda da bir düzenleme getirilmemişti Sayılı CMUK da olduğu gibi 5271 Sayılı CMK da sadece adli tatilde yargı görevinin ne suretle yerine getirileceği ele alınmıştır Sayılı Hakimler ve Savcılar Yasası ile Cumhuriyet Başsavcılıkları İle Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmelikte nöbetçi hakim ve mahkemeler hususunda maddeler yer almakta. Adalet Bakanlığının hazırlayıp yayınladığı Adliye Personeli El Kitabı'nda doğrudan açıklamalar bulunmakta. Başka yasa, tüzük, yönetmelik gibi mevzuat bulunmamaktadır. a Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunun 267 ve devamı maddeleri incelendiğinde hakim ve savcıların nöbetçi olarak yargı görevini yapmaları gerektiği sonucuna ulaşılmaktadır Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 331 maddesi Adli Tatil başlığı ile birinci fıkrasında; Ceza işlerini gören makam ve mahkemeler her yıl bir Eylülde başlamak üzere, yirmi Temmuzdan otuz bir Ağustosa kadar çalışmaya ara verirler. Şeklinde adli tatilin başlangıç ve bitiş günlerini saptamış. Yukarıda zikredilen maddenin ikinci fıkrasında; Soruşturma ile tutuklu işlere ilişkin kovuşturmaların ve ivedi sayılacak diğer hususların tatil süresi içinde ne suretle yerine getirileceği, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenir. Düzenlemesiyle tatilde yargı görevinin ne suretle yürütüleceği hususunu Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu yetkisine bırakmıştır. b Sayılı Hakimler ve Savcılar Yasasında da hakim ve savcıların nöbet tutacağı belirtilmiş Sayılı Yasanın 54 maddesine göre ise; Hâkim ve savcılar, hizmetin gerekleri ile görevin özelliklerinden doğan hâllerde mesai saatleri dışında ve tatil günlerinde nöbet tutarlar. Nöbet gün ve saatleri ile nöbet tutanların dinlenme hakları, iş ve kadro durumlarına göre Cumhuriyet savcıları için Cumhuriyet başsavcıları, hâkimler için Adlî Yargı Adalet Komisyonu başkanları tarafından, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenecek esaslara göre tespit edilir Sayılı Yasa ile Hakimler Savcılar Yüksek Kurulunun yapısı değiştirilmeden önce: Adli tatil başlamadan önce; Adli tatile ayrılacak hakimler ile nöbetçi 3

4 kalacak hakimlerin listesinin ve birden çok mahkeme bulunan yerlerden nöbetçi mahkemelerin Adalet Komisyonu Başkanlığı tarafından belirlenmesi istenirdi. Uygulamada Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Adalet Komisyonu Başkanlığı tarafından; sadece adli tatilden istifade etmesi öngörülen hakimler ve nöbetçi kalacak hakimlerin listesi bildirilir, nöbetçi mahkemeler saptanmaz dolayısıyla bildirilmezdi. Bunun sonucu olarak; Dosya dağıtımı adli tatilde tüm mahkemelere yapılır ve nöbetçi kalan hakimler tüm mahkemelerde yasa ile belirlenen yargı görevini yürütürlerdi. Oysa Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun talebi; birden çok Sulh Ceza, Asliye Ceza, Ağır Ceza ve İcra Ceza Mahkemesi bulunan adliyede en az bir Sulh Ceza, Asliye Ceza, Ağır Ceza ve İcra Ceza Mahkemesi nöbetçi mahkeme olarak saptanması ve dosya dağıtımının sadece nöbetçi mahkemelere yapılması yolundaydı. Olması gereken de bu idi. Tatbiki olarak Tarsus Adalet Komisyonu Başkanlığının arası adli tatilde nöbetçi Sulh Ceza ve Asliye Ceza Mahkemelerini kurula bildirmesi dışında Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana Adli Tatilde nöbetçi mahkemeler Adalet Komisyonu Başkanları tarafından saptanmamış ve kurula bildirilmemiştir. c tarihli resmi gazetede yayınlanan Cumhuriyet Başsavcılıkları İle Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 73. maddesinde de nöbetçi mahkemelerin görevi ile ilgilidir. Dava dağıtım kartonu başlığı ile adı geçen yönetmeliğin 73. Maddesi: Aynı mahkemenin birden fazla dairesi bulunan yerlerde mahkemeye açılan kamu davalarının mahkemeler arasındaki dağılımını gösteren listelerin saklandığı kartondur. 1 Dağıtım listeleri nöbetçi mahkemelerce düzenlenir ve nöbet sırasında mahkemelere dağıtımı yapılan davalara ait listelerden birer nüsha diğer mahkemelerle Cumhuriyet başsavcılığına teslim edilir. Liste asılları nöbetçi olan mahkemenin dağıtım kartonunda saklanır. Her mahkeme ve Cumhuriyet başsavcılığı bu listeleri tarih sırasına göre dava dağıtım kartonunda saklamak zorundadır. Şeklinde düzenlemesi ile nöbetçi mahkemenin dosya dağıtım görevini açıklamıştır. Ancak şu anda UYAP kapsamında dosya dağılımı yapıldığından bu düzenleme atıl kalmıştır. d. Nöbetçi Hakim ve Cumhuriyet Savcılarının görev ve yetkileri Adalet Bakanlığı tarafından yayınlanan Adliye Personeli El Kitabı ın da aşağıdaki şekilde ele alınmıştır. 2 1 Cumhuriyet Başsavcılıkları İle Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesine Dair Yönetmeliğe bakınız. 2 Adalet Bakanlığı tarafından yayınlanan Adliye Personeli El Kitabı na bakınız. 4

