Acil Servislerde Hekimin Adli Sorumluluðu

Transkript

1 Acil Servislerde Hekimin Adli Sorumluluðu Dr. M. Süalp Bengidal*, Dr. Bekir Keskinkýlýç**, Dr. Lokman Kuvan**, Dr. Orhan Odabaþý**, Av. Sevtap Bengidal**** Hayati tehlike olasý bir tehlikeye iþaret etmez. Kiþi doðrudan bu yaralanma nedeniyle çok kýsa bir süre için bile olsa hayati tehlikeyle karþýlaþmýþtýr. Hayati Tehlike ve Mutad Ýþtigal Nedir? Müessir fiil, kiþiye yönelik olarak yapýlan, vücuda aðrý ya da acý veren ya da verebilecek yapýda olan, vücut bütünlüðünü bozan akli melekelerde bozukluk oluþturulabilen etkili eylemlerdir. Hayati tehlike kavramý hekimleri adli raporlardan soðutan ve korkutan en önemli kavramlardan birisidir. Çok baþarýlý olan hekimler bile en çok bu soru sorulduðu zaman sýkýntýya düþerler. Fakültelerde verilen eðitimlerde de çoðu zaman hekimlere "siz rapora halen hayati tehlikesi vardýr kesin rapor adli tabiplikçe verilecektir þeklinde yazýn" diye bilgi verilir. Oysa bu tarz yaklaþým bazen hekime daha çok zarar verir. Sað önkolda oluþan bir çiziðe 20 gün iþ ve gücünden kalýr, hayati tehlikesi vardýr" þeklinde rapor veren bir hekimin hakkýnda soruþturma açýlmýþtýr. Bu hekime neden böyle rapor verildiðini sorduðumuzda kötü bir niyeti olmadýðýný ancak fakültede kendisine bu eðitimi veren öðretim üyesinin her rapora böyle yazmalarýnýn onlarý ileride doðabilecek olasý sorunlardan koruyacaðýný söylediðini belirtmiþtir. Hayati tehlike olasý bir tehlikeye iþaret etmez. Kiþi doðrudan bu yaralanma nedeniyle çok kýsa bir süre için bile olsa hayati tehlikeyle karþýlaþmýþtýr. Ayný zamanda bu durum klinik, laboratuvar ya da radyografik olarak da saptanmýþ olmalýdýr. Hayati tehlike geçirildiðinden söz edebilmek için aþaðýdaki yaralanmalardan birinin ya da birkaçýnýn varlýðýndan söz etmek gerekir. 1- Kafatasýndaki çatlak ve kýrýklar. Buna kafa kaidesi, orbita ve mastoiddeki çatlak ve kýrýklar dahildir. Frontal sinüs dýþ laminasý kýrýðý hayati tehlike kapsamý dýþýnda tutulurken iç ve dýþ laminadaki müþterek kýrýklarda hayati tehlike vardýr. 2- Ýntraserebral ve beyin zarý kanamalarý. 3- Aðýz, burun ya da kulaktan kanlý likör gelmesi. 4- Nörolojik bulgu veren serebral lezyonlar. 5- Medulla spinalis yaralanmalarý. 6-1, 2, 3. servikal vertebralarda medulla spinalis lezyonlu olmasa bile kýrýk saptanmasý. 7- Ýçorgan yaralanmalarý. 8- Glansýn tek baþýna ya da penisin amputasyonlarý. 9- Vücut yüzeyinin %20 den fazlasýnýn ikinci derece ya da %10 dan fazlasýnýn üçüncü derece yanmýþ olmasý. 10- Zehirlenme olaylarýnda solunum, dolaþým ya da sinir sistemlerinin en az birinin etkilenmiþ olmasý ve müdahale gerektirmesi. 