EKOSEP DĠYARBAKIR GÖÇ ODAKLI STRATEJĠK EYLEM PLANI DURUM RAPORU

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "EKOSEP DĠYARBAKIR GÖÇ ODAKLI STRATEJĠK EYLEM PLANI DURUM RAPORU"

Transkript

1 EKOSEP DĠYARBAKIR GÖÇ ODAKLI STRATEJĠK EYLEM PLANI DURUM RAPORU 1

2 ĠÇĠNDEKĠLER 1. KENTĠN COĞRAFĠ KONUMU VE TARĠHĠ 2. SOSYAL YAPI 2.1. Diyarbakır Ġl ve Kent Nüfusunun Demografik Yapı Özellikler Diyarbakır Nüfus Bilgileri ve Yıllar Ġtibarı ile Dağılımı Göç ve Sosyal Yapı Göç Yıllara Göre Göçün Büyüklüğü Göçle Gelen Nüfusun Kentte Dağılımı Göçle Gelen Nüfusun Sosyal Yapısı Kadınlar YaĢlılar Çocuklar Hanehalkı ve Konut Özellikleri 2.2 Diyarbakır Ġli ve Kenti Sağlık Hizmetleri YeĢil Kart Kentte sağlık hizmetlerinin niceliksel ve niteliksel yapısı Kadınlar ve Dezavantajlı gruplarla ilgili sağlık sorunları 2.3. Diyarbakır Ġli ve Kenti Eğitim Hizmetleri Diyarbakır da Okuryazarlık OkullaĢma Okul öncesi öğrenim, Ġlköğrenim ve Ortaöğrenimle ilgili Durum 2.4 Yaygın Eğitime Yönelik ÇalıĢmalar 2.5. Sosyal Yardımlar 3. EKONOMĠK YAPI 3.1 Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması 3.2 GSYĠH 3.3 ĠġGÜCÜ 3.4. Tarım 3.4 Sanayi 3.5 Hizmetler 2

3 4. MEKANSAL YAPI 4.1 Kentsel alanın geliģimi 4.2 Kırsal alan özellikleri 4.3 Kentsel alanın mevcut durumu TABLOLAR DĠZĠNĠ Tablo 1: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ġllerinin nüfusları ve alt yerleģim birimleri Tablo 2: Türkiye de nüfus büyüklüğü sıralamasında ilk 11 il ve bu illere ait bazı nüfus göstergeleri, Tablo 3: Ġllere göre merkez ve belde/köy nüfus toplamları Tablo 4: Ġstatistiki Bölgelere göre kent-kır nüfusları Tablo 5: Bölge içerisinde Diyarbakır Kentsel alanındaki nüfus artıģı Tablo 6: Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) illerinin nüfus büyüklüklerine göre sıralanması ve bu illere ait bazı nüfus göstergeleri Tablo 7: Diyarbakır iline ve Türkiye geneline ait bazı demografik göstergeler ( ) Tablo 8: Diyarbakır ili Ġlçelere göre merkez ve belde/köy nüfus toplamları Tablo 9: Diyarbakır Ġli yaģ grubu ve cinsiyete göre nüfus 2008 Tablo 10: Nüfus sayımları na ( ) ve ADNKS ne ( ) göre Diyarbakır ilinde göçler Tablo 11:Diyarbakır Kentine Göç Dönemleri Tablo 12: Göçün nedenlerine göre yıllar itibariyle dağılımı Tablo 13: Diyarbakır Kentinin Göç Aldığı Ġller Tablo 14: Diyarbakır BüyükĢehir Belediye sınırları içindeki nüfus dağılımı Tablo 15: Diyarbakır Kentsel yerleģim alanındaki Mahallelerin nüfus geliģimi Tablo 16: Zorunlu göç ve ekonomik nedenli göçlerin mahallelere dağılımı Tablo 17: Ġlin aldığı ve verdiği göçün iģgücü durumu Tablo 18:Göçle gelen nüfustan iģgücüne dahil olanların iktisadi iģkollarına dağılımı Tablo 19: Hanehalkı büyüklükleri Tablo 20: Hanehalkı büyüklüklerinin ilçelere ve ilçelerdeki dağılımı Tablo 21: Hanehalkı büyüklüklerine iliģkin öngörüler Tablo 22: Ġllere göre yeģil kart kullanımı Tablo 23: Ġlçelere göre YeĢil Kart Sayıları ( ) Tablo 23: Diyarbakır Ġl Geneli Sağlık Personeli Durumu Tablo 24: Sağlık Hizmetlerinin ilçelere dağılımı Tablo 25: Kentsel Alanda Sağlık hizmetlerinin Ġlçelere dağılımı Tablo 26: Kentsel Alanda Sağlık hizmetinden yararlananların Ġlçelere dağılımı 3

4 Tablo 27: Kamu ve özel sağlık hizmetlerinin ilçelere dağılımı Tablo 28: Sağlık Ocaklarının ilçelere dağılımı Tablo 29: Sağlıkla ilgili kentsel göstergeler Tablo 30: Engellilerin coğrafi bölgelere göre oransal ve kümülatif dağılımı. Tablo 31: 2000 Yılı Nüfus Sayımına Göre Diyarbakır'da YaĢayan Engelli Sayısının Engellilik Türüne Göre Dağılımı Tablo 32: Türkiye Geneli okur-yazarlık durumu Tablo 33: Diyarbakır da okuryazarlık durumu Tablo 34: Diyarbakır da YaĢ gruplarına göre okuryazarlık Tablo 35: Yılları Arasında Açılan Okuma yazma kursları Tablo 36: Türkiye ve Diyarbakır OkullaĢma Oranları Tablo 37: Yılı Çağ Nüfusu, Öğrenci Sayısı ve OkullaĢma Oranı Tablo 38: Ġlçe ve kentsel mahallelerde ilköğretime devam eden öğrenci sayıları Tablo 39: Çocukların okula gitmeme nedenleri Tablo 40: Bir Önceki Yıla Göre Öğrenci Sayısı Farkı Tablo 41: Okul öncesi öğrenimde Okul bilgileri Tablo 42: Dönemlere göre okul öncesi eğitim Tablo 43:Örgün eğitimde okullara dair bilgiler* Tablo 44: Ġlköğrenimde Okul bilgileri Tablo 45: Diyarbakır ili Ortaöğrenimde Okul bilgileri Tablo 46: Diyarbakır ili Kentsel alanda Ortaöğrenim Bilgileri Tablo 47: ÖSS baģarı oranları Tablo 48: Yılları Arası GerçekleĢtirilen YetiĢkin Eğitimleri Tablo 49: Nakdi yardımların Mahallelere dağılımı Tablo 50: Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması Tablo 51: Diyarbakır Ġli Ekonomik ve Sosyal Göstergeler Tablo 52: Diyarbakır Ġli Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ( ) Tablo 53: Diyarbakır Ġli KiĢi BaĢına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Tablo 54: GSYĠH'nin ĠĢkollarına Dağılımı (2001) Tablo 55: Diyarbakır Ġli 12+ YaĢ Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı Tablo 56: Diyarbakır Ġli Ġstihdamın Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı Tablo 57: Diyarbakır Ġli ĠĢsiz Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı Tablo 58: Diyarbakır Ġli ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı Tablo 59: Diyarbakır Ġli ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre ĠĢgücüne Dahil Olmama Nedenleri Tablo 60: Diyarbakır Ġl Merkezi 12+ YaĢ Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı 4

5 Tablo 61: Diyarbakır Ġl Merkezi ĠĢgücüne Dahil Olan Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı Tablo 62: Diyarbakır Ġl Merkezi Ġstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı Tablo 63: Diyarbakır Ġl Merkezi ĠĢsiz Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı Tablo 64:Diyarbakır Ġl Merkezi ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı Tablo 65: Diyarbakır Ġl Merkezi ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfusun ĠĢgücüne Dahil Olmama Nedenlerinin Cinsiyete Göre Dağılımı Tablo 66: Diyarbakır Ġlinde Ve Ġl Merkezinde Ġstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre ĠĢ Kollarına Dağılımı Tablo 67: Ġstihdamın Ġl Genelinde ve Ġl Merkezinde ĠĢ Kollarına Dağılımı Tablo 68: Diyarbakır Ġl Merkezinde Ġstihdam Edilenlerin Ġl Genelinde Ġstihdam Edilenlere ve ĠĢkollarına Göre Oranı Tablo 69: Tarım ĠĢkolu Tarafından Üretilen GSYĠH ( ) Tablo 70:Tarım ĠĢkolunun Toplam Ġstihdam Ġçindeki Payı ( ) Tablo 71: Tarımsal Göstergeler Tablo 72 :Diyarbakır Ġli Tarım Alanları Dağılımı ve Ekim Miktarı ( ) Tablo 73:Hayvan Varlığı ve Hayvansal Ürünler Tablo 74: Kesilen Hayvan Sayısı, Et ve Deri Üretimi (2008) Tablo 76: Sanayi ĠĢkolu Tarafından Üretilen GSYĠH ( ) Tablo 77: Sanayi ĠĢkoluna Ait ĠĢgücü Verileri Tablo 78: Diyarbakır Sanayi Firmaların KuruluĢ Yılları Tablo 79: Etkinlik alanına göre sanayi firmaları Tablo 80: Sanayi Firmalarının Önümüzdeki 5 Yıl Ġçin Beklentileri Tablo 81: Diyarbakır Sanayi Firmalarının Gelecek Planlaması Tablo 82: Servisler ĠĢkolu Tarafından Üretilen GSYĠH ( ) Tablo 83:Hizmetler ĠĢkoluna Ait ĠĢgücü Verileri Tablo 84: Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi ve Türkiye'nin Tüm Ġl Belediyelerinin Yaptığı KiĢi BaĢı Harcamalar (TL) Tablo 85: nüfusun ilçe belediyelerine dağılımı Tablo 86: Kırsal nitelikli mahalle nüfusları Tablo 87:Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi Arazi KullanıĢı Tablo 88:BüyükĢehir Belediyesince belirlenen gecekondu alanları ġekġller DĠZĠNĠ ġekil 1:Kentsel alan nüfus artıģ hızları ġekil 2: Kırsal alan nüfus artıģ hızları ġekil 3. Nüfus sayımlarına göre Diyarbakır nüfus büyüklüğü değiģimi (milyon) ( ) ġekil 4:Nüfus sayımları na ( ) ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne ( ) göre Diyarbakır ve Türkiye nüfusunun yıllık nüfus artıģ hızı değiģimi (binde) 5

6 ġekil 6 : GAP ve doğu Anadolu illerinde yeģil kart sahipliği ġekil 7: GAP illerinde yeģil kart sahipliği ġekil 6 : GAP ve doğu Anadolu illerinde yeģil kart sahipliği ġekil 7: GAP illerinde yeģil kart sahipliği ġekil 11 : Halk Eğitim Merkezi tarafından yürütülen Eğitimler ġekil 12 : Nüfusun Ġlçe Belediyelerine Dağılımı ġekil 8: Ġllere göre yeģil kart kullanımı ġekil 9: Ġlçelere göre yeģil kart dağılımı ġekil 10 : Çocukların Okula gitmeme nedenleri 6

7 GĠRĠġ Kentsel alanlarda göçün olumsuz etkilerinin azaltılmasını hedefleyen, yerel düzeyde çok sektörlü/çok aktörlü yaklaģımın benimsendiği Ana göç alan Merkezler Olarak Belirlenen Diyarbakır, Gaziantep, Erzurum ve ġanlıurfa Ġllerinde ekonomik ve sosyal Entegrasyon Sorunlarının Çözümüne için Teknik Destek Projesi (EKOSEP) AB ve adı geçen Belediyeler tarafından finanse edilmektedir. Projenin genel hedefi, Diyarbakır, Gaziantep, Erzurum ve ġanlıurfa da belli baģlı kentsel alanlardaki hızlı göçten kaynaklanan olumsuz etkilerin azaltılmasıdır. Projenin amaçları: 1. Seçilen illerde göçten kaynaklanan ekonomik, sosyal entegrasyon ve çevre ile ilgili altyapı problemlerinin çözümüne çok aktörlü bir biçimde yardım edilmesi ve ortak projeler uygulayarak yerel yönetimlerin kapasitelerinin geliģtirilmesi 2. Yerel otoritelerin sunması gereken hizmetlerin kalitesinin, miktarının ve çeģitlerinin belirlenmesinde ve planlanmasında kaynak kullanımının geliģtirilmesi amacıyla yerel kapasite oluģturulmasıdır. Projeden beklenen sonuçlar: 1. Hızla artan nüfus için yeterli derecede kamu hizmetinin planlanması, organizasyonu, sağlanması ve yönetimi için Diyarbakır, Gaziantep, Erzurum ve ġanlıurfa yönetimlerinin kritik kapasitelerinin geliģtirilmesi 2. Önceden yapılandırılan 18 pilot proje aracılığı ile Diyarbakır, Gaziantep, Erzurum ve ġanlıurfa da kırdan kente göç ile gelenlerin entegrasyonu için doğrudan katkıda bulunulmasıdır. Sonuç düzeyinde göstergeler; Stratejik planlama ve ilgili yerel hizmetlerin yönetimini (özellikle göç ile gelen toplulukların sosyal ve ekonomik entegrasyonu için ihtiyaç duyulanlar) etkin bir biçimde destekleyecek veri, veritabanı ve bilgi sistemlerinin varlığı iç göç ve hızlı nüfus artıģından kaynaklanan problemleri çözmeyi hedefleyen yerel düzeydeki uzun dönem stratejilerin ve orta dönem eylem/yatırım planlarının varlığına, Yararlanıcı kurumlardan, veri toplama, ve iģleme, ihtiyaç analizi, BiliĢim Teknolojileri destekli veri tabanlarının ve bilgi sistemlerinin yönetimi, stratejik eylem planlarının geliģtirilmesi, fizibilite çalıģmaları, projelerin geliģtirilmesi, altyapı projelerinin çevre etki değerlendirilmesi, -inģaat, tedarik ve teknik destek alımları dahil- proje yönetimi ve uygulaması gibi görevleri daha iyi yerine getirebilecek ve eğitilmiģ yeterli sayıda personelin varlığına, Göç ile gelenlerin (yerel düzeyde) sosyo-ekonomik entegrasyonunu hedefleyen plan ve projelerin daha geniģ anlamda desteklenmesi ve iç göçle artan kentsel sorunlarla ilgili yerel farkındalığın artırılmasına Göç ile gelenlerin entegrasyonu için verilecek yeni yerel hizmetlerle (tam olarak çalıģan ve sürdürülebilirliği sağlanmıģ) ilgili 18 pilot projenin uygulanmasına bağlıdır. EKOSEP in hedef grupları: Kentsel alanda kamu hizmeti sunan Diyarbakır, Gaziantep, Erzurum, ġanlıurfa Belediyeleri ve Valilikleri; Sosyal hizmet sunumunu gerçekleģtirecek pilot proje yönetim ekipleri, Ekonomik ve sosyal entegrasyonu destekleyecek STK'lar ve medya kuruluģları, Kentsel hizmetlere eriģimleri sağlanacak olan göç ile gelenler, olarak belirlenmiģtir. Göç ile gelen kiģilerin içinde de öncelikli olarak kadınlar, çocuklar, gençler, yardıma ihtiyacı olanlar ve engelliler projenin öncelikli hedef gruplarını oluģturmaktadır. Proje kapsamında her il için 5, 10, 15 yıllık projeksiyonu temel alan stratejik eylem planı üretilmesi gerekmektedir. Stratejik eylem planının hedefinin Göçle gelen nüfusun kentin ekonomik ve sosyal yaģamına uyum ve katılım 7

8 süreçleri ne dair olması ve hedef gruplarına iliģkin geniģ yelpazesi, sağlıklı bir katılımcı anlayıģı ve süreci de zorunlu kılmaktadır. DĠYARBAKIR KENTĠ DURUM ANALĠZĠ 8

9 1. KENTĠN COĞRAFĠ KONUMU VE TARĠHĠ Diyarbakır, coğrafi olarak, Yukarı Mezopotamya olarak da adlandırılan bölge içinde, Dicle Havzası nda yer almaktadır. Karacadağ dan Dicle Nehri ne uzanan geniģ volkaniklerinin oluģturduğu platonun doğu kenarında, Dicle Irmağı nın batı kıyısında kurulmuģ olan kent, denizden 650 metre yüksekliğindedir. Bir tarih ve kültür kenti olma özelliğini her zaman koruyan Diyarbakır, otuza yakın uygarlık, onun zengin tarihi ve kültürel kimliği ile önemli bir bölge merkezidir. Her yeni gelen medeniyetin kendi kültürünü öncekilerle kaynaģtırıp, daha zengin bir kültür yaratmadaki incelikleri Ģehrin Açık Hava Yazıtlar Müzesi olarak anılmasını sağlamıģtır. Bu incelikleri, günümüze dek ulaģabilmiģ mimarlık ürünlerinde, özellikle de toplumun sosyo-kültürel ve ekonomik yapısının aynası niteliğindeki evlerinde, sokaklarında, dini yapılarında izlemek tarihi hakkında somut ipuçları vermesi bakımından oldukça önemlidir. Diyarbakır ın tarihi çekirdeği olan Ġçkale de M.Ö yıllarında Hurri-Mitani lerin egemen oldukları bilinmektedir. Kentin Ģehir yerleģimi olarak bilinen en eski ve 5000 yıllık geçmiģ tarihi de Hurri-Mitani lerle baģlamaktadır. M.Ö yılına kadar süren Hurri-Mitani egemenliği, bu dönemden sonra Asur egemenliğine dönüģür. Tarihi boyunca önemli bir kültür ve ticaret merkezi olan Diyarbakır, pek çok uygarlığın yerleģim alanı olmuģtur. Diyarbakır, tarihi boyunca bir çok adlar almıģtır. Milattan Önce 1300 lü yıllarda, Asur Kralı 1. Adad Nirari den kalma bir kılıcın kabzasında Amida ismine rastlanmıģtır. Sonra sırasıyla Amid, Amed, Dikranagerd, Kara-Amid, Diyar-ı Bekr, Diyarbekir ve Cumhuriyet ten bir süre sonra da Diyarbakır adını almıģtır. Diyarbakır ın tarihini günümüze taģıyan izleri, yapılıģ tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte Diyarbakır Surları nın burçlarında, kitabelerinde ve motiflerinde görmek mümkündür. Antik Çağ dan Orta Çağ a kadar, kentlerde özellikle savunma amaçlı inģa edilmiģ olan kent surlarının dünyadaki en önemli örneklerinden biri Diyarbakır Surları dır. Ġçkale de M.Ö li yıllarda Hurriler zamanında yerleģildiği tahmin edilmektedir. Kalenin ilk yapılıģ tarihi hakkında yeterli bilgi olmamakla birlikte, Surların Bizans döneminde bugünkü Ģeklini aldığı bilinmektedir. YaklaĢık 5,5km uzunluğunda ve kalkan balığı görünümünde olan Diyarbakır surları 82 burç ve 4 ana kapıdan oluģmaktadır. Burçların yükseklikleri 10-12m, kalınlıkları 3-5m arasında değiģmektedir. En göze çarpan burçları; Keçi Burcu,Yedi KardeĢler Burcu ve Ben-u-Sen Burçlarıdır. Mardinkapı, Urfakapı, Dağkapı ve Yenikapı Ģehrin diğer yerleģimlerle bağlantısını sağlayan ana kapılarıdır. Dünya Kültür mirası olarak kabul edilebilecek Diyarbakır Surları, günümüze kadar gelmiģ en önemli kültür belgelerinden biri olarak bu topraklarda yaģayan birçok medeniyetin izlerini taģımaktadır. Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi tarihli 504 sayılı Yedi Ġlde BüyükĢehir Belediyesi Kurulması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuģtur. Bu KHK kapsamında kurulan Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi, ilk kademe belediyeleri ile oluģan ve tarihli ve 3030 sayılı Kanun hükümleri uygulanacak bir büyükģehir Belediyesi iken bu durumunda tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5216 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu ile bazı değiģiklikler gündeme gelmiģtir. 20 km yarıçapında bant içerisinde kalan belediyeler, ilk kademe belediyesi olarak Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesine bağlanmıģtır. Ayrıca bu alanda kalan köyler de Belediyenin mahalleleri niteliğine kavuģmuģtur. Bu yasal düzenleme ile Bağıvar, Çarıklı, Kayapınar büyükģehir alt kademe belediyeleri olmuģtur tarihli ve Mükerrer Sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5747 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Sınırları Ġçerisinde Ġlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun ile yapılan düzenlemelerle Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi, Bağlar, Kayapınar, Sur ve YeniĢehir olmak üzere 4 ilçe Belediyesinden oluģan bir yapıya kavuģmuģtur. Bu düzenlemeler sonucunda BüyükĢehir Belediyesinin hizmet alanı büyüklüğünde kuruluģuna göre 5 misli bir artıģ gündeme gelmiģtir. Diyarbakır bir bölge merkezi olarak her dönemde önemini korumuģ bir kenttir. Hızlı nüfus artıģı ve kentleģme süreci, Diyarbakır ı birçok benzer kentten ayıran bir özellik de olmuģtur. Bu önem ve nüfus büyüklüğü ile hızlı nüfus artıģına karģın Diyarbakır kenti, kaynaklardan payını yeterince alamaması ile de önem kazanmaktadır. Bölgenin içinde bulunduğu siyasal istikrarsızlık da eklendiğinde, potansiyellerine karģın önemli kentsel sorunlarla karģı karģıya kalması da kaçınılmaz olmuģtur. Diğer taraftan, Türkiye de iç göç hareketinin 1940 lı yıllardan itibaren 9

10 yoğun Ģekilde arttığı bilinmektedir. Söz konusu göç hareketi daha çok kırlardan kentlere ve kentlerden büyük kentlere doğru bir mekansal hareketlilik Ģeklinde ülke genelinde homojenleģmektedir. Ancak özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi kentleri için 1990 lı yıllardan itibaren baģlayan Zorunlu Göç hareketi bu homojen harekete eklenmiģ ve bu bölgede ve kentte çok daha karmaģık ve sorunlu bir kentleģme süreci yaģanmasına neden olmuģtur. Diyarbakır, bölgede bu iki göç hareketinin eklemlendiği ve dolayısıyla yoğun nüfus artıģına uğramıģ olan bir kent olarak kentleģme sorunlarını fazlasıyla yaģamıģtır ve yaģamaktadır. Bu çalıģmada, Diyarbakır Ġl ve Kentinin sosyal, ekonomik ve mekansal yapısı, EKOSEP hedef gruplarına yönelik olarak ve göçün etkileri çerçevesinde ele alınacaktır. 2. SOSYAL YAPI Diyarbakır ili ve kentinin sosyal yapısı ile ilgili inceleme ve değerlendirmeler, nüfus ve demografik yapı ile ilgili temel bulguların, göç olgusu ve göçün kent üzerindeki etkileri bağlamında ele alınacaktır. Bu kapsamda öncelikle Diyarbakır il ve kentinin nüfus geliģimi ve göç üzerinde durulacak, sosyal hizmetlerin sunumu ile ilgili değerlendirmeler yapılacaktır Diyarbakır Ġl ve Kent Nüfusunun Demografik Yapı Özellikler Diyarbakır ili ve kentinin sosyal yapısı ile ilgili inceleme ve değerlendirmeler il ve kent için ayrı ayrı yapılmaktadır. Ġl bütününde yapılan incelemeler Diyarbakır kentinin Ġlin üzerinde oranlarda nüfus aldığını göstermektedir. Diyarbakır ın demografik ve sosyal yapısı irdelendiğinde de, kentin gerek Türkiye kentsel büyüme gerekse de bölgenin kentsel büyüme oranlarının oldukça üzerinde bir kentsel büyümeye sahne olduğu görülebilmektedir. Diğer taraftan hızlı nüfus artıģına dayalı hızlı kentsel geliģme ve yayılmanın da etkisiyle yönetsel düzenlemeler ve mahalleler düzeyinde sınır düzenlemeleri yapılmıģtır. Kentle ilgili değerlendirmeler, mahalleler düzeyinde veriler değerlendirilerek yapılmıģtır Diyarbakır Nüfus Bilgileri ve Yıllar Ġtibarı ile Dağılımı Diyarbakır Ġl nüfusu, 2008 yılı için adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre kiģi olarak açıklanmıģtır. Aynı nüfus kayıt sistemine göre de, Diyarbakır Kent nüfusu kiģi olarak tespit edilmiģtir. Belde ve köy nüfusları ise kiģidir. Diyarbakır, il ve kent nüfus büyüklüğü açısından ülke sıralamasında ilk sıralarda yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin nüfusu en büyük 3 ili ve kenti arasında yer almaktadır. Tablo 1: Güneydoğu Anadolu Bölgesi Ġllerinin nüfusları ve alt yerleģim birimleri 1 Ġl adı Belediye sayısı Ġlçe sayısı Köy sayısı Türkiye Erzurum Gaziantep ġanlıurfa Diyarbakır Kaynak: TUĠK; adnks 1 Açıklama: Ġlçe sayılarına il merkezleri / merkez ilçeler dahildir. Belediye sayısında büyükģehir belediyeleri hariçtir. Köy sayılarına boģ köyler dahildir. 10

11 Tablo 2: Türkiye de nüfus büyüklüğü sıralamasında ilk 11 il ve bu illere ait bazı nüfus göstergeleri, Toplam Nüfus (milyon) Ġl ve ilçe merkezleri (%) Belde ve köyler (%) Yıllık nüfus artıģ hızı ( ) ( ) TÜRKĠYE Ġstanbul Ankara Ġzmir Bursa Adana Konya Antalya Gaziantep Mersin ġanlıurfa Diyarbakır Kaynak: TUĠK, adnks 2008 Diyarbakır ili nüfus büyüklüğü açısından Türkiye deki tüm iller arasında 11. sırada gelmektedir. Nüfus büyüklüğü sıralamasında Güneydoğu Anadolu Projesi nin (GAP) uygulandığı 9 il arasındaki yeri ise Gaziantep ve ġanlıurfa dan sonra gelmektedir yılı nüfus verilerine göre bölgenin nüfus açısından 3. büyük ili Diyarbakır dır. Ġllerin sahip oldukları yerleģim birimleri sayıları açısından 2000 ve 2007 yılları arasında çok ciddi farklılıklar görülmemektedir. Diyarbakır nüfusunun 1960 yılından itibaren hareketi Türkiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile karģılaģtırmalı olarak incelendiğinde, özellikle 1990 dan itibaren son derece hızlı bir artıģ yaģandığı görülmektedir. Bugün için Diyarbakır BüyükĢehir sınırları içerisinde kalan alanın nüfus artıģı, gerek bölge gerekse Türkiye ortalamalarının üzerindedir. Ġstatistiki Bölge sınıflamalarına göre yapılan tespitler de bu saptamayı doğrular niteliktedir. Diyarbakır ın 1990 ve 2000 yılları arasındaki kentsel nüfusunun artıģ oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir. ġanlıurfa, Diyabakır istatistiki bölgesinde de benzer bir durum gözlenmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi bütününde gözlenen artıģ ise çok daha çarpıcıdır. Tablo 3: Ġllere göre merkez ve belde/köy nüfus toplamları 2 Ġl/ilçe merkezleri (ġehir) Belde/köyler Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Türkiye Diyarbakır Kaynak TUĠK, Ġstatistiki bölge verileri YerleĢim yerlerine (il, ilçe, belde belediyesi, köy) göre nüfuslar belirlenirken, Nüfus ve VatandaĢık ĠĢleri Genel Müdürlüğü tarafından 5747 sayılı BüyükĢehir Belediyesi Sınırları Ġçinde Ġlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda DeğiĢiklik yapılması Hakkında Kanun, 5393 sayılı Belediye Kanununun 11. Maddesi ve ilgili diğer mevzuat tarafından Ulusal Adres veri tabanında yerleģim yerlerine yönelik olarak yapılan Ġdari bağlılık, tüzel kiģilik ve isim değiģiklikleri dikkate alınmıģtır. 11