5 Nöbetçi Hâkim ve Cumhuriyet Savcısı Sistemi Mesai saatleri dışında, hafta sonu ve resmi tatil günlerinde meydana gelen adli olaylar ile adli işlere bakmak üzere; her adliyede yeteri kadar Cumhuriyet savcısı ile sulh ceza, asliye ceza, ağır ceza ve icra ceza mahkemelerinden birer tanesi nöbetçi mahkeme olarak görev yapar. Hukuk ve idare mahkemelerinde tanımlanan mahiyette bir nöbetçi mahkeme uygulaması olmayıp, sadece hafta içi mesai saatlerini kapsar şekilde nöbetçi bir hâkim tarafından tüm mahkemelere gelen evrakın havalesinin yapıldığı ve bazı acele işlerin görüldüğü bir uygulama mevcuttur. 1. Nöbetçi Cumhuriyet Savcısının Görevleri: Nöbetçi Cumhuriyet savcısı nöbeti sırasında meydana gelen tüm adli olaylara bakar, gecikmesinde sakınca bulunan tüm soruşturma işlemlerini yapar (olay yeri keşif, otopsi, tarafların ifadelerinin alınması, mağdurların adli raporlarının alınması, tutuklamaya sevk, arama, el koyma, vb.) Nöbetçi Cumhuriyet savcısı ayrıca nöbeti sırasında yakalanan hükümlü ve tutuklu kişilerle ilgili işlemleri yapar (yakalanan hükümlünün ceza evine gönderilmesi, yakalanan kişililerin yakalama emrini çıkartan mercilere gönderilmesi, tutuklanan kişilerin ceza evine gönderilmesi, vb.) Cumhuriyet Başsavcılığının bulunduğu il veya ilçenin büyüklüğüne göre birden çok Cumhuriyet savcısı nöbetçi olarak görevlendirilebilir. Bu durumda nöbetçi Cumhuriyet savcılarından kimin hangi görevleri yapacağı Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından yapılan nöbet çizelgesinde belirtilir. 2. Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemesinin Görevleri: Nöbetçi sulh ceza mahkemesi nöbeti sırasında istenilen el koyma, arama, tutuklama, el koymanın onaylanması, biyolojik örnek alma ve inceletme gibi konularda karar verir. Ayrıca bulunduğu yer sulh ceza ile başka yer ceza mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapar. 3. Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesinin Görevleri: Nöbetçi asliye ceza mahkemesi, nöbeti sırasında sulh ceza mahkemesinin kararlarına karşı yapılan itirazlara bakar. Ayrıca bulunduğu yer asliye ceza ile başka yer asliye ceza mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapar. Nöbetçi asliye ceza mahkemesinin bulunduğu yerde ağır ceza mahkemesi yoksa ağır ceza 5

6 mahkemeleri tarafından çıkartılan yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapar. 4. Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesinin Görevleri: Nöbetçi ağır ceza mahkemesi, nöbeti sırasında asliye ceza mahkemesinin kararlarına karşı yapılan itirazlara bakar. Ayrıca bulunduğu yer ağır ceza ile başka yer ağır ceza mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapar. II- UYGULAMA İlgili mevzuatı inceledikten sonra nöbetçi mahkemelerin uygulamadaki yetki ve görevlerine bir göz atalım. Hukuk Mahkemelerinde; Mesai saatleri dışında, hafta sonu ve resmi tatil günlerinde hukuk davalarına bakacak nöbetçi mahkeme yoktur. Sadece hafta içi mesai saatlerini kapsar şekilde tüm mahkemelere gelen evrakın havalesini yapan ve bazı acele işleri gören nöbetçi bir hâkim bulunmaktadır. Ceza Mahkemelerinde ise; Mesai saatleri dışında, hafta sonu ve resmi tatil günlerinde meydana gelen adli olaylar ile adli işlere bakmak üzere; her adliyede Sulh Ceza, Asliye Ceza, Ağır Ceza ve İcra Ceza Mahkemelerinden birer mahkeme nöbetçi mahkeme olarak görev yapmaktadır. Nöbetçi mahkemeler mesai saatleri içinde de yargı görevini yürütmektedir. 5. ve 4. bölgelerde birden fazla hakim bulunan ilçelerde tüm hakimler nöbetçi sulh ceza hakimi olarak nöbet tutmakta. Ağır Ceza Mahkemesi bulunmayan 3. ve 2. bölgelerde sadece ceza hakimleri nöbetçi sulh ceza hakimi olarak nöbetçi kalmakta. Ağır Ceza Mahkemesi olan bölgelerde ağır ceza mahkeme başkanları ile hukuk hakimleri dışında ceza hakimleri sulh ceza hakimi olarak nöbetçi kalmaktadır. Bir diğer husus adliyelerde bir tane Cumhuriyet Savcısı nöbetçi kalır, bazı birinci bölgelerde yeteri kadar Cumhuriyet savcısı nöbet tutmaktadır. Bunun gibi bazı birinci bölgelerde yeteri kadar sulh ceza hakimi nöbetçi tayin edilmektedir. Nöbetçi hakim ve nöbetçi mahkemenin nöbeti Pazartesi günü saat 08:00 de başlamakta ve bir hafta sürmektedir. Birden çok mahkeme bulunan adliyelerde numara sırasına göre nöbetçi mahkeme tayin edilmektedir. Örneğin üç Ağır Ceza Mahkemesi bulunan adliyede önce 1. Ağır ceza Mahkemesi sonra 2. Ağır Ceza Mahkemesi nöbetçi mahkeme olarak yargı görevini yapmaktadır. Daha sonra 3. Ağır ceza Mahkemesi ve bunu takiben 6

7 tekrar 1. Ağır Ceza Mahkemesi nöbetçi mahkeme olarak kalmaktadır. Nöbetçi hakimlerin ve nöbetçi mahkemelerin tespitinde uygulamada birlik bulunmamaktadır. Bazı Adliyelerde Nöbetçi Sulh Ceza hakimi ile birlikte, Asliye Ceza Mahkemeleri için bir, Ağır Ceza Mahkemeleri için ikişer hakim nöbetçi olarak belirlenmektedir. Bunun neticesi nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesi hakimi, Ağır Ceza Mahkemesi üyesi olarak görev yapmaktadır. Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesi ise nöbet listesinde yer alan iki hakim ile sorgu nöbeti ifa eden Sulh Ceza Hakimi heyeti oluşturmakta ve yakalanan sanığın savunmasını almaktadır. Mersin Adliyesinde ceza mahkemeleri olarak 6 Sulh Ceza Mahkemesi, 11 Asliye Ceza Mahkemesi ve 5 Ağır Ceza Mahkemesi yargı görevini yürütmektedir. Bu kapsamda Mersin Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Adalet Komisyonu Başkanlığının nöbet listesinden örnek vermek istiyorum tarihleri arasında; 2. Sulh Ceza Mahkemesi, 5. Asliye Ceza Mahkemesi, 2. Çocuk Mahkemesi ve 2. Ağır Ceza Mahkemesi nöbetçi mahkemeler olduğu halde; 6. Asliye Ceza Mahkemesi hakimi Hasibe Zöhre, Sorgu Hakimliği ile Nöbetçi Sulh, Asliye ve Çocuk Mahkemelerinde yargılama görevi yapmak üzere nöbetçi hakim tayin edilmiş. 1. Sulh Ceza Mahkemesi hakimi Fatma Ekinci ile 10. Asliye Ceza Mahkemesi hakimi Dilek Erdal ise Ağır Ceza Mahkeme başkan ve üyesi olarak nöbetçi hakim olarak tensip edilmiş. Bu durumda kıdemli hakimin başkanlığında Mersin Hakimleri Hasibe Zöhre, Dilek Erdal ve Fatma Ekinci 2. Ağır Ceza Mahkemesi heyetini oluşturacak; yakalanan sanıkların savunmasını almış ve itiraz merci olarak karar vermiştir. Hakim Hasibe Zöhre ayrıca sorgu nöbeti yapmış, 2. (Nöbetçi) Sulh Ceza Mahkemesi ve 5. (Nöbetçi) Asliye Ceza Mahkemesi hakimi olarak yakalanan sanıkların savunmalarını, istinabe suretiyle yetki verilen sanıkların savunmalarını almış ve Mersin Cumhuriyet Savcılığının talepleri ile ilgili kararlar vermiştir. Dolayısıyla yukarıda belirtilen tarihlerde; saat 08:00 17:00 arası 2. Sulh Ceza Mahkemesi, 5. Asliye Ceza Mahkemesi, 2. Çocuk Mahkemesi ve 2. Ağır Ceza Mahkemesi HSYK kararnamesi ile yetkili hakimler marifetiyle yargılama yapmış, saat 17:00 08:00 arası ve Cumartesi Pazar günleri adı geçen mahkemeler Adalet Komisyonu Başkanlığının tensipleri ile tayin edilen hakimler marifetiyle yargılama yapmış olmaktadır. Uygulamada birlik olmamakla birlikte; Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemeleri, Başka yer Sulh Ceza Mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapıyor. Mesai saatleri dışında, hafta sonu ve resmi tatil günlerinde bulunduğu yer Sulh Ceza Mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerin 3 Ekte bulunan nöbet listesine bakınız. 7