11- Büyükdamar yaralanmalarý. Yukarýda sayýlan yaralanmalardan birisi ya da birkaçý oluþmuþsa kiþi hayati tehlike geçirmiþtir. Bu yaralanma kendiliðinden ya da týbbi ya da cerrahi müdahale ile tedavi olsa bile hayati tehlike ortadan kalkmaz. Hayati tehlike baþýndan beri ya vardýr ya da yoktur. Tedavi sonrasý hayati tehlikenin kalkmasý diye bir kavram yoktur. Adli raporlarda rastlanan en büyük yanlýþ, olaydan bir süre sonra "hayati tehlikesi kalkmýþtýr" ibaresidir. Bazý yaralanmalar adli yönden hayati tehlikesi olmamakla birlikte yaranýn tedavi ettirilmemesi, enfeksiyon, yanlýþ ya da eksik tedavi nedeniyle kiþi yaþamýný kaybedebilir. Býçaklanma nedeniyle acil servise getirilen bir hastada yukarýda saydýðým kriterler çerçevesinde hayati tehlikesi olmadýðý saptanmasýna karþýn GAA operasyona alýndýðýnda cerrahi ya da anestezi komplikasyonuyla hasta kaybedilebilir. Bu yine acil servislerde sýk rastlanýlan durumlardandýr ve hasta ameliyata alýnýyor ve servise yatýrýlýyorsa hekim her ihtimale karþý diye düþünüp "halen hayati tehlikesi mevcuttur" demektedir. Oysa yukarýda belirtilen olguda hasta ölse bile hayati tehlike geçirmemiþtir. Mahkemeler çoðu zaman kaza ya da müessir fiil nedeniyle hayatýný kaybetmiþ kiþilerin bu olay nedeniyle hayati tehlike geçirip * Uzm.; Ankara Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi Adli Týp, Ankara ** Uzm.; Ankara Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi Aile Hekimliði, Ankara *** Av.; Jandarma Okullar Kom. Öðrt. Baþk. Kültür-Hukuk Dersleri Bl., Ankara sted 2001 cilt 10 sayý 8 301

2 Doktorlarca yapýlan ameliyatlar beklenilen iyi sonucu vermemiþ olsa dahi, týp biliminin bütün kurallarýna uygun bir müdahale yapýlmýþ ise artýk doktora kusur izafe edilemediðinden oluþan sonuçtan sorumlu olmaz. geçirmediðini sormaktadýr. Ýlk baþta mantýksýz gibi gözüken bu durumu þöyle bir örnekle açýklayabiliriz. Trafik kazasý geçiren þahýsta femur cisim kýrýðý oluþmuþ ve bir süre sonra yað embolisi nedeniyle hasta ölmüþtür. Bu durum femur kýrýðýnýn olasý komplikasyonlarýndan biridir. Ancak adli týp açýsýndan bu þahýs ölmesine karþýn hayati tehlikeye maruz kalmamýþtýr. Mutad iþtigal, alýþýlmýþ günlük aktivite ve çalýþmadýr. Saç tarama, yüz yýkama, týraþ olma, yemek yeme, yatma, çömelme mutad iþtigale örneklerdir. 10 gün ve altýndaki mutad iþtigalden kalma durumlarýnda suçun takibi þikayete baðlýdýr. 10 günün üzerindeki mutad iþtigalden kalmalarda müessir fiil olgularýnda suçun takibi þikayete baðlý olmaksýzýn kamu davasý olarak soruþturulur. Mutad iþtigalden kalma süreleri için adli týp kurumunun standart listesi kullanýlmakla birlikte baðlayýcý deðildir. Gerekçesi belirtilerek farklý sürelerde mutad iþtigalden kalma raporlarý verilebilir. Bu listede de tutarsýzlýklar vardýr. Örneðin tek taraflý radius ve ulna müþterek kýrýðý da çift taraflý radius ve ulna müþterek kýrýðý da 25 gün mutad iþtigale engel teþkil eder gün arasý süredeki mutad iþtigallerde hekim takdir hakkýný