12 Tablo 4: Ġstatistiki Bölgelere göre kent-kır nüfusları BÖLGE ADI Toplam nüfus ġehir nüfusu Köy nüfusu ġehir nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) Köy nüfusunun toplam nüfus içindeki oranı (%) Türkiye ,6 64,9 40,4 35,1 Güneydoğu Anadolu ,72 62,69 44,28 37,31 ġanlıurfa, Diyarbakır ,68 59,15 45,32 40,85 Diyarbakır , ,69 40 Kaynak TUĠK; nüfus sayımı, 2000 Tablo 5: Bölge içerisinde Diyarbakır Kentsel alanındaki nüfus artıģı Nüfus (1000 kiģi) Türkiye Güneydoğu Anadolu Bölgesi Diyarbakır Ġl Diyarbakır BüyükĢehir Kaynak: Diyarbakır Nazım imar planı (2006), TUĠK, TUĠK adnks 2008 Bu veriler kapsamında Diyarbakır kentsel nüfusunun 1960 yılından sonraki geliģimine bakıldığında 1990 ve 2000 yılları arasındaki çarpıcı geliģme görülebilmektedir. Bölgede nüfusun en yüksek oranda yerleģtiği kentsel alan Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesinin sınırları olmuģtur. Diyarbakır kentsel alan nüfusundaki artıģ oranı da bu on yıl içerisinde %6 olarak ortaya çıkmaktadır. Kırsal alan nüfusunda ise %5 oranında bir nüfus düģüģü yaģanmıģtır verilerine gore Diyarbakır Ġl nüfusunun %76 sını Ģehir nüfusları oluģturmaktadır. Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesini oluģturan dört ilçenin toplam nüfusu ise ilin tüm nüfusunun %55 ini oluģturmaktadır. Diyarbakır, Ġl ve ilçe merkezleri-kentsel alanının, kırsal nüfusa oranı %70,4dür. Türkiye geneli ele alındığında nüfusun %25 inin kırsal alanlarda yaģadığı düģünüldüğünde, Diyarbakır daki kırsal nüfusun toplam nüfusa oranının %29,6 olması, kırın bölgedeki ve EKOSEP kapsamındaki bir diğer kente (Gaziantep) oranla daha az hızlı çözülme gösterdiğini açıklayan bir sonuçtur. Tablo 6: Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) illerinin nüfus büyüklüklerine göre sıralanması ve bu illere ait bazı nüfus göstergeleri sıra Ġl Toplam Nüfus (milyon) Ġl ve ilçe merkezleri (%) Belde ve köyler (%) Yıllık nüfus artıģ hızı ( ) ( ) 1 Gaziantep ġanlıurfa Diyarbakır Mardin Adıyaman Batman ġırnak Siirt Kilis Kaynak: TÜĠK (ADNKS 2007 ve 2008) 3 3 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları 2007 ve

13 ġekil 1:Kentsel alan nüfus artıģ hızları TÜRKĠYE G.DOĞU ANADOLU BÖLGESĠ DĠYARBAKIR ĠLĠ DĠYARBAKIR BÜYÜKġEHĠR 0 Kaynak: 2006 Nazım imar planı raporu ġekil 2: Kırsal alan nüfus artıģ hızları TÜRKĠYE KIRSAL G.DOĞU ANADOLU B. KIRSAL DĠYARBAKIR ĠLĠ KIRSAL DĠYARBAKIR BÜYÜKġEHĠR KIRSAL YERLEġMELER Kaynak: 2006 Nazım imar planı raporu Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesini oluģturan dört ilçenin 2008 yılı nüfusları 1990 yılından sonra özellikle yılları arasında çok hızlı bir artıģ göstermiģtir. Diyarbakır il nüfusunda kiģilik bir artıģa karģın, Ģehir nüfusunda kiģilik bir artıģ yaģanmıģtır. Doğal nüfus artıģı ile açıklanması olanaksız bu artıģın nedeni, ileride detaylı olarak üzerinde durulacak olan göçle açıklanabilmektedir. Çevre illerin kırsal alanının yanı sıra, Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi sınırları içerisindeki nüfusun büyük oranda il kırsal alanından göçle gelen nüfus olduğu söylenebilmektedir. Bu durum yukarıda yer alan Ģekillerde de gözlenebilmektedir. Diyarbakır nüfusunun yerleģim yerlerine göre dağılımı incelendiğinde, il nüfusunun yaklaģık yüzde 70 inin il ve ilçe merkezlerinde yüzde 30 unun da belde ve köylerde yaģadığı görülmektedir. Ġl nüfusunun yerleģim yerlerine dağılım oranları, Türkiye genelindeki nüfusun yerleģim yerlerine dağılımına yakın düzeydedir. GAP illeri arasında 13

14 Nüfus Büyüklüğü (Bin KiĢi) ise Diyarbakır ilindeki kentli nüfusun payı (il ve ilçe merkezi nüfusu oranı), Gaziantep ilindeki kentli nüfus payından yüzde 17.1 oranında düģüktür ve 2008 yılları arasında nüfus büyüklüğünde gerçekleģen değiģime göre hesaplanan Diyarbakır ilindeki yıllık nüfus artıģ hızı binde 33 dür. Bu artıģ hızı, Türkiye nüfusu için aynı dönemde gerçekleģen yıllık nüfus artıģ hızından 2.5 kat daha yüksektir. GAP illeri arasında ise Gaziantep, ġanlıurfa, Batman, ġırnak ve Siirt illerinde tespit edilen yıllık nüfus artıģ hızı, Diyarbakır ilinde gerçekleģenden daha yüksektir. 20.yy ın ortasında, Türkiye de henüz ulusal çapta demografik geçiģ sürecinin yeni baģladığı dönemde, Diyarbakır ın nüfus büyüklüğü 294 bin kiģidir. Bu nüfus büyüklüğü ile Diyarbakır, 1950 sayımına göre Türkiye nüfusunun yüzde 1,4 ünü oluģturmaktadır sayımında ise yaklaģık 1 milyon kiģilik bir nüfusa ulaģan Diyarbakır il nüfusu, Türkiye nüfusunun yaklaģık yüzde 1,9 unu oluģturmaktadır. ġekil 3. Nüfus sayımlarına göre Diyarbakır nüfus büyüklüğü değiģimi (milyon) ( ) Nüfus Yıllar Türkiye Ġstatistik Kurumu tarafından Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS), Nüfus Sayım Sonuçlarına göre, 2008 yılı sonunda Diyarbakır nüfusunun 1,493 milyon kiģiye ulaģtığı ve Türkiye toplam nüfusunun yüzde 2,0 sini oluģturduğu görülmektedir. Diyarbakır ilindeki yıllık nüfus artıģ hızı tüm sayım dönemlerinde Türkiye genelindeki nüfus artıģ hızının üzerinde gerçekleģmiģtir. Son 60 yılda Türkiye toplam nüfusu 3.4 kat artmıģken, Diyarbakır ın nüfusu 5.1 kat artıģ göstermiģtir 4. Ġlde yıllık nüfus artıģ hızının en yüksek olduğu dönem binde 40.0 ile dönemidir. Bu dönemde Diyarbakır ın nüfusu Türkiye nin nüfusundan 1.6 kat daha hızlı artmıģtır dönemine ise Diyarbakır, Türkiye de yıllık nüfus artıģ hızının büyüklüğü açısından ilk on il arasında gelmektedir 5. Bu dönemden sonra ildeki yıllık nüfus artıģ hızı azalma eğilimine girmiģ ve tespit edilen en düģük değer binde 21.8 ile, 2007 ve 2008 yılları arasında gerçekleģmiģtir. 4 DĠE, Türkiye, 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, TC. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü (DĠE), Ankara, 2000, s.45 5 Kocaman, Tuncer, Türkiye de Ġç Göçler ve Göç Edenlerin Nitelikleri ( ), TC. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı, Sosyal Sektörler Koordinasyon Genel Müdürüğü, Ankara, 2008, s.7 14

15 Yıllık Nüfus ArtıĢ Hızı (Binde) ġekil 4:Nüfus sayımları na ( ) ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne ( ) göre Diyarbakır ve Türkiye nüfusunun yıllık nüfus artıģ hızı değiģimi (binde) 50,0 40,0 30,0 Türkiye Diyarbakır 20,0 10,0 0, Türkiye 27,7 28,5 24,6 25,2 25,0 20,7 24,9 21,7 18,3 13,1 Diyarbakır 31,5 31,2 33,8 40,0 22,8 35,6 36,6 31,7 21,9 21,8 Sayım Dönemi Kaynak: DĠE 6 ve TÜĠK 7 Diyarbakır ili ve Türkiye genelindeki Toplam Doğurganlık Hızı (TDH) ve Bebek Ölüm Hızı (BÖH) göstergelerini 1950 den günümüze kadar gelen dönem için incelendiğinde, ildeki doğurganlık ve ölümlük düzeyinin Türkiye genelinden her zaman daha yüksek olduğu görülmektedir. Diyarbakır nüfusunun doğurganlık düzeyi, il düzeyinde demografik göstergelerin hesaplanabildiği en son sayım olan, 2000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre incelendiğinde, köylerde bulunan doğurganlık çağındaki (15-49 yaģları arası) kadınların, il ve ilçe merkezlerinde bulunan kadınlardan daha fazla çocuk doğurduğu tespit edilmektedir. Bu nüfus sayımı sonuçlarına göre, toplam doğurganlık hızı il merkezinde 3.97 çocuk, ilçe merkezlerinde 4.24 çocuk, köylerde ise 5.28 çocuk olarak tespit edilmiģtir 8. 6 DĠE, 21-Diyarbakır, 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, TC. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü (DĠE), Ankara, 2000, s.41 DĠE, Türkiye, 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, TC. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü (DĠE), Ankara, 2000, s.45 7 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları 2007 ve EriĢim Tarihi, DĠE, 21-Diyarbakır, 2000 Genel Nüfus Sayımı Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, TC. BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü (DĠE), Ankara, 2000, s.48 15

16 Tablo 7: Diyarbakır iline ve Türkiye geneline ait bazı demografik göstergeler ( ) 9 Yıllar Toplam Doğurganlık Hızı (TDH) Bebek Ölüm Hızı (BÖH) ( 1q 0) ( ) DIYARBAKIR TÜRKĠYE Tablo 8: Diyarbakır ili Ġlçelere göre merkez ve belde/köy nüfus toplamları Ġlçeler Ġl/ilçe merkezleri (ġehir) Belde/köyler Toplam Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Bismil Çermik Çınar ÇüngüĢ Dicle Ergani Hani Hazro Kulp Lice Silvan Eğil Kocaköy Bağlar Kayapınar Sur YeniĢehir TOPLAM Kaynak: TÜĠK (ADNKS 2007 ve 2008) dönemindeki göstergeler nüfus sayımlarına dayalı olarak hesaplanmıģtır. Toplam doğurganlık hızları sayım tarihinden bir yıl önceki dönem için hesaplanmıģtır. Bebek ve çocuk ölüm hızları sayım tarihinden 3 yıl önceki dönem için Brass-Trussel yöntemi ile dolaylı olarak tahmin edilmiģtir değerleri Türkiye Nüfus ve Sağlık AraĢtırmaları na (TNSA-2008) dayalı olarak hesaplanmıģtır. Toplam doğurganlık hızları araģtırma tarihinden üç yıl önceki dönem için hesaplanmıģtır. Bebek ve çocuk ölüm hızları araģtırma tarihinden 5 yıl önceki dönem için dolaysız yöntemler kullanılarak hesaplanmıģtır. Kaynak: DĠE 9 ve HUNEE ve diğerleri 9 10 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları 2007 ve

17 Tablonun gösterdiği gibi Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi sınırları kapsamında kalan 4 ilçe, nüfus büyüklüğü açısından ilin en büyük ilçeleridir. Ergani, Bismil ve Silvan bu ilçeleri izleyen nüfus büyüklüklerine sahiptir. Kentsel nüfus açısından da aynı durum geçerlidir. Tablo 9: Diyarbakır Ġli yaģ grubu ve cinsiyete göre nüfus 2008 YaĢ grubu Toplam Erkek Kadın Toplam Kaynak: TÜĠK Bölge Müdürlüğü Günümüz Diyarbakır nüfusu, Türkiye nüfus yapısından farklılıklar göstermektedir. Türkiye genelindeki nüfus yapısının aksine Diyarbakır ilinin nüfus yapısı, demografik geçiģin daha erken aģamalarındaki geliģmekte olan ülkelerin nüfus yapısına benzemektedir. Bu yapının en önemli özelliği, çocuk genç yaģtaki (0-24 yaģ aralığı) nüfusun oldukça fazla olmasıdır. Bu yığılma, 0-9 ve yaģ aralığında çarpıcı bir görünüm sergilemektedir. Bu durum özellikle eğitim alanında var olan önemli sorunları körükleyen bir sonuç yaratmaktadır. Çocuk sayılarının fazla olması, hanelerin kalabalık yapısı, ekonomik koģullar ve yaygın iģsizlik sorunu ile birlikte düģünüldüğünde, çocuk ve gençlerle ilgili sosyal sorunların daha ağır yaģanmasına de neden olan bu görünüm diğer yandan sokakta yaģayan ve çalıģan çocuk sayısında, çocuk iģçiliğinde yüksek oranları, okullaģma oranlarında düģüklüğü, gençler arasında yaygın iģsizliği de pekiģtirmektedir. Nüfusun yaģ gruplarına dağılımı incelendiğinde Diyarbakır ilinin genç bir nüfusa sahip olduğu görülmektedir. 0-4 yaģ grubu toplam nüfusun %12 sini, 5-9 yaģ grubu %13 ünü, yaģ grubu ise %12 sini, yaģ grubu ise %11 ini oluģturmaktadır. Ġlk ve ortaöğretim çağındaki nüfusun, toplam nüfusa oranı %36 dır. ÇalıĢma çağındaki nüfusun toplam içerisindeki oranı ise %48 dir. Toplam nüfus içinde kadın(%49,3) ve erkekler(%50,7) arasında eģit denebilecek bir dağılım görülmektedir. Özellikle 55 yaģ üzerinde kadın nüfus lehine bir oransal değiģim gözlenmektedir. 17

18 65 yaģ ve üzeri nüfusun toplam nüfus içerisinden aldığı payın BüyükĢehir Belediye sınırları içerisinde %3,8 olduğu, ancak Ġl bütünü içerisinde ise %04 oranında olması, yaģlı kesimin kentten ayrılarak yeniden kırsal a dönmeyi tercih ettiği biçiminde yorumlanabilir. ġekil 5:2008 ADNKS ne göre Türkiye ve Diyarbakır ili nüfus piramitleri Türkiye Diyarbakır Kaynak: TÜĠK (ADNKS 2008) Göç ve Sosyal Yapı yılı Mayıs ayı sonunda Diyarbakır da GAP Eylem Planını açıklandı. Plan, 2012 yılı sonuna kadar GAP Projesi nin tamamlanması hedeflemektedir. Eylem planı, ağırlıklı olarak alt yapı yatırımlarını kapsarken, ekonomik ve sosyal kalkınmayı da hedeflemektedir YTL gider öngörülen eylem planı sonunda, yaklaģık 4 milyon kiģiye yeni istihdam alanı oluģturulması, kente göçün azalması, tarımsal verimliliğin artırılması, Diyarbakır, ġanlıurfa ve Gaziantep te cazibe merkezleri kurulması öngörülmektedir. GAP eylem planı 4 ana eksen üzerine kurulmuģtur. Birincisi, bölgenin ekonomik kalkınmasına iliģkindir. Bu amaçla küçük ve orta boy iģletmelere verilen desteklerin artırılması ve teģvik politikalarının iyileģtirilmesi; bölgenin kültürel değerleri ve turizm potansiyelinin değerlendirilmesi; yenilenebilir enerji kaynaklarına ağırlık verilmesi ve organik tarımın yaygınlaģtırılması; yeni yapılacak sulama yatırımlarıyla birlikte bir milyon hektardan daha fazla bir alanın suya kavuģturulması; bölge genelinde 2 milyon hektara yakın alanın tamamının sulama sistemiyle donatılması ekonomik kalkınma hedefleri arasındadır. Planının ikinci eksenini sosyal geliģim oluģturmaktadır. Eğitim ve sağlık alanındaki yatırımlara ağırlık verilmesi ve bu çerçevede yeni hastaneler inģa edilmesi, okul inģatlarına hız verilmesi, sınıf mevcutlarının düģürülmesi, okullaģma oranının artırılması hedeflenmektedir. 11 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Nüfus Sayımı Sonuçları Bu Bölümde yer alan Göçle ilgili teorik açıklamalarla ilgili detaylı bilgi için bkz. Proje kapsamında hazırlanmıģ olan Göç Ve Yoksulluk Odaklı Sektörel Stratejiler ve Uygulamalar baģlıklı rapor. 18

19 Eylem planının üçüncü ve en ağırlıklı eksenini alt yapının geliģtirilmesi oluģturmaktadır. Bölge genelinde km yol inģa edilmesi; TOKĠ'nin konut üretimine de ağırlık verilmesi gibi hususlar alt yapıya iliģkin hedefler arasındadır. Eylem planının dördüncü ekseni de kurumsal kapasitenin geliģtirilmesine yöneliktir. Bunun için GAP Ġdaresi nin güçlendirilerek ve merkezinin Ankara'dan bölgeye taģınması amaçlanmaktadır. Ülkede yaģanan göç olgusunun, eğitim, sağlık, konut, altyapı, sosyal hizmet ve güvenlik boyutunda yol açtığı sorunlarla mücadele için, kurumlar arası koordinasyon ve iģbirliğinin sağlanması, göçün yavaģlatılması, yönlendirilmesi ve mevcut sorunların çözümüne yönelik olarak ĠçiĢleri Bakanlığı koordinesinde bir EYLEM PLANI yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir 13. Hazırlanacak eylem planı kapsamında; Göçün kontrol edilmesi ve yönlendirilmesini esas alan bir "göç politikası" oluģturulması, Alınacak tedbirlerin yasal, yapısal ve finansal boyutlarıyla bir bütün içerisinde değerlendirilerek, göç alan ve göç veren illere yönelik özgün stratejiler geliģtirilmesi, Göç veren bölgelerimizdeki yüksek doğurganlık oranını, ülke ortalamaları seviyesine çekebilmek amacıyla uygulanan aile planlaması çalıģmalarının, eğitim, sağlık ve sosyal yardım programlarıyla uyumlu olarak bir bütün içinde ele alınması, Bölgelerin Ģartları dikkate alınarak alternatif cazibe merkezi olabilecek iller belirlenmesi, bu illerde istihdam sağlayıcı yatırımlar ile eğitim, sağlık ve altyapı hizmetlerinin götürüldüğü gecekondu önleme bölgeleri oluģturulması ve göç hareketinin bu bölgelere yönlendirilmesi, Gecekondu ve varoģ niteliğindeki yeni yerleģimlerin oluģmasına kesinlikle izin verilmemesi, Toplu Konut Ġdaresi nin, özellikle yoğun göç alan ve çarpık kentleģmenin olduğu illerde çalıģmalarını yoğunlaģtırması ve yerel yönetimler iģbirliğiyle yürütülen gecekondu dönüģüm projelerine hız verilmesi, Yoğun göç alan illerimize yönelik güvenlik tedbirleri belirlenirken, konunun sosyal ve ekonomik boyutları ile bir bütün olarak değerlendirilmesi, hususları önem arz kazanmaktadır. Yerel plan ve politikaların göçle iliģkisi, hizmet sunum kapasitesi ve etkinliği, hizmetlerin yerel birimlerde paylaģmada sağlanan rasyonellik olarak ifade edilebilir. Yedinci beģ yıllık kalkınma planından itibaren yerel yönetimlerin hizmet ve harcama sorumlulukları yeniden tanımlanmıģtır. Belediye ve Ġl özel idaresi kanununda yer alan hizmetler vatandaģa en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur ifadesi Avrupa Yerel Özerklik ġartıyla uyumlu bir hizmet anlayıģının hedeflendiğini göstermektedir Göç Türkiye de iç göç hareketinin 1950 lı yıllardan itibaren yoğun Ģekilde arttığı bilinmektedir. BU göç hareketi daha çok kırlardan kentlere ve kentlerden büyük kentlere doğru bir mekansal hareketlilik Ģeklinde ülke genelinde homojenleģmektedir. Ancak özellikle Güneydoğu Anadolu Bölgesi kentleri için 1990 lı yıllardan itibaren baģlayan zorunlu göç hareketi bu homojen harekete eklenmiģ ve bu bölgede ve kentte çok daha karmaģık ve sorunlu bir kentleģme süreci yaģanmasına neden olmuģtur. Diyarbakır, bölgede bu iki göç hareketinin eklemlendiği ve dolayısıyla yoğun nüfus artıģına uğramıģ olan bir kent olarak kentleģme sorunlarını fazlasıyla yaģamıģtır ve yaģamaktadır

20 Göç bireylerin (az veya çok) ya da grupların sembolik veya siyasal sınırların ötesine, yeni yerleģim alanlarına ve toplumlara doğru kalıcı hareketini içerir. 14 Geleneksel sosyolojik yaklaģım göç kavramını, itici ve çekici aktörler 15 dikotomisi çerçevesinde ele alır ve çekicilik ifadesini kente dayandırır, göçü kentleģme olgusuyla iliģkilendirir. Göçü belirleyen diğer bir boyut irade unsurudur. Günümüzde bir yerdeki göç miktarı genellikle, belli bir zaman dilimi içinde, belli bir yerleģme alanında yaģayanların, kendi iradeleriyle yaģam yerlerini söz konusu yerleģme alanı dıģına taģıyanların sayısı olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda göçü, nüfusun yer değiģtirmesi kavramından ayırıcı özellik, bu yer değiģtirmenin bireyin kendi iradesiyle değiģtirmesi olmaktadır. Bu nedenle bu tanım daha çok modern sanayi toplumları için söz konusudur. Genelde tarım toplumlarında insanlar toprağa bağlı oldukları için nüfusun yer değiģtirmesi bireyin kendi iradesiyle olmaz. Eğer modern anlamda göç bireylerin kendi istekleriyle yer değiģtirmesi ise, bu kategorinin ortaya çıkabilmesi için modern toplumun, ulus devletin ve özgür bireyin oluģması gerekir. Böyle olunca da içgöç modern toplumların insan-yer iliģkisinin düzenlenmesinde yararlanılabilecek bir kategori olarak geliģmiģtir. 16 Bu sosyolojik analizler göçün nedenlerinin tamamını açıklamaktan uzaktır. Göç olgusunun bir yönüne iģaret eder. Zorunlu göç veya yerinden edilme kavramı bu tanımın dıģında kalmaktadır. Aslında göç olgusu sosyolojinin tanımlamalarından daha karmaģık bir olgudur. Göç üzerine yapılan araģtırmalar özünde inter-disiplinerdir: Sosyoloji, siyaset bilimi, tarih, ekonomi, coğrafya, demografi, psikoloji ve hukuk ilgili alanlardır. 17 Her disiplin nüfus hareketlerinin bir yönüne iģaret etmektedir. Dolayısıyla adı geçen disiplinlerin katkısı göç olgusunun anlaģılmasını kolaylaģtırmaktadır. Disiplinler arası yaklaģımın ürünü olarak günümüzde göç sürecini açıklayan üç yaklaģımdan bahsedilebilir. Bu yaklaģımlar: Ekonomik yaklaģım, tarihsel-yapısalcı yaklaģım, göç sistemleri teorisidir. Ekonomik yaklaģım, göçe yönelik sosyolojik yaklaģımı temellendirmiģtir. Kentin çekiciliği kırsalın iticiliği karģısında tercih belirleyen insan davranıģı neo klasik iktisadın rasyonel tüketici tercihine yakın bir yaklaģımdır. Bu teoriler itme ve çekme teorileri olarak bilinir, çünkü göçün nedenleri olarak insanları doğdukları yerlerden ayrılmaya zorlayan itici faktörleri ve onları göç alan belirli ülkelere çeken çekici faktörleri algılarlar. Ġtici faktörler demografik büyümeyi, düģük yaģam standartlarını, ekonomik fırsat yoksunluğunu ve siyasal baskıları içerirken, çekici faktörler emeğe olan talep, boģ araziler, cazip ekonomik fırsatlar ve siyasal özgürlüklerdir. 18 Bu model bireyin göç etme kararının, doğduğu yerde kalma veya farklı alternatif hedeflere doğru hareket etmesinin görece maliyeti ve yararlarının rasyonel karģılaģtırılmasına dayandığına vurgu yapar. Ampirik çalıģmalar bu teorinin geçerliliği konusunda kuģkular uyandırmıģtır. AzgeliĢmiĢ ülkelerden zengin ülkelere göç edenler nadiren yoksul insanlardır; göç edenler önemli sosyal ekonomik değiģim gerçekleģtiren bölgelerde yaģayan orta sınıflardır. Bu yaklaģım bireylerin göç etme nedenini tam olarak açıklayamamaktadır. Göçü açıklama iddiasında bulunan yaklaģımlardan birisi de 1970 lerde geliģtirilen Dünya Sistemi teorisidir. Bu teori, dünya ekonomisindeki eģitsiz ekonomik ve siyasal güç dağılımına vurgu yapmaktadır. Göç sermaye için bir çeģit ucuz emek hareketi olarak görülürken zenginleri daha zengin yapmak için eģitsiz kalkınmanın ve yoksul ülkelerin kaynaklarının sömürülmesinin devamını sağlamaktaydı. Ġtme çekme teorileri esas olarak bireylerin gönüllü göçüne yoğunlaģma eğilimindeyken, 1914 öncesinde Avrupa dan ABD ye göç örneğinde olduğu gibi, tarihselci-yapısalcı yaklaģım ise sermayenin kitlesel emek göçü arayıģına bakıyordu. Ġster Almanya daki fabrikalar ya da Kaliforniya daki tarım iģleri için olsun, isterse Avustralya da Snowy Dağı Hidroelektrik Projesi için olsun, 14 Gordon Marshall, Sosyoloji Sözlüğü, (çev.osman Akınhay, Derya Kömürcü), Ankara 1999, Bilim ve Sanat Yayınları,. s Göç çözümlemelerinde itici faktörler, çekici faktörlerden gelenekselleģmiģ bir biçimde ayrılır. Ġtici faktörlerin (örneğin, göç edenin kökeninin bağlı olduğu bölgedeki yüksek iģsizlik oranları) genellikle tutucu, güvenliği arttırmaya yönelik bir göçe neden olduğu düģünülmektedir., A.g.e., s Ġlhan Tekeli, Türkiye nin Göç Tarihindeki DeğiĢik Kategoriler (Der: Ayhan Kaya, Bahar ġahin), Kökler ve Yollar Türkiye de Göç Süreçleri, Ġstanbul 2007, Bilgi Üniversitesi Yayınları, s C.B.Breteli, J.F. Hollifield (der.), Migration Theory: Talking Across, Disciplines, Routledge, New York ve Londra, 2000 den Aktaran Stephen Castles-Mark J.Miller, Göçler Çağı, Modern Dünya da Uluslararası Göç Hareketleri, (Çev.Bülent Uğur Bal Ġbrahim Akbulut), Ġstanbul 2008, Bilgi Üniversitesi Yayınları, s A.g.e., 31 20

21 emeğin kabulü hem sömürgeciliğin bir kalıntısı hem de savaģın ve Avrupa daki bölgesel eģitsizliğin bir sonucuydu. 19 Bu teori göç uzmanları tarafından eleģtirilmiģtir. Öncelikle, Eğer batılı devletlerin sermaye ve çıkar mantıkları bu kadar egemense, nasıl oluyor da göç politikaları, önceden planlanmadığı halde emek göçü politikasından sürekli yerleģim politikasına geçen belirli ülkeler örneğinde olduğu gibi bu kadar sık sık değiģiyor. 20 Tarihselci-yapısalcı yaklaģım, göç süreçlerini açıklamada sermayenin çıkarlarını baģat faktör olarak gördüğü için yetersiz kabul edilmektedir. Göç Sistemleri Teorisi Göç sürecinin karmaģık olduğu düģüncesinden hareket ederek, disiplinler arası bir yaklaģımı tercih etmiģtir. Temel yaklaģımı, herhangi bir göç hareketinin makro ve mikro yapıların etkileģiminin bir sonucu olarak görülmesi gerektiğidir. Makro yapılar büyük ölçekli kurumsal yapılara iģaret ederken, mikro yapılar ağlara, uygulamalara ve göçmenlerin kendi düģüncelerine göndermede bulunur. Bu iki düzey, sık sık ara yapılar olarak iģaret edilen bir dizi aracı mekanizmayla birbirine bağlantılıdır. Makro yapılar dünya piyasasının ekonomi politiğini, devletler arası iliģkileri ve göç veren/alan ülkeler tarafından göç yerleģimini kontrol emek amacıyla düzenlenen kanunları, yapıları ve uygulamaları içerir. Son beģ yüzyıldan bu yana gittikçe daha da bütünleģen bir dünya ekonomisinde üretimin, dağılımın, değiģ tokuģun evrimi, açık bir Ģekilde göçün önemli belirleyenlerinden biri olmuģtur. Aynı zamanda, uluslar arası iliģkilerin ve hem göç alan hem de göç veren bölgelerdeki devletlerin göçün düzenlenmesi ve kolaylaģtırılmasındaki rolü de önemlidir. Mikro yapılarsa, göç ve yerleģme sorunlarıyla baģa çıkmak için göçmenlerin kendileri tarafından geliģtirilen enformel toplumsal ağlardır. Bu bağlamda konu üzerine yazılmıģ erken metinler zincirleme göç kavramını kullanırdı lerde Meksikalı göçmenler üzerine yapılan bir araģtırma, bu göçmenlerin %90 ını aile ya da iģveren bağlantılarıyla ABD de yasal oturma izni kazandıklarını göstermiģtir. Bugün pek çok uzman göç hareketinin baģlaması ve sürdürülmesinde, bilginin ve kültürel sermayenin (diğer ülke hakkında bilgi, yolculuğu organize edebilme, iģ bulma ve yeni çevreye uyum sağlayabilme kapasitesi) rolüne vurgu yapmaktadır. Enformel ağlar kiģisel iliģkilerin aile ve ev kalıplarını, arkadaģ ve cemaat bağlarını, sosyal ve ekonomik konularda karģılıklı yardımlaģmayı kapsar. Bu tür bağlantılar bireyler ve gruplar için hayati kaynakları sağlar ve sosyal sermaye olarak da düģünülebilir. Enformel Ağlar hem göçmenleri hem de göçmen olmayanları karmaģık bir toplumsal roller ve kiģisel olmayan iliģkiler ağına bağlar. 21 Türkiye genel itibarıyla göçlerle oluģmuģ bir toplumdur. Cumhuriyet dönemi açısında iki tarihsel dönem önem kazanmaktadır. 22 Birincisi arası dönemdir arasındaki göçün temel karakteristiği göçlerin kırdan kente yönelmesidir. Bu sanayileģmede geç kalmıģ olan bir ülkenin, bir yandan demografik geçiģ sürecinin baģlangıç evrelerini yaģarken, öte yandan kırsal alanda baģlayan bir çözülmenin ortaya çıkardığı bir göçtür 23 Ġkinci dönem 1975 lerden günümüze önem kazanan kentler arası göçtür. Türkiye de kentten kente göçün oranı kırdan kente göçün oranın iki katına yaklaģmıģtır. Bunun bir diğer anlamı nüfusun mekansal dağılımı anlamında Türkiye nin kentleģme sürecini tamamlamıģ olmasıdır. BaĢka söyleyiģle bir ülkede kentleģme sürecinin bir oranı aģmasıyla ortaya çıkan hakim göç kategorisi kentten kente göçtür. Burada göçe neden olan temel mekanizmalar değiģmiģtir. Artık bir yapısal dönüģümün ortaya çıkardığı göçlerden değil, ekonomik fırsatların mekansal dağılımının eģitsizliğinden kaynaklanan göçlerden söz etmek doğru olacaktır A.g.e., s A.g.e., s A.g.e., s Tarihsel dönemlendirme yazarın metodolojik tercihinden kaynaklanmaktadır. Farklı tarihsel dönemlendirmeler olabilir ve yapılmıģtır. 23 Ġlhan Tekeli, A.g.e., Ġlhan tekeli, A.g.e.,449 21