8 savunmalarını alıp, yakalama kararını geri alıyorlar. Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemeleri,başka yer asliye ceza mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapıyor. Nöbetçi asliye ceza mahkemesinin bulunduğu yerde ağır ceza mahkemesi yoksa ağır ceza mahkemeleri tarafından çıkartılan yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri de yapıyorlar. Keza mesai saatleri dışında, hafta sonu ve resmi tatil günlerinde bulunduğu yer Asliye Ceza Mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerin savunmalarını alıp, yakalama kararını geri almaktadırlar. Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemeleri, başka yer ağır ceza mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapıyor. Mesai saatleri dışında, hafta sonu ve resmi tatil günlerinde bulunduğu yer Ağır Ceza Mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerin savunmalarını alıp, yakalama kararını geri alıyorlar. III- TESPİTLER 1. Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesinin Başkan ve Üyeleri izinli veya raporlu olmadığı halde bunların yerine nöbet listesi hazırlanarak hakim görevlendirmek yasal mıdır? 2802 Sayılı Hakimler ve Savcılar Kanununun 54 ile 115 maddeleri birlikte incelendiğinde Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Adalet Komisyonu Başkanının geçici yetki vereceği durumların sınırlı olduğu anlaşılacaktır Sayılı Yasanın 115 maddesine göre; Herhangi bir nedenle görevine gelemeyen hâkimin yerine, bu hâkim görevine başlayıncaya veya Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca yetkilendirme yapılıncaya kadar, o yerdeki hâkimler arasından, adalet komisyonu başkanı tarafından görevlendirilir. Buna göre; a) Mahkemeye atama yapılmaması, b) Mahkeme hakiminin izin kullanması c) Mahkeme hakiminin sevk yaptırması veya rapor alması ve d) Mahkeme hakiminin görevine gelmemesi hallerinde tensiple yetki verilmelidir Sayılı Yasanın 54 maddesine göre ise; Hâkim ve savcılar, hizmetin gerekleri ile görevin özelliklerinden doğan hâllerde mesai saatleri dışında ve tatil günlerinde nöbet tutarlar. Nöbet gün ve saatleri ile nöbet tutanların dinlenme hakları, iş ve kadro durumlarına göre Cumhuriyet savcıları için Cumhuriyet başsavcıları, hâkimler için adlî yargı adalet komisyonu başkanları tarafından, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenecek esaslara göre tespit edilir. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, hukuk hakimleri ile bazı hallerde icra ceza hakimlerinin nöbet tutmayacağı bildirilmiştir. HSYK bunun dışında nöbetçi hakim ve savcıların yetki ve görev alanını belirleyici düzenleme yapmamıştır. Bu 8

9 düzenlemeler kapsamında Ağır Ceza Mahkeme Başkanı ve üyeleri görevde iken nöbet listesi tanzim ederek veya tensip yaparak heyet oluşturmanın yasal olmadığı anlaşılmaktadır. Diğer taraftan Ağır Ceza Mahkeme Başkanı ve üyeleri görevde iken nöbet listesi tanzim ederek veya tensip yaparak heyet oluşturmanın Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. maddesine aykırı olduğu ve Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun tarihli ve 353 sayılı kararı ile benimsenen Birleşmiş Milletler Bangalor Yargısal Davranış İlkeleri kapsamında yasal olmayan mahkeme oluşturulduğu söylenebilir. 2. Ağır Ceza Mahkemesi Başkanının nöbetçi kalmaması meşru mudur? Ağır Ceza Mahkemesi Başkanının nöbet den muaf tutulması gerektiği yolunda yasal bir düzenleme olmadığı gibi Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenmiş genelge de yoktur. Dolayısıyla nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesinin başkanı nöbetçi olarak yargı görevini yapması esastır. Bunun dışındaki uygulamalar meşru değildir. 3. Sulh Ceza Hakimi olarak nöbet tutan hakim Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesi adına yargı görevi yürütebilir mi? Nöbetçi Sulh Ceza Hakimi veya Mahkemesinin verdiği kararlara itiraz edildiğinde CMK' un 267 ve devamı maddeler uyarınca Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesinin inceleme yapıp karar vereceği tartışmasız olduğuna göre nöbet tutan hakimin bir taraftan Sulh Ceza Mahkemesi diğer taraftan Asliye Ceza Mahkemesi olarak işlem yapması doğru değildir. 4. Bulunduğu yer mahkemesinin yakalama kararı sonucu ele geçen sanığın Cumartesi, Pazar veya tatil günlerinde savunması alınabilir mi? CMK' un 94 maddesi uyarınca; Hâkim veya Mahkeme tarafından verilen yakalama emri üzerine soruşturma veya kovuşturma evresinde yakalanan kişi, en geç yirmi dört saat içinde yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkarılamıyorsa, aynı süre içinde en yakın sulh ceza hâkimi önüne çıkarılır; serbest bırakılmadığı takdirde, yetkili hâkim veya mahkemeye en kısa zamanda gönderilmek üzere tutuklanır. Dolayısıyla bulunduğu yer Sulh Ceza Mahkemesinin yakalama kararı sonucu ele geçirilen sanığın Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemesi tarafından savunması alınamaz. Ancak duruşma gün ve saatini bildirip serbest bırakmadığı takdirde geçici sevk tutuklaması yapmalıdır. Bulunduğu yer Asliye Ceza Mahkemesinin yakalama kararı sonucu ele geçirilen sanığın Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesi tarafından savunması alınamaz. Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesinin geçici sevk tutuklama kararı vermeye de yetkisi bulunmamaktadır. Bulunduğu yer Ağır Ceza Mahkemesinin yakalama kararı sonucu ele geçirilen sanığın Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesi tarafından savunması 9