kullanabilir. Yukarýda tanýmladýðýmýz mutad iþtigalden kalmanýn ruhuna uymayan basit sýyrýklarda bile þahsýn 1-2 gün mutad iþtigalden kaldýðý yönünde raporlar verilir ancak gerçek bir mutad iþtigalden kalma söz konusu deðildir. Acil servis hekimi yönünden mutad iþtigalden kalma süresi önemli deðildir. Çünkü raporlarda yalnýzca hayati tehlike olup olmadýðýnýn belirtilmesi yeterlidir. V. Hekimin Hukuki Sorumluluðu Hekimlerin mesleki aktiviteleri sýrasýnda ortaya çýkabilecek sorunlarda hekimlerin hukuki anlamda sorumluluklarý gündeme gelir. Hekimlerin mesleki anlamdaki kusurlu ya da ihmalkar davranýþlarýnýn deðerlendirilmesinde Yüksek Saðlýk Þurasý'nýn bilirkiþilik görevi vardýr. Yüksek Saðlýk Þurasý tababet ve þuabatý sanatlarýnýn icrasýndan doðan adli nitelik kazanmýþ konularda ve yalnýzca adli mercilere sunulmak üzere bilirkiþilik görevi yapar, görüþ verir. Ceza Mahkemeleri dýþýnda kalan diðer adli makamlarýn Yüksek Saðlýk Þurasý'ndan týbbi görüþ sorma zorunluluðu yoktur. Kuramsal olarak kabul edilen görüþ; kusur, bunun derecelendirilmesi ve illiyet baðý gibi kavramlarýn hukuki kavramlar olduðu ve bu konularý tespit etmeye yetkili makamýn hakim olmasý gerektiðidir. Ancak pratikte incelenen olayda kusur derecelendirilmesi ve illiyet baðý ile ilgili görüþleri Yüksek Saðlýk Þurasý bildirmektedir. Hatta kusurun derecesinin bildirilmediði bazý olaylarda ilgili mahkeme bu konuda yeniden görüþ istemektedir. Pratikte hekim-hasta iliþkisinin herhangi bir noktasýnda (taný-tedavi gibi) hekimin kusuru varsa hekim bu kusurdan sorumlu tutulabilir. Kusur; hukuk düzenince kýnanabilen davranýþtýr. Çünkü baþka türlü davranma olanaðý varken ve buna zorunluyken bu biçimde davranmayýp söz konusu olaydaki gibi davranmasýdýr. Kusurlu Davranýþtan Söz Edebilmek Ýçin; 1- Yapma ya da kaçýnma þeklinde bir eylem, 2- Maddi ve manevi zarar, 3- Sonucun öngörülebilir ve önlenebilir olmasý, 4- Eylemle-zarar arasýnda illiyet baðý, 5- Sonucun istenmemiþ olmasý. Kusur taný ve tedavi aþamalarýnda ortaya çýkabilir. Taný Aþamasýnda: 1- Gerekli tetkiklerin yapýlmamasý ya da eksik yapýlmasý. 2- Gerekli konsültasyonun yapýlmamýþ olmasý. Hekim kendi uzmanlýk alanýnýn dýþýndaki diðer hekimlerden hastanýn ve kuþkulanýlan hastalýðýn durumuna göre konsültasyon istemelidir. 3- Gereken tüm tetkiklerini ve konsültasyonlarýn yapýlmasýna karþýn hekimin bu verileri yanlýþ yorumlamasý ya da eksik deðerlendirmesi. Tedavi Aþamasýnda: 1- Araç ve yöntem seçimindeki kusurlar: Araç ve yöntem seçiminde hekim haklý bir gerekçesi olmadýkça daha güvenilir ve az zararlý yöntemi seçmelidir. Ancak tedavi edilmesi çok güç olup, ölümün ya da aðýr bir zararýn oluþmasý olasýlýðý kuvvetli ise riskli ya da tehlikeli yöntem seçilebilir. 2- Týp kurallarýnýn uygulanmasý sýrasýndaki kusurlar: Hekim genel olarak kabul edilmiþ týp kurallarýný uygulamalýdýr. Y.13.HD, tarih ve 2637/2492 sayýlý kararýnda þöyle demektedir, "Doktorlar tarafýndan yapýlan ameliyatlar beklenilen iyi sonucu vermemiþ olsa dahi, týp biliminin bütün kurallarýna uygun bir müdahale yapýlmýþ ise artýk doktora kusur izafe edilemediðinden sted 2001 cilt 10 sayý 8 302