22 Bu tarihsel dönemlendirmenin dıģında kalan doğal sosyolojik dinamiklerin ortaya çıkarmadığı ancak var olan göç dinamiklerini radikal bir biçimde etkileyen göç süreçleri yaģanmıģtır. 25 Bu göçler iki nedene dayanmaktadır. Birincisi GAP projesinin hayata geçirilmesi ile yerleģim alanları kamulaģtırılan vatandaģların göçüdür. Burada göç edenler genellikle iki tür tercih geliģtirmiģlerdir. Birinci göç tercihi GAP tan önce yakın çevresinde yer aldıkları Ģehirlerin merkezine göç etmek Ģeklinde olmuģtur. ġanlıurfa ve Gaziantep merkezine yönelen göç bu kapsamda değerlendirilebilir. Böyle bir tercihte rasyonel seçimler mi yoksa diğer faktörlerin mi etken olduğu bilinmemektedir. Ancak Türkiye nin en çok göç alan, Ġstanbul, Ġzmir, Bursa, Ankara gibi Ģehirleri bu grubun tercih etmeyiģi ekonomik ve sosyal uyum sorunu olabilir. Ġkinci tercihte bulunanlar Türkiye nin en çok göç alan illerini tercih etmiģlerdir. Bu tercihte göç edenlerin sosyo-ekonomik profillerinin büyük kentlerin sunacağı imkanlardan maksimum düzeyde yararlanmaya uygun olmasıyla iliģkili olduğu söylenebilir. Türkiye nin sosyolojik dinamiklerinin dıģında kalan diğer göç olgusu güvenlik gerekçesiyle oluģan zorunlu göçtür. 26 Birinci göç türüne nazaran travmatik bir göçtür. Göçün temelinde var olan iradi tercihin bu göç türünde minumum düzeyde olması hatta olmaması, göç eden açısından ciddi ekonomik maliyetler oluģturması, göç sürecinin kısa sürede hazırlıksız gerçekleģmiģ olması, göç edilen yere geri dönmenin kısa sürede mümkün olmaması, göçün sonuçlarını trajikleģtirmiģtir. Diyarbakır Güneydoğu Anadolu Bölgesinde zorunlu göçten, aldığı göç kitlesi ve kentsel alanlarındaki geliģmeler açısından en fazla etkilenen kent olmuģtur. AĢağıda yer alan ve Türkiye de göçlerle ilgili olarak genel bir fikir veren haritada 27 göç veren iller arasında yer almakla birlikte, kentler açısından göç alınma sürecinin kesintisiz devam ettiği bilinmektedir. 25 Bu göçler kimlik, etnisite temelli siyasal sonuçlar doğurmuģtur 26 Bu göç türüne UNDP, TESEV, Hacettepe Nüfus Etütlerinin 2006 tarihli göç raporu Yerinden Edilme, Diyarbakır Barosu, Zorunlu Göç güvenlikten sorumlu kurumlar Terör göçü gibi ifadeler kullanmaktadırlar. Bu göçün baģlıca nedenlerinden birincisi terörün lojistik imkanını ortadan kaldırmak diğeri ise sivil kayıpları en aza indirmektir. Bu yüzden nüfusun güvenlik nedeniyle zorunlu yer değiģtirmesi söz konusudur. Bu metinde bu göç türü için Zorunlu Göç ifadesi tercih edilmiģtir. 27 Türkiye Göç ve Yerinden OlmuĢ Nüfus AraĢtırması (TGYONA), Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü,

23 Yıllara Göre Göçün Büyüklüğü Türkiye de tüm iller, beģer yıllık dönemler itibarıyla illerden göç eden nüfusun büyüklüğüne göre sıralandığında, döneminde Diyarbakır ın, Ġstanbul, Ankara, Kars, Ġzmir, Erzurum, Sivas, Konya, Adana, Kocaeli illeri ile birlikte en fazla göç veren iller grubunda olduğu görülür döneminde, aldığı göçten daha fazla göç veren iller (net göçü negatif olan iller) itibarıyla yapılan sıralamada ise Diyarbakır ili, Samsun, ġanlıurfa, Erzurum, ve Zonguldak illeri ile ilk sıralarda yer almıģtır. Bu dönemde Diyarbakır ili en çok Ġstanbul iline (% 17.7)göç vermiģtir. Tablo 10: Nüfus sayımları na ( ) ve ADNKS ne ( ) göre Diyarbakır ilinde göçler 29 Sayım dönemi Nüfus Aldığı Göç (kiģi) Verdiği Göç (kiģi) Net göç büyüklüğü (kiģi) Net göç hızı * (binde) ,916 35,806 41,400-5, ,208 33,843 43,567-9, ,619 32,604 48,399-15, ,782 40,225 52,775-12, ,683 46,883 79,095-32, ,176,390 62, ,060-48, ADNKS ,492,828 31,677 47,777-16, Kaynak: Kocaman ve Özaltın 30, Kocaman 31, TÜĠK 32, ve TÜĠK (ADNKS 2008) Diyarbakır ili göç vermekle birlikte, Diyarbakır Kenti göç almaya devam etmektedir. Diyarbakır a göç, dönemler açısından incelendiğinde, zorunlu göçlerin de en yüksek oranda gerçekleģtiği döneminde yoğunlaģtığı görülmektedir. Bu dönemi %19 la yılları arasındaki dönem izlemektedir. Diyarbakır kentine göçlerle ilgili olarak yapılan araģtırmalar da bu durumu doğrulamaktadır Kocaman (2008), age, s Nüfus sayımlarından hesaplanan net göç hızları; 5 yaģ ve üzeri nüfus için, sayımdan 5 yıl önce ikamet edilen yerleģim yeri ile sayım günü ikamet edilen yerleģim yeri arasındaki yer değiģtirmeleri kapsamaktadır. ADNKS de ülke içi göç eden nüfus olarak son bir yılda il bazında ikamet adresi değiģen nüfus alınmıģtır. 30 Kocaman, T. ve Özaltın, Ġ. Sosyal Yapı-I Türkiye de Nüfus Yapısındaki GeliĢmeler ve Uluslararası KarĢılaĢtırmalar, T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı, Sosyal Planlama BaĢkanlığı, AraĢtırma Dairesi, DPT No: 2054-SPB: 396, Ankara, Kocaman (2008), age, s Türkiye Ġstatistik Enstitüsü (TÜĠK), Genel Nüfus Sayımı 2000, Göç Ġstatistikleri, TC. BaĢbakanlık Türkiye Ġstatistik Kurumu, Yayın No: 2976, Ankara, 2005, s Bakınız ek 1 Tablo 23

24 Tablo 11:Diyarbakır Kentine Göç Dönemleri DÖNEMLER ORAN 1950 öncesi Sürekli Diyarbakır'da yaģayanlar 5.1 Toplam 100 Kaynak: Diyarbakır saha araģtırması Raporu Saha araģtırması sonuçları ile desteklenen bir diğer bulgu, göçün en yoğun olarak yaģandığı dönemde Diyarbakır ın aldığı zorunlu göç oranının %43 oranında olmasıdır. Göç ile kente gelen haneler Diyarbakır kentinin ilçelerine göre incelendiğinde, zorunlu göç ile kente gelen hanelerin çoğunluk sırasına göre Bağlar (%42,7), Sur (%25,2), YeniĢehir (%24,5) ve Kayapınar (%7,6) ilçelerine yerleģtiği görülmektedir. Konunun ilçelerin nüfusuna dayalı olarak değerlendirilmesi sonucunda ise Zorunlu göçle gelenlerin Bağlar (%18,0), YeniĢehir (%17,9), Sur (%14,7) ve Kayapınar (%13,4) olmak üzere ilçe nüfuslarının önemli bir bölümünü oluģturduğu görülmektedir. Saha AraĢtırmasından elde edilen sonuçlara bakıldığında bugün geçerli nüfus yapısında, Diyarbakır Kentine yaģanan göçün %59 unun ekonomik nedenlere dayalı olduğu, %14 ünün Kentsel olanaklardan yararlanma isteği ile gerçekleģtiği, %18 inin ÇatıĢmalaradan kaynaklandığı anlaģılmaktadır. 24

25 Tablo 12: Göçün nedenlerine göre yıllar itibariyle dağılımı çatıģma nedenli göç grubu ekonomik nedenli göç grubu 1950 öncesi sürekli Diyarbakır TOPLAM ,0%,0%,0%,2% 5,6% 91,5% 2,8%,0% 100,0%,0%,0%,0%,2% 4,8% 43,3% 4,6%,0% 16,6% ,6% 4,3% 12,0% 21,3% 22,9% 26,0% 11,0%,0% 100,0% 72,1% 72,3% 80,0% 71,4% 66,2% 41,6% 61,7%,0% 56,1% kentsel olanaklar nedenli göç grubu diğer nedenli göç grubu ,9% 3,6% 7,0% 20,4% 23,1% 24,3% 18,7%,0% 100,0% 19,7% 14,9% 11,4% 16,6% 16,2% 9,4% 25,4%,0% 13,6% ,9% 5,0% 8,4% 22,9% 29,0% 23,3% 9,5%,0% 100,0% 8,2% 12,9% 8,6% 11,8% 12,9% 5,7% 8,3%,0% 8,6% sürekli Diyarbakır grubu ,0%,0%,0%,0%,0%,0%,0% 100,0% 100,0%,0%,0%,0%,0%,0%,0%,0% 100,0% 5,1% Toplam ,0% 3,3% 8,4% 16,7% 19,4% 35,1% 10,0% 5,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Kaynak: Saha AraĢtırması Diyarbakır Kentine Göçün Nedenleri Ekonomik 59% Kentsel Olanaklar 14% ÇatıĢma 18% Diğer 9% 25

26 Daha önce de değinildiği gibi Diyarbakır kenti, ağırlıklı olarak Diyarbakır Ġli kırsal alanından ve diğer Güneydoğu illerinin ve Doğu Anadolu illerinin kırsal alanından göç almıģtır. Tablo 13: Diyarbakır Kentinin Göç Aldığı Ġller 34 Diyarbakır Kentinin Göç Aldığı İller Elazığ 0.7% Mardin 10,6% MuĢ 0.6% Diyarbakır 79.5% Bingöl 3.9% Siirt 0.5% ġanlıurfa 2.1% Batman 1.1% ġırnak 0.6% Bitlis 0.4% Kaynak: Diyarbakır Saha AraĢtırması (2009) göç nedenleri çatiģma ekonomik kentsel olanaklar diğer toplam Bingöl Bitlis Diyarbakır Elazığ Mardin MuĢ Siirt ġanlıurfa Batman ġırnak Toplam Saha araģtırmasının sonuçları da Diyarbakır a göçlerle ilgili diğer araģtırmaları ve TUĠK verilerini desteklemektedir. Kente gelenlerin %79,5 oranını oluģturan kesimi Ġlin kırsalından gelmiģtir. 34 EKOSEP kapsamında yapılan Diyarbakır Saha araştırması 3032 hane ile görüşülerek gerçekleştirilmiştir. Tabloda sayılar verilmektedir 26

27 Zorunlu göçle gelenler açısından da aynı durum geçerlidir. Zorunlu göç nedeniyle yerinden edilen ve Diyarbakır Kentine gelenlerin %86 oranını oluģturan büyük bir bölümü yine Diyarbakır ili kırsal alanının sakinleridir. Kaynak: Diyarbakır Saha araģtırması,

28 Göçle Gelen Nüfusun Kentte Dağılımı Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesinin Adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 2008 nüfusu olarak belirlenmektedir. Nüfusun ilçe belediyelerine dağılımında ve özelliklerinde ise önemli farklılıklar gözlenmektedir. Kentsel alan nüfusunun dört ilçe belediyesine dağılımına bakıldığında Bağlar Belediyesinin kiģi ile en fazla nüfusu barındıran belediye olduğu görülmektedir. Bağlar Belediyesini kiģi ile Kayapınar, kiģi ile YeniĢehir ve kiģi ile Sur Ġlçe belediyeleri izlemektedir. Bağları takip eden Kayapınar ve YeniĢehir Belediyeleri yaklaģık nüfuslara sahiptir. Bu iki Belediye ileride ayrıntılı olarak değinilecek benzer baģka özelliklere de sahiptir. Sur Belediyesi, Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesinin sınırlarının alansal olarak yarısını kaplamakla birlikte, nüfus açısından en az kiģiyi barındırmaktadır. Kentsel alan olarak tanımlanan alanın nüfus dağılımında da yine aynı yapı geçerlidir. Ġlçe Belediyeleri açısından sıralama değiģmemektedir. Sur belediyesinin ilçe belediye alanı büyüklüğüne karģın nüfustaki azlık, bu belediye sınırları içerisinde yaģayanların yaģam ve mekan kalitesi ile doğru orantılı bir yapıyı tanımlamamaktadır. Kentsel alanda Sur Belediyesinin alanı en küçük alan olarak ortaya çıkmaktadır. Bu alanda surlar dıģında çok az geniģlikte bir alanda kentsel nitelikli bir yerleģim yayılması bulunmaktadır. Bu sonuç, Sur Belediye sınırlarının kentsel alanının surlarla sınırlanan dar bir mekanla tanımlanması ile ilgilidir. Kentsel alandaki mahallelerde nüfusun geliģimi aģağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 14: Diyarbakır BüyükĢehir Belediye sınırları içindeki nüfus dağılımı BELEDĠYE NÜFUS (2008) Bağlar kentsel alan Bağlar kırsal alan BAĞLAR ĠLÇE BELEDĠYESĠ Kayapınar Kentsel Alan Kayapınar Kırsal Alan 8381 KAYAPINAR ĠLÇE BELEDĠYESĠ Sur kentsel alan Sur kırsal alan SUR ĠLÇE BELEDĠYESĠ YeniĢehir Kentsel alan YeniĢehir kırsal alan YENĠġEHĠR ĠLÇE BELEDĠYESĠ BÜYÜKġEHĠR MERKEZ MAHALLELER BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYE SINIRLARI ĠÇĠ Kaynak: TUĠK ADNKS Bağlar kentsel alan Bağlar kırsal alan Kayapınar Kentsel Alan Kayapınar Kırsal Alan Sur kentsel alan Sur kırsal alan Yenişehir Kentsel alan Yenişehir kırsal alan Yukarıdaki tablo, Sur Ġlçe belediyesinin alan büyüklüğünden kaynaklanan ve kentsel alan dıģında kalan nüfusunun diğer ilçe belediyelerine oranla yüksekliğini göstermektedir. Bu sonuçta bir diğer etken de daha önce alt kademe belediyesi olan Bağıvar ve Çarıklı nın da Sur Ġlçe belediye sınırlarına katılmıģ olmasıdır. Diğer taraftan Sur, alan geniģliği nedeniyle en fazla sayıda (26 adet) kırsal nitelikli mahalleyi de barındırmaktadır. Diyarbakır ın Kentsel alanı olarak tanımlanabilecek alan, EKOSEP kapsamında gerçekleģtirilen Saha AraĢtırması ile belirlenmiģtir. Bu araģtırma, kentin yerleģim alanında yer alan ve Bağlar Ġlçe Belediyesinde 12, Kayapınar Ġlçe Belediyesinde 3, Sur ilçe Belediyesinde 16 ve YeniĢehir Ġlçe Belediyesinde 12 olmak üzere 43 mahalleyi kapsamaktadır. Bu mahallelerin nüfus geliģimleri aģağıdaki tabloda verilmektedir. 28

29 Tablo 15: Diyarbakır Kentsel yerleģim alanındaki Mahallelerin nüfus geliģimi NÜFUS 1 MAHALLE ALĠPINAR BAĞCILAR FATĠH KAYNARTEPE KÖRHAT MEVLANA HALĠT MURADĠYE SELAHATTĠN EYYUBĠ ġeyh ġamġl YENĠKÖY YUNUS EMRE BEġ NĠSAN Bağlar Belediyesi Mahalleler toplamı HUZUREVLERĠ PEYAS BARIġ 3577 Kayapınar Belediyesi Mahalleler Toplamı ABDALDEDE CAMĠ KEBĠR CAMĠ NEBĠ CEMAL YILMAZ CEVAT PAġA DABANOĞLU FATĠHPAġA HASIRLI ĠSKENDERPAġA KITILBIL LALABEY MELĠKAHMET SAVAġ SÜLEYMAN NAZĠF ZĠYA GÖKALP ALĠ PAġA Sur Belediyesi Mahalleler Toplamı AZĠZĠYE CUMHURĠYET DĠCLE

30 FABRĠKA FERĠT KÖġK GÜRDOĞAN KOOPERATĠFLER SEYRANTEPE SANAYĠ ġehġtlġk ġġlbe YENĠġEHĠR ÜÇKUYU YeniĢehir Belediyesi mahalleler Toplamı Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi Sınırları içindeki Toplam Kentsel nüfus Kaynak:TUĠK,Nüfus sayım sonuçları, ADNKS, 1990 yılı mahalle nüfusları bulunmadığından 2006 Nazım imar planı açıklama raporu kullanılmıģtır , 1990, 2005 Mahalle Nüfusları için 2006 Diyarbakır Nazım Ġmar Planı bilgileri esas alınmıģtır ve 1990 nüfusları Muradiye ve Kaynartepe nüfusarı toplamdır ve 1990 nüfusları Fatih ve Körhat toplamıdır ve 1990 nüfusları Dicle ve FeritköĢk toplamıdır ve 1990 nüfusları CevatpaĢa, Dabanoğlu, SavaĢ, Hasırlı, FatihpaĢa, Cemalyılmaz mahalleleri nüfusları toplamdır ve 1990 nüfusları Caminebi, ĠskenderpaĢa, Melikahmet, Camikebir mahalleleri nüfusları toplamdır ve 1990 nüfusları Abdaldede, AlipaĢa, Lalabey, Süleyman Nazif, Ziya Gökalp mahalleleri nüfusları toplamdır Tablonun en somut ve ilk göze çarpan sonucu, yılları arasında tüm ilçe sınırlarındaki ve bazı mahallelerdeki nüfusun çok yüksek miktarda arttığıdır. Doğal nüfus artıģı ile açıklanamayacak bu artıģın göçle gelen nüfusun kent içindeki dağılımı ile açıklanması olasıdır. Diğer taraftan tablonun ortaya çıkardığı en somut sonuçlardan birisinin Bağlar belediyesindeki nüfus artıģının diğer ilçe Belediyelerine oranla yüksekliğidir. Saha araģtırmasının en somut sonuçlarından birisi de Bağlar Ġlçe Belediyesinde yer alan mahallelerin göçten en fazla etkilenen ilçe olduğudur. Hatta bazı mahalleler sadece göç nüfusu ile oluģmuģtur. Nitekim saha araģtırması da bu durumu destekleyen bir sonuca varmaktadır. Göçle gelenler, özellikle çatıģma nedenli göç ile kente gelen haneler çoğunluk sırasına göre ilk olarak Bağlar (%42,7), Sur (%25,2), YeniĢehir (%24,5) ve Kayapınar (%7,6) ilçelerine yerleģmiģtir. Ekonomik, kentsel olanaklar ve diğer kategorisinden nedenlerle göç eden haneler açısından da durum değiģmemektedir. Yani göçle gelenlerin en yüksek oranda yerleģtikleri ilçe Bağlar dır. Saha araģtırması sonuçlarına göre; Diyarbakır a yönelik göçe, tarihsel süreç dikkate alınarak bakıldığında, kentteki mevcut nüfusun sadece %13,7 si 1970 yılından önceki dönemlerde Diyarbakır a göç etmiģtir. Diyarbakır nüfusunun büyük bir kısmı, yine Diyarbakır ili içinde gerçekleģen göç hareketleri (%73,4) ile oluģmuģtur. Diyarbakır a göç ile gelen nüfusun tamamına yakını Diyarbakır ili ve komģu il kökenlilerden oluģmaktadır. Hanelerin Diyarbakır kentine taģınma nedeni %3,4 iģ imkanları, %14,1 köyde ekonomik sıkıntı yaģanması, %13,3 güvenlik güçleri tarafından rızaları dıģında göç ettirilmeleri, %8,7 kentte yaģamak isteği, %7,8 akrabalarıyla uyuģama %4,9 memuriyet/tayin, %4,1 Diyarbakır daki eğitim olanakları, %1,6 daha önce yaģadığı kentte ekonomik sıkıntı yaģanması, %0,8 sağlık sorunları, %0,7 sinin yayla, mera yasağı, arazilere ulaģamama gibi güvenlik nedenli ekonomik sıkıntı yaģaması, %0,5 kan davası nedeniyle, %0,3 doğal afetler nedeniyle, %0,2 yasadıģı silahlı örgütler tarafından rızaları dıģında göç ettirilmesi olarak belirlenmektedir. Diyarbakır nüfusunun rızası dıģında göç ettirilmiģ kırsal kökenli büyük bir nüfus kitlesini bulunmaktadır. Hanelerin Diyarbakır a gelme nedenleri gruplandırıldığında %56,1 oranında ekonomik nedenli göç, %16,6 oranında çatıģma nedenli göç, %13,6 oranında kentsel olanaklar nedenli göç ve %8,6 oranında diğer nedenli göç sonucuna varılmaktadır 35. Göçle 35 Ancak bu eğerlendirmelerle ilgili olarak unutulmaması gereken saha araģtırmasının kapsadığı göçle gelen nüfusun 1970 öncesi dönemleri de kapsadığıdır lı yıllarda zorunlu göçün en yoğun olarak yöneldiği kent, Diyarbakır olmuģtur. 30

31 gelenlerin ilk yerleģtiği mahallelere bakıldığında da Bağlar ilçesinde Mevlana Halit, BeĢnisan, Muradiye, Kaynartepe ve Selahattin Eyyubi, Sur ilçesinde ise Ziya Gökalp, Cemal YılmazCevatpaĢa, Dabanoğlu, SavaĢ en fazla yerleģilen mahallelerdir. AĢağıdaki tabloda, zorunlu göçle özellikle 1990 sonrasında kente göç edenlerin ve 2 kuģak öncesinden itibaren kente ekonomik nedenlerle göç edenlerin ilkyerleģtikleri ve bugün yaģadıkları mahalleler belirlenmektedir. Tablo 16: Zorunlu göç ve ekonomik nedenli göçlerin mahallelere dağılımı Zorunlu göç ilk yerleģilen mahalle zorunlu göç son yerleģilen mahalle Fark (son Y- Ġlk Y) Ekonomik nedenli göç ilk yerleģilen mahalle Ekonomik nedenli göç son yerleģilen mahalle Fark (son Y-Ġlk Y) Ġlk yerleģilen toplam Son yerleģilen toplam BAĞLAR Alipınar 5,4 8,7 3,3 67,6 69, ,3 Bağcılar 12 7,6-4, ,7 3, ,3 BeĢnisan 20 21,5 1,5 58,9 56,2-2,7 78,9 77,7 Fatih 14,7 13,7-1 61,2 63,7 2,5 75,9 77,4 Kaynartepe 19,9 23,5 3,6 53,4 50,7-2,7 73,3 74,2 Körhat 10 13,7 3,7 63,3 58,8-4,5 73,3 72,5 Mevlanahalit 26,5 20,8-5,7 51,2 58,4 7,2 77,7 79,2 Muradiye 12,8 12,2-0,6 54,7 38,8-15,9 67,5 51 Selahattin Eyyubi 18,8 19,8 1 37,5 48,1 10,6 56,3 67,9 ġeyh Ģamil 22,2 22,5 0,3 51,3 51,8 0,5 73,5 74,3 Yeniköy 5,3 6,1 0,8 68,4 57,6-10,8 73,7 63,7 Yunus Emre 12,7 13,8 1,1 58,7 61,2 2,5 71,4 75 KAYAPINAR BarıĢ 36 33, ,7 33,8 25-8,8 67,1 100 Huzurevleri 17,3 17,2-0,1 60,7 61 0, ,2 Peyas 6,4 7,8 1, ,5 1,5 66,4 69,3 SUR Abdaldede ,5 22, ,5 AlipaĢa 12,8 24,2 11,4 51,9 48,5-3,4 64,7 72,7 Camiinebi 12,5 16,7 4,2 62, , ,7 Camikebir 7,7 11,1 3,4 61,5 66,7 5,2 69,2 77,8 Cemal Yılmaz 23,5 36,4 12,9 52,9 54,5 1,6 76,4 90,9 CevatpaĢa 28,6 31, ,9 0,9 85,6 89,5 Dabanoğlu 18,9 33,3 14,4 51,4 28,6-22,8 70,3 61,9 FatihpaĢa 18 25,6 7,6 53,9 53,8-0,1 71,9 79,4 Hasırlı 14,2 12,2-2 62,2 56,1-6,1 76,4 68,3 ĠskenderpaĢa 12,8 14,7 1,9 53,2 55,9 2, ,6 Lalabey 11,1 20 8, ,1 65 Melikahmet 12 22,2 10, ,2-10, ,4 SavaĢ 15 14,3-0, ,7-19, Süleymannazif Ziya Gökalp 33,3 38,1 4, ,6-11,4 73,3 66,7 36 BarıĢ Mahallesinin bu denli yüksek oranda göç tutmuģ olmasının nedeni 500 evler olarak adlandırılan ve göçmen nüfus için Olaganüstü Hal Bölge Valiliği döneminde yaptırılan konutlardır. BarıĢ Mahallesinin nüfusunun düģüklüğü Kayapınar bütününde bu oranı çok ön plana çıkarmaktadır. 31