10 alınamaz. Keza Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesinin geçici sevk tutuklama kararı vermeye yetkisi bulunmamaktadır. Netice olarak aynı yargı alanı içinde sanığın istinabe veya niyabet yoluyla savunmasının alınması yasaya aykırıdır Nöbetçi mahkemelerde aynı gün içinde farklı hakimlerin yargı görevi yapması yasal mahkeme ilkesine aykırı değil mi? Mersin ve benzer usul ile nöbetçi hakimlerin saptandığı adliyelerde; Nöbetçi mahkemeler mesai saatleri içinde HSYK kararı ile yetkili hakimler, mesai saatleri dışında ve tatil günlerinde Adalet Komisyonu Başkanı tensipleri ile yetki verilen hakimler marifetiyle yargılama yapmakta. Örneğin Mersin 5. Asliye Ceza Mahkemesi mesai saatlerinde HSYK kararıyla atanan Hakim Ahmet Ekici, mesai saatleri dışında, Cumartesi ve Pazar günlerinde Hakim Hasibe Zöhre başkanlığında yargılama yapmıştır. Nöbetçi olan Adli Yargı İlk Derece Mahkemesi Mersin 5. Asliye Ceza Mahkemesinde süje olarak yargıç har gün değişmektedir. Dolayısıyla bu uygulamanın yasal mahkeme ilkesine uygun olduğunu savunamayız. IV- DURUŞMA Duruşma, başkan tarafından tayin edilmiş olan gün ve saatte mahkeme salonunda, hâkim veya hâkimlerin, zabıt kâtibinin, tarafların yani özellikle savcı ile sanığın yerlerini almaları ile başlar. Mahkemeye gelmemiş olan sanık hakkında duruşma yapılamayacağına (bakınız CMUK 223 madde - CMK 193 madde), duruşma son karara iştirak edecek hâkimlerin huzuru ile cereyan edeceğine ve savcı ile zabıt katibinin de huzuru şart olduğuna (bakınız CMUK 219 madde - CMK 188 madde) göre, bu kimselerin yerlerini almaları ile duruşma başlayacaktır. Duruşmanın başlaması ile yapılması birbirine karıştırılmamalıdır. Duruşma başladıktan sonra ilk yapılacak iş tanıkların ve bilirkişilerin yoklaması olacaktır. CMUK 236. maddeyi bu manada anlamak zaruridir. CMK 191 maddesine göre ise iddianamenin okunması ile duruşma başlar. Duruşmanın sonu, duruşmaya verilen manaya göre değişir. Dar manada duruşma, delillerin ortaya konulmasının, bitmesi ile sona erer. Bundan sonra, tarafların mütalâalarını karşılıklı olarak bildirmeleri ile başlayan sonuç çıkarma Sayılı CMK un 94 maddesi; Hâkim veya Mahkeme tarafından verilen yakalama emri üzerine soruşturma veya kovuşturma evresinde yakalanan kişi, en geç yirmi dört saat içinde yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkarılamıyorsa, aynı süre içinde en yakın sulh ceza hâkimi önüne çıkarılır; serbest bırakılmadığı takdirde, yetkili hâkim veya mahkemeye en kısa zamanda gönderilmek üzere tutuklanır. 10

11 devresi gelir. Kanunda olduğu gibi, eski ve geniş manada duruşma ise, son söz sanığa verildikten ve mahkemece delil ortaya konmasına lüzum görülmedikten sonra duruşmanın bittiğinin başkan tarafından bildirilmesi ile sona erer. Prof. Dr. Nurullah Kunter, Duruşma safhanın özelliklerini; 1) Sözlülük, 2) Açıklık, 3) Bağlılık, 4) Yüze karşılık 5) Vasıtasızlık ve 6) Kesiksizlik şeklinde sıralamıştır. 1. Duruşmanın Sözlülük Özelliği; Duruşmanın sözlü olmasıdır. Duruşmaların sözlü olması, dosyadaki bütün belgelerin okunmasını gerektirmez. 2. Duruşmanın Açıklık Özelliği; Duruşmanın açık ve aleni yapılmasıdır. Duruşmanın açıklığı kaidesinin ihlali, mutlak temyiz sebeplerindendir. Fakat gizli yapılması gereken bir duruşma açık yapılmış ise, hüküm bozulmayacaktır. 3. Duruşmanın Bağlılık Özelliği; Duruşmanın bağlılığından maksat, şahıs, yer ve zaman bakımından duruşma işlemleri sırasında bir bağ kabul edilmesidir. Mesela duruşmada hakimlerin aynı olması şarttır. Duruşma yapan hakim ile karar veren hakimin farklı olmaması esastır. Bunun istisnaları olabilir. 4. Duruşmanın Yüzekarşılık Özelliği; Duruşmada tarafların hazır bulunması demektir. Çelişme en iyi bu şekilde mümkün olur. Duruşmanın yüzekarşılığının istisnaları vardır. Mesela sulh mahkemelerinde savcı bulunmamaktadır. 5. Duruşmanın Vasıtasızlık Özelliği; Mahkeme delillerin muhtevalarını kaide olarak vasıtasız bir surette öğrenir. Bu kaidenin de bir tanığın veya bilirkişinin naip hakim veya istinabe olunan mahkeme vasıtası ile dinlenmesinde olduğu gibi, istisnaları yok değildir. 6. Duruşmanın Kesiksizlik Özelliği; Duruşmanın kesiksiz (inkıtasız) olması da kanunun duruşma için kabul ettiği bir özelliktir. CMUK 219. madde bunu "duruşma ara vermeksizin cereyan eder" diye ifade etmiştir. CMK 190 madde ise; Duruşmaya ara verilmeksizin devam edilerek hüküm verilir. Şeklinde düzenlemiştir. Kesiksizliğin istisnaları tehir ve taliktir. 5 Duruşma devresi, mahkeme önünde gerçekleşen ve esas olarak delillerin tartışıldığı en önemli devredir. Duruşma devresi, biçimsel işlemlerin yapıldığı, giriş ve delillerin ortaya konulup iddia ve savunma makamlarınca tartışıldığı esas olmak üzere iki bölümden oluşur. Bazı yazarlar duruşmayı geniş anlamda anlayarak, duruşmadan sonuç çıkarma devresini de 5 Bakınız Prof. Dr. Nurullah Kunter. "Ceza Muhakemesi Hukuku" 5. Baskı İstanbul-1974 S