3 Hekim kusuru ile ilgili bilirkiþi raporlarý sonuç bölümünde mutlaka, kusurun derecesi ile ilgili gerekçeyi de týbbi açýdan geniþ bir biçimde içermelidir. meydana gelen sonuçtan sorumlu olmaz." 3- Koþullarýn gerektirdiði özen yükümlülüðü ile ilgili kusurlar: Belirli týp kurallarýnýn uygulanmasýnýn dýþýnda hastanýn zarar görmemesi için koþullarýn gerektirdiði özen mutlaka gösterilmelidir. Bununla ilgili olarak karþýmýza çýkan durumlar hastanýn karnýnda ya da diðer bölgelerinde pens, kompres, pamuk vs. unutulmasýdýr. Bu konuda çok çeþitli düþünceler olmakla birlikte tampon tarzýndaki yabancý cisimlerin yumuþak doku ile kaynaþmasý gibi durumlarda hafif kusurdan söz edilebilir. 4- Beceri kusuru: Doktorlarýn kiþisel özelliklerinden kaynaklanan ancak özellikle tazminat davalarýnda öznel ölçülerle deðil nesnel olarak karar verilmesi gereken durumdur. Çünkü hasta uzmanlýðýný devlet vasýtasýyla, duyurmuþ doktora gitmiþtir. Kusurun Derecelendirilmesi: 1-Aðýr Kusur: Ayný durumda ve ayný koþullarda her makul ve mantýklý (anlayýþlý ve aklý baþýnda) insanýn göstereceði en basit dikkat ve özenin gösterilmemesidir. 2-Hafif Kusur: Yalnýzca uyanýk ve tedbirli (önlem alabilen) kimselerin alabileceði önlemlerin alýnmamasý, gösterebileceði özenin gösterilmemesidir. Yargýtay 13.H.D tarih ve 7283/ 1783 sayýlý kararýnda "Hastanýn karnýnda iki metre gazlý bez unutulmasýný" aðýr kusur olarak deðerlendirmiþtir. Çünkü bunun unutulmamasý için en basit özenin gösterilmesi yeterli olacaktýr. Oysa ki yumuþak doku ile kaynaþma olasýlýðý yüksek bir bölgede 1-2 gazlý bez unutulmasý hafif bir kusurdur. Çünkü bunu dikkatli ve uyanýk bir hekim önleyebilir. Kusur hafifte olsa aðýrda olsa hekimin cezai sorumluluðu vardýr. Ancak cezai sorumlulukta doktorun öznel yeteneklerinin göz önünde tutulmasý, illiyet baðýnýn daha dar manada yorumlanmasý, cezalarýn paraya çevrilmesi ya da tecili zaten hekimin sorumluluðunu önemli ölçüde azaltmaktadýr. Bu nedenle hafif kusurlarýnda hekimlerin cezai sorumluluðu olmamasý gerektiðine ilþkin görüþlere katýlmak olanaklý deðildir. Hekim kusuru ile ilgili bilirkiþi raporlarý sonuç bölümünde mutlaka, kusurun derecesi ile ilgili gerekçeyi de týbbi açýdan geniþ bir biçimde içermelidir. Burada da çýkýþ noktasý demin belirttiðimiz gibi en basit en ilkel dikkat ve özenin gösterilip gösterilmediðidir. Hekim-hasta iliþkisindeki kusurlu davranýþlardan doðan taksirli suçlar T.C.K'nun 455 ve 459 maddelerine göre cezalandýrýlýr. Bu iki madde