32 YENĠġEHĠR Aziziye 24,1 18,8-5,3 51,9 60, ,7 Cumhuriyet 8,3 8,3 0 62,5 62,5 0 70,8 70,8 Dicle 12 5,3-6,7 64,9 78, ,9 84,2 FeritköĢk 6,2 5,6-0, ,2 55,6 Gürdoğan 50 59,2 9,2 43,8 28,6-15,2 93,8 87,8 Fabrika 16 7,4-8, ,1 2, ,5 Kooperatifler 2,7 4,7 2 62,7 59,5-3,2 65,4 64,2 Seyrantepe Sanayi 24, ,5 55,3 60 4,7 79,8 70 ġehitlik 23,2 17,9-5,3 50,2 50,9 0,7 73,4 68,8 ġilbe 12,5 3,6-8,9 54,2 67,9 13,7 66,7 71,5 Üçkuyu YeniĢehir 1,6 3,1 1,5 61,9 61,9 0 63,5 65 Kaynak: Diyarbakır Saha araģtırması Raporu Tablodaki veriler, Göçle ilgili çok geniģ bir tarih aralığı ele alındığından, zorunlu göç yani 1990 sonrasında yoğun bir biçimde ve kitlesel olarak yaģanan göç kapsamında değerlendirildiğinde, konu bağlamında daha anlamlı sonuçlar vermektedir. Mahallenin %50 ve daha fazlasının zorunlu göçle gelen nüfustan oluģması durumu Gürdoğan ve BarıĢ mahalleleri için geçerlidir. Sur Belediyesi, zorunlu göçle gelen nüfusu artarak barındıran bir duruma gelmiģtir. Bağlar, ilk dönemdeki oranı korumaktadır. YeniĢehir Belediyesindeki azalma Sur Belediyesine aktarılmıģ görülmekle birlikte, Sur Belediyesinin nüfusunun son on yılda azaldığı dikkate alındığında göçle gelen nüfusun reel olarak çok daha büyük oranlarda Sur Belediyesine kaydığını söylemek güç olmayacaktır. Kentsel alanda yerleģen göçle gelen nüfusun özellikle çatıģma nedenli göç ile kente gelenlerin, kendi yerleģim yerlerinden, farklı nedenlerle daha önce göç edenlerin ikâmet ettiği bir yerleģim olan Diyarbakır ı sosyal dayanıģma ağlarının varlığı nedeniyle tercih etmeleri olasılığı yüksek bulunmaktadır. Saha AraĢtırmasının en somut sonuçları arasında göçle gelen nüfusun bir baģka kente ya da bölgeye gitme konusunda istekli olmamasıdır. Bu isteksizliği vurgulayan sonuç, hanelerin Diyarbakır da konut sahibi olmak istemeleri ile açıklanmaktadır. Saha araģtırma raporunda Farklı göç gruplarına mensup haneler ile sürekli Diyarbakır grubundaki haneler kentin bütün ilçelerinin nüfus bileģenleri olarak varlıklarını sürdürmektedir. Bir baģka deyiģle belirli bir göç grubunun ya da yerleģiklerin yoğunlaģtığı bir ilçeden bahsetmek çok da mümkün değildir. Göçle kente gelenlerin ilk yerleģtikleri mahalleler de bu sonucu pekiģtirmektedir. Mekansal düzeydeki bu nüfus hareketliliğinin bir nedeninin kentteki konut alanlarında yaģanan yayılma, bir nedeninin de hanelerin gelir seviyelerindeki yükselme ve düģüģler olduğu söylenebilir yorumu yer almaktadır. BarıĢ, Aziziye, CevatpaĢa, Dabanoğlu, Gürdoğan, Kaynartepe, Seyrantepesanayi, Ziya Gökalp ve ġehitlik ilk bakıģta çatıģma nedenli göçün mahalle nüfusu içindeki oranının yüksek olduğu tespit edilen mahallelerdir. Bu durumları daha önceki çalıģmalarda ve kentteki mevcut söylemsel etkinliklerde sıkça vurgulanmaktadır. Ġlk bakıģta gözlerden kaçırılan orta sınıf ikâmet alanları olarak kabul edilen 5 Nisan, ġeyh ġamil ve Mevlanahalit ile çoğunlukla orta ve üst sınıfların ikâmet alanı olarak kabul edilen Huzurevleri ve Peyas mahallelerinin sahip oldukları çatıģma nedenli göç eden oranları, göç mahallesi olarak bilinen birçok mahalle ile ya yakın ya da oldukça yüksektir. Açıklaması ile bu yorum desteklenmektedir. Ancak bu yorum, göçle gelen nüfusu saptamak için belirlenen nüfus aralığının 2 kuģak öncesine dayandırılması nedeniyle, çok geniģ olduğu düģünüldüğünde, Diyarbakır da 1990 sonrası yaģanan ve kentin yaģadığı sorunları ağırlaģtıran ve yenilerini ortaya çıkaran kitlesel göçlerin önemini azaltmaktadır. Öte yandan acil müdahale gerektiren alanların belirlenmesini bir anlamda olanaksız kılmaktadır. Bu kapsamda, değerlendirmeler ağırlıklı olarak 1990 sonrası gerçekleģen göçlere dayalı yapıldığında amaca uygun anlamlı sonuçlara varılması olasıdır. Diğer taraftan kentin tamamına yönelik bir müdahale zorunluluğu dahi, kentin pek çok mahallesinde özellikle Bağlar ve Sur ilçe belediyelerinin bazı mahallelerinde çok daha düģük kalitede yaģam koģullarının varlığının yadsınmasını mümkün kılmamaktadır. Bu noktada önemli olan, hangi nedenle ve hangi göç kategorisi kapsamında kente göç etmiģ olursa olsun, ağır sorunların yaģandığı mahallelerde yerleģik nüfusun yaģam kalitesinin iyileģtirilmesinin zorunlu bir görev 32

33 olduğudur 37. Bugün için YeniĢehir ve Kayapınar daki bazı mahalleler dıģta tutulacak olursa, kentsel alanın tamamında ağır ekonomik, sosyal ve mekansal sorunlar yaģanan iki ilçe Bağlar ve Sur ilçe Belediyelerinin kent sınırları içinde kalan kesimleridir Göçle Gelen Nüfusun Sosyal Yapısı Diyarbakır kentinde yaģanan hızlı ve kitlesel göç hareketi, kentin ekonomik sosyal ve mekansal alanda darboğazlar yaģamasına neden olmuģtur. ili ve kenti doğrudan etkileyen ekonomik politikalarla birleģtiğinde sosyal yapıda önemli değiģim ve sorunlar da yaģanması kaçınılmaz olmuģtur. Kente her yeni göç, kentliler ile göç edenler arasında bir çekiģmenin yeniden yaģanmasına yol açmaktadır. Göç, kentliler için genellikle tehlikeli bir olgu olarak nitelendirilmekte, bu nedenle göç edenlere kaygı, kuģku ve birazda korkuyla bakılmaktadır. AB sosyal dıģlanmayı bazı bireylerin yoksullukları veya temel yeterliliklerinin yaģam boyu öğrenme fırsatlarının olmaması veya ayrımcılığın bir sonucu olarak, toplumun kenarına itilmeleri ve topluma tam katılımlarının engellenmesi olarak tanımlamaktadır. Bu nedenlere bağlı olarak doğan sosyal dıģlanma, kiģileri iģ, gelir, eğitim ve öğretim olanaklarından ve ayrıca sosyal ve topluluk ağları ile faaliyetlerinden uzaklaģtıran bir süreç haline gelmektedir. Bu durumda bireylerin güç ve karar organlarına ulaģmaları çok sınırlı olmakta ve bu nedenle çoğu kez kendilerini güçsüz ve günlük yaģamlarını etkileyen kararları kontrol edemez durumda hissetmektedirler. 38 Bu tanımda sosyal dıģlanmanın üç temel nedene bağlandığı ve birinci neden olarak yoksulluğun belirlendiği görülmektedir. Diğer iki nedenin, yani temel yeterliliklerinin olmaması veya yaģam boyu öğrenme fırsatlarının olmaması ile ayrımcılığın da sosyal dıģlanma sürecindeki birinci neden olan yoksullukla iliģkili hale geleceği düģünülmelidir. KuĢkusuz bu yaklaģım beraberinde çok boyutlu bir dıģlamayı da gerektirmektedir. Bu süreç ise kente yeni göç edenlere yönelik gelecekteki kentsel Ģiddetin temel kaynağını oluģturmaya baģlar. Böylece kentlilerin göç edenlere yönelik bu tutumu, yoksul, umutsuz ve dıģlanmıģ olan bu kiģilerde öfke, isyan, acımasızlık hoyratlık biçiminde yansımaktadır. Diyarbakır özelinde bu tür bir dıģlanmanın varolduğunu kanıtlayan veriye rastlanmamakla birlikte, göçedenlerin belirli mahallelerde yoğunlaģtığına dair verileri de gözardı etmemek gerekmektedir. Belirli ülkelerde kentsel alanlarda yaģanan sosyal dıģlanmıģlıkların, kentlerden kırsal bölgelere doğru tersine bir göç hareketinin yaģanmasına yol açtığı bilinmektedir. Ancak bu eğilimin sürekliliğinden bahsedilemez. Türkiye için de aynı durum geçerlidir. Bireyler, kendi iradeleri ile geri dönüģü talep etmemektedir. Geri dönüģ için özellikle kadınlar ve gençler için kesinlikle bir seçenek değildir. Erkekler (hanereisleri) ise ailenin yaģamını sürdürme olanakları varolduğu sürece kenti terketmek konusunda istekli değildir. Komisyon, sosyal dıģlanmanın birinci nedeni olarak belirlediği yoksulluğu ise, insanların gelir ve kaynaklarının onların yaģadığı toplumda kabul edilebilir bir yaģam standardına sahip olmaktan yoksun bırakacak kadar yetersiz olması Ģeklinde tanımlamaktadır. Bu kiģiler yoksul oldukları için iģsizlik, düģük gelir, yetersiz sağlık hizmetleri ve yaģam boyu öğrenim, kültür, spor ve eğlence faaliyetlerine iliģkin engellerle de karģılaģarak birden fazla dezavantaja uğrayabilirler. 39 Komisyon sosyal içermeyi ise, yoksulluk ve sosyal dıģlanma riski ile karģı karģıya olan kiģilerin ekonomik, sosyal ve kültürel yaģama tam olarak katılmaları ve yaģadıkları toplumda normal kabul edilebilecek bir yaģam standardı ve refah haline kavuģmaları için gerekli olan fırsat ve kaynaklara kavuģmalarını sağlayan bir süreç olarak 37 Konuyla ilgili değerlendirmelere, ulaģılabilen tüm veriler çerçevesinde oluģturulan ve stratejik plan bölümünde açıklanan Mahalle endeksleri nde yer verilmektedir. 38 European Commision (2005), Report on Social Inclusion An analysis of the National Action Plans on Social inclusion ( ) submitted by the 10 new Member States, Luxembourg: Office For Publications of the European Communities, s.10 dan Aktaran Seyhan Erdoğdu, Avrupa Birliğinde Sosyal Korumanın ModernleĢtirilmesi ve GeliĢtirilmesi ve Sosyal Ġçerme (Der.Berrin Ceylan Ataman) Avrupa Birliği nin Ġstihdam ve Sosyal Politikası, Ankara, 2005, Ankara Üniversitesi, Avrupa Toplulukları AraĢtırma ve Uygulama Merkezi Yayını, s A.g.e., s.54 33

34 tanımlanmaktadır. Sosyal içerme aynı zamanda bu kiģilerin yaģamlarını etkileyen karar alma mekanizmalarına daha fazla katılımlarını ve temel haklara ulaģımlarını da sağlayacaktır. 40 Göçle birlikte ortaya çıkan birçok sorun bulunmaktadır. Bu sorunların önemli bir kısmı göç edenlere iliģkindir. Göç edenler arasında sorunu en çok hisseden ve dezavantajlı grup olarak görülen kadınlar, yaģlılar ve çocuklardır Kadınlar Göç süreçlerine yönelik kuramsal çalıģmalar göçlerin giderek cinsiyetçi bir yaklaģımla ele alınmasını ileri sürmektedirler. 20. yüzyılın son çeyreği ile 21. yüzyılın baģında hızlanan uluslar arası göç hareketleri için göç literatürü göçün kadınsallaģması ifadesini kullanmaktadır. Kadınlar tüm bölgelerde ve göç biçimlerinde olmasa da çoğunda etkin konumdadırlar. GeçmiĢte mülteci konumundaki emek göçünün asli unsuru erkekler olmakla beraber kadınların göç eden erkeğin eģi olması göç sürecine dahil olmasını sağlamaktaydı lardan bu yana, kadınlar emek göçünde merkezi bir rol üstlendiler. Bu gün kadın iģçiler Cape Verdians lıların Ġtalya ya, Filipinlilerin Ortadoğu ya, Taylandlıların Japonya ya yaptıkları göç kadar farklı göç hareketlerinde çoğunluğu oluģturmaktadırlar. Bazı mülteci hareketlerinde de, Eski Yugoslavya dan kaynaklananlar dahil, belirli insan trafiği ağları olarak belirgin bir Ģekilde kadınlar çoğunluktadır. Cinsiyet farklılığı küresel göç tarihinde daima önemli bir yer tutmuģtur. Ancak çağdaģ göçlerde özellikle kadınların görünürlüğü artmıģtır. 41 Ġç göçler açısından baktığımızda Türkiye de kadınların bir anlamda göçün mağdurları olduğu söylenebilmektedir. Kadını yaģ grupları açısından ele alındığında, evli ve 60 yaģ altı kadınların istihdam sorunu büyük bir boyuttadır. En azından göç eden kadın iģgücü pazarına erkek cinsiyetiyle eģit düzeyde katılamamaktadır. Gerek iģ süreçlerinin teknik vasıflarından yoksunluk gerek iģe almada cinsiyetçi yaklaģımın devam ediyor oluģu, kadının ev ve aile ile ilgili sorumluluklarının aktarılamaması gibi nedenler kadınları dezavantajlı konuma yerleģtirmektedir. 60 yaģ üzerinde biyolojik yaģlanma sürecine giren kadınlar geleneksel ailedeki baģat konumlarını kaybettikleri için çekirdek ailede iģlevsiz, bakıma muhtaç insanlar durumuna düģmektedirler. Dolayısıyla yaģlanma sürecini, kadınlar erkek cinsiyetine göre daha trajik yaģamaktadırlar YaĢlılar Göç yaģ, beceri ve cinsiyete göre farklı boyutlar almaktadır. Göçün yaģla iliģkisi bireyin beklentileri ve biyolojik bir faktör olan yaģ değiģkeni ile ilgilidir. DavranıĢsal açıklamanın uç örneğini temsil eden yaģam döngüsü yaklaģımına göre göçün gençlik döneminde eğitim, çalıģma yaģamında iģ fırsatları ve emeklilik döneminde de yaģam koģulları bireyi göçe zorlar. Bazen de birey emeklilikle birlikte doğduğu yere dönebilir. Burada dikkate alınması gereken nokta genç kuģak ile yaģlı kuģak arasındaki beklenti ve güdü farklılığıdır. Birçok konuda olduğu gibi göç konusunda da gençlerin yaģlı bireylere göre daha aktif ve değiģmeye açık oldukları bilinir. Kırsal alandan kente göçte gençlerin daha atılgan davrandıkları, yaģlıların ise bilmedikleri, görmedikleri bir yaģama atılmaya cesaret edemedikleri gözlenmiģtir. Batıda sanayileģmeyle birlikte kırsal alandan kente göç, genç kuģak tarafından istenilen bir davranıģ olmuģtur. YaĢlı alıģtığı ve güven duyduğu ortamı bırakıp hiç bilmediği bir mekana gitmeye cesaret edemez. Bu nedenle kırsal alandan kente göç, geniģ ailenin parçalanmasına ve yaģlı kuģak ile genç kuģak arasında toplumsal iliģkilerin kopmasına yol açar. Önceleri kentte para kazanmaya baģlayan gençler bir taraftan da köydeki ailelerine ekonomik yardımda bulunmuģlardır. Daha sonraları ise onları yanlarına almaya baģlamıģlar. Ancak kentsel yaģamın zorlukları, yaģlı kiģinin bakımını zorlaģtırmıģtır. Erkeğin yanı sıra kadınında çalıģmaya baģlaması, çocukların okula ya da iģe gitmesi, yaģlının evde kalmasına neden olmuģtur. Bu durum yaģlının ruhsal çöküntü içerisine girmesine ve aile içerisinde sözünün dikkate alınmamasına yol açmıģtır. Çünkü deneyim sahibi olarak yaģlı kiģinin bilgileri 40 A.g.e., s Stephen Castles-Mark J.Miller, Göçler Çağı, Modern Dünya da Uluslararası Göç Hareketleri, (Çev.Bülent Uğur Bal Ġbrahim Akbulut) Ġstanbul 2008, Bilgi Üniversitesi Yayınları, s.13 34

35 sanayileģen kentin açmazlarına yetmez hale gelmiģtir. Böylece aile içinde yaģlının sözünün dinlenilmemesi, statüsel saygınlığının düģmesine ve yalnızlaģmasına yol açmıģtır. Çevreden iģe yaramaz olduğu mesajını da alınca, yaģlılık problem olarak anılmaya baģlanmıģtır 42. Zorunlu göç durumlarında yaģlının konumu yeni yerleģim yerine uyum açısından önem kazanmaktadır. YaĢlı açısından yaģadığı mekandan iradesi dıģında kopma, rehabilitasyon gerektiren bir uyum mekanizmasını zorunlu hale getirmektedir. Buna ayrıca yaģlının karģılaģtığı sosyal dıģlanma etkeni de eklenmektedir. YaĢlılıkla ilgili sorunların çözümünün aile odaklı bakıģ açısıyla çözümlenmesi, bir anlamda sosyal devletin yükümlülüklerini aileye transfer edilmesi anlamına gelmektedir. Ailenin sosyal açıdan desteklenmesi önem kazanmaktadır Çocuklar Göç süreçlerinin doğrudan etkilediği dezavantajlı gruplardan birisi de çocuklardır. Diğer etkenlerle birlikte, hızlı göçlerin de sonuçlarından birisi sokakta yaģayan ve çalıģan çocuklar, çocuk iģçiliği, çocuk suçluluğu gibi olgulardır. Çocuk yoksulluğu, göç olgusunu aģan küresel düzeyde yaģanan bir durumdur. Küresel çapta yaģanan yoksulluktaki artıģ, hızlı göç, iģsizlik ve kayıt dıģılıkla iç içe olan sokak çocukları olgusu, dünyanın birçok ülkesinde özellikle geliģmekte olan ülke metropollerinde kendini yoğun bir biçimde hissettirmektedir. Günümüzde yoksulluk birçok sosyal sorunu ortaya çıkaran ana etmen olmanın yanı sıra toplumsal dıģlanmayı da beraberinde getirmektedir. Sokak çocukları tam da bu yeni yoksulluk ve sosyal dıģlanma süreçlerinin kesiģim noktasında bulunmaktadır. Yoksulluk en fazla çocukları, yaģlıları ve engellileri sosyal dıģlanma tehdidi ile karģı karģıya bırakmaktadır. 43 Çocukların sorunlarının çözümü giderek kamu özel iģbirliğinin ilgi alanına yerleģmektedir. Bu alanda Ġstanbul, Ankara, Ġzmir, Diyarbakır, Gaziantep örnek çözüm ve ortaklık modelleri sergilemektedir. Ġstanbul u ilginç kılan sokakta çalıģan çocukların yıl içinde Doğu ve Güneydoğu bölgelerinden göç eden ailelerin çocukları olmalarıdır (%75). Sosyal Hizmetler Ġl Müdürlüğü ne bağlı Beyoğlu Çocuk ve Gençlik Merkezi tarafından gerçekleģtirilen araģtırmaya göre ailelerden %47 si göç etme nedenini terör, %43 ü iģsizlik olarak belirtmiģtir. %93 ü çocuklarını çalıģtırmalarının nedenini ekonomik olarak göstermiģlerdir yaģ arasındaki çocukların %43 ünün okulla iliģkisi kesilmiģtir. 44 Kente göçle gelen nüfusun ağır ekonomik ve sosyal sorunlar yaģadığı bir gerçek olarak ortadadır. IĢsizlik bunların en baģında gelen konular arasında yer almaktadır. Göçle kente gelen nüfusun iģgücüne katılımı konusunda önemli sorunlar bulunmaktadır. Ekonomik yapı ile ilgili bölümde detaylı olarak değinilecek olmakla birlikte bu aģamada kente göçle gelenlerin bu durumunun kentteki sosyal yaģamla bağlantıları ortaya konmak üzere belirtilmesi gerekli görülmektedir. Tablo 17: Ġlin aldığı ve verdiği göçün iģgücü durumu Aldığı Göç ( ) Verdiği Göç ( ) Toplam Ġstihdam ĠĢsiz ĠĢgücüne dahil olmayan Toplam Ġstihdam ĠĢsiz ĠĢgücüne dahil olmayan % KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % 100, , , , , , , ,32 42 Aylin Görgün Baran, Göç ve YaĢlının Toplumsal Konumu: Ankara YaĢlı DanıĢma Merkezinde bir ÇalıĢma II.Sosyoloji Kongresi, TOPLUM ve GÖÇ, Ankara, 1997, T.C.BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü, Sosyoloji Derneği ortak yayını, s Özkan Yıldız-Emin B.AdaĢ, Sokak Çocukları Sorunuyla Mücadelede Sivil Toplum Örgütlerinin Rolü Sivil Toplum Dergisi, (Çocuk özel sayısı), Ekim-Aralık 2006, Sayı.16, s NeĢe Erdilek, Farklı Göç Türlerinin Gözlendiği TarlabaĢı Projesi: TarlabaĢında Uygulanacak Rehabilitasyon Projesinin Tanıtımı, 8-11 Aralık 2005, Uluslar arası Göç Sempozyumu, Ġstanbul 2006, Zeytinburnu Belediye BaĢkanlığı Yayını, s

36 Aldığı Göç ( ) Verdiği Göç ( ) Toplam Ġstihdam ĠĢsiz ĠĢgücüne dahil olmayan Toplam Ġstihdam ĠĢsiz ĠĢgücüne dahil olmayan % KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % , , , , , ,15 Tablo 18:Göçle gelen nüfustan iģgücüne dahil olanların iktisadi iģkollarına dağılımı Aldığı göç ( ) Verdiği göç ( ) % Tarım % Sanayi % Servisler % Toplam % Tarım % Sanayi % Servisler % , , , , , ,47 Aldığı göç ( ) Verdiği göç ( % Tarım % Sanayi % Servisler % Toplam % Tarım % Sanayi % Servisler % , , , , , ,60 Göçle kente gelmiģ kiģilere iliģkin olarak iģgüne dahil olmayan nüfustaki yüksek oranlar, kentte yaģayan ailelerin ve bireylerin yaģam koģullarının iyileģtirilmesine yönelik hedef ve eylemlerin kapsamını geniģletmektedir. Sorunun sadece mahalle, sokak, konut koģullarının iyileģtirilmesi ve sosyal hizmetlerin sunumunda olanakların ve eriģimin artırılması değil, bölge, il ve kentte alınacak ekonomik önlemlerle birlikte değerlendirilmesi gerekliliği tartıģmasızdır. Özellikle konut koģullarının kısıtlı ve olumsuz olması, eğitim ve sağlık alanında da katlanan olumsuzlukları iģaret etmektedir. YaĢanan konutların güvenlik sorunları ve konutların sunduğu olumsuz olanakların giderilmesi bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. BirleĢmiĢ Milletlere üye ülkeler, Habitat II kapsamında Herkes için uygun barınak baģlığı altında belirli taahhütlerde bulunmaktadır. Bunlar; EĢitlik ve sürdürülebilirlik temeli üzerine yaģama ve çalıģma Ģartlarının iyileģtirilmesi Herkesin uygun barınağa, temel hizmetlere, emniyet, güvenlik olanaklarına kolaylıkla ulaģabilmesi. Kaynak hareketliliğini sağlamak, istihdamı arttırmak ve yoksulluğu ortadan kaldırmak için düzenli ekonomi, konut politika ve stratejilerinin geliģtirilmesi Mülkiyet güvenliğinin özendirilmesi, özellikle kadın ve yoksulların hizmete sunulan araziye adil ve hakça eriģim kolaylığı Herkes için etkin ve etkili konut finansman modellerine girme kolaylığı Yerel olarak uygun, ödenebilir, güvenli, etkin çevre dostu inģaat yöntemleri malzeme ve teknolojilerin geliģtirilmesini özendirme Ödenebilir, karģılanabilir kiralık konut sağlanması, ev sahibi ve kiracıların haklarına ve yükümlülüklerine saygı duyulması Mevcut konutların iyileģtirilmesi, kalitesinin yükseltilmesi ve bakımı Konutlara cinsiyet, yaģ, aile, etnik köken, veya herhangi bir nedenle ulaģma Ģansı getiren ayırımcılığın ortadan kalkması. Evsizlere, ülke içinde yanlıģ yere yerleģtirilenler, göçmenler, güçsüz gruplar, doğal afetler veya insanlardan kaynaklanan felaketler nedeniyle mağdur olan kiģiler için barınak ve temel hizmetlerin sağlanması Prof. Dr. Çağatay GÜLER, ZakirÇOBANOĞLU, ÇEVRE SAĞLIĞI BOYUTLARIYLA HABĠTATII VE KENT ÇEVRESĠ, Ankara

37 Olarak sıralanmaktadır. Bu sıralama da göstermektedir ki Diyarbakır kentinin yoksul ve yoksun kesimlerinin ağırlıklı olarak temsil edildiği (zorunlu) göçle kente gelen nüfusa yönelik önlemler, kapsamlı ekonomik, sosyal ve mekansal içerikte planlanmak ve gerçekleģtirilmek zorundadır. Genel bir bilgi olarak kentsel alanların, konut sorununu çözecek kaynaklara sahip olduğu söylenebilir. Ancak kent kaynaklarının savurganlığı ve kötü yönetimi bunu engellemektedir. Her Ģeyden önce kent nüfusu kırsal nüfustan çok daha hızlı artmaktadır 46. Bu noktada özellikle sosyal yaģama yönelik ve sosyal yaģamla bağlantılı hizmetlerin organizasyonu önem kazanmaktadır. Kentle ilgili olarak yapılan ve Atolye çalıģmaları ve ÇalıĢtaylarda da ön plana çıkan sosyal yardımlar ve dezavantajlı gruplara dair hizmetlerin organizasyonu ve eģgüdümü ağırlık kazanmıģtır. Bu bölümün sonunda sosyal yapı ve hizmetlerle ilgili kurumsal yapı ile ilgili değerlendirmelere yer verilecektir Hanehalkı ve Konut Özellikleri Hanelerin nicliksel ve niteliksel yapısı, kentteki sosyal yapı ve yaģam konusunda önemli ipuçlerı vermektedir yılında Diyarbakır Ġlinde ortalama hanehalkı büyüklüğü 6.1 kiģi iken, 2000 yılında 6.8 kiģiye yükselmiģtir. Diyarbakır kentinde ise 2000 yılı ortalama hanehalkı sayısı kiģi olup, 2005 yılında nazım imar planı raporuna göre ortalama hanehalkı büyüklüğü 5.83 kiģidir yılı verilerine göre Türkiye hanehalkı büyüklüğü 4,5 iken, EKOSEP Diyarbakır Saha araģtırması sonuçlarına göre, 2009 yılında Diyarbakır da Hanehalkı büyüklüğü 6,18 olarak belirlenmiģtir. Birbiri ile tam olarak örtüģmemekle birlikte bu çalıģmaların sonuçları, Diyarbakır için Türkiye ortalamasının ciddi oranda üzerinde bir hanehalkı büyüklüğünü ortaya koymaktadır. Tablo 19: Hanehalkı büyüklükleri YERLESIM YERI TOPLAM HANEHALKI SAYISI TOPLAM YERLESIK NÜFUS HANEHALKI BÜYÜKLÜGÜ TOPLAM ġehġr KÖY TOPLAM ġehġr KÖY TOPLAM ġehġr KÖY Saha araģtırması sonuçlarına göre ailelerin % 53 ü 6-10 kiģiden oluģmaktadır. %42si 1-5 kiģi, %4,7si kiģiden oluģmaktadır. Üye sayısı 6-10 kiģi olan hanelerin oranı Bağlar ilçesinde %54,6, Sur ilçesinde %54,3, Kayapınar ilçesinde%53,9, YeniĢehir ilçesinde %48,8 dir. Hanehalkı büyüklüğü ile ilgili sonuçları özetleyen tabloya gore her ilçede de üye sayısı fazla haneler büyük oranda yer almaktadır. 46 A.g.e. 37

38 Tablo 20: Hanehalkı büyüklüklerinin ilçelere ve ilçelerdeki dağılımı Hanehalkı kiģi sayısı Sur YeniĢehir Bağlar Kayapınar Toplam ,2% 25,6% 42,5% 21,7% 100,0% 40,4% 45,6% 41,2% 41,3% 42,2% ,9% 21,8% 44,7% 22,6% 100,0% 54,3% 48,8% 54,6% 53,9% 53,1% ,8% 27,8% 38,2% 22,2% 100,0% 5,3% 5,6% 4,2% 4,8% 4,7% Toplam ,6% 23,7% 43,5% 22,2% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Kaynak: Saha AraĢtırması Raporu Bu veriler kapsamında geleceğe dönük bir değerlendirme yapıldığında da 2014 yılında hanehalkı büyüklüğünün 5,57-5,59 kiģi düzeyinde gerçekleģmesi öngörülebilmektedir. Bu hanehalkı büyüklüğünün de Türkiye ortalamalarının üzerinde olduğu açıktır. Ailelerin çok çocuklu yapısının neden olduğu sorunlar, ekonomik sorunlarla biraraya geldiğinde bazı sorunları büyüten bir yapı göstermektedir. Örneğin, çocukların okullaģması ile ilgili düģük oranlar, çocukların sokakta yaģamaları ve çalıģmalarını körükleyen aile ve gelir yapısı, cocukların okul baģarısızlığı, madde bağımlılığı, suça eğilim, erken evlilikler, hamilelik sırasında yetersiz beslenme ve engellilik oranlarının artıģı bu kapsamda sayılabilmektedir. Tablo 21: Hanehalkı büyüklüklerine iliģkin öngörüler toplam hanehalkı sayısı toplam yerlesık nüfus ortalama hanehalkı büyüklüğü , , ,85 Doğrusal Tahmin 47 Üstsel ArtıĢ ( dönemi) Üstsel ArtıĢ ( dönemi) -0, , ,69 5,74 5, ,67 5,73 5, ,65 5,71 5, ,63 5,70 5, ,61 5,68 5, ,59 5,67 5, ,57 5,66 5,59 Diyarbakır Kentinde yaģayan aileler çoğunlukla çekirdek ailedir. (%80,1 çekirdek aile, %13,9 geniģ aile, %3 birleģik aile, %3 parçalanmıģ aile) Tek eģlilik yaygındır. Evliliklerde %79,6 oranında hem resmi hem dini nikâh, 47 Doğrusal Tahmin: 1985, 1990 ve 2000 yıllarındaki ORTALAMA HANEHALKI BÜYÜKLÜĞÜ verisinden hareketlebasit doğrusal regrasyon yöntemi kullanılarak arası yıllar için tahminler üretilmiģtir Üstsel ArtıĢ ( ): 1990 ve 2000 yılları arasındaki ORTALAMA HANEHALKI BÜYÜKLÜĞÜ'ndeki değiģim hızının 2008 ve 2014 yılları arasında sabit kalacağı varsayımı ile üstsel artıģ formülü kullanılarak arası yıllar için tahminler üretilmiģtir Üstsel ArtıĢ ( ): 1985 ve 2000 yılları arasındaki ORTALAMA HANEHALKI BÜYÜKLÜĞÜ'ndeki değiģim hızının 2008 ve 2014 yılları arasında sabit kalacağı varsayımı ile üstsel artıģ formülü kullanılarak arası yıllar için tahminler üretilmiģtir 38