12 duruşma içinde mütalaa etmekte ve duruşmayı, delillerin tartışıldığı yargılama ve sonuç çıkarma olmak üzere iki bölümde incelemektedirler. 6 Duruşmaya hakim olan ilkeleri Prof. Dr. Nur Certel ile Doç. Dr Hamide Zafer Ceza Muhakemesi Hukukunda beş başlık halinde ele almıştır. 1. Duruşmanın yoğunluğu; Duruşma tek oturumda bitirilmeli, duruşmaya ara verilmeden devam edilerek hüküm oluşturulmalıdır.(cmk 190). Duruşmanın doğrudan doğruyalığı ve sözlülüğü esastır. Duruşma, tek oturumda bitirilemez ve oturumlar arasında uzun zaman aralıkları olursa, hâkim önceki oturumlardan edindiği kanaati unutur ve duruşmanın sonunda duruşmanın akışını tespit etmek için tutulan tutanaklardan, yani dosyadan olayı anlamaya çalışır. Bu durum, duruşmanın yoğunluğu, doğrudan doğruyalığı ve sözlülüğü ilkelerinin gözardı edilmesine, adeta belgeler üzerinden karar verilmesine ve belgelerin olayı anlama aracı olarak kullanılmasına sebebiyet verir. Oysa yasaya göre hâkim, kararını ancak duruşmaya getirilmiş ve önünde tartışılmış delillere dayandırabilir. Bu deliller, hakimin vicdani kanaatiyle serbestçe takdir edilir. (CMK 217/1) 1412 Sayılı CMUK oturumların arasının sekiz günden fazla olmamasını kabul etmiş. Tutukluluk halinde ise zorunluluk olsa bile bu süresi otuz günle sınırlamış. Bu düzenlemeler, duruşmanın yoğunluğunu sağlamayı amaçlamaktaydı. 7 Aynı nedenle 5271 Sayılı CMK iddianamenin iadesi olanağını sağlamıştır Sayılı CMK'da kural olarak duruşmaya ara verilmeksizin devam edilerek hüküm verileceği belirtilmiştir. Ancak, zorunluluk halinde davanın makul sürede sonuçlandırılmasını olanaklı kılacak şekilde duruşmaya ara verilmesini yanı duruşmanın oturumlara bölünmesi ve oturum arası verilmesini mümkün kılınmıştır. (CMK 190) 2. Duruşmanın doğrudan doğruyalığı; Hüküm verecek olan hakimin (mahkeme üyelerinin), sanık, tanık ve olayın diğer tüm delilleriyle birebir karşı karşıya gelmelerini, onlarla doğrudan temas etmelerini ve delil ikamesinin başka hakime bırakılmamasını ifade eder. (CMK 210/1, 211, 180/1, 84/2) Yasada doğrudan doğruyalık ilkesinin istisnalarına yer verilmiştir. a) Zorunlu olan hallerde şüpheli ile tanığın soruşturma evresindeki beyanları içeren tutanakların duruşmada okunması (CMK ) 6 Bakınız Yurtcan, Ceza Yargılaması 2002 sayfa Bakınız Centel-Zafer Ceza Muhakemesi Hukuku 7. Baskı sayfa

13 b) Soruşturma evresinde veya kovuşturma evresinin duruşma hazırlığında yapılan keşif işlemi tutanaklarının okunması (CMK 209) c) Duruşma esnasında istinabe veya naip hakim aracılığı ile yapılan işlemlere ait tutanakların duruşmada okunması (CMK ) Tanığın ifadesini yazılı bildirmesi bu ilkeye ters düşer. Hakimin tanık konuşurken onu görmesi, jest ve mimiklerini incelemesi, delilin değerlendirilmesinde önemli rol oynayacaktır. Doğrudan doğruyalık ilkesi hakimlerin yanısıra bilirkişiler içinde geçerli bir ilkedir. (CMK 63) 3. Duruşmanın sözlülüğü; Duruşmada kural olarak Türkçe dile getirilmiş ve tartışılmış hususların hükme esas alınmasını ifade eder. Duruşmada dile getirilmeyen, okunmayan delil hüküm verilirken gözönünde tutulamayacaktır. 4. Maddi gerçeğin res'en araştırılması; Mahkeme taraflardan bağımsız olarak maddi gerçeği araştırabilmelidir. Bu onun hem hakkı hem de görevidir Sayılı CMUK 214 maddesi buna açıkça yer vermiştir Sayılı CMK da açıkça ifade edilmemiş. Ancak res'en bilirkişi incelemesi veya keşif yapılabileceği kabul edilmiştir. Taraflarında duruşma devresinde iddianamede yer almayan yeni delillerin araştırılmasını talep ederek maddi gerçeğin araştırılmasına katkıda bulunması mümkündür. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6. maddesine göre, sanığın iddia tanıklarını sorguya çekme veya çektirme, savunma tanıklarınında iddia tanıklarıyla aynı koşullar altında davet edilmesini ve dinlenmesini isteme hakkı bulunmaktadır. AİHM, yargılama süresini bir 13

14 bütün olarak değerlendirmek suretiyle adil yargılama yapılıp yapılmadığını denetlemektedir. Yargılama silahların eşitliği ilkesine uygun yapılmalıdır Duruşmanın kamuya açıklığı; Halk adına verilen kararların, halkın gözü önünde verilmesi gerekir. Kapalı kapılar ardında verilen kararların, adil ve tarafsız olup olmadığı konusunda daima bir şüphe duyulur. Duruşmanın aleni yapılması, verilen kararlara güven duyulmasını sağlar. Ayrıca, bu ilke, hakimlerin daha sağduyulu karar vermesine de hizmet eder. İstisnaları i-genel ahlak veya kamu güvenliğinin kesin olarak gerekli kıldığı hallerde iionsekiz yaşından küçüklerin yargılamasında iii- Duruşma içeriğinin kısmen veya tamamen yayınlanmasının yasaklanması (CMK 187/3) 9 V- SANIĞIN İFADESİ Bilindiği gibi Ceza Muhakemesi Hukukunda sanığın ifadesi delil olarak kabul edilmektedir. Şüphelinin soruşturma sırasında hakim tarafından alınan ifadesi sorgu, sanığın duruşmada yetkili mahkeme tarafından alınan ifadesi savunma olarak düzenlenmiştir. 1. Sorgu; Soruşturma aşamasında sulh ceza hakiminin şüpheliye isnat edilen suçlarını açıklayıp, haklarını hatırlatarak ifadesini almasıdır. Kural olarak cumhuriyet savcısının talebi üzerine şüpheli sorguya çekilir. İstisnası Cumhuriyet savcısına erişilemediğinde veya olay kapsamı itibarıyla cumhuriyet savcısının iş yükü aşılıyorsa talep olmadan şüpheli sorguya çekilebilir. Cumhuriyet savcısı tutuklama talebi olmadan da şüphelinin sorgusunu isteyebilir. 8 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin altıncı maddesi; Herkes, gerek medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili nizalar, gerek cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamalar konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre içinde, hakkaniyete uygun ve açık olarak görülmesini isteme hakkına sahiptir. Hüküm açık oturumda verilir; ancak, demokratik bir toplumda genel ahlak, kamu düzeni ve ulusal güvenlik yararına, küçüklerin korunması veya davaya taraf olanların özel hayatlarının gizlilik gerektirdiğinde veya davanın açık oturumda görülmesinin adaletin selametine zarar verebileceği bazı özel durumlarda, mahkemenin zorunlu göreceği ölçüde, duruşmalar dava süresince tamamen veya kısmen basına ve dinleyicilere kapalı olarak sürdürülebilir. Bir suç ile itham edilen herkes, suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya kadar suçsuz sayılır. Her sanık en azından aşağıdaki haklara sahiptir: a)kendisine yöneltilen suçlamanın niteliği ve nedeninden en kısa zamanda, anladığı bir dille ve ayrıntılı olarak haberdar edilmek; b b)savunmasını hazırlamak için gerekli zamana ve kolaylıklara sahip olmak; c)kendi kendini savunmak veya kendi seçeceği bir avukatın yardımından yararlanmak ve eğer avukat tutmak için mali olanaklardan yoksunsa ve adaletin selameti gerektiriyorsa, mahkemece görevlendirilecek bir avukatın para ödemeksizin yardımından yararlanabilmek; d)iddia tanıklarını sorguya çekmek veya çektirmek, savunma tanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı koşullar altında çağrılmasının ve dinlenmesinin sağlanmasını istemek; e)duruşmada kullanılan dili anlamadığı veya konuşamadığı takdirde bir tercüman yardımından para ödemeksizin yararlanmak. Şeklinde düzenlemiştir. 9 Bakınız Prf. Dr. Nur Centel-Doç. Dr. Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku İst 6. baskı. sayfa