yalnýzca hekim kusurlarýyla sýnýrlý olmayýp tüm bireylerin kusurlu eylemlerini içermektedir. T.C.K Madde: Tedbirsizlik ya da dikkatsizlik ya da meslek ve sanatta acemilik ya da nizamat ve emir ve talimata riayetsizlik ile bir kimsenin ölümüne sebebiyet veren þahýs 2 seneden 5 seneye kadar hapse ve 250 liradan (x60) 2500 liraya (x60) kadar aðýr para cezasýna mahkum olur (Asliye Ceza). Eðer fiil birkaç kiþinin ölümünü mucip olmuþ ya da bir kiþinin ölümü ile birlikte bir ya da birkaç kiþinin de mecruhiyetine (yaralanmasýna) sebebiyet vermiþ ve bu yaralanma 456. Maddenin 2. Fýkrasýnda beyan olunan derecede bulunmuþ ise 4 seneden 10 seneye kadar hapis ve 1000 liradan (x60) aþaðý olmamak üzere aðýr para cezasý ile mahkum olur (Asliye Ceza). Ek: /1 md. Yukarýdaki fýkralarda beyan olunan cezalar kusurun derecesine göre sekizde bire kadar indirilebilir. T.C.K. 459 Madde: Her kim tedbirsizlik ya da dikkatsizlik yahut meslek ve sanatta acemilik ya da nizam talimata ve emirlere riayetsizlik neticesi olarak bir þahsa fiziki zarar verecek ya da sýhhatini ihlal edecek bir zarar yapar yahut akli melekelerinde teþevvüþ husulüne sebebiyet verirse: Maddenin 1 ve 4. Fýkralarýndaki hallerde takibat icrasý þikayete baðlý olmak þartýyla 3 aya kadar hapis ya da 50 liraya kadar aðýr para cezasý Maddenin 2 ya da 3. Fýkralarýndaki hallerde 3 aydan 20 aya kadar hapis ve 100 liradan 500 liraya kadar aðýr para cezasý hükmolunur. 3- Birkaç kiþi cürümden zarar görmüþ ise bir numaralý bentte hapis cezasý 6 ay ve aðýr para cezasý 200 liraya kadar, iki numaralý bentte hapis 6 aydan 30 aya kadar ve aðýr para cezasý 150 liradan aþaðý olmamak üzere hükmolunur. (Asliye Ceza) Ek: /1 md. Yukarýdaki fýkralarýnda beyan olunan cezalar kusurun derecesine göre sekizde birine kadar indirilebilir. Not: 1-1. Fýkranýn 1 bendinde ve üçüncü sted 2001 cilt 10 sayý 8 303

4 Hekim ya týp fakültelerinde öðretilen temel bilgileri ve becerileri kullanmakta beceriksizdir ya da bu bilgilerle tam olarak donatýlmýþ olsa dahi mesleðindeki geliþmeye paralel olarak öðrendiði bir uygulama konusunda beceriksizdir. bendinin 1. cümlesinde yazýlý para cezalarý misil artýrmasýna tabi deðildir Fýkranýn 2. bendinde yazýlý para cezasý 180, 3. Bendinin 2. Cümlesinde yazýlý para cezasý 60 misline çýkarýlmýþtýr Fýkranýn 1. bendinde öngörülen ceza T.C.K.nun 119. Maddesinde düzenlenen ön ödeme kapsamýndadýr. Her iki maddede de hekimlerin kusurlu sayýlabilecekleri durumlardan bahsedilmiþtir. Bunlar: 1- Tedbirsizlik-Dikkatsizlik: En basit tanýmlamalarýyla dikkatsizlik, yapýlmamasý gerekeni yapmadaki kusurdur. Tedbirsizlik ise önlenebilir bir tehlikenin önlenmesindeki kusur olarak tanýmlanabilir. Hangi iþ olursa olsun yaparken azami dikkatin gösterilmesi ve o iþ için yapýlmasý esnasýnda ortaya çýkabilecek sorunlara karþý