39 %17,3 oranında sadece dini nikâh, %2,9 oranında sadece resmi nikâh saptanmıģtır. %0,3 oranında ise nihaksızlık görülmektedir. Evliliklerde baģlık parası verilmesi 3 nesil arasında % 54den % 22 oranına düģmüģtür. Berdel % 11 oranında görülmektedir. Saha araģtırmasının çarpıcı sonuçları arasında, erken evliliklerle ilgili bulgular yer almaktadır. Kadınların evlenme yaģının en küçük 10 en yüksek 23 olduğu, 75,2 sinin 10-17, %22 sinin yaģlarında evlendiği belirlenmektedir. Küçük yaģta evlenme en yüksek oranda Bağlar ve Sur ilçelerinde görülmektedir. Kızların evlenme yaģının olması gerektiğine dair inanç yaygındır. Çocuk yaģta yapılan evlilikler, erken annelik ve çok sayıda doğum, aile bağları ve çocukların geleceği üzerinde önemli olumsuzluklar yaratmasının yanı sıra, kadınların sosyal yaģama katılımına iliģkin önemli engelleri de oluģturmaktadır. Hanelerin yaģam koģullarına dair veriler, Diyarbakır için olumsuz sonuçları vurgulamaktadır. Hanelerin yaģam koģulları konusunda önemli veriler, konut özellikleri ile ilgili görülmektedir. Saha araģtırmasına göre, Ġkamet edilen konutların %52, si apartman dairesi, %24 ü müstakil tek katlı, %21,6 sı müstakil iki-üç katlı, %0,9 u baraka, %0,8 i müstakil lüks, %0,1 i ise lojmandır. Baraka tipi konutların %42,9 u Bağlar, %21,4 ü YeniĢehir ve Kayapınar, %14,3 ü Sur ilçesinde yer almaktadır. Ruhsatsız yapılanma mekansal konular kapsamında detaylı olarak ele alınacak olmakla birlikte, bu aģamada, yaģam alanlarının ve konutların güvenlikli olup olmadığı ve ve sağlıklı yaģam koģulları sunup sunmadığı önem kazanmaktadır. Ruhsatsız yapılanma dolayısıyla denetimsiz projelendirme yapım ve kullanım yaygındır. Ruhsatsız konut oranı %22,9 dur (%14,9 oranında müstakil tek katlı, 0,2 oranında müstakil lüks, %7,8 oranında apartman dairesi olmak üzere). Konutların yaģam koģullarındaki standartların değiģkenliği Kayapınar-YeniĢehir, Sur-Bağlar olarak iki ayrı mekansal ayırımla incelenebilir olmakla birlikte, YeniĢehir ve Kayapınar da da ruhsatsız yapılanmanın yaygınlığı bilinmektedir. Ruhsatsız müstakil tek katlı konutların %37,7 si YeniĢehir, %35,3 ü Bağlar, %14,6 sı Kayapınar, %12,4 ü Sur ilçesindedir. Ruhsatsız müstakil iki-üç katlı konutların %40,1 i Bağlar, %27,2 si Kayapınar, %16,3 ü Sur ve YeniĢehir ilçelerindedir. Ruhsatsız apartman dairelerinin %56,4 ü Bağlar, %18,2 si YeniĢehir, %16,5 i Kayapınar, %8,9 u Sur ilçesindedir. Ġkamet edilen konutların tipleri göç nedenli gruplama ile birlikte incelendiğinde baraka tipi konutta ikâmet edenlerin oranının diğer gruplardan fazla olduğu belirlenmektedir. Bu konutlar, BarıĢ (%33,3), Dicle (%10,5) de en yüksek oranlardadır. Konutların büyüklükleri metrekare (%51,4), metrekare (%46,2), metrekare (%2,1), metrekare (%0,3) olarak ortaya çıkmaktadır. Zorunlu göçle gelenlerin bu tür konutlarda oturma oranı %60 civarındadır. Konu ilçe düzeyinde ele alındığında ikâmet edilen evin metrekare büyüklüğünde olması durumu, Sur (%66,1), YeniĢehir (%54,2) ve Bağlar (%59,9), Kayapınar (%24,7) dağılımını göstermektedir. BarıĢ, Dicle ve Süleyman Nazif mahallelerinde 100 m2 den büyük konut bulunmamaktadır. %59,3 oranında sahiplik olduğu, %8,5 oranında akrabaya ait olduğundan kira vermeden oturulduğu, %32,9 kira karģılığı oturulduğu, geri kalanların ise akrabalık iliģkileri ya da mülkiyeti bilinmediği için kira vermeden oturduğu anlaģılmaktadır. Hiç geliri olmayan hanelerin %49,5 inin ikâmet ettiği ev kendilerini aittir. Konutların %35 i kömür sobası ile, %22,9 u merkezi kalorifer ile, %20,8 i elektrik sobası ile, %19 u odun sobası ile,%0,4 ü klima ile, %1,4 ü doğalgaz ile, %0,3 ü gaz sobası ile ısıtılmaktadır. %0,2 si ise konutu ısıtamamaktadır. Konutların soba ile ısıtıldığını belirtenlerin toplam oranı %79,1 dir. Konutların %88,3 ünün ev içinde bağımsız tuvaleti bulunmaktadır. %7,6 sının evin dıģında haneye ait, %2,8 inin evin içinde banyonun bir bölümü olarak, %0,4 ünün evin dıģında diğer hanelerle ortak tuvaleti bulunmaktadır. %0,2 sinin ise tuvaleti bulunmamaktadır. Konutların %92 sinde evin içinde bağımsız banyo bulunmaktadır. %1,4 oranında evin içinde odanın bir bülümü olarak, %5,1 oranında evin dıģında haneye ait, %0,4 oranında evin dıģında diğer hanelerle ortak banyo bulunmaktadır. Konutlarda %1,3 oranında banyo yoktur. 39

40 Konutların % 91,4 ünde evin içinde bağımsız mutfak bulunmaktadır. %3,3 oranında evin içinde odanın bir bölümü olarak, %3,1 oranında evin dıģında haneye ait, %0,1 oranında evin dıģında diğer hanelerle ortak mutfak bulunmaktadır. Konutların %2 sinde mutfak yoktur. YaĢanan konutlarla ilgili bu özellikler projenin hedef grupları olan kadınlar, çocuklar, engelliler, yaģlılar ve gençlerle ilgili olumsuzlukları artırmaktadır. Özellikle ailelerin çok çocuklu yapısından kaynaklanan ve çocuk ve gençlere ev içinde çalıģma olanağı da çok tanımayan koģullar, erken okul terklerini, erken evlilikleri, hamilelikte ve bebeklikte bakımı da olumsuz etkilemektedir. Bu çerçevede yapılarla/konutlarla ilgili olarak stok envanteri çıkartılması ve acil müdahele gerektiren bina ve konut alanlarının tespiti ile yenileme ve sağlıklaģtırma çalıģmaları bu kapsamda da önem kazanmaktadır. Diğer taraftan yaģlılar ve engellilerin konutların konfor ve olanakları kapsamında önemli ve yaģamsal sorunlarla karģı karģıya oldukları atölye çalıģmalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmıģtır. Sağlık ve eğitim hizmetleri konusundaki tespitler bu olumsuz koģulları doğrular niteliktedir. 2.2 Diyarbakır Ġli ve Kenti Sağlık Hizmetleri Bu bölümde Diyarbakır Ġlinde ve kentsel alanda sağlık hizmetlerine iliģkin verilere ve açıklamalara yer verilmektedir. Sağlık hizmetlerinin nicelik ve nitelikleri ile ilgili durum ve kapsama sorunları ortaya konarak, göçle kente gelen nüfusun sağlık hizmetlerine eriģim sorunları ele alınmaktadır YeĢil Kart YeĢil kart sahipliliği ile ilgili miktarlar, iģgücüne katılım, yoksullık boyutu ve dağılımı konularında da bazı sonuçları göstermektedir. Türkiye deki toplam yeģil kart sayısının % 42 si GAP ve Doğu illerinde iken bu oran sadece GAP illerinde % 26 dır. Bu oranlar, doğu ve Güneydoğu Anadolu da yeģil kart sahipliğinin yoksulluk ve iģgücüne katılım konusunda yaģanan sorunların da bir göstergesi olarak algılanmalıdır sayılı Ödeme Gücü Olmayan VatandaĢların Tedavi Giderlerinin YeĢil Kart Verilerek Devlet Tarafından KarĢılanması Hakkında Kanun tarihinde yürürülüğe girdiğinde, özellikle zorunlu göç kapsamında kentlere kitlesel göçlerle gelen ve kentte sağlıklı yaģam hakkı bulamayan kiģilerin sorunlarının çözümlenmesi için bir araç olarak kullanılmıģtır. Kanunda yer alan. herhangi bir sağlık güvencesi altında olanlara bağımlı olarak sağlık hizmetlerinden yararlanması gerekenler, silah altında bulunanlar bu Kanun kapsamı dıģındadır. hane halkı arasında genel sağlık sigortalısının bakmakla yükümlü olduğu kiģi kapsamında olmayan birisinin bulunması halinde, bu Kanunun öngördüğü usûl ve esaslar çerçevesinde belirlenecek aile içindeki kiģi baģına düģen gelir payının aylık tutarı dikkate alınarak bu Kanun kapsamında değerlendirilir hükümleri, ileride değinilecek olan sosyal yardımlar ve kayıt dıģı istihdama dair önemli sorunlar yaģanmasına neden olmuģtur ve olmaktadır. ġekil 6 : GAP ve doğu Anadolu illerinde yeģil kart sahipliği ġekil 7: GAP illerinde yeģil kart sahipliği Türkiye Geneli İçerisinde Yeşil Kart Sahipliliğinde GAP ve Doğu İlleri Toplamının Oranı TÜRKİYE İÇERİSİNDE GAP İLLERİ YEŞİL KART DAĞILIM ORANI DİĞER İLLER 58% GAP + DOĞU İLLERİ TOPLAM 42% DİĞER İLLER 74% GAP İLLERİ TOPLAM 26% 40

41 Bu sorunlu yapı, illere göre dağılım incelendiğinde de görülebilmektedir. Diyarbakır, Proje kapsamındaki 4 il içerisinde 507,990 yeģil kart sahipliliği ile ġanlıurfa dan sonra ikinci sırada yer almaktadır. Tablo 22: Ġllere göre yeģil kart kullanımı YeĢil Kart Kullanan kiģi sayısı 2009 Ġl adı Toplam Diyarbakır ġekil 8: Ġllere göre yeģil kart kullanımı Türkiye Geneli İçerisinde Diyarbakır, Urfa ve Gaziantep DİĞER İlleri Yeşil Kart İLLER Oranı (2008) 85,5% Erzurum Gaziantep ġanlıurfa Türkiye Toplam ŞANLIURF A 6,3% DİYARBAKI GAZİANTE R P 5,5% 2,6% Saha araģtırması sonuçlarına göre, Diyarbakır da hiçbir sağlık güvencesi olmayanların oranı %15,9 dur. Sağlık güvencesi olmayanların büyük çoğunluğu Bağlar ilçesinde ikâmet etmektedir (%45,8). YeĢilkart a sahip olanların oranı %43,4 dür. En fazla yeģil kartlı (%59,0) Sur ilçesinde ikamet etmektedir. Zorunlu göçle gelenlerin YeĢil Kart a sahip olma oranı %52,8, kendi rızası ile göç edenlerde %41,6, sürekli Diyarbakır grubuna mensup olanlarda %35,1 olarak belirmektedir. Kayapınar ilçesinde ikâmet edip sağlık güvencesi olmayanların oranı %18,4 ile diğer iki ilçeye göre en yüksek seviyededir. Buna karģılık yeģil kart sahiplerinin en az ikâmet ettiği ilçe yine Kayapınar (%28,2) 48 dır. YeĢilkart kullanımının tüm ilçelerde çok büyük oranlarda artıģ gösterdiği gözlenmektedir. Kent içindeki yeģil kart sahipliği oranı %38,5 olarak ortaya çıkmaktadır. En yüksek sayıda yeģil kart kullanımı ise Bağlar ilçesindedir. Bağlar nüfusun en fazla yerleģtiği ilçe olmasının yanı sıra, sağlıkla ilgili göstergelerde en düģük oranlara sahip Belediyedir. Saha araģtırmasına göre YeĢilkart a sahip olanların oranı %43,4 dür. En fazla yeģil kartlı (%59,0) Sur ilçesinde ikamet etmektedir. Rızası dıģında göç edenlerden YeĢil Kart a sahip olanların oranı %52,8, kendi rızası ile göç edenlerde %41,6, sürekli Diyarbakır grubuna mensup olanlarda %35,1 olarak belirmektedir. Saha araģtırmasının ortaya koyduğu bu genel tabloyu resmi verilere göre ayrıca değerlendirmekte fayda bulunmaktadır. Diyarbakır Ġl Sağlık müdürlüğü tarafından yürütülen hizmetler arasında yer alan Tek Adımda Hizmet Birimi tarafından derlenen verilere göre yılları arasındaki belirlemeler de yukarıda Kayapınar ilçesine iliģkin değerlendirmeyi doğrulamaktadır. Ancak diğer ilçelerde durum farklıdır. Tablo 23: Ġlçelere göre YeĢil Kart Sayıları ( ) Yıllar Ġlçeler nüfus 2008 % Bağlar ,37 Kayapınar ,20 Sur ,76 YeniĢehir ,38 Toplam ,39 Kaynak: Diyarbakır Valiliği Tek Adımda Hizmet Birimi 48 Bu sonucu ortaya çıkaran daha önce de toplu olarak yerleştirilen 500 hane (ve bir diğer olasılık la örnekleme) nedeniyle Barış Mahallesidir. 41

42 ġekil 9: Ġlçelere göre yeģil kart dağılımı İlçeler Bağlar Kayapınar Sur Yenişehir Yıllar Tablo ve grafikten de anlaģılacağı gibi her yıl her ilçede yeģil kart sahipliğinde artıģ yaģanmıģtır. Kent genelinde %39 yeģil kart sahipliği saptanmıģtır. Bu sonuçların saha araģtırması sonuçları ile örtüģtüğü söylenememektedir. Özellikle Sur ilçesindeki yeģilkart sahipliğine dair farklılık, mahallelerin nüfus artıģı ve zorunlu göçle kente gelen nüfusun ilçeler arasındaki Sur ilçesine doğru hareketliliği kapsamında değerlendirildiğinde, Ġl Sağlık müdürlüğünün belirlemelerinin yerinde olduğu söylenebilmektedir. Stratejik planın ekonomik, sosyal ve mekansal alanda Sur ilçesinin acil müdahele gerektiren hedef ve eylemlerinin önemi bu konuda da ortaya çıkmaktadır. Sosyal güvence ile ilgili veriler arasında sayılabilecek Emekli sandığı oranlarına bakıldığında ise ilk iki sırayı Kayapınar (%5,1) ve YeniĢehir (%4,7) ilçelerinin, son iki sırayı ise Bağlar (%3,0) ve ve Sur (%2,1) ilçelerinin aldığı görülmektedir. Emekli Sandığı (%3,8) ve Bağkur a bağlı olanların (%4,4) oranı oldukça düģük seviyededir. Bu sonuçlar, yukarıda da değinilen ve yeģilkart sahipliğinde artıģı, kayıtdıģı istihdamı ve sosyal yardımların düzey ve yapısını etkileyen durumu bir kez daha ortaya koymaktadır Kentte sağlık hizmetlerinin niceliksel ve niteliksel yapısı TÜĠK verilerine göre 2006 yılında Türkiye de doktor ve hemģire görev yapmakta, 2007 itibariyle ise sağlık kurum ve kuruluģlarında hasta yatağı bulunmaktadır. Bu durumda 2006 için doktor baģına 632, hemģire baģına da 836 kiģi düģerken, 2007 için yatak baģına 522 kiģi düģmektedir. Bu durumda Diyarbakır hemģire ve yatak bakımından Türkiye ortalamasının üstünde, doktor baģına düģen kiģi sayısı bakımından ise gerisindedir. Tablo 23: Diyarbakır Ġl Geneli Sağlık Personeli Durumu Ünvan Sağlık Bakanlığı**** 1. Basamak 2.Basamak Üniversite*** Diğer Kurumlar** Toplam Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Uzman Hekim 3 0, , , , ,4 Pratisyen Hekim*** , , ,8 54 5, ,8 42

43 DiĢ Hekimi 75 43, , ,6 6 3, ,1 HemĢire Ebe Diğer* Toplam Kaynak; Diyarbakır Ġl Sağlık Müdürlüğü, 2007 *Sağlık memuru, Ģöför, hizmetli vb. **Özel hastaneler ve sağlık kuruluģları ***Üniversite pratisyen hekim sayıları asistan sayılarıdır **** tarihi itibariyle alınmıģtır , , , , , , , , , , , , , , , , Tablo 24: Sağlık Hizmetlerinin ilçelere dağılımı Ġlçe Hastane sayısı Sağlık ocağı sayısı Sağlık birimi sayısı (toplam) Doktor sayısı HemĢire sayısı Diğer Sağlık Personeli Sayısı Yatak Sayısı SUR BAĞLAR KAYAPINAR YENĠġEHĠR D.BAKIR MERKEZ Kaynak: Diyarbakır Ġl Sağlık Müdürlüğü, 2007 Tablo 25: Kentsel Alanda Sağlık hizmetlerinin Ġlçelere dağılımı kamu sağlık hizmetinden yararlananlar özel sağlık hizmetinden yararlananlar devlet dr./hasta sayısı özel dr./hasta sayısı devlet hemģire/hasta sayısı özel hemģire/hasta sayısı devlet yatak/hasta sayısı özel yatak/hasta sayısı SUR BAĞLAR KAYAPINAR YENĠġEHĠR TOPLAM Kaynak: Diyarbakır Ġl Sağlık Müdürlüğü Tablo 26: Kentsel Alanda Sağlık hizmetinden yararlananların Ġlçelere dağılımı Hastane hizmetinden yararlananlar Sağlık ocağı hizmetinden yararlananlar Sağlık hizmetinden yararlananlar (toplam) Doktor baģına düģen hasta sayısı HemĢire baģına düģen hasta sayısı Yatak baģına düģen hasta sayısı SUR BAĞLAR KAYAPINAR YENĠġEHĠR DĠYARBAKIR MERKEZ Kaynak: Diyarbakır Ġl Sağlık Müdürlüğü,

44 Tablo 27: Kamu ve özel sağlık hizmetlerinin ilçelere dağılımı Sağlık birimlerinin ilçelere dağılımı %) Doktorların görev yerleri itibari ile ilçelere dağılımı (%) HemĢirelerin görev yerleri itibari ile ilçelere dağılımı (%) Yatakların ilçelere dağılımı (%) SUR 22,81 61,08 36,85 36,85 BAĞLAR 22,81 8,66 4,18 4,18 KAYAPINAR 19,3 6,8 6,8 6,03 YENĠġEHĠR 35,09 23, ,48 52,94 D.BAKIR MERKEZ Kaynak; Diyarbakır il Sağlık Müdürlüğü, 2008 Nüfus Doktor baģına düģen kiģi sayısı HemĢire baģına düģen kiģi sayısı Yatak baģına düģen kiģi sayısı SUR BAĞLAR KAYAPINAR YENĠġEHĠR D.BAKIR MERKEZ Kaynak; Diyarbakır il Sağlık Müdürlüğü, 2008 Bu oranlara bakıldığında 1. Kademe Sağlık Hizmetlerinde Doktor baģına düģen hasta sayısının fazlalığının sağlık hizmet kalitesini olumsuz yönde etkilediği anlaģılmaktadır. Tablolara göre, Diyarbakır merkezde doktor baģına düģen kiģi sayısı 744 iken doktor baģına düģen hasta sayısı 4617 dir. Sağlık tesislerinin dağılımı ilçeler arasında eģit dağılım göstermemekle birlikte, Devlet hastanesinin kent bütününün yanı sıra bölgesel hizmet vermesinden de kaynaklanan bir sonuç ortaya çıkmakta ve YeniĢehir ilçe belediyesinde sağlık hizmeti kalitesinde önemli bir düģük oran gözlenmektedir. Bu yanıltıcı olabilecek sonuçları ortadan kaldırmak için, sağlık ocaklarının dağılımı ve kapasitelerini karģılaģtırmanın daha doğru sonuçlara ulaģma olanağı sağlayacağı düģünülmektedir. Tablo 28: Sağlık Ocaklarının ilçelere dağılımı sağlık ocağı sayısı sağlık ocağından yararlananlar Sağlık Ocağı doktor sayısı Sağlık Ocağı HemĢire Sayısı hasta/sağlık Ocağı hasta/doktor hasta/hemģire SUR BAĞLAR KAYAPINAR YENĠġEHĠR DĠYARBAKIR MERKEZ Kaynak: Diyarbakır Ġl sağlık Müdürlüğü, 2008 Bu tablo incelendiğinde, ilk basamak sağlık tesisi hizmetlerinden yararlanmada Bağlar ilçe sakinlerinin en az düzeyde hizmet aldığı ortaya çıkmaktadır. Daha önce de değinildiği gibi Bağlar ilçesinde yeģil kart sahipliği %37 oranındadır. Saha araģtırması ve yerinde yapılan sonuçlarına göre; Bağlar sunduğu olumsuz ve sağlıksız yaģam çevresi, güvenliksiz yapı stoku, kentsel servislerden yararlanma oranları, sosyal hizmetlere eriģimle ilgili konularda önemli dezavantajlara sahiptir. Bu yapısı ile sağlıkla ilgili kentsel göstergelere de bakıldığında özellikle bazı mahalleler açısından zorunlu ve acil müdahale alanları arasında yer almaktadır. Tablo 29: Sağlıkla ilgili kentsel göstergeler 44

45 Ġlçe Bebek Ölüm Hızı Çocuk Ölüm Hızı Canlı Doğum Sayısı Doğurganlık Hızı BAĞLAR 13,8 15, ,0 KAYAPINAR 13,6 12, ,0 SUR 13,9 24, ,0 YENĠġEHĠR , ,0 Kaynak: Ġl Sağlık Müdürlüğü, 2008 *:Ġlçelere göre kayıt tutulmadığından yıllık ölüm sayıları toplam verilmiģtir. **:Ortalama ömür bilgileri verilememektedir. Ortalama Ömür** Yıllık Ölüm Sayısı* 1872 Sağlık verileri ile ilgili en temel saptama, hizmetlerle ilgili olarak kent içinde eģitsiz bir dağılım bulunduğudur. Bağlar ve Sur sunulan hizmetten en düģük düzeylerde yararlanma olanağına sahip görünmektedir. Bağlar da sağlık ocakları dıģında bir kamu sağlık yatırımı bulunmaması en önemli sorun alanları arasında yer almaktadır. Bu kapsamda, özellikle ilk adım sağlık birimlerinden baģlamak üzere hizmetin kalitesinin artırılması ve yaygınlaģmasına yönelik çalıģmalara ağırlık kazanması gereklidir. Ġl Özel Ġdaresinin taslak stratejik planında Her yıl 1. Basamak Sağlık Kurumlarının fiziki altyapı donanımı ve personel ihtiyaçları gidermek, Her yıl nüfusu artan bölgelere en az 2 yeni sağlık ocağı açmak hedeflerine yer verilmektedir. Bu tür mekansal dağılım ve hedeflere ilk bakıģta itiaraz etmek olanaksız görünse de sağlık da dahil olmak üzere kentsel hizmet sunumu ile ilgili yapılanmaların ve karar süreçlerinin kentteki tüm katılımcıların aynı etkinlikte katkı sağlamaması ile açıklanması olasıdır. Proje kapsamında hazırlanan Kurumsal Çerçeve Raporunda Ġl Hıfzıssıhha Kurulu her ay Vali baģkanlığında toplanmakta ve sağlıkla ilgili konular değerlendirilmektedir. Kurulun gündemi genellikle Sağlık Müdürlüğü tarafından belirlenmektedir. Diğer kurumların gündem belirlemesi önünde herhangi bir engel bulunmamakla birlikte gerçekleģen bir durum değildir. Müdürlükler arasında yatay düzeyde etkileģim sağlanamamakta eģgüdüm Vali aracılığıyla sağlanmaktadır. açıklamalarına yer verilmektedir. Bu noktada daha önce bahsedilen ve göçle gelenlerin mekansal olarak önemli farklılıklarla yerleģtiği ve farklı sosyal ve ekonomik yapı sergilenen mahallelerde sadece nüfus kriterine dayalı değerlendirmelerin yapılmasının yatırımlarda kaynak israfına yol açabileceği de hatırlanmalıdır. Bütün bu sonuçlar ve değerlendirmeler, kamu sağlık hizmetlerindeki yetersizlik ve son dönemde yapılan düzenlemeler sonucunda özel sağlık hizmetlerinin yaygınlaģması, ilk adım sağlık birimlerinin dağılımı ve hizmet kapasitesi ile ilgili konular birarada ele alındığında Ġl ve Kentle ilgili nicelik, nitelik ve kapsama dair genel bir tabloyu ortaya koymak mümkündür. Diğer taraftan sosyal hizmetlerin organizasyonunda bütüncül yaklaģımları zorunlu kılan bir kurumsal ve yapılanmanın ve yatırımların mekansal dağılımın zorunluluğuna da iģaret etmektedir. Sağlık, Eğitim, kültür ve benzeri kentsel hizmetlere iliģkin olarak hizmet bütünlüğünün sağlanması, yerseçimi ve hizmetin nicelik ve niteliğine dair yaklaģımlar olması önemli görülmektedir. Türkiye de kentsel altyapı hizmetleri ile ilgili merkezi-yerel eģgüdüme dayalı kurumsal yapılanmalar bulunmasına rağmen, sosyal hizmetler alanında bu tür bir yaklaģım benimsenmemektedir Kadınlar ve Dezavantajlı gruplarla ilgili sağlık sorunları Kadınlar, yaģlılar, gençler, çocuklar ve engelliler, kentin sağlık konusunda da en hassas gruplar olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle kadınlar arasında yaygın olan erken evlilik, erken annelik ve hamilelikte yetersiz bakım koģulları, sağlık hizmetlerinin eriģim sorunları ile birlikte ele alındığında engelli nüfusun da artıģının nedenleri arasında sayılmaktadır. Göçle gelen kadınların dil kullanımı nedeniyle yaģanan iletiģim sorunlarının da Sağlık hizmetlerinden yararlanmada ayrıca ele alınma zorunluluğu açıktır. Kadınların erken evlilik erken ve çok sayıda doğumdan kaynaklanan sorunlarla mevcut sistem içerisinde baģedebilmeleri ve hizmete yeterli oran ve kalitede eriģebilmeleri olanaklı görülmemektedir. HerĢeyden önce kadınların ev, sokak ve en fazla mahalle ile sınırlı yaģam çevrelerinin geniģletilmesi zorunlu görülmektedir. Bu kapsamda kadınların sağlık eriģiminin sağlanması ve iletiģim kanallarının açılması ile ilgili çalıģmalar, bebeklerle ve çocuklarla ilgili sağlık sorunlarının da azaltılması anlamına gelecektir. Sağlıkla ilgili yatırımların Türkiye ortalamalarına yakın ya da bazı göstergeler açısından üzerinde olmasına rağmen, özellikle kadınların eriģim 45