15 Sorgu işlemi dava zamanaşımını keser. (TCK' un 67/2-a-b madde) Soruşturma aşamasında şüphelinin istinabe suretiyle ifadesi alınabilir İsticvap; Şüpheli aleyhine kamu davası açılması ve tutuklu olması durumunda; bulunduğu ceza infaz kurumunda cezaevi kâtibi veya bu işle görevlendirilen personel yanına getirilerek duruşmada kendisini savunmak için bir istemde bulunup bulunmayacağı ve bulunacaksa neden ibaret olduğu sorulup tutanak tutulmak suretiyle ifadesinin alınmasıdır. (CMK' un 176 madde) 3. Savunma; Kovuşturma aşamasında yetkili mahkeme hakiminin sanığa iddianameyi okuduktan sonra, isnat edilen suçlarını açıklayıp, haklarını hatırlatarak ifadesini almasıdır. İstisnası istinabe suretiyle sanığın ifadesinin alınmasıdır. Sanığın savunması alındıktan sonra diğer sanığa, katılana, iddia ve savunma makamlarına soru sormasına imkanı verilmiştir.(cmk' un 201/1 madde) Sorgu tutanağı duruşmada okunabilir. (CMK' un 213 madde) İstinabe suretiyle savunmanın alınması istisnadır. Sorgu ve isticvap mesai saatleri dışında, tatil durumunda, Cumartesi ve Pazar günlerinde yapılabilir. Savunma yetkili mahkeme tarafından mesai saatleri içinde duruşma salonunda alınabilir. Burada Anayasamızın 37 maddesini hatırlatmakta fayda görüyorum. Anayasanın 37/1 maddesi uyarınca, Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz. Anayasamızın 37/2 maddesi uyarınca, Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanüstü merciler kurulamaz. demektedir. VI- İSTİNABE VE NİYABET Nazari olarak istinabe ve niyabet müesseselerini incelediğimizde: 1. İstinabe; Mahkeme işlemlerinden bazılarının, millet ve yer itibarıyla yetkisiz makamlar tarafından yapılması istisnalarından birine istinabe durumunda rastlanmaktadır. İstinabe yer veya millet bakımlarından yetkili makamın belli bir işlemin yapılması hususunda yetkisiz makama yetkisini devretmesidir. İstinabe suretiyle milli makamlara yetki verilebildiği gibi yabancı makamlara da yetki verilebilir. İstinabe; Yapılacak işlemin niteliğini ve uygulanacak normları değiştirmez. Mesela istinabe yazısında kayıtlı olmasa da müdafinin 10 Bakınız Prf. Dr. Nur Centel-Doç. Dr. Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku İst 6. baskı. Sayfa

16 hazır bulunma yetkisine tesir etmez. Ceza Muhakemesi Usulü Kanunu, istinabe müessesesini, dağınık maddelerde ve istinabe olunan veya mahkemeden bahsetmek suretiyle, yani dolayısıyla düzenlenmiştir. (CMUK; 78, 216, 226, 297 ve 298) Keza CMK' un 83/1, 180, 196/2-6 ve 268/3-d maddeleri istinabe ile ilgili düzenlemelerdir. İstinabe müessesesine, yer itibarıyla yetkili hakimin pratik güçlüklerle karşılaştığı zaman başvurulur. Mesela İstanbul'daki hakim, Van'daki bir hakimden bir tanığı dinlemesini yahut bir keşif yapmasını ister. Ön soruşturmada istinabe için sınır yoktur. Çünkü bu safhada dağınıklık esastır. Son soruşturmada durum farklıdır. Bu safhanın bağlılık, sözlülük ve yüzekarşılık özellikleri dolayısı ile sanığın sorguya çekilmesi, tanıkların ve bilirkişilerin dinlenmesi kaide olarak duruşma yapan mahkeme önünde olmalı keşfi de mahkemeyi teşkil eden hakimler kurul halinde yapmalıdır. İstinabe, kanunumuza göre son soruşturma safhasında istisna olarak şu hallerde kabul edilmiştir; a) Duruşmada hazır bulunma ödevinden kurtarılan sanık, istinabe yolu ile sorguya çekilebilir. (CMUK 226 CMK un 196/2-6) b)hastalık veya malullük veya ilerlemiş gebelik, silah altında olmak gibi kaldırılması imkansız diğer bir engel yüzünden uzun veya belli olmayan bir zaman için duruşmada hazır bulunması kabil olmayan veya duruşmaya getirilmesi meskenlerinin uzak bulunması yüzünden müşkül bulunan tanık veya bilirkişiler istinabe ile dinlenilebilir. (CMUK 216 CMK un 180) c)keşif istinabe ile yaptırılabilir. (CMUK78 - CMK un 83/1) 11 Kaidenin istisnasını teşkil ettiği için son soruşturmada istinabeye cevaz veren metinler dar bir şekilde yorumlanmalı ve istinabe gerekmedikçe yer bakımından başka yetkilerde değişiklik meydana getirmemelidir. 12 İstinabe, delillerin doğrudan doğruyalığı ilkesinin bir istisnasını oluşturmaktadır. 13 Başka bir ifade ile istinabe kurumu, kovuşturmanın doğrudan doğruya ve sözlü olma ilkelerinin istisnasıdır. 14 İstinabeye başvuran makam ile istinabe suretiyle yardım alınan makam eş seviyede olmalıdır. İstinabe bir kurum olarak kanunumuzda düzenlenmemiş ise de, bazı hükümlerde müstakil olarak yer verildiği görülmektedir. 15 (CMK' un 60/2, 83/1, 180, 196/2-6, 209, 244/3, 251/6, 268/3-d ve 320/1-2 maddeleri) 11 Bakınız Prf. Dr. Nurullah Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku - İst.1974 baskı. Sayfa Bakınız Prf. Dr. Nurullah Kunter, Ceza Muhakemesi Hukuku - İst.1974 baskı. Sayfa Bakınız Prf. Dr. Yener Ünver-Prf. Dr. Hakan Hakeri, Ceza Muhakemesi Hukuku Ankara 3. baskı. Sayfa Bakınız Prf. Dr. Nur Centel-Doç. Dr. Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku İst 6. baskı. Sayfa Bak Prf. Dr. Yener Ünver-Prf. Dr. Hakan Hakeri, Ceza Muhakemesi Hukuku Ankara 3. baskı. Sayfa