gerekli tedbirlerin alýnmasý lazýmdýr. - Penisilin enjeksiyonu sýrasýnda anaflaktik þok oluþmasý ihtimal dahilindedir. Bu þoka karþý kullanýlabilecek ilaçlarýn el altýnda tutulmasý gerekir. Bu gerçekleþmeden yapýlan enjeksiyondan hastanýn zarar görmesi tedbirsizlik þeklinde bir kusurdur. - Kan nakli gereksiniminin gerekebileceði bir operasyona hazýrda nakledilebilecek kan bulunmadan girilmesi tedbirsizliktir. - Vericide alýcýya geçebilecek bir hastalýðýn olup olmadýðýný araþtýrmadan yapýlan organ nakilleri ve kan verilmesi tedbirsizliktir. Gerek tedbirsizlik ve gerekse dikkatsizlik her olay için mutlak ve deðiþmeyen durumlar deðildir. Tedbirsizlik ve dikkatsizlik olayýn özellikleri göz önüne alýnarak deðerlendirilmelidir. - Ameliyat sýrasýnda kesilmemesi gereken bir bölgenin damarýn, sinirin kesilmesi dikkatsiz bir davranýþtýr. - Bir olguda hekim kendisine gelen hastadan inceleme için kan almýþ ve bunu bir laboratuvara götürerek tiroid fonksiyon testlerini yaptýrmýþtýr. Daha sonra bu neticeleri kendisi yapmýþ gibi laboratuvar kaðýdýna geçirirken dikkatsizlik neticesi bazý deðerleri normalde çýkanýn 5-10 kat fazlasý olarak yazmýþ ve hastanýn boþu boþuna tedavi görmesine neden olmuþtur. Bu dikkatsizlik olarak deðerlendirilir. 2- Meslek ve Sanatta Acemilik: Bu durum o meslek ve sanatý yapan kiþinin konu hakkýnda gerekli beceriden yoksun olmasý, temel esaslarý bilmemesi þeklinde ortaya çýkan bir taksir olup failin mutlaka o meslek ya da sanatýn mensubu olmasý gerekir. - Eksik tedavide (kast olmadýðý müddetçe) meslek ve sanatta acemilik içinde deðerlendirilebilir. Burada hekim ya týp fakültelerinde öðretilen temel bilgileri ve becerileri kullanmakta beceriksizdir ya da bu bilgilerle tam olarak donatýlmýþ olsa dahi mesleðindeki geliþmeye paralel olarak öðrendiði bir uygulama konusunda beceriksizdir. Yani meslek ve sanatta acemilik, bir kiþinin mesleðinin tümünde yetersizliði olarak düþünülmemelidir. Fonksiyonel endoskopik sinüs cerrahisi esnasýnda hastasýna zarar veren bir KBB uzmaný mesleðinin diðer uygulamalarýnda çok baþarýlý iken belirtilen uygulamada acemi olabilir. Yine fazla deneyimi olmayan ama kürtaj yapma selahiyetinde olan bir hekimin uterusu delmesi meslek ve sanatta acemiliktir. 3- Nizam, Talimat ve Emirlere Riayetsizlik: Mevcut bir faaliyetin belirli bir düzen içinde akýþýný saðlayabilmek için yetkili makamlarca konulmuþ kurallara aykýrýlýðý ifade eden bir taksir þeklidir. Örneðin, Verem Savaþ Dispanserleri'nde eski ve yeni tüberküloz hastalarýna hangi tedavi þemalarýnýn uygulanacaðýný gösteren ve Verem Savaþ Daire Baþkanlýðý nca dispanserlere gönderilen protokoller vardýr. Hekim buna karþýn belirgin biçimde bu protokolün dýþýna çýkar ve hastasýnda bir zararýn oluþmasýna neden olursa kusurludur. Eðer hastanýn eski ya da yeni