46 sorunlarının giderildiğini söylemek olanaklı değildir. Doğal olarak sağlıkla ilgili sorunların çözümünde eğitimin de önemi bulunmaktadır. Ġleride değinilecek olan eğitimle ilgili durum ve hizmetlerde yaģanan sorunların iletiģim ve eriģim sorunlarının aģılmasına katkı sağlaması kaçınılmazdır. Çocuklar ve gençler arasında yaygınlaģan ve resmi belgelerde de vurgulanan madde bağımlılığının sağlıkla ilgili konular arasında özel bir alanı oluģturduğu kabul edilmektedir. Bebeklerin ve çocukların sağlık bakım hizmetlerinin kapsam ve niceliği ile ilgili çalıģmaların yanısıra kentte üzerinde durulması gerekli konulardan birisi olarak ortaya çıkmaktadır. Sağlıkla ilgili en önemli ve bugüne kadar üzerinde çok fazla durulmayan konulardan birisi de psikolojik destektir. Diyarbakır Kentinin zorunlu göçle kente yerleģmiģ sakinleri ile ilgili sağlık sorunlarından birisi, psikolojik sorunlardır. Saha araģtırması sonuçlarından yararlanılarak hazırlanan Ruhsal Travma 49 baģlıklı raporda zorunlu göç kavramı, silahlı güçler tarafından rızaları dıģında göç ettirilenler, güvenlik sorunları nedeniyle ekonomik güçlük yaģadıklarından göç edenler, güvenlik sorunları nedeni ile can korkusu yaģadıklarından göç edenler (kan davaları dahil), doğal afetler nedeniyle göç edenler, baraj, yol inģaatları nedeniyle göç edenler için kullanılmaktadır. Raporda Zorunlu göç tek bir travmatik olaydan çok öncesi, sırası ve sonrasında yaģananlar ile bir travmatik olaylar bütünü olarak değerlendirilmektedir. Bu kapsamda zorunlu göç mağdurlarının gerek bedensel gerekse ruhsal açıdan olumsuz etkilendikleri ifade edilmektedir. Özellikle hazırlıksız bir Ģekilde göç edilmesi, göç edilen yerin bu göçe hazırlıksız yakalanması (ekonomik, barınma, beslenme ve sağlık koģulları açısından), göç edilen yerdeki kiģiler tarafından kabullenilmeme 50, göç edenler açısından göç öncesi ve sırasındaki olumsuzlukların göç sonrası döneme de aktarılması anlamına geleceği vurgulanmakta ve bu durumun zorunlu göç mağdurları açısından bedensel ve ruhsal sağlık ile ilgili olumsuzlukların devamı anlamına geldiği açıklanmaktadır. Bu kapsamda; zorunlu göçle kente gelmiģ hane ve bireylerin psikolojik desteği ile ilgili eksiğin giderilmesi önem kazanmaktadır yılında yapılan bir araģtırmaya göre 51 Türkiye deki engelli nüfusun coğrafi bölgelere dağılımı Tablo1 de yer almaktadır. Buna göre Güneydoğu Anadolu Bölgesinde engellilik oranı %10.1 olarak belirlenmektedir. Aynı araģtırmada Türkiye genelinde bu oranın %10.4 olduğu görülmektedir. Tablo 30: Engellilerin coğrafi bölgelere göre oransal ve kümülatif dağılımı. Bölge Sayı Yüzde Kümülatif Yüzde Marmara ,7 22,7 Ege ,1 35,8 Akdeniz ,0 48,8 Ġç Anadolu ,3 66,2 Karadeniz ,9 81,1 Doğu Anadolu ,8 89,9 Güneydoğu Anadolu ,1 100,0 Toplam ,0 Kaynak; Türkiye özürlüler araģtırması 2002 ikincil analizi, Doç. Dr. Ġsmail TUFAN, Özgür ARUN, Ocak 2006, Ankara Diyarbakır Ġli ise 2000 yılına iliģkin engelli sayıları açısından Tablodaki görünümü sergilemektedir. Bu tablo verilerine göre 2000 yılında kent merkezinde ve ilçelerde toplam engelli bulunmaktadır. 49 Ruhsal Travma, Dr. Altan EĢsizoğlu, Aker ve ark. 2002, TESEV Türkiye özürlüler araģtırması 2002 ikincil analizi, Doç. Dr. Ġsmail TUFAN, Özgür ARUN, Ocak 2006, Ankara 46

47 Birbirine oldukça yakın tarihlere ait bu veriler birbirini Diyarbakır kent merkezi ile ilgili olarak desteklememektedir. Tablo 2 ye göre Kentteki engellilerin toplam nüfusa oranı, Türkiye geneli ve Güneydoğu Anadolu için açıklanan oranlardan düģüktür. Bu kapsamda, Engelli Atolye çalıģması sırasında ortaya çıkan, öncelik ve önemlerine göre sıralanan sorunlarla örtüģür niteliktedir. Engellilere iliģkin olarak ortaya konan en temel sorunlar arasında, Toplumun ve ailenin kabul sorunlarının yarattığı görünürlük, Engellilerin toplumsal yaģama katılımını engelleyen sorunlar, Eğitim sorunları ile ilgili konular, Engellilerin yaģam koģullarının iyileģtirilmesi gereği yer almaktadır. Kadın Atölye çalıģmasında ortaya konulan ve hamilelik sırasındaki sağlık kontrollerinin yapılmaması ve hamileliğe uygun olmayan yaģam koģullarının iyileģtirilmesi bir diğer önlem alanı olarak çıkmaktadır. Tablo 31: 2000 Yılı Nüfus Sayımına Göre Diyarbakır'da YaĢayan Engelli Sayısının Engellilik Türüne Göre Dağılımı Engellilik Türü Ġlçe Adı Genel Toplam Görme Engelli ĠĢitme Engelli KonuĢma Engelli Fiziksel Engelli Zihinsel Engelli Diğer Birden Fazla Engeli Olanlar Bilinmeye n Topla m Erkek Kadın Erkek Kadın Erke k Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadı n Bağlar Sur YeniĢehi r Bismil Çermik Çınar ÇüngüĢ Dicle Eğil Ergani Hani Hazro Kocaköy Kulp Lice Silvan Kaynak; TUĠK Not: TÜĠK tarafından kullanılan özürlü kelimesi güncel kullanımından dolayı engelli olarak değiģtirilmiģtir. Engellilerle ilgili olarak yaģanan en temel konular arasında görünürlük, toplumsal kabullenme, ailenin kabul sorunları, evde bakım aylığı kapsamında sosyal yardımların dağıtımındaki sorunlar, rehabilitasyon merkezlerinin denetimsizliğinden kaynaklanan sorunlar ve konut ve kent mekanının kullanımı ile ilgili sorunlar yer almaktadır. Engellilik tek baģına bir sorun olmazken sosyal hizmet ve sağlık hizmeti sunumuna dair yetersizlikler ve eriģim sorunları nedeniyle önemli bir sağlık sorununa dönüģmektedir. Sağlık hizmetlerinin organizasyonunda engellilerin ayrı bir ilgi alanı oalrak değerlendirilme zorunluluğu bulunmaktadır Diyarbakır Ġli ve Kenti Eğitim Hizmetleri Diyarbakır la ilgili eğitim hizmetleri ve eğitimin mevcut durumuna dair bilgiler ve değerlendirmeler, okuryazarlık, 47

48 okullaģma, okul öncesi, ilk ve orta eğitim, yüksek eğitim ve mesleki eğitim konularında ayrı ayrı yapılacaktır. Bu kapsamda bölgesel eģitsizliklerin önemi de vurgulanmadır Diyarbakır da Okuryazarlık Durumu 1935 yılında Türkiye genelinde okuryazar olmayan nüfus %80,8 olarak tespit edilmiģken 2007 yılında yapılan sayımlarda bu oranın %8,1 e kadar gerilediği görülmektedir yılı için Diyarbakır Ġlinde okuryazar olamayan toplam nüfus 222,863 dir. TUĠK verilerine göre 2008 yılında Diyarbakırda okuma yazma bilmeyenlerin toplamı kiģi olarak belirlenmektedir. Özellikle 18 yaģ üstü yaģ gruplarında okuma yazma bilmeyenlerin sayıları çok yüksek miktarlara ulaģmıģtır. Özellikle kadınlarda okuma yazma bilmeme oranları erkeklere göre çok daha yüksektir. Yukarıdaki tabloda yer alan veriler, Türkiye de her dönemde kadınlar ve erkekler arasında okuryazarlık konusunda önemli farklar olduğu kadınların erkeklere göre dezavantajlı konumda olduğunu göstermektedir. Bu durum Diyarbakır için de geçerlidir. Ġl milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre Diyarbakır il bütününde okuryazarlık oranlarının kent ve kır olarak dağılımı ise aģağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo verilerine göre kentsel alanda okuryazar olmayanlar %17,2 oranındadır. Tablo 32: Türkiye Geneli okur-yazarlık durumu Okuryazarlığa göre nüfus-türkiye Geneli Sayım yılı 6 ve daha yukarı yaģtaki nüfus Toplam Okur-yazar olmayan oranı Toplam Kadın Erkek Toplam % Kadın % Erkek % , , , (1) , , , (2) , , , (3) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , (5) , , ,4 Kaynak: TUĠK,2008 Tablo 33: Diyarbakır da okuryazarlık durumu T.C. DĠYARBAKIR VALĠLĠĞĠ Milli Eğitim Müdürlüğü, BRĠFĠNG,

49 OKUMA YAZMA BĠLMEYEN ORAN (%) OKUMA YAZMA BĠLEN ORAN (%) OKUR YAZARLIK DURUMU BĠLĠNMEYEN ORAN (%) TOPLAM ġehġr ,2% ,1% ,7% KÖY ,3% ,6% ,1% TOPLAM ,3% ,5% ,2% Kaynak: Diyarbakır Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Özellikle ilköğretim ve ortaöğretim yaģ grubunda okuryazar olmayan kadınların yüksek oranlarda olması önemli bir sorun alanı ortaya çıkmaktadır. Kız çocukların okullaģma oranlarının düģüklüğünü de kanıtlayan bu durum, saha araģtırması sonuçları ile de desteklenmektedir. Saha araģtırmasına göre, Erkekler ve kadınlar arasında okuryazarlık oranları karģılaģtırıldığında, okuryazar olmayanların oranında %20 düzeyinde kadınlar aleyhine ortaya çıkan bir farkın olduğu görülmektedir. (kadınlar %36,1 erkekler %16,0). Diğer eğitim düzeylerinde de aynı durum geçerlidir. ilçe düzeyinde okuryazar olmayanların dağılımına bakıldığında Sur %31,3, Bağlar %27,1, YeniĢehir %25,5, Kayapınar %21,6 oranlarına sahip görünmektedir. Sur bu alanda en kötü konumda olmakla birlikte, diğer ilçelerdeki durum da son derece olumsuz bir tabloyu iģaret etmektedir. Diğer konulara bakılmaksızın; Ġlçe düzeyinde sadece okuryazar olanlar ise Sur %22,1, Bağlar %19,4, YeniĢehir %18,4, Kayapınar %16,4 olarak dağılmaktadır. Tablo 34: Diyarbakır da YaĢ gruplarına göre okuryazarlık YaĢ Cinsiyet Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen Bilinmeyen Toplam Erkek ,299 5, ,754 Kadın 2, ,385 6, ,731 Erkek 1,547 69,826 1,479 72,852 Kadın 6,160 60,310 2,497 68,967 Erkek 2,573 60,879 5,331 68,783 Kadın 10,406 46,000 4,764 61,170 Erkek 1,988 32,627 8,689 43,304 Kadın 8,338 28,050 3,841 40,229 Erkek 3,721 54,701 9,752 68,174 Kadın 17,073 44,603 7,003 68,679 Erkek 3,827 46,102 5,887 55,816 Kadın 16,633 31,863 5,281 53,777 Erkek 4,379 37,809 4,033 46,221 Kadın 18,213 21,574 3,812 43,599 Erkek 4,527 28,582 2,599 35,708 Kadın 16,890 13,583 3,108 33,581 Erkek 3,934 21,184 1,857 26,975 Kadın 14,891 9,469 2,376 26,736 Erkek 4,071 14,543 1,374 19,988 Kadın 12,495 5,294 2,260 20, Erkek 4,083 10,495 1,107 15,685 49

50 Kadın 12,304 3,609 2,148 18,061 Erkek 3,741 6, , Kadın 10,267 2,213 2,083 14,563 Erkek 12,684 9,789 1,937 24, Kadın 24,342 2,913 4,650 31,905 Toplam 222, , ,742 1,276,111 Kaynak: TUĠK, Millî Eğitim Ġstatistikleri, Örgün Eğitim Özellikle kadınlarla ilgili olumsuz tablonun, çocuklarla ilgili olumsuzluğu da körüklediği yorumunun yapılması mümkündür. Ġlde okuryazarlık oranını artırmaya yönelik eğitimler, Ġl milli Eğitim Müdürlüğü nün yanısıra, sivil toplum kuruluģlarının da bu konuda eğitim çalıģmaları bulunmaktadır. Diyarbakır Kentinde Valilik bünyesinde Halk eğitim Merkezi ve Mesleki Eğitim Merkezi eliyle yapılan eğitimlerin yanı sıra, Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılan eğitimler de ön plana çıkmaktadır. Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü nün Okuma Yazma kursları, sivil Toplum kuruluģlarının çeģitli dıģ kaynaklı fonların desteği ile yürüttüğü mesleki eğitim çalıģmalarının da önemli bir alanı kapsadığı görülmektedir. Tablo 35: Yılları Arasında Açılan Okuma yazma kursları 1. Kademe Okuma Yazma Kursları 2. Kademe Okuma Yazma Kursları ÖĞRETĠM YILI KURS SAYISI KURSĠYER SAYISI KADIN ERKEK TOPLAM ÖĞRETĠM YILI KURS SAYISI KURSĠYER SAYISI KADIN ERKEK TOPLAM (ocak) TOPLAM (ocak) TOPLAM Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Kentte okuryazarlık oranlarının artırılmasına yönelik çabaların, okullaģma oranlarının artıģına ve erken okul terklerinin önlenmesine yönelik faydaları da sağlaması için, kadın ve ailelere yönelik yaygın eğitimlerin kapsamının geniģletilmesi organizasyonun bu kapsamda gerçekleģtirilmesi ve eģgüdüm sağlanmasının önemi vurgulanmalıdır. Kurumsal Çerçeve Raporunda yer alan paydaģların Ġl Milli Eğitim DanıĢma Kurulu nu bir paylaģım toplantısı olarak algıladıkları, hatta Kurullara aynı kiģilerin katılmaması yönünde genel bulgu çerçevesinde de, bu kurulun paydaģların hafızasında yer etmediği söylenebilir. Diğer yandan kurul toplantısının yılda iki kere olması ve danıģma 50

51 niteliğinde olması da kurula paydaģların yeterli ilgiyi göstermemesine yol açtığı düģünülebilir 53 açıklamalarına yer verilmektedir OkullaĢma Diyarbakır ilinde okullaģma oranları konusunda TUĠK kaynaklı veriler aģağıda yer almaktadır. Buna göre ilköğretimde okullaģma oranı brüt % 105 net %96,5, ortaöğretimde ise brüt %59, 64 net %33,77 olarak belirlenmektedir. Bu sonuçlar okullaģma oranları konusunda ciddi bir kaygıyı da belirtmeyi gerekli kılmaktadır. TUĠK verileri kapsamında Ġlköğretim okullaģma oranları açısından Türkiye geneli ile karģılaģtırıldığında sorunlu olmadığı dahi düģünülen Diyarbakır, ortaöğretim okullaģma oranları açısından Türkiye ortalamasından oldukça geridedir. Tablo 36: Türkiye ve Diyarbakır OkullaĢma Oranları OKULÖNCESĠ OKULÖNCESĠ ĠLKÖĞRETĠM ORTAÖĞRETĠM 3-5 YAġ 4-5 YAġ ( doğumlular) ( doğumlular) T Ü R K Ġ Y E Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın 22,53 22,96 22,08 32,11 32,73 31,45 96,49 96,99 95,97 58,52 60,63 56,30 D Ġ Y A R B A K I R 21,54 22,06 21,00 30,80 31,57 30,00 94,72 95,88 93,50 37,03 42,50 31,24 Kaynak TUĠK, Millî Eğitim Ġstatistikleri, Örgün Eğitim Tablo 37: Yılı Çağ Nüfusu, Öğrenci Sayısı ve OkullaĢma Oranı EĞĠTĠM TÜRÜ ÇAĞ NÜFUSU ÖĞRENCĠ SAYISI OKULLAġMA ORANI % (NET) OKULLAġMA ORANI % (BRÜT) OKUL ÖNCESĠ ĠLKÖĞRETĠM (2000 Nüfus Sayımı Projeksiyonuna göre) 4-5 YAġ * 6-13 YAġ ** %21 (3,4,5 YaĢ) % %96 % YAġ ORTAÖĞRETĠM %49 % * Kaynak: Ġl milli Eğitim Müdürlüğü Brifing, 2009 *2007 Yılı TÜĠK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verileridir. **Ġlköğretimde öğrenci sayısı 2007 ADNKS çağ nüfusu verilerini aģtığından dolayı 2000 Nüfus sayımı projeksiyonu kullanılmıģtır. Ancak kentte okula devam eden öğrencilerle ilgili bilgilere bakıldığında il geneline benzer bir durumla karģılaģılmaktadır. Mahalleler düzeyinde yapılan ve Milli Eğitim Ġl Müdürlüğünden alınan verilere göre 2008 yılı itibariyle kentsel alan olarak belirlenen alanda mevcut ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarının mekansal dağılımı ve sayısal bilgileri çerçevesinde ilköğretime iliģkin yapılan saptamalar bu genel istatistik dıģında bazı sonuçlar ortaya koymaktadır. Bu saptamalar, YeniĢehir hariç, tüm ilçelerde yaģ grubundaki nüfusun sadece % 79 unun ilköğretime devam ettiğini göstermektedir. Ortaöğretimde bu oran % 60 lara düģmektedir. 53 Kurumsal Çerçeve Raporu 51

52 Tablo 38: Ġlçe ve kentsel mahallelerde ilköğretime devam eden öğrenci sayıları ĠLÇE 2008 nüfusu YaĢ grubu nüfusu (1) Toplam öğrenci (2) % (2/1) öğretmen derslik Öğrenci /Derslik Bağlar Kayapınar Sur YeniĢehir Merkez Kentsel alan Kaynak: TUĠK, Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Merkez mahallelerde yaģayan ve ilköğretim yaģ grubunda bulunanların ilköğretim öğrencisi olanlarının oranı %79 olarak belirlenmektedir. Buna karģın derslik baģına öğrenci sayılarına iliģkin olarak yapılan değerlendirmelerde öğrenci sayılarının aģırı bir yoğunluğu bulunmadığını göstermektedir. Ancak burada vurgulanması gereken konu, ilköğretimde ikili öğretimin yoğunluğu ile ilgilidir. Bu tablodaki veriler TUĠK tarafından açıklanan ve Ġl mġlli Eğitim Müdürlüğü tarafından desteklenen sonuçlarla örtüģmemektedir. Bu sonucun kentte yer alan bazı ortaöğrenim kurumlarının bölge geneline hizmet etmesi ile açıklanabilir. Ayrıca bu durum, bazı farklı incelemelerin yapılmasını ve değerlendirmesini de gerekli kılmaktadır. Ġl Milli Eğitim Müdürlüğünce Yapılan bir araģtırmaya göre; ilköğretim çağında olup da okula gitmeyen çocukların okula gitmeme nedenleri, aģağıdaki tabloda görülen çarpıcı sonuçları ortaya koymaktadır. Tablo 39: Çocukların okula gitmeme nedenleri ĠLÇE Nüfus ve adres kaydı Ailevi nedenler - veli tercihi YaĢ Gelenekler Ekonomik Yetersizlik Engelli YerleĢim biriminde okul yok Tarımda- Sanayide ÇalıĢan Özel eğitim merkezine giden Göçle gelen Sokakta çalıģtırılan BAĞLAR KAYAPINAR SUR YENĠġEHĠR TOPLAM Kaynak; Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, 2008 Toplam 52

53 Gitmeme nedeni ġekil 10 : Çocukların Okula gitmeme nedenleri Grafik: Çocukların Okula Gitmeme Nedenleri kişi sayısı BAĞLAR KAYAPINAR SUR YENİŞEHİR YaĢ Gelenekler Ekonomik Yetersizlik Engelli YerleĢim biriminde okul yok Tarımda- Sanayide ÇalıĢan Özel eğitim merkezine giden Göçle gelen Sokakta çalıģtırılan Çocukların okula gitmeme nedenleri ile ilgili bilgiler, nüfus ve adres kaydı ile ilgili sorunların önemini iģaret etmektedir. Okula kayıt sırasında nüfus kaydı bulunmayanlardan ceza alınması bu konudaki olumsuz uygulamalar arasındadır. Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü kayıtla ilgili olarak gerekli desteğin verileceğine dair bir hedef belirlemiģse de, yasal ceza uygulaması kayıt yaptırmayı caydıran bir uygulama olarak gözlenmektedir. Ailevi nedenler, yaģın uygun olmaması, gelenekler ve ekonomik sorunlar da azımsanmayacak bir engel olarak durmaktadır. Tabloda üzerinde önemle durulması gereken bir konu, nüfus kaydı sorununun en fazla Bağlar ilçesinde yaģandığıdır. Bu dağılımda önemli bir saptama ise, göçle gelmiģ olmanın, gerekçelerde çok önemli bir pay göstermemesi olarak ortaya çıkmaktadır. Bu alanda yapılması gereken çalıģmaların Belediye ve Valilik iģbirliğine dayalı olduğu, sivil toplum kuruluģlarının çalıģmalarının olumlu katkısının tartıģmasız bulunduğu ortadadır. Kadın Atölye çalıģmasında da tartıģılan bu konuda ortak kanı konunun özgün ve önemli bir çalıģma alanı oluģturduğudur. Aynı Konu saha araģtırmasında da değerlendirilmektedir. AraĢtırma sonuçlarına göre 3-21 yaģları arasında olan ve öğrenimine devam etmeyen hane üyelerinin bu durumlarının nedeni; %48,3 oranında maddi imkansızlık, %22,4 ailenin izin vermemesi, %23,3 kendisi istemediği için, %1,7 zihinsel engelli olması, %1,2 fiziksel engelli olması, %0,9 çalıģması gerektiği için, %0,8 okuldan atılması, %0,6 ev iģlerine veya babasının iģlerine yardım etmesi gerektiği için %0,5 fiziksel ve zihinsel engeli nedeni ile, %0,3 kardeģlerine-yaģlılara bakım vermesi gerektiği için sonucunun ortaya çıktığı görülmektedir. Saha araģtırmasına göre, öğrenim yaģında olup öğrenimine devam etmeyenlerin oranı ilçe düzeyinde incelendiğinde; Sur (%45,4) ilçesinde, YeniĢehir (%40,1), Bağlar (%38,5) ve özellikle Kayapınar (%37,4) olarak ortaya çıkmaktadır. Öğrenim çağında (3-21 yaģları arası) olup öğrenim görmeyen hane üyeleri oranı %39,4 dür. Öğrenim yaģında olup öğrenimine devam etmeyenler cinsiyet açısından incelendiğinde kadınlarda (%42,3), erkeklerden (%36,4) dramatik biçimde yüksek olduğu gözlenmektedir. Bu konuda zorunlu göç grubunu diğerlerinden ayıran bir sonuç bulunmamaktadır. Saha araģtırmasından çıkan bir diğer sonuç ise Okula gitmeme konusunda gelir grupları arasında anlamlı bir farklılaģma olmadığıdır. görülmektedir yaģları arasında olan ve öğrenimine devam etmeyen hane üyelerinin bu durumlarının nedeni; %48,3 oranında maddi imkansızlık, %22,4 ailenin izin vermemesi, %23,3 kendisi istemediği için, %1,7 zihinsel engelli olması, %1,2 fiziksel engelli olması, %0,9 çalıģması gerektiği için, %0,8 okuldan atılması, %0,6 ev iģlerine veya 53

54 babasının iģlerine yardım etmesi gerektiği için %0,5 fiziksel ve zihinsel engeli nedeni ile, %0,3 kardeģlerineyaģlılara bakım vermesi gerektiği için sonucunun ortaya çıktığı görülmektedir. Konu, ilçe düzeyinde incelendiğinde; kendisi istemediği için seçeneğinin Kayapınar da (%33,9), Sur2da (%23,2), YeniĢehir de (%22,2) ve Bağlar da (%19,0)olduğu, Maddi imkansızlık seçeneğinin Bağlar da (%51,5), YeniĢehir de (%51,3) Sur da (%46,7), Kayapınar da (%39,0); engeli nedeni ile Sur da (%6,6) ilçesinde Bağlar (%3,7), YeniĢehir de (%2,5) ve Kayapınar da (%1.7) olarak görüldüğü, diğer seçenekleri açısından ilçeler arasında anlamlı bir farklılaģma olmadığı görülmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı, ilköğretimde 2014 yılına kadar okullaģma oranını %100 e çıkarmayı ve 30 kiģilik sınıflarda tek tedrisat eğitimi öngörmektedir. Ortaöğrenimde okullaģma oranları konusunda Ġl milli Eğitim Müdürlüğü nün hedefi %70 üzerine çıkılmasıdır. Ġl milli Eğitim Müdürlüğünün 2014 yılı hedefleri arasında Ġlköğretimde Sınıf mevcutlarının 30 a indirgenmesi için her yıl 100 yeni derslik yapmak, Merkez Ġlçede yapılacak okullar için her yıl 1 okul arsasını kamulaģtırmak, 5 yıl içinde Merkez Ġlçede 1 eğitim kampüsü (Anadolu lisesi + genel lise + ilköğretim okulu) yapmak, 5 yıl içinde Merkez Ġlçede kız çocukları için 1 YĠBO yapılması yer almaktadır. Bu yatırımların ilde ve kentte okullaģma oranları konusunda önemli bir atılım sağlayacağına dair inanç bulunmaktadır. AĢağıda yer alan 3 tablo, ve öğretim yılında okulöncesi, ilköğretim ve ortaöğretimde öğrenci sayılarını ve bunlar arasındaki farkları vermektedir. Tablo 40: Bir Önceki Yıla Göre Öğrenci Sayısı Farkı OKUL TÜRLERĠ ÖĞRETĠM YILI ġehġr KÖY TOPLAM Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam OKUL ÖNCESĠ ĠLKÖĞRETĠM ORTAÖĞRETĠM TOPLAM **Öğrenci sayılarına Özel okullar dahil edilmiģtir. OKUL TÜRLERĠ ÖĞRETĠM YILI ġehġr KÖY TOPLAM Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam OKUL ÖNCESĠ* ĠLKÖĞRETĠM** ORTAÖĞRETĠM** T O P L A M **Öğrenci sayılarına Özel okullar dahil edilmiģtir. 54

55 OKUL TÜRLERĠ FARK TABLOSU ġehġr KÖY TOPLAM Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam Kız Erkek Toplam OKUL ÖNCESĠ ĠLKÖĞRETĠM ORTAÖĞRETĠM T O P L A M *Ġlköğretimde e-okul sistemine geçildiğinden dolayı TC Kimlik Numarası bulunmayanlar sisteme kayıt edilmemiģtir. 3 tablo için Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Brifing, 2009 Tablodan ortaya çıkan sonuç son derece olumsuz bir durumu iģaret etmektedir. Kentlerde Ġlköğretimde hem kız hem erkek öğrenci sayılarında azalma yaģanmaktadır. Buna karģın ortaöğrenimde artıģ yaģanmaktadır. Bu tablonun ortaya çıkardığı sonucun nedenlerinin araģtırılması zorunlu görülmektedir Okul öncesi öğrenim, Ġlköğrenim ve Ortaöğrenimle ilgili Durum Tablo 41: Okul öncesi öğrenimde Okul bilgileri BÖLGE ADI Toplam / Okul Toplam / Öğretmen Toplam / ġube Toplam / Öğrenci Okul öncesi / Okul Okul öncesi / Öğretmen Okul öncesi / ġube Okul öncesi / Öğrenci Türkiye Güneydoğu Anadolu ġanlıurfa, Diyarbakır Diyarbakır Okul öncesi eğitimde il genelinde okullaģma oranı 2003 yılında %5 iken, tahsis edilen 637 Kadrosuz Usta Öğretici ve 89 ücretli öğretici ile 2008 yıl sonu itibariyle % 31 e ulaģmıģtır. Tablo 42: Dönemlere göre okul öncesi eğitim ĠSTATĠSTĠK DÖNEMĠ ÖĞRENCĠ SAYISI ÇAĞ NÜFUSU (4-5 YAġ) OKULLAġMA ORANI EKĠM % EKĠM % EKĠM % EKĠM % ġubat % OCAK % NĠSAN * 25% OCAK * 31% *2007 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Verisidir 55

56 Tablo 43:Örgün eğitimde okullara dair bilgiler* ĠLKÖĞRETĠM GENEL LĠSELER MESLEKĠ VE TEKNĠK LĠSELERĠ ilçeler öğrenci sayısı derslik sayısı derslik baģına düģen öğrenci sayısı öğrenci sayısı derslik sayısı derslik baģına düģen öğrenci sayısı öğrenci sayısı derslik sayısı derslik baģına düģen öğrenci sayısı BAĞLAR BĠSMĠL ÇERMĠK ÇINAR ÇÜNGÜġ DĠCLE EĞĠL ERGANĠ HANĠ HAZRO KAYAPINAR KOCAKÖY KULP LĠCE SĠLVAN SUR YENĠġEHĠR Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Brifing, 2009 *Özel okullar dahil değildir Kentte derslik baģına düģen öğrenci sayıları, Türkiye ortalamasının (32) üzerindedir. Ġlköğretim ortalaması 45 öğrenci iken genel liselerde 56, meslek liselerinde 35 öğrencidir. Derslik sayısının azlığı sınıfların kalabalık olmasına neden olmaktadır. Merkezde dersliklerdeki öğrenci sayılarının en yüksek olduğu ilçe, Bağlar dır. Ancak Kayapınar dahil diğer ilçelerde de durum çok farklı değildir. Tablo 44: Ġlköğrenimde Okul bilgileri BÖLGE ADI Ġlköğretim / Okul Ġlköğretim / Öğretmen Ġlköğretim / ġube Ġlköğretim / Öğrenci Türkiye Güneydoğu Anadolu ġanlıurfa, Diyarbakır Diyarbakır