17 2. Niyabet, görev yönünden iş bölümünün bir istisnasını oluşturur. Niyabet, bir mahkemenin işleminin yapılmasının toplu mahkemelerde, kurul adına üyelerden birine devredilmesini ifade eder. Naip hakim denilen bu hakim, işlemi kurul adına yapar. Niyabet, Yasa da başlı başına bir kurum olarak düzenlenmemiştir. Ceza Muhakemesi Kanununda sadece dağınık olarak, bazı işlemlerin niyabet yolu ile yapılabileceği belirtilmiştir. 16 Başka bir ifadeyle Ceza Muhakemesi Kanunumuz niyabet kurumunu açıkça düzenlememiş olup, 60/2, 83/1, 180, 209, 244/3, 268/3-d ve 320/1-2 maddelerinde, görevin naip hakim tarafından yapılacağını belirtmek suretiyle böyle bir imkanın bulunduğunu kabul etmiş bulunmaktadır. 17 VII- CEZA MUHAKEMESİ KANUNUNDA İLGİLİ MADDELER Sanığın savunmasının alınması ve tanıkların dinlenmesi ile ilgili düzenlemeleri ele aldığımızda: CMK' un 52 maddesi; 1. Her tanık ayrı ayrı ve sonraki tanıklar yanında bulunmaksızın dinlenir. 2. Tanıklar, kovuşturma evresine kadar ancak gecikmesinde sakınca bulunan veya kimliğin belirlenmesine ilişkin hâllerde birbirleri ile ve şüpheli ile yüzleştirilebilirler. 3. Tanıkların dinlenmesi sırasındaki görüntü veya sesler kayda alınabilir. Ancak; a) Mağdur çocukların, b) Duruşmaya getirilmesi mümkün olmayan ve tanıklığı maddî gerçeğin ortaya çıkarılması açısından zorunlu olan kişilerin, Tanıklığında bu kayıt zorunludur. 4. Üçüncü fıkra hükmünün uygulanması suretiyle elde edilen ses ve görüntü kayıtları, sadece ceza muhakemesinde kullanılır. CMK un 68 maddesi; 1. Mahkeme, her zaman bilirkişinin duruşmada dinlenmesine karar verebileceği gibi, ilgililerden birinin istemesi halinde de açıklamalarda bulunmak üzere duruşmaya çağırabilir. 2. Yaptıkları açıklamalardan sonra mahkeme başkanı veya hâkim, çekilmelerine izin vermedikçe, bilirkişiler duruşma salonunda kalırlar; ancak salona teker teker alınıp birbirinden ayrı olarak dinlenmeleri zorunlu değildir. 3. Cumhuriyet savcısının, katılanın, vekilinin, şüphelinin veya sanığın, müdafisi veya kanunî temsilcinin istemi üzerine bilimsel mütalaa hazırlayan uzmanın duruşmada dinlenmesi hususunda da yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanır. 16 Bak Prf. Dr. Nur Centel-Doç. Dr. Hamide Zafer, Ceza Muhakemesi Hukuku İst 6. baskı. Sayfa Bak Prf. Dr. Yener Ünver-Prf. Dr. Hakan Hakeri, Ceza Muhakemesi Hukuku Ankara 3. baskı. Sayfa

18 CMK un 180/3 maddesi; Davayı görmekte olan mahkeme, zorunluluk olmadıkça, büyük şehir belediye sınırları içerisinde bulunan şikâyetçi, katılan, sanık, müdafi veya vekil, tanık ve bilirkişilerin istinabe yoluyla dinlenmesine karar veremez. CMK un 181/1 maddesi; Tanık veya bilirkişilerin dinlenmesi için belirlenen gün, Cumhuriyet savcısına, suçtan zarar görene, vekiline, sanığa ve müdafisine bildirilir. CMK un 188/3 maddesi; Bir oturumda bitmeyecek davada, herhangi bir nedenle bulunamayacak üyenin yerine geçmek ve oya katılmak üzere yedek üye bulundurulabilir Sayılı CMK un 193/1 maddesi; Kanunun ayrık tuttuğu hâller saklı kalmak üzere, hazır bulunmayan sanık hakkında duruşma yapılmaz. Gelmemesinin geçerli nedeni olmayan sanığın zorla getirilmesine karar verilir. şeklinde düzenlemeler bulunmaktadır. Bunun istisnaları: 1. CMK un 195 maddesi uyarınca; Suç, yalnız veya birlikte adli para cezasını veya müsadereyi gerektirmekte ise; sanık gelmese bile duruşma yapılabilir. 2. CMK un 196/2 maddesi uyarınca, Sanık, alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlar hariç olmak üzere, istinabe suretiyle sorguya çekilebilir. İstisnanın istisnası CMK un 196/6 maddesinde yer almaktadır. Buna göre: Yurt dışında bulunan sanığın, belirlenen duruşma tarihinde hazır bulunmasının zorluğu halinde; Sanık, alt sınırı beş yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren suçlardan istinabe suretiyle sorguya çekilebilir. Diğer taraftan; 5271 Sayılı CMK un 199 maddesi uyarınca; Mahkeme, sanığın hazır bulunmasına ve zorla getirme kararı veya yakalama emriyle getirilmesine her zaman karar verebilir. CMK un 98 maddesinde; Soruşturma evresinde çağrı üzerine gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli hakkında, Cumhuriyet Savcısının istemi üzerine Sulh Ceza Hâkimi tarafından yakalama emri düzenlenebileceği, ayrıca, tutuklama isteminin reddi kararına itiraz halinde, itiraz merci tarafından da yakalama emri düzenlenebileceği, kovuşturma evresinde ise kaçak sanık hakkında yakalama emri re'sen veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine hâkim veya mahkeme tarafından düzenleneceği öngörülmüş. CMK un 94 maddesi; Hâkim veya Mahkeme tarafından verilen yakalama emri üzerine soruşturma veya kovuşturma evresinde yakalanan kişi, en geç yirmi dört saat içinde yetkili hâkim veya mahkeme önüne çıkarılamıyorsa, aynı süre içinde en yakın sulh ceza hâkimi önüne çıkarılır; serbest bırakılmadığı takdirde, yetkili hâkim veya mahkemeye en kısa zamanda gönderilmek üzere tutuklanır. Keza Ceza Muhakemesi Kanununda; Sanık aleyhine isnat olunan suçun cezasının alt sınırı beş yıl ve daha fazla olduğunda bizzat mahkemesi 18