olduðunu deðerlendirmede hataya düþer ve o basamakta hatalý tedavi uygularsa o zaman meslek ve sanatta acemilik nedeniyle kusurludur ancak her iki durumda da sonuç (hekim açýsýndan) deðiþmez. T.C.K 230. Madde: Hangi nedenle olursa olsun memuriyet görevini yapmakta ihmal ve gecikme gösteren ya da üstünün yasaya göre verdiði emirleri geçerli bir neden olmadan yapmayan memur 3 aydan 1 yýla kadar hapis ve 1000 liradan 5000 liraya kadar aðýr para cezasý ile cezalandýrýlýr. Bu ihmal ve gecikmeden ya da üstünün yasal buyruklarýný yapmamýþ olmaktan devletçe bir zarar oluþmuþsa derecesine göre 6 aydan 3 yýla kadar hapis cezasý ile birlikte süreli ya da temelli olarak memuriyetten mahrumiyet cezasý da hükmolunur. sted 2001 cilt 10 sayý 8 304

5 Kaynaklar 1- Aþçýoðlu Çetin, "Týbbi Yardým Ve El Atmalardan Doðan Sorumluluklar" Tekýþýk Ofset Tesisleri, Ankara Bengidal, M. Süalp "Adli Týp" Jandarma Genel Komutanlýðý Basýmevi, Ankara, Bengidal,M. Süalp "Hekim Hatalarýnýn Deðerlendirilmesi Ve Yüksek Saðlýk Þurasý" Saðlýk Dergisi, Temmuz, : Bengidal, M. Süalp "Hasta Dosyalarý Ve Adli Dosyalarýn Ýncelenmesinde Sýk Görülen Hatalar" Saðlýk Dergisi, Aðustos, : Köroðlu, Ertuðrul "Saðlýk Mevzuatý" Hacettepe Yayýn Birliði, Ankara, Maio Di Vincent Y.M. "Forensic Pothology", Landes Bioscience San Antonio- Texas 1998 Her iki durumda da memurun görevini geciktirmesinden ya da verilen buyruðu yapmamasýndan kiþiler herhangi bir zarara uðramýþsa bu zarar ayrýca ödettirilir. (Asliye Ceza). Bu da yalnýzca hekimleri deðil tüm memurlarý ilgilendiren bir yasa maddesidir. Vazifeyi yapmama ya da geç yapma gibi bir davranýþ göstermelidir. Týbbi Deontoloji Nizamnamesi'nin 18. Maddesinde; zorunlu ve acil durumlarda hekim hastaya týbbi yardýmda bulunmak zorundadýr der. Bu zorunluluk hekimin görev alanýndan kaynaklanýr ve hekimin resmi ya da serbest hekim olmasý önemli deðildir. Eðer hekim acil bir durumda hastaya yardým etmediðinde onun zarar göreceðini ya da öleceðini biliyorsa ve yardým olanaðýna sahip olduðu halde yardým etmemiþse bunlar kaçýnma eyleminin amaçlanmýþ olduðunu yani kasti gösterir ve T.C.K'nýn adam öldürme (T.C.K. 448) ve adam yaralama (T.C.K.456) maddeleri söz konusu olabilir. Olayda kast yoksa o zaman taksirli suçun varlýðý söz konusudur. Y.4.C.D. nin tarih ve 5182/5097 nolu kararýnda hastayý incelemeden rapor veren hekimin hareketinin vazifeyi ihmal suçunu teþkil ettiði belirtilmiþtir. Ayný durumda hekimin hastayý incelemeden geri yollamasý vazifeyi ihmaldir. Bakýp karar veremediðine, bir uzmanýn görmesinin gerekli olduðuna iliþkin rapor verirse vazifesini yapmýþ kabul edilir. Dosyadaki hayati bilgilerin iyi tutulmamasý ya da kaydedilmemesi görevi ihmaldir. Y.4.C.D gün ve 1676E/4621K sayýlý kararýnda zabýta kuvvetleri tarafýndan gönderilen yazýya yanýt vermeyen