57 Tablo 45: Diyarbakır ili Ortaöğrenimde Okul bilgileri BÖLGE ADI Genel ortaöğretim / Okul Genel ortaöğretim / Öğretmen Genel ortaöğretim / ġube Genel ortaöğretim / Öğrenci Mesleki ve teknik ortaöğretim / Okul Mesleki ve teknik ortaöğretim / Öğretmen Mesleki ve teknik ortaöğretim / ġube Mesleki ve teknik ortaöğretim / Öğrenci Türkiye Güneydoğu Anadolu ġanlıurfa, Diyarbakır Diyarbakır Kaynak; TUĠK; Milli Eğitim Bakanlığı, 2008 Tablo 46: Diyarbakır ili Kentsel alanda Ortaöğrenim Bilgileri ĠLÇE 2008 nüfusu YaĢ grubu nüfusu Toplam öğrenci Öğrenci/ YaĢ grubu Nüfusu % Öğretmen Derslik Öğrenci /Derslik Bağlar Kayapınar Sur YeniĢehir Merkez Kentsel alan Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, TUĠK, 2008 Yukarıdaki tablolar, Diyarbakır kentinde giderek eğitim olanaklarının ülke ortalamalarının üzerinde oldüğunu göstermektedir. Ortaöğrenimde Sur %27 ile en düģük ortaöğrenime devam eden nüfusu barındırıyor görünmektedir. Bağlar, %44 oranında ortaöğrenim öğrencisi ile en düģük ikinci sırayı alırken YeniĢehir %98 gibi bir oran göstermektedir. Ancak bu görüntü ile ilgili olarak yapılabilecek açıklama ortaöğretim kurumlarının dağılımı ve sayıları ile ilgili dengesizliklerdir. YeniĢehir en çok sayıda ortaöğretim kurumunun yer aldığı, eğitim kampusu olan bir ilçedir. Dolayısıyla kent bütününden öğrenciyi çekmektedir. Bu kapsamda da Merkez kentsel alandaki % 55 oranındaki ortaöğretime devam etme oranı tablonun tek anlamlı sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan ADNKS sonucuna göre kentsel alanda orta öğrenimde okullaģma oranı il ortalamasının üzerindedir. Tablo sonuçlarına göre orta öğrenimde en önemli sorun alanı yine Bağlar olarak ortaya çıkmaktadır. Bağlar derslik baģına öğrenci sayıları açısından 71 öğrenci ile son sırada yer almaktadır. YeniĢehir ise 35 öğrenci ile bu açıdan en iyi ortamı sağlar görünümdedir. Bu sonuçlar, ortaöğretimde zorunluluk olmaması ve taģımalı eğitim gerçekleģtirilmemesi ile ilgili olarak da değerlendirilmelidir. Ayrıca Bağlar ilçesinde yaģayanların ekonomik yetersizlikleri ile ilgili göstergeler de ön plana çıkmaktadır. Ġlin ÖSS sınavında son dört yılın iller arasındaki sıralaması puan ortalamaları ve kazanma yüzdeleri aģağıda yer almaktadır. 57

58 Tablo 47: ÖSS baģarı oranları Sayısal EĢit ağırlık Sözel 160 ve üstü puan alan Puan Puan aday yüzdesi Yıllar Ġl sırası ortalaması Ġl sırası Puan ortalaması Ġl sırası ortalaması , , ,467 73, , , ,029 75, , , ,129 77, , , ,124 77, , , ,756 92,00* *145 ve üstü puan alan adayların yüzdesi yayınlanmıģtır. 2.4 Yaygın Eğitime Yönelik ÇalıĢmalar Ġl ve kentte resmi kurumlar ve kamu yararlı kurumlarla Sivil Toplum KuruluĢları tarafından yaygın eğitim çalıģmaları yürütülmektedir. Bunlar arasında en geniģ kapsamlı eğitimleri Halk Eğitim Merkezi vermektedir. AĢağıdaki 3 tablo Halk Eğitim Merkezi tarafından verilen yetiģkin eğitimleri gösterilmektedir. Tablo 48: Yılları Arası GerçekleĢtirilen YetiĢkin Eğitimleri Öğretim Yılı Açılan Faaliyet Sayısı Açılan Faaliyet Türü Katılan Kursiyer Sayısı Erkek Kadın TOPLAM Mesleki Teknik ve Sosyal Kültürel Kurslar Mesleki Teknik ve Sosyal Kültürel Kurslar Mesleki Teknik ve Sosyal Kültürel Kurslar Mesleki Teknik ve Sosyal Kültürel Kurslar Mesleki Teknik ve Sosyal Kültürel Kurslar Mesleki Teknik ve Sosyal Kültürel Kurslar (OCAK) Mesleki Teknik ve Sosyal Kültürel Kurslar Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü, Brifing, Okuma yazma kurslarına okuryazarlıkla ilgili bölümde yer verilmiģ olmakla birlikte burada özet bir tablo verilmesi uygun bulunmaktadır. NO KURSUN ADI KURSUN SAYISI KURSİYER SAYISI MERKEZ KÖY TOPLAM KADIN ERKEK TOPLAM 1- OKUMA YAZMA KURSLARI 1 1.Kademe Okuma -Yazma Kursu Kademe Okuma -Yazma Kursu Toplam Halk Eğitim Merkezi tarafından düzenlenen eğitimlerle ilgili en önemli pay Öğrencilere yönelik sınav eğitimleridir. Mesleki Eğitim çalıģmaları ise ikinci sırada yer almaktadır. Anne-çocuk sağlığı eğitimleri ayrıca verilmektedir. 58

59 KURSUN ADI KURSUN SAYISI KURSĠYER SAYISI MERKEZ KÖY TOPLAM KADIN ERKEK TOPLAM Yabancı dil eğitimi Öğrencilere yönelik sınav eğitimler Aile ve anne çocuk Kültürel Spor Mesleki Teknik eğitim Tarımsal Mesleki Eğitim Toplam ġekil 11 : Halk Eğitim Merkezi tarafından yürütülen Eğitimler Tarımsal Mesleki Eğitim 3% Yabancı dil eğitimi 2% Mesleki Teknik Eğitim 21% Spor 1% Kültürel 11% Öğrencilere yönelik sınav eğitimleri 60% Aile ve anne çocuk 2% Diyarbakır da valilik ve Belediye tarafından yapılan eğitim çalıģmaları kapsamında Ġlçe Belediyeleri bünyesindeki eğitim destek evlerinin ve sivil toplum kuruluģlarının da önemli bir payı bulunmaktadır. Projenin ihale ayağında gerçekleģtirilen SÜMERPARK ise, kadın, çocuk, genç, engelli grupları ile ilgili olarak BüyükĢehir belediyesi bünyesindeki eğitim, kültür, spor vb. etkinlikleri bir araya getirmenin yanı sıra, mekansal anlamda da farklı bir nitelik sergilemektedir. Merkezin özellikle, kadınların mahalle içine kapalı yaģamlarının kente açılımında önemli bir payı olacağı düģünülmektedir. Kentte en önemli sorun alanları arasında EKOSEPin de hedef grupları olan kadın, çocuk, genç ve engellilere dönük olarak yapılan çalıģmaların organizasyonu yer almaktadır. Var olan STK potansiyelinin bu amaçla organize edilmesi ortak çalıģma alanlarında çalıģmaların verimliliğini artırıcı olacaktır. Öte yandan BüyükĢehir belediyesinin kurumsal yapısının ve hizmet kapasitesinin bu geliģmeye uygun bir yapıda olmaması ve örgütlenememiģ olması önemli sorunlar arasında yer almaktadır. Kentte sunulan hizmetlerin örgütlenmesinde Valilik ve Belediye arasında kurulamayan eģgüdüm, rasyonel hizmet sunumunda önemli engeller 59

60 arasında yer almaktadır. Bu aģamada farklı AB projeleri ve dıģ kaynaklı projeler kapsamında olanlar da dahil olmak üzere gerçekleģtirilen mesleki eğitimlere değinilmesi gereklidir. Bugüne kadar gerçekleģtirilen ve büyük bir bölümü ĠġKUR denetiminde yürütülen projelerde çok sayıda kiģi, farklı alanlarda eğitim görmüģtür. Mesleki eğitimlerle en temel sorun iģ garantili olmamaları, kapsamlı ve yeterli araģtırmaya dayalı olmaksızın kentte gerek duyulan alanlara iliģkin olup olmadıklarına dair incelemeler yapılmaksızın gerçekleģtirilmiģ olmalarıdır. Bu kursların bazılarının konularına bakıldığında Diksiyon Eğitmeni, Bayan Kuaförü, NakıĢçı, Çocuk Bakıcısı, Bilgisayar ĠĢletmeni, Garson (Servis Elemanı), AhĢah Boyamacı(Elle), Garson (Servis Elemanı), Takı Tasarımcı, Bayan Terzisi, Konfeksiyon ĠĢçisi, Bilgisayar Operatörü, Bilgisayarlı Muhasebe Elemanı, Tıbbi Sekreter, Pazarlamacı, Bayan Kuaförü, Hasta ve YaĢlı Bakım Elemanı, Soğuk Demirci, Deri Süsleme Teknikleri Çanta ve Kemer Ġmalatı, HaberleĢme Cihazları Bakımı ve Onarımı, Temizlik Görevlisi, Elektrikli Ev Aletleri Bakım ve Onarımı, Dogalgaz Ġç Tesisatçılığı, Sıhhi Tes., Trikotaj, El Sanıtları (Makrome) gibi çok geniģ bir yelpazede çok sayıda kiģiye, bazen aynı kiģiler olmak üzere, verildiği görülmektedir. Ancak bu eğitim programları konusunda bir gereksinim belirlendiği söylenememektedir. Ġl Ġstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu, Ġlin istihdam ve mesleki eğitim politikasını oluģturmak, ĠĢgücü piyasası analizleri yapmak-yaptırmak, il düzeyinde iģgücü piyasası bilgi sistemi ile izleme değerlendirme sistemini oluģturup uygulamak, Millî Eğitim Bakanlığınca gönderilen mesleki ve teknik eğitim çerçeve programlarının iģgücü piyasası araģtırma sonuçlarına göre ilin ihtiyaçları doğrultusunda düzenlenmesi için görüģ bildirmek, Mesleki ve teknik eğitim uygulamalarında ortaya çıkan uyuģmazlıkların çözümüne yardımcı olmak, Mesleki eğitim, iģgücü ve istihdam konularında kurum ve kuruluģlardan gelecek görüģ ve önerileri incelemek, değerlendirmek ve sonuçlandırmak, Ġl düzeyinde istihdamı koruyucu, geliģtirici ve iģsizliği önleyici tedbirleri belirlemek ve gereği için ilgili kurum ve kuruluģlara bildirmek, ĠĢgücü piyasası araģtırma sonuçları da dikkate alınarak Ġl Millî Eğitim Müdürlüğü ve ĠġKUR tarafından hazırlanan iģgücü yetiģtirme faaliyetlerine iliģkin planları onaylamak ve sonuçlarını izlemek, Ġlde bulunan tüm mesleki ve teknik eğitim veren okul veya kurumların bünyesinde yer alacak alan ve dalların belirlenmesi, ilin mesleki ve teknik eğitim okul yatırımlarının planlanması için Millî Eğitim Bakanlığına görüģ sunmak, Çıraklık ve mesleki eğitim kapsamı dıģında çocuk çalıģtırılmasının önüne geçilmesi konusunda gerekli çalıģmaları yapmak görevleri ile donatılmıģtır. Ancak, yapılan eğitimler incelendiğinde, Kurulun belirlediği politika ve programlar çerçevesinde davranılmadığı düģünülmektedir. Yapılan Atolye çalıģmaları ve ÇalıĢtaylarda, mesleki eğitim politikalarının bulunmaması önemli sorun alanları arasında sayılmıģtır. Stratejik planlama çalıģmalarının temelinde yer alan konulardan birisi olan istihdam, göçle gelenlerin deneyim ve becerileri ve kentte gereksinim duyulan alanlarda mesleki eğitim konularının belirlenerek bu alanlarda program oluģturularak gerçekleģtirilmesini gerekli kılmaktadır. Diyarbakır Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğü, Ġl Ġstihdam ve Mesleki Eğitim Kuruluna çok önem vermektedir. Kurulda toplantılarındaki tartıģmalardan faydalanıldığı ve ilde mesleki eğitim konusunda çalıģan diğer aktörlerin bir araya gelmesiyle Mesleki Eğitim Fuarı vb. ortak faaliyetlerin hayata geçirilebildiği belirtilmektedir. Kurulun en büyük sıkıntısının mevzuatla tanınan yetkilerinin zayıf olduğu, kurulun politika üretme anlamında kararlar alabildiği ama uygulamada bir etkisinin olmadığı belirtilmektedir. Örneğin, 200 den fazla iģçi çalıģtıran kurumlarda zorunlu olarak kurulması gereken eğitim birimlerinin bulunup bulunmadığının takibi görevini almıģ ancak yaptırım yetkisi olmadığı için kurul üyesi kamu kurumları dahil olmak üzere uygulamaya geçilememiģtir. Diğer bir örnek de MEM in öğrencilerinin kurul üyesi kurumlar tarafından iģe alınacağı kararının alındığı ancak üye kurumların bu kararlara uymadıkları ifade edilmektedir. 54 Bu saptamadan da anlaģılacağı üzere mesleki eğitimlerin yönetimi ve izlenmesi ile uygulamada etkinlik kazanmasına dair önemli kısıtlar ve sorunlar bulunmaktadır Sosyal Yardımlar 1990 yılından sonra yaģanan kitlesel göçün daha önce değinilen niteliği, Diyarbakır kentinin olanakları düģünüldüğünde yoksulluğu da körüklemiģtir. Kentte yapılan araģtırmalar, giderek boyutları artan bir yoksulluğu iģaret etmektedir. Kentte hiçbir geliri olmaksızın yaģamını sürdüren aileler bulunmaktadır. 54 Kurumsal çerçeve raporu 60

61 Yoksulluk, insanlık tarihinde sürekli olarak varolan ve çözüm aranan bir sorundur. Ne var ki, yoksulluğun yalnızca ekonomik bir sorun olmaması, sosyal ve ahlaki boyutları da olan karmaģık bir sorun olarak ortaya çıkması, zaman içerisinde yoksulluğu ortadan kaldırmak ya da en azından azaltmak için giriģilen çabaların da değiģik biçimler almasına yol açmaktadır. Genel olarak, bu çabaların yoksulluğun tanımlanma ve anlaģılma biçimi konusundaki farklılıklara göre değiģik biçimler aldığı söylenebilir. Doğal olarak, yoksulluğun nasıl tanımlanacağı, onunla nasıl mücadele edileceği sorularına verilebilecek yanıtlar, bu konuda hangi politikaların uygulanabileceğini ya da uygulanması gerektiğini de büyük ölçüde belirlemektedir. Her ne kadar yoksulluk olgusunu bütün yönleriyle açıklamanın ne kadar zor olduğu ortada ise de, birbiriyle iliģkili olan üç ayrı yoksulluk tanımının varlığından söz etmek mümkün görünmektedir. Ġlk olarak, Dünya Bankası nın temel aldığı günlük 1 dolarlık gelirden yoksun olmak biçiminde anlaģılan tanımında olduğu gibi, mutlak yoksulluk, temel yiyecek gereksinimlerini genellikle minimum kalori gereksinimi olarak belirlenmektedir karģılamak için gerekli gelirden yoksun olmak biçiminde tanımlanabilirken; göreli yoksulluk, yiyecek dıģındaki gereksinimleri giyim, barınak ve enerji gibi karģılayacak gelirden yoksun olmak biçiminde anlaģılmaktadır. Son yıllarda, bu iki tanımı içerse de ondan daha geniģ kapsamlı olan insani yoksulluk kavramı, okur-yazarlık, yetersiz beslenme, kısa yaģam süresi, ana-çocuk sağlığının yetersizliği, önlenebilir hastalıklara yakalanmak gibi temel insani yeteneklerden (capabilities) yoksun olmak biçiminde tanımlanabilir. Buna göre temel insan yeteneklerini sürdürebilecek olan mal, hizmet ve altyapıya enerji, hijyen, eğitim, iletiģim, içme suyu eriģimin yokluğu ya da kısıtlanması, yoksulluğun insani boyutu olarak nitelendirilmektedir 55. Türkiye yoksulluğu gidermeye yönelik kurumlar inģa etmiģtir. Türkiye de göçlerin yansıması olarak yoksulluğu azaltmaya yönelik faaliyet yürüten kurumlar; 56 Sosyal yardımlaģma ve DayanıĢma Genel Müdürlüğü, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, Sağlık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı/Kredi ve Yurtlar Genel Müdürlüğü, Emekli Sandığı (2022 sayılı kanun), Vakıflar Genel Müdürlüğü bunlar arasındadır. Ancak bu kurumsal yapıların eģgüdümü ile kurumsal ve personel kapasitelerinin güçlendirilmesi, gerek AB süreci gerek Türkiye nin karģılaģtığı yeni yoksulluk olgusu nedeniyle önem taģımaktadır. Türkiye nin yoksullukla mücadelede geliģtirdiği uyum mekanizmaları vardır. Bunlar iki boyutta ele alınabilir; Merkezi devlet dıģındaki yardım mekanizmaları 57 ve merkezi uygulama olarak Sosyal YardımlaĢmayı TeĢvik Fonu. Sosyal YardımlaĢmayı ve DayanıĢmayı TeĢvik Fonu, 1986 yılında yürürlüğe giren bir yasayla kuruldu. Yasanın amacı, Fakr-u zaruret içinde ve muhtaç durumda bulunan vatandaģlar ile gerektiğinde her ne suretle olursa olsun veya gelmiģ olan kiģilere yardım etmek, sosyal adaleti pekiģtirici tedbirler alarak gelir dağılımının adilane bir biçimde tevzi edilmesini sağlamak, sosyal yardımlaģma ve dayanıģmayı teģvik etmektir Ģeklinde belirlenmiģti. Bu ifadenin gelir dağılımında adalete yaptığı ve yasanın öngördüğü uygulamalar çerçevesinde pek de anlamlı olmayan gönderme dıģında, dünyadaki, özellikle Avrupa daki geliģmelerle uyum içinde olduğu söylenebilir. Söz konusu geliģmeleri bariz özelliklerinden biri, istihdamla bağlantılı sosyal güvenlik önlemlerinin dıģında, doğrudan doğruya muhtaçlık kategorisini hedef alan sosyal yardım önlemlerinin sosyal politika gündeminde ağırlık kazanmalarıyla ilgilidir 58 AB müktesebatına uyum süreci yerel yönetim bağlamında bir takım eksiklikler içermektedir. Ġstenen etkinlik düzeyine ulaģılamamıģtır. Türkiye geçiģ toplumu özellikleri göstermektedir. Merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında hizmet paylaģımında temel kriter olan hizmetin faydasının yayıldığı alan göz önünde tutulmuģtur. Bu çerçevede bölgesel ve yerel nitelikli kamusal mal ve hizmetler yerel yönetimlerin sorumlulukları altında yer almaktadır. Sorunlu olan hizmet alanı ulusal ve yerel arasında yer alan ve her iki yönetimin de sorumluluğu altında olan karma nitelikteki hizmetlerde ortaya çıkmaktadır. Eğitim sağlık, sosyal yardım, çevre, ekonomi ve ticaret ile ilgili hizmetler bu kapsamda yer almaktadır. Ġlk olarak yerel yönetim yasalarında bu tür hizmetlerin birçoğu genel 55 Dokuzuncu Kalkınma Planı, Gelir Dağılımı ve Yoksullukla Mücadele Özel Ġhtisas Komisyonu Raporu 56 Binyıl kalkınma Hedefleri raporu, Ankara 2005, DPT/UNDP ortak raporu, s Merkezi devlet dıģında ki yardım mekanizmaları ile ilgili olarak STK lar ve HemĢeri derneklerinden bahsedilmektedir. 58 A.g.e., s.36 61

62 baģlıklar olarak ifade edildiğinden, merkezi yönetim ile görev paylaģımında belirsizliğe yol açmaktadır. Bir baģka değiģle yerel yönetimlerin söz konusu hizmetlerin hangi aģamalarında ne derece yetkili olacağı açıkça tanımlanmamıģtır. Örneğin çevre konusunda yerel yönetimlerin sorumlulukları ile Çevre ve Orman Bakanlığı nın sorumluluk alanı ne olacaktır ya da sosyal yardım konusunda yerel yönetimlerin sundukları hizmetler ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Genel Müdürlüğü ile Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Genel Müdürlüğü nün hizmetleri nasıl ayrıģtırılacaktır ya da bu kurumlar arasında koordinasyon nasıl sağlanacaktır? Yerel yönetimlere sağlanan hizmetlerin açıkça tanımlanmamıģ olmasının, hizmet çakıģmalarına ve hizmetlerin etkin olmayan bir Ģekilde sunumuna ve dolayısıyla kaynakların verimsiz kullanımına yol açması mümkün gözükmektedir. Ġkinci olarak hizmet çakıģması yerel yönetimlerin kendi aralarında da görülmektedir. 59 Bazen de merkezi yönetimle yerel yönetimin ortaklık oluģturması gereken alanlarda koordinasyonsuzluk olmaktadır. Örneğin Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Vakfı ve Belediyelerin yardımlarındaki eģgüdüm eksikliği gibi. Vakıf mütevelli heyetleri, illerde belediye baģkanı, il sağlık müdürü, il sosyal hizmetler ve çocuk esirgeme kurumu müdürü ve müftüden oluģmaktadır. Ġlçelerde ise, belediye baģkanı, ilçe emniyet üst görevlisi, mal müdürü, ilçe milli eğim müdürü, sağlık grup baģkanlığı ve müftüden oluģur. Yasada valinin seçeceği üçer hayırsever kiģinin de mütevelli heyetinde yer alacağı belirtilmiģtir. Bütün bu olumsuzluklara rağmen yerel yönetimler sorumlu oldukları Ģehirlerin özelliklerine uygun stratejiler geliģtirmektedirler. Spesifik uygulamalar söz konusudur; Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi yoksullara ayni ve nakdi yardım sağlamak üzere bir sosyal fon oluģturmuģtur. Bu yardımlarda kadınlara, özellikle de dullara, eģleri hapishanede olanlara ve baģka yerlerde mevsimlik olarak çeģitli iģlerde çalıģanların eģlerine öncelik tanınmaktadır. Bağlar Belediyesi ise muhtaç kesimlere ulaģmak için kendi yöntemlerini geliģtirmektedir. Belediye destek verebilecek durumda olduğunda önce muhtarlar aracılığıyla duyuru yapılmakta, baģvuranların listesi gene muhtarlar tarafından hazırlanmaktadır. Ardından belediye görevlilerinden oluģan geçici nitelikteki komiteler baģvuranların durumlarını yerinde incelemekte ve yardımları da buna göre dağıtmaktadır. Batman Diyarbakır ve ġanlıurfa belediyelerinde yoksullara parasız ekmek verilmektedir. Yine Batman Belediyesi ile Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesinin kurdukları sağlık ocaklarında yoksullara, ücretsiz poliklinik hizmetleri ve bedava ilaç sağlanmaktadır. Kızıltepe Belediyesi'nin sağlık merkezinde ise, yarım zaman esasına göre yoksullara sınırlı bir ücret karģılığı hizmet veren yalnızca bir pratisyen doktor bulunmaktadır. Diyarbakır ın Bağlar Belediyesi sağlık merkezinde de özellikle çocuklu yoksul kadınlara sağlık hizmeti verilmektedir. YeniĢehir Belediyesi ise yoksul mahallelerde yaģayan aileler, zorunlu göç ya da Ģiddet olayları nedeniyle psikolojik sorunlarla karģılaģan kadınlara hizmet verecek bir tesis için giriģimde bulunmuģtur. Rehabilitasyon gereksinimi olan kadınları taramak üzere yoksul mahalleleri dolaģacak sosyolog ve psikologlardan oluģan bir ekip kurma çalıģmalarının sürdüğü ancak Kürtçe konuģan nitelikli personel bulmakta güçlüklerle karģılaģıldığı öne sürülmüģtür. 60 DayanıĢma Fonu nun 1997 yılından itibaren dağıttığı yardım miktarları artmıģtır. Diyarbakır da nakdi ve ayni yardımlarla yaģayan çok geniģ bir kitle bulunmaktadır. Nakdi yardımlar Valilik ve Kaymakamlıklar ile BüyükĢehir BeĢediyesi ve ilçe Belediyeleri tarafından dağıtılmaktadır. Saha araģtırması sonuçlarına göre, Diyarbakır da hç geliri olmayan hanelerin oranı %23,2 dir. Hiç geliri olmayan haneler içinde büyük çoğunluğu, nüfus içindeki büyüklüğünün de etkisiyle, %51,9 oranı ile ekonomik nedenli göç grubuna mensup haneler oluģturmaktadır. Bu grubu çatıģma nedenli göç grubu grubu (%21,5) ve kentsel olanaklar nedenli göç grubu (%11,4) takip etmektedir. Hiç geliri olmayan hanelerin en çok ikâmet ettiği ilçe, nüfus büyüklüklerinin de etkisiyle Bağlar (%49,2) dır. Bu ilçeyi %22,2 oranıyla YeniĢehir ve yaklaģık %12,4 civarındaki oranlarıyla Sur ve Kayapınar ilçeleri takip etmektedir. 59 AyĢe Güner, Nasıl Bir Hizmet BölüĢümü? Temel Ġlkeler ve Türkiye Uygulaması, Yerellik ve Politika: KüreselleĢme Sürecinde Yerel Demokrasi, (Edit: AyĢegül Mengi), Ankara,2007, Ġmge Kitabevi, s An Evaluation of Poverty Alleviation Programmes in Southeast Anatolia Region, Ankara 2004, Türk Sosyal Bilimler Derneği/UNDP, s