19 tarafından savunmasının alınacağı (CMK' un 196/2 maddesi), istinabe suretiyle savunma alınması yoluna gidilebilen hallerde ise naip hakim atanarak savunma alınamayacağına dair düzenlemeler olduğu bilinmektedir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, duruşmanın aleni yapılmaması, yargılamanın yüzyüzelik ilkesine aykırı olması ve doğrudanlık prensibinin ihlal edilmesi durumlarında devletleri tazminat ödemeye mahkûm etmektedir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin birkaç kararını burada özetlemek istiyorum. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Posokov Russia davasında; Dava yasayla kurulmuş Mahkemede görülmeli. Mahkeme üyeleri mevcut yasal düzenlemeye uygun bir biçimde atanmadıklarında mahkemenin yasayla kurulması ilkesine aykırılık olacağına dolayısıyla sözleşmenin 6. maddesinin ihlal edildiğine karar vermiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Zana - Türkiye davasında, Davanın görüldüğü yer mahkemesinin yargı çevresi dışında başka bir suçtan tutuklu veya hükümlü sanığın sorgusunun bulunduğu yerdeki mahkeme aracılığıyla yaptırılması ve kendisini yargılayan mahkeme önündeki duruşmada sadece avukatı aracılığıyla temsil edilmesi duruşmada hazır bulunma hakkına aykırıdır. Sanığın mahkemede anadilde konuşmak istemesi veya usule yönelik itirazlarda bulunması, savunma hakkından zımnen feragat ettiği anlamına gelmez. Şeklinde karar vermiştir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Marcello Viola v. İtaly davasında, tarihinde; Cinayet ve organize suç örgütü üyesi olmak suçlarından yargılanan sanığın video konferans yoluyla ifadesinin alınması durumunda, sanığın mahkemede hazır bulunma şartının gerçekleştiğinden Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin adil yargılanma ilkesini düzenleyen 6. maddesi ihlal edilmemiştir. Şeklinde karar vermiştir. VIII- SONUÇ Yargıcın bir hukuk kuralını özü ve sözüyle uygularken ona anlam vermek üzere yani ne anlama geldiğini belirtmek üzere yaptığı en önemli işlem yorumdur. Bir kuralın yorumunda bir mantık ağı içinde kanunun sistematiğine göre içinde bulunduğu yer ve diğer maddeler ile bağlantısı dikkate alınarak yapılır. Başka bir ifadeyle Yargıç, özellikle kuralın sözünü eksiksiz biçimde yorumlayacak, bu şekilde yasaya anlam kazandırırken, yalnızca o maddeyi değil, yasanın diğer maddelerini de dikkate alacak, yasanın tümüne egemen olan temel ilkeler doğrultusunda kuralın anlamını tespit edecektir. Bu kapsamda CMK' un amir 19

20 hükümleri, nöbetçi hakim ile mahkemeler hakkındaki tüm düzenlemeler incelendiğinde varılan sonuçları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz. 1. Soruşturma ile tutuklu işlere ilişkin kovuşturmaların ve ivedi sayılacak diğer hususların tatil süresi içinde ne suretle yerine getirileceği, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenmeli. Nöbet gün ve saatleri ile nöbet tutanların dinlenme hakları, iş ve kadro durumlarına göre Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca belirlenecek esaslara göre tespit edilmelidir. 2. Ağır Ceza Mahkeme Başkanlarının Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemesi hakimi olarak nöbetçi kalmamaları CMK' un amir hükümlerine aykırı değildir. Ancak Ağır Ceza Mahkeme Başkanlarının, yetki verilen mahkemeleri nöbetçi olduğunda tensiple başka bir hakimin görevlendirilmesi yasal değildir. Bunun önüne geçilmeli ve uygulamada birlik sağlanmalıdır. 3. Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemesi nöbeti sırasında istenilen el koyma, arama, tutuklama, el koymanın onaylanması, biyolojik örnek alma ve inceletme gibi konularda karar vermenin yanında başka yer sulh ceza mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapabilmeli. Bulunduğu yer sulh ceza mahkemeleri tarafından CMK' un 199 maddesi uyarınca yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerin savunmasını almaları önlenmeli. Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemesi, ya yetkili mahkeme adı ile dosya numarası, duruşma gün ve saatini sanığa bildirilerek serbest bırakmalı ya da; bulunduğu yerde yetkili Sulh Ceza Mahkemesine çıkarılabilmesi için geçici sevk tutuklama kararı vermelidir. Çünkü; bulunduğu yer mahkemesine yetki devrinden bahsedilemez. Başka bir ifade ile istinabe suretiyle bulunduğu yer mahkemesinde savunma alınması yasal değildir. 4. Nöbetçi Asliye Ceza Mahkemesi, nöbeti sırasında sulh ceza mahkemesinin kararlarına karşı yapılan itirazlara bakmanın yanında başka yer asliye ceza mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapabilmeli. Bunun gibi bulunduğu yerde ağır ceza mahkemesi yoksa ağır ceza mahkemeleri tarafından çıkartılan yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerin savunmasını alabilmeli. Bulunduğu yer Asliye ceza mahkemeleri tarafından CMK' un 199 maddesi uyarınca yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerin savunmasını almaları önlenmeli. Çünkü; istinabe suretiyle bulunduğu yer mahkemesinde savunma alınması yasal değildir. Yakalama kararı sonucu ele geçirilen sanığın yetkili mahkemeye çıkarılmak üzere geçici sevk tutuklama veya duruşma gün ve saatini bildirip serbest bırakma kararı vermesi için evrakla birlikte Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemesine gönderilmelidir. 20

21 5. Nöbetçi Ağır Ceza Mahkemesi, nöbeti sırasında asliye ceza mahkemesinin kararlarına karşı yapılan itirazlara bakmanın yanında başka yer ağır ceza mahkemeleri tarafından yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerle ilgili işlemleri yapabilmeli. Bulunduğu yer Ağır ceza mahkemeleri tarafından CMK' un 199 maddesi uyarınca yakalama emri ile aranan ve yakalanan kişilerin savunmasını almaları önlenmeli. Çünkü; istinabe suretiyle bulunduğu yer mahkemesinde savunma alınması yasal değildir. Yakalama kararı sonucu ele geçirilen sanığın yetkili mahkemeye çıkarılmak üzere geçici sevk tutuklama veya duruşma gün ve saatini bildirip serbest bırakma kararı vermesi için evrakla birlikte Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemesine gönderilmelidir. Yukarıda açıklandığı üzere; Nöbetçi Sulh Ceza Mahkemesi, CMK' un 199 maddesi uyarınca yakalama emri ile aranan ve yakalanan sanığı serbest bırakmadığında geçici sevk tutuklama kararı vermeli. Sanık ceza ve tutuk evine konulup tatil bitimi Pazartesi günü yetkili mahkemeye çıkarılmalıdır. Bu suretle duruşma aleni yapılır ve deliller yüz-yüzelik ilkesi ve doğrudanlık prensipleri kapsamında tartışılır. Aksi takdirde müebbet hapis cezası öngörülen suçlamalarda dahi istinabe suretiyle savunma alınacak ve sanık adil yargılanma hakkını kullanamayacaktır SEBAHATTİN ARAS 21