hekimin T.C.K. 230/1 maddesine göre vazifeyi ihmal suçu iþlediði belirtilmiþtir. Konsültan hekimin çaðrýya karþýn konsültasyona gitmemesi ya da geç gitmesi görevi ihmaldir. Aydýnlatýlmýþ Onam (Rýza) Nedir? Hekimin hastaya müdahalede bulunabilmesinin birinci koþulu yetkili olmasý ikinci koþulu da rýzasýnýn almasýdýr. Rýzanýn geçerli olmasý için: a) Þahýs medeni haklarý kullanma ehliyetine sahip olmalý. b) Yaþ erginliðine sahip olmalý. c) Küçükler ve akýl hastalýðý ya da akýl zayýflýðý olanlarýn veli ve vasilerinden izin alýnýr. Hasta hekime muayeneye geldiði anda rýzasý vardýr. Ancak bu temeldeki taný iþlemleri içindir. Hastanede yapýlacak olan tüm müdahaleleri kabul ediyorum gibi son derece geniþ kapsamlý ancak baðlayýcýlýðý olmayan bir rýza söz konusu olamaz. Rýza alýnmasý sözlü ya da yazýlý olabilir. Bazý cerrahi ameliyatlarda, rahim tahliyesi ve sterilizasyon iþlemlerinde, organ ve doku alýnmasýnda yazýlý rýza alýnmalýdýr. Aydýnlatýlmýþ rýzada hastaya taný, bu tanýya hangi tetkiklerle varýldýðý, tanýnýn kesin olup olmadýðý, ayýrýcý tanýnýn yapýlýp yapýlmadýðý, uygulanacak tedavi yöntemlerinin baþarý þansý ve diðer tedavi yöntemlerine göre niye yeðlendiði, olasý komplikasyonlarýn (kýsa ve uzun erimli) neler olabileceði, yöntemlerine göre niye yeðlendiði, olasý komplikasyonlarýn (kýsa ve uzun erimli) neler olabileceði, tedaviyi kabul etmezse yaþama þansý ya da ortaya çýkabilecek sorunlar onun sosyal, kültürel ve ruhsal durumuna göre açýklanmalýdýr. Ameliyatta kolostomi amputasyon yapýlacaksa, ya da empotans gibi bir durum geliþecekse mutlaka yazýlý olarak rýza almalýdýr. Hasta açýklamalarý anlamayacak durumdaysa hasta yakýnlarýnýn aydýnlatýlmasý zorunludur. Bilinç kaybý, koma gibi durumlarda veli ya da vasi yoksa acil müdahalede bulunmak gerekiyorsa rýza aranmaz. Toplum saðlýðý açýsýndan ya da kendi yaþamýnýn kurtarýlmasý açýsýndan yapýlacak müdahaleyi anlamayan kiþide rýza var kabul edilerek uygulama yapýlmalýdýr (Kuduz hayvanýn ýsýrdýðý bir kiþiye aþý yapýlmasý ya da zehirlenen insana müdahalede bulunulmasý gibi.) Ötenazi, uygun olmayan rahim tahliyesi gibi durumlarda hastanýn rýzasý alýnsa da bu hukuken geçersizdir ve hekimin sorumluluðu söz konusudur (Medeni Kanun Md 23, Borçlar Kanunu Md 20). Bütün belirtilen konularda hastaya açýklamalar yapýldýktan sonra hastanýn soru sormasý için yeterli süre verilip sorularý yanýtlandýrýlmalý ve hastanýn olayý tamamen anladýðý tesbit edilmelidir. Tercihen her týp disiplini kendi alanýna giren konularda hastalarýn aydýnlatýlmýþ rýzasýnýn alýnmasý için uygun protokolleri geliþtirilmelidir. Aydýnlatýlmýþ rýzanýn alýnmamasý ve eksik bilgilendirme olgularýnýn Avrupa ülkeleri ile ABD'de hekimler aleyhine açýlan tazminat dosyalarýnýn en önemli nedenleri olduðu unutulmamalýdýr. sted 2001 cilt 10 sayý 8 305