63 Tablo 49: Nakdi yardımların Mahallelere dağılımı BüyükĢehir Belediyesi Valilik Ġlçe belediyesi Kaymakamlık huzurevleri 9,57% 9,57% 9,67% 9,59% 9,60% 9,86% 9,86% 9,56% 9,58% 9,57% 9,56% 9,59 BeĢnisan 8,74% 8,74% 8,84% 8,76% 8,74% 8,63% 8,63% 8,74% 8,75% 8,74% 8,74% 8,73% mevlana halit 7,62% 7,62% 7,67% 7,60% 7,64% 8,23% 8,23% 7,62% 7,63% 7,62% 7,62% 7,61% Ģehitlik 7,39% 7,39% 7,27% 7,40% 7,41% 6,64% 6,64% 7,39% 7,37% 7,39% 7,39% 7,41% Ģeyh Ģamil 6,30% 6,30% 6,37% 6,31% 6,32% 5,84% 5,84% 6,30% 6,28% 6,30% 6,30% 6,28% kooperatifler 4,88% 4,88% 4,94% 4,89% 4,90% 5,73% 5,73% 4,88% 4,89% 4,88% 4,88% 4,89% kaynartepe 4,82% 4,82% 4,64% 4,83% 4,80% 4,33% 4,33% 4,82% 4,82% 4,82% 4,82% 4,83% fatih 3,37% 3,37% 3,37% 3,37% 3,38% 3,82% 3,82% 3,36% 3,37% 3,37% 3,36% 3,34% yeniģehir 3,17% 3,17% 3,20% 3,17% 3,18% 3,22% 3,22% 3,17% 3,17% 3,17% 3,17% 3,17% selahattin eyyubi 2,67% 2,67% 2,67% 2,68% 2,68% 3,14% 3,14% 2,67% 2,68% 2,67% 2,67% 2,68% yunus emre 2,64% 2,64% 2,64% 2,64% 2,65% 2,50% 2,50% 2,64% 2,64% 2,64% 2,64% 2,61% aziziye 2,28% 2,28% 2,20% 2,28% 2,28% 2,47% 2,47% 2,28% 2,28% 2,28% 2,28% 2,28% bağcılar 2,18% 2,18% 2,20% 2,18% 2,15% 14,23% 14,23% 2,18% 2,18% 2,18% 2,18% 2,18% peyas 12,24% 12,24% 12,37% 12,26% 12,28% 1,95% 1,95% 12,24% 12,22% 12,24% 12,24% 12,27% körhat 1,68% 1,68% 1,67% 1,69% 1,62% 1,35% 1,35% 1,68% 1,68% 1,68% 1,68% 1,69% gürdoğan 1,62% 1,62% 1,63% 1,62% 1,59% 1,31% 1,31% 1,62% 1,62% 1,62% 1,62% 1,62% muradiye 1,62% 1,58% 1,60% 1,62% 1,59% 1,19% 1,19% 1,62% 1,62% 1,58% 1,62% 1,62% hasırlı 1,35% 1,35% 1,30% 1,32% 1,36% 1,19% 1,19% 1,35% 1,35% 1,35% 1,35% 1,36% fatihpaģa 1,29% 1,29% 1,27% 1,29% 1,26% 1,15% 1,15% 1,29% 1,29% 1,29% 1,29% 1,29% melikahmet 1,19% 1,19% 1,20% 1,19% 1,19% 1,07% 1,07% 1,19% 1,19% 1,19% 1,19% 1,19% iskenderpaģa 1,12% 1,12% 1,13% 1,12% 1,13% 1,07% 1,07% 1,12% 1,12% 1,12% 1,12% 1,12% alipaģa 1,09% 1,09% 1,10% 1,09% 1,09% 0,91% 0,91% 1,09% 1,09% 1,09% 1,09% 1,09% yeniköy 1,09% 1,09% 1,07% 1,09% 1,09% 0,87% 0,87% 1,09% 1,09% 1,09% 1,09% 1,06% yolaltı 0,92% 0,92% 0,93% 0,93% 0,93% 0,87% 0,87% 0,92% 0,93% 0,92% 0,92% 0,93% fabrika 0,89% 0,89% 0,87% 0,89% 0,89% 0,76% 0,76% 0,89% 0,89% 0,89% 0,89% 0,89% cumhuriyet 0,79% 0,79% 0,80% 0,79% 0,79% 0,68% 0,68% 0,79% 0,79% 0,79% 0,79% 0,79% ali pınar 0,76% 0,76% 0,77% 0,76% 0,76% 0,68% 0,68% 0,76% 0,76% 0,76% 0,76% 0,76% dabanoğlu 0,69% 0,69% 0,67% 0,69% 0,69% 0,64% 0,64% 0,69% 0,69% 0,69% 0,69% 0,69% ziya gökalp 0,69% 0,69% 0,67% 0,69% 0,69% 0,64% 0,64% 0,69% 0,66% 0,69% 0,69% 0,69% lalabey 0,66% 0,66% 0,67% 0,66% 0,66% 0,60% 0,60% 0,66% 0,66% 0,66% 0,66% 0,63% cevat paģa 0,63% 0,63% 0,60% 0,63% 0,63% 0,56% 0,56% 0,63% 0,63% 0,63% 0,63% 0,63% dicle 0,63% 0,63% 0,60% 0,60% 0,60% 0,48% 0,48% 0,63% 0,59% 0,63% 0,63% 0,60% feritköģk 0,59% 0,59% 0,57% 0,56% 0,60% 0,44% 0,44% 0,59% 0,59% 0,59% 0,59% 0,60% savaģ 0,46% 0,46% 0,43% 0,46% 0,46% 0,44% 0,44% 0,46% 0,46% 0,46% 0,46% 0,46% barıģ 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% camii nebi 0,40% 0,40% 0,37% 0,40% 0,40% 0,36% 0,36% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% 0,40% cemal yılmaz 0,36% 0,36% 0,37% 0,36% 0,36% 0,36% 0,36% 0,36% 0,36% 0,36% 0,36% 0,36% seyrantepe sanayi 0,33% 0,33% 0,33% 0,33% 0,33% 0,32% 0,32% 0,33% 0,33% 0,33% 0,33% 0,33% abdaldede 0,26% 0,30% 0,30% 0,23% 0,26% 0,32% 0,32% 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% camii kebir 0,26% 0,26% 0,27% 0,23% 0,26% 0,32% 0,32% 0,26% 0,26% 0,26% 0,26% 0,26% üç kuyu 0,23% 0,23% 0,23% 0,23% 0,23% 0,28% 0,28% 0,23% 0,23% 0,23% 0,23% 0,23% süleyman nazif 0,13% 0,13% 0,13% 0,13% 0,13% 0,16% 0,16% 0,13% 0,13% 0,13% 0,13% 0,13% Nüfusun sadece %14,3 ü gelir getirici bir iģte çalıģmaktadır yaģ aralığında olanların sadece %24,1 ü gelir getirici bir iģte çalıģmaktadır yaģ arası kadınların gelir getirici bir iģte çalıģma oranı %6,5, erkeklerin %58,3 dür. Haneler nakdi yardımlar dıģında ayni yardımlardan da yararlanmaktadır. Bu kapsamda gıda ve yakacak yardımları ön plandadır. Hanelerin aldıkları yardımların türü ile bu yardımların alındığı teģkilat ve alım yılları incelendiğinde, ön plana çıkan yardım türlerinin gıda, yakacak ve parasal yardımlar olduğu, ön plana çıkan teģkilatların Valilik ve BüyükĢehir Belediyesi, belirginleģen dönemin ise yılları olduğu görülmektedir. Valilikten gıda yardımı alan toplam %5,4 lük kesimin büyük bir bölümü göç nedenli gruplama ile bakıldığında ekonomik nedenli göç grubuna (%51,8), göç-rıza iliģkili gruplama ile bakıldığında ise rızaen göç grubuna (%76,8) 63

64 dahildir. BüyükĢehir belediyesinden gıda yardımı alan toplam %7,4 lük kesim içinde rızaen göç grubuna bağlı haneler büyük çoğunluğu oluģturmasına rağmen, (%71,8), rızadıģı (%11,0) göç grubundan haneler içinde gıda yardımı alanların oranı diğer iki gruptan daha yüksektir. ÇatıĢma nedenli göç grubuna bağlı hanelerin büyükģehir belediyesinden gıda yardımı alma oranı ise (%11,1) dikkat çekici bir yüksekliktedir döneminde Valilikten gıda yardımı alan hanelerin Diyarbakır kentini oluģturan ilçeler bazında dağılımı incelendiğinde; yardım alan hanelerin en fazla ikâmet ettiği ilçenin Bağlar ilçesi olmasına rağmen (%45,7), Sur ilçesindeki hanelerin (%12,7) gıda yardımı alma oranlarının, YeniĢehir (%5,3) ve Bağlar (%5,7) ilçelerinden iki kattan fazla Kayapınar ilçesinden (%1,5) ise sekiz kattan fazla olduğu görülmektedir. Aynı dönemde büyükģehir belediyesinden gıda yardımı alan hanelerin de büyük bir bölümünü Bağlar ilçesinde ikâmet eden hanelerin (%57,3) oluģturmasına rağmen, ilçelerde ikâmet eden hanelerin gıda yardımı alma oranları valiliğe iliģkin değerlerle karģılaģtırıldığında, ciddi bir biçimde değiģtiği ve ilk sırayı alan Bağlar ilçesini (%10,2), YeniĢehir (%8,5) ve Sur (%7,8) ilçelerinin takip ettiği görülmektedir. Gıda yardımları, mahalle düzeyinde incelendiğinde mahallelerin genel gelir seviyeleri ile gıda yardımı alma oranlarının örtüģtüğü ortaya çıkmaktadır. Valilikten gıda yardımı aldıkları belirtelen hanelerin mahalle nüfusları içindeki oranlarına bakıldığında FatihpaĢa (%20,5), Muradiye (%20,4), Dabanoğlu (%19,0), Cumhuriyet (%16,7), AlipaĢa (%15,2), Lalabey (%15,0), ĠskenderpaĢa (%14,7), Hasırlı (%14,6), Gürdoğan (%14,3), Körhat (%13,7), Alipınar (%13,0), Abdaldede (%12,5) ve CevatpaĢa (%10,5) mahallelerinde Ziya Gökalp (%9,5), Cemal Yılmaz (%9,1), Yeniköy (%9,1), Fatih (%8,8), Melikahmet (%8,3), ġehitlik (%8,0), BarıĢ (%8,3), Aziziye (%7,2), SavaĢ (%7,1), 5 Nisan (%6,4), FeritköĢk (%5,6), ġeyh ġamil (%5,2), Kaynartepe (%4,8), Yunus Emre (%3,8), Yolaltı (%3,6), Bağcılar (%3,0), Fabrika (%3,7), Huzurevleri (%2,4), Mevlana Halit (%1,7), YeniĢehir (%1,0) ve Peyas (%0,5) mahallelerine nazaran daha fazla sayıda hanenin yardım aldığı görülmektedir. BüyükĢehir Belediyesinden yardım aldığın belirtenlerin ikâmet ettikleri mahalleler, sırasıyla; Yeniköy (%33,3), Körhat (%31,4), Cumhuriyet (%29,2), AlipaĢa (%18,2), Yunus Emre (%17,5), Aziziye (%14,5), Ziya Gökalp (%14,3), Alipınar (%13,0), Gürdoğan (%12,2), Hasırlı (%12,2), ġehitlik (%11,6), Fabrika (%11,1), Camiikebir (%11,1), FeritköĢk (%11,1), Kaynartepe (%11,0), Dicle (%10,5), CevatpaĢa (%10,5), Lalabey (%10,0), Seyrantepe-Sanayi (%10,0), ġeyh ġamil (%9,4), Fatih (%8,8), Camiinebi (%8,3), Muradiye (%8,2), 5 Nisan (%7,9), Mevlana Halit (%7,8), SavaĢ (%7,1), Yolaltı (%7,1), FatihpaĢa (%5,1), Dabanoğlu (%4,8), Melikahmet (%2,8), Huzurevleri (%2,8), Peyas (%1,6), Kooperatifler (%1,4) ve Selahattin Eyyubi (%1,2) mahallelerinin bu yardımlardan yararlandığı görülmektedir. Valilik ve büyükģehir belediyesinin dağıttığı gıda yardımlarının mahalle düzeyinde incelenmesi, bu iki teģkilatın yardım dağıttığı mahallerin ve mahallelerdeki yardım oranlarının da farklı olduğunu göstermektedir. Yardım konusunda yaģanan temel sıkıntılardan birisi ihtiyaç duyan duymayan ayrımının yapılmamasıdır. Ancak bunu ifade ederken görüģülenlerin sıklıkla kullandıkları kelime çiftinin hak eden/hak etmeyen olması, yardım hususunun halk tarafından kavranma biçimi yanında, giderek tepki çekmeye baģlayan bir uygulama olduğunu da göstermesi açısından önemlidir. Hanelerin aldıkları yardımların türü ile bu yardımların alındığı teģkilat ve alım yılları incelendiğinde, ön plana çıkan yardım türlerinin gıda, yakacak ve parasal yardımlar olduğu, ön plana çıkan teģkilatların Valilik ve BüyükĢehir Belediyesi, belirginleģen dönemin ise yılları olduğu anlaģılmaktadır. 3. EKONOMĠK YAPI Diyarbakır ile ilgili bazı verilerin paylaģıldığı bu çalıģmadaki amaç, söz konusu veriler ıģığı altında Diyarbakır ekonomik yapısını üst ölçekte inceleyebilmek ve il ekonomisi hakkında bir takım genel değerlendirmeler yapabilmektir. Bu amacı gerçekleģtirebilmek için ilk adımda, ilin sosyo-ekonomik geliģmiģlik sıralaması içerisindeki yeri incelenmeye çalıģılmıģtır. Göstergeler düzeyinde yapılmaya çalıģılan bu incelemenin amacı kentin iktisadi yapısını etkileyen ve ondan etkilenen toplumsal göstergeler hakkında fikir edinmektir. ÇalıĢmanın geri kalan kısmında, bu 64

65 kapsamda tespit edilen olgular hakkında bir sorgulama yapılmaya çalıģılmıģtır. Bunun için öncelikle Diyarbakır a ait Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYĠH) verileri incelenmiģtir. Bu incelemenin iki temel amacı vardır. Ġlk olarak, Diyarbakır ın üretkenliğinin kendi içinde ve ulusal değer içerisinde nasıl bir seyir izlediği incelenmesi ve ikinci olarak ise Diyarbakır ın ulusal ekonomiye kattığı değerin hangi iģkollarınca üretildiğine dair fikir verilmesi amaçlanmıģtır. Söz konusu iģkolları incelenmeden önce, Diyarbakır ilinde ve merkezindeki iģgücü tanıtılmaya çalıģılmıģtır. Bunun için önce iģgücü hakkındaki bilgiler, daha sağlıklı bir fikir verebilmesi için cinsiyete ve yaģ gruplarına göre verilmiģtir. Bu kısımda iģgücünün iģkollarına dağılımı verilmekle yetinilmiģ, iģgücünün alt iģkollarına dağılımının incelenmesi bir sonraki adımda bırakılmıģtır. Ardı ardına Tarım, Sanayi ve Hizmetler iģkollarının değerlendirildiği bölümlerdeki dikkat ise iģkollarının ve alt iģkollarının yarattığı değer ile istihdam arasındaki bağlantıya yoğunlaģtırılmıģtır. Bir baģka deyiģle, GSYĠH yı üreten iģkolları ile istihdamın dağıldığı iģkollarının arasındaki karģılıklılık sorgulanmaya çalıģılmıģtır. 3.6 Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması Tablo 50: Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması SIRA İL ENDEKS 1 ĠSTANBUL 4, ANKARA 3, ĠZMĠR 2, GAZĠANTEP 0, KĠLĠS -0, DİYARBAKIR -0, ADIYAMAN -0, ġanliurfa -0, BATMAN -0, MARDĠN -0, SĠĠRT -1, ġirnak -1,13979 Kaynak: DPT, Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması, 2003 Ġllerle ilgili yapılan çalıģmalar incelendiğinde (Stratejik Plan, Ġmar Planı Raporları vb.), ilin iktisadi yapısını anlatan bölümlerin çoğunda, Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) tarafından ilgili uzmanlara hazırlattırılan Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması ndan değerler verilmekle baģlandığı görülmektedir. Bununla amaçlanan, ilin ülke ve bölge içindeki sosyo-ekonomik durumuna dair bir fikir vermektir. Bu çalıģma da, aynı amaçtan hareketle, Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması ile saptanan bulguları sunmakla baģlamaktadır. Görüldüğü üzere, Diyarbakır ili sosyo-ekonomik geliģmiģlik bakımından 81 il içinde 63. sırada yer almaktadır. Ülkenin en çok nüfus barındıran kent merkezlerinden birine sahip olmasına rağmen Diyarbakır Ġli, ulusal sıralamanın oldukça alt sıralarında yer almakta GAP illerinden Gaziantep ve -14 yıllık bir olmasına rağmen- Kilis in gerisinde seyretmektedir. Bölgesel merkez olmanın getirdiği üstünlükler ile diğer GAP illerinin ise üzerinde yer almaktadır.. Diyarbakır ili ve kentine dair yapılacak her çalıģmanın, bu durumun nedenlerini sorgulaması ve fikir üretmesi zorunlu gözükmektedir. Göstergeler üzerinden bir ilin toplumsal iktisadi yapısına dair fikir vermek ve edinmek oldukça kolay ve kullanıģlı bir yöntemdir. Ancak, göstergeler üzerinden 65

66 değerlendirme yapan çalıģmaların hepsi bir takım göstergelere farklı önem oranları vererek söz konusu değerlere ulaģmaktadırlar. Örneğin, DPT tarafından yayımlanan çalıģmada, Temel BileĢenler Analizi Tekniği kullanılmakta; temel bileģenler ise demografik değiģkenler (toplam nüfus, kentleģme oranı, yıllık ortalama nüfus artıģ hızı, nüfus yoğunluğu, doğurganlık hızı, ortalama hanehalkı büyüklüğü), istihdam değiģkenleri (tarım, sanayi, ticaret ve mali kurumlar iģkollarında çalıģan nüfus, ücretli çalıģanların, ücretlerin, kadın çalıģanların ve iģverenlerin toplam istihdam içindeki yüzde payları), eğitim değiģkenleri (okur-yazar nüfus oranı, okur-yazar kadın nüfus oranı, üniversite bitirenlerin oranı, ilköğretim, lise, mesleki lise okullaģma oranları), sağlık değiģkenleri (onbin kiģiye düģen hekim, diģ hekimi, eczane, hasta yatak sayıları, bebek ölüm oranı), mali değiģkenler, altyapı değiģkenleri (kırsal yerleģmelerde asfalt yol oranı, içme suyuna sahip nüfus oranı, devlet ve il yollarında asfalt yol oranı) ve diğer refah göstergeleri (onbin kiģiye düģen özel otomobil, motorlu araç sayısı, fert baģına düģen telefon kontör değeri, fert baģına elektrik tüketim miktarı, yeģil karta sahip nüfus oranı) olarak hesaplanmaktadır. Burada düģülebilecek tuzak ise, tek tip bir geliģmiģ veya geliģmemiģ il tanımlaması oluģturmak ve bu bağlamda da birbirlerine yakın endeks değerlerine sahip illerin aynı özellikleri taģıdığını düģünmektir. Örneğin, iktisadi özelliklerin özellikle sanayi göstergelerinin- genellikle bu biçimdeki sıralamalarda en önemli değiģken olduğu düģünülmektedir; halbuki 52. sırada yer alan Tunceli ilinde sanayide istihdamının toplam istihdama oranı sadece %1,81 dir; ve bu değerle %3,82 lik istihdama sahip Diyarbakır ilinin 11 sıra üstünde yer alabilmektedir. Oysa endeks değerleri yukarıda sıralanan birçok değiģken üzerinden belirlenmektedir. Bu yöntem içinde daha sağlıklı bir yol izlemek için ilin sahip olduğu endeks değerine hangi göstergeler üzerinden ulaģıldığını incelemek daha faydalı olabilir. AĢağıda sunulan Tablo bu amaçla çalıģma içinde yer almaktadır. Tablo 51: Diyarbakır Ġli Ekonomik ve Sosyal Göstergeler YIL BĠRĠM DEĞĠġKEN DĠYARBAKIR GÜNEYDOĞU TÜRKĠYE ANADOLU DEMOGRAFĠK GÖSTERGELER 2000 KiĢi Toplam Nüfus Yüzde ġehirleģme Oranı 60 62,69 64, Binde Yıllık Ortalama Nüfus ArtıĢ Hızı 21,24 24,8 18, KiĢi/Km2 Nüfus Yoğunluğu KiĢi Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü 6,76 6,55 4,5 ĠSTĠHDAM GÖSTERGELERĠ 2000 Yüzde Tarım ĠĢkolunda ÇalıĢanların Toplam Ġstihdama Oranı 63,86 61,35 48,38 Sanayi ĠĢkolunda ÇalıĢanların Toplam Ġstihdama 2000 Yüzde Oranı 3,82 7,06 13, Yüzde Ticaret ĠĢkolunda ÇalıĢanların Toplam Ġstihdama Oranı 5,76 6,21 9,67 Mali Kurumlar ĠĢkolunda ÇalıĢanların Toplam 2000 Yüzde Ġstihdama Oranı 1,16 1,17 3, Yüzde Ücretli ÇalıĢanların Toplam Ġstihdama Oranı 32,21 33,21 43, Yüzde Ücretli ÇalıĢan Kadınların Toplam Ġstihdama Oranı 4,45 3,72 8, Yüzde ĠĢverenlerin Toplam Ġstihdama Oranı 1,3 1,51 2,61 EĞĠTĠM GÖSTERGELERĠ 2000 Yüzde Okur-Yazar Nüfus Oranı 69,57 73,22 87, Yüzde Okur-Yazar Kadın Nüfun Toplam Kadın Nüfusa Oranı 55,37 60,16 80, Yüzde Üniversite Bitirenlerin 22+ YaĢ Gruba Nüfusa Oranı 5,6 4,99 8, Yüzde Ġlkokullar OkullaĢma Oranı 90,93 94,12 98, Yüzde Liseler OkullaĢma Oranı 31,55 27,32 36, Yüzde Mesleki ve Teknik Liseler OkullaĢma Oranı 3,6 6,6 20,49 SAĞLIK GÖSTERGELERĠ 66

67 2000 Binde Bebek Ölüm Oranı 57 48, Hekim Onbin KiĢiye DüĢen Hekim Sayısı 7,02 5,49 12, DiĢ Hekimi Onbin KiĢiye DüĢen DiĢ Hekimi Sayısı 0,35 0,52 2, Adet Onbin KiĢiye DüĢen Eczane Sayısı 1,89 1,85 2, Adet Onbin KiĢiye DüĢen Hastane Yatağı Sayısı 21,13 13,26 23,04 SANAYĠ GÖSTERGELERĠ 2000 Adet Organize Sanayi Bölgesi Parsel Sayısı Adet Küçük Sanayi Siteleri ĠĢyeri Sayısı Adet Ġmalat Sanayii ĠĢyeri Sayısı Adet Ġmalat Sanayii Yıllık ÇalıĢanlar Ortalama Sayısı Beygir Gücü Ġmalat Sanayii Kurulu Güç Kapasite Miktarı Kws Fert BaĢına Ġmalat Sanayii Elektrik Tüketimi Milyon TL Fert BaĢına Ġmalat Sanayii Katma Değeri TARIM GÖSTERGELERĠ 2000 Milyon TL Kırsal Nüfus BaĢına Tarımsal Üretim Değeri Yüzde Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye Ġçindeki Payı 1,83 8, ĠNġAAT GÖSTERGELERĠ 2000 Adet Daire Sayısı Yüzde Borulu Su Tesisatı Bulunan Daire Sayısı 94,35 93,86 96,6 MALĠ GÖSTERGELER 2000 Yüzde GSYĠH Ġçindeki Pay 1,15 5, Milyon TL Fert BaĢına GSYĠH Adet Banka ġube Sayısı Milyon TL Fert BaĢına Banka Mevduatı Yüzde Toplam Banka Mevduatı Ġçindeki Pay 0,22 1, Yüzde Toplam Banka Kredileri Ġçindeki Pay 0,26 1, Milyon TL Kırsal Nüfus BaĢına Tarımsal Kredi Miktarı Milyon TL Fert BaĢına Sınai, Ticari ve Turizm Kredileri Miktarı Milyon TL Fert BaĢına Belediye Giderlei Milyon TL Fert BaĢına Genel Bütçe Giderleri Milyon TL Fert BaĢına Gelir ve Kurumlar Vergisi Miktarı Milyon TL Fert BaĢına Kamu Yatırımları Miktarı Milyon TL Fert BaĢına TeĢvik Belgeli Yatırım Tutarı ABD Doları Fert BaĢına Ġhracat Miktarı ABD Doları Fert BaĢına Ġthalat Miktarı ALTYAPI GÖSTERGELERĠ 2000 Yüzde Kırsal YerleĢmelerde Asfalt Yol Oranı 21,42 36,24 45, Yüzde Yeterli Ġçme Suyu Götürülen Nüfus Oranı 51,49 74,44 84, Yüzde Devlet ve Ġl Yolları Asfalt Yol Oranı 84,54 84,65 91,28 DĠĞER REFAH GÖSTERGELERĠ 2000 Adet Onbin KiĢiye DüĢen Özel Otomobil Sayısı Adet Onbin KiĢiye DüĢen Motorlu Kara TaĢıtı Sayısı Mws Fert BaĢına Elektrik Tüketim Miktarı 0,51 0,85 1, Adet Fert BaĢına Telefon Kontör Değeri Yüzde YeĢil Karta Sahip Nüfus Oranı 22,84 22,54 14,93 Kaynak: DPT, Ġllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralaması AraĢtırması,

68 Bu değerlerden ilin ve kentin iktisadi yapısını etkileyen kısıtları ve üstünlükleri tanımlamak olasıdır. Burada amaçlanan ise, genel geçer bir takım değerlendirmeler ile iģkollarına dair bir takım üst ölçekli tanımlamalar yapabilmek ve iģkollarının ve genel iktisadi yapının durumunun araģtırılması için bir yol haritası oluģturabilmektir. Ġmalat sanayine dair göstergelerden, organize sanayi bölgesi (OSB) parsellerinin sayısının azlığı ve küçük sanayi siteleri (KSS) nde yer seçen iģyerlerinin çokluğu, üretimin KOBĠ olarak tabir edilen iktisadi birimler üzerinden sürdüğüne iģaret etmektedir. Fert baģına düģen teģvik belgeli yatırım tutarının ise Gaziantep hariç- bütün GAP illerinden yüksek olması ise hem ilin merkezi konumuna, hem de sanayinin büyük ölçüde teģviklere bağlı üretimine iģaret etmektedir. Ġmalat sanayinde kullanılan elektrik miktarının azlığı ise, hem sanayi birimlerinin azlığı, hem de bu birimlerin pazar sorunları nedeniyle kapasitelerini tam kullanmamaları ile açıklanabilir. Kırsal nüfus baģına düģen üretim değerinin hem ulusal ortalamadan, hem de daha alt sıralarda yer alan ġanlıurfa dan düģük olması da yine iki etmenle açıklanabilir; birincisi kırsal nüfusun il nüfusu içindeki fazlalığı, ikincisi ise tarımda ileri düzey üretim tekniklerinin kullanılmaması. Banka Ģube sayısı, mali kurumlarda ve ticari birimlerde, toplumsal ve kiģisel hizmetlerde çalıģanların toplam istihdama oranı gibi göstergeler ise Diyarbakır ın bölgesel merkez özelliklerine iģaret etmektedir; bu sayılar, Gaziantep hariç, bütün GAP illerinden daha yüksektir. Fert baģına düģen göstergelerin, kamu yatırımı, genel bütçe, belediye gideri, düģüklüğü de yine iki olguya iģaret etmektedir. Ġlk olarak merkezi idareler tarafından bölgeye yapılan harcamalar ulusal düzeyde nüfus yoğunluğuna baģat gitmekte, herhangi bir toplumsal adalet dengesi gözetilmemektedir. Ġkinci olarak bölgesel nüfus artıģ hızının, ulusal artıģ hızından yüksek olmasının bu değerlerin sürekli olarak düģmesine neden olduğudur. Ġstihdam göstergeleri ise ilin genel yapısını tanımlayabilmektedir; il istihdamının %63,86 sı tarım iģkolunda, %3,82 si (inģaat sanayi de dahil edilirse %5,22 si) sanayi iģkolunda, geri kalanı ise hizmetler üst baģlığında toparlanabilecek iģlerde çalıģmaktadır. Nüfus kentsel ve kırsal yerleģmeler arasında birbirine yakın oranlarda dağılırken, tarım iģkolunun il genelinde istihdamın %63,86 sını tek baģına barındırması, tarım iģkolunda kadınların iģgücüne katılım oranının yüksekliği, kırsal yerleģmelerde genç nüfus oranının kente göre daha yüksek oluģu ile açıklanabilir. Bunun yanısıra bu durum, kent merkezindeki yüksek iģsizliğe de iģaret etmektedir. Bunlara bağlı olarak, GSYĠH içinde Diyarbakır ilinin payının düģüklüğü de göze çarpmaktadır. Göstergeler üzerinden yapılan değerlendirmelerin daha sağlıklı olabilmesi adına saptanan kısıtların ve üstünlüklerin niteliğinin de ayrıca tanımlanması gerekmektedir; yani bunların bölgesel ya da il düzeyinde olup olmadığı ortaya çıkarılmalıdır. Diyarbakır iktisadi yapısında tanımlanan sorunların hepsinin bölgenin diğer illerinde de var olması, bu sorunların yerele ait olmayıp bölgeselliğine de iģaret etmektedir. Gaziantep hariç tutulduğunda, Güneydoğu Anadolu Bölgesi nin tümünde aynı iktisadi sorunlar mevcuttur; bu illerin ortak yapısal özellikleri olarak sanayi kentine geçiģ süreçlerini tamamlayamadıkları, istihdam sorunları yaģadıkları, tarımsal üretimde ileri düzey üretim tekniklerini kullanamadıkları ortaya çıkmaktadır. Diyarbakır ın bu iller içinde görece geliģkin olduğu konu ise, bölgesel merkez olma karakteridir. Kentin bu yapısı kent merkezinde, hizmetler iģkolundaki istihdam olanaklarını görece arttırmakta ve nitekim bu değerlendirme de, iģgücü verileri tarafından desteklenmektedir. 3.7 GSYİH Bir ülkenin gayri safi yurtiçi hasılası (GSYĠH), ekonomik büyüklüğünün birkaç ölçütünden birisidir. GSYĠH, gayri safi milli hasıladan (GSMH) farklı olarak, bir ülke sınırları içerisinde belli bir zaman içinde, üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin para birimi cinsinden değeri olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda belirlenen zaman, bir ay, üç ay ya da bir yıl olabilmektedir. Ancak, GSYĠH genellikle bir yıllık süre için ele alınır. Nihai mal ve hizmetler ise, üretilen toplam mal ve hizmetlerden üretim için kullanılan ara mallar düģüldükten sonra geriye kalan değerdir. GSYIH Ģu formülle hesaplanmaktadır; GSYĠH = tüketim + yatırım + devlet harcamaları + net ihracat (ihracat - ithalat). Yukarıdaki üç tabloya bu çalıģmada yer verilmesi ile amaçlanan, Diyarbakır ın bu ulusal hesap içindeki payını ortaya koymak, geliģme hızına dair bir fikir edinebilmek/verebilmek ve bu değerin Diyarbakır ili özelinde hangi iģkolları tarafında hangi oranda yaratıldığını somutlaģtırmaktır. Tablo 52: Diyarbakır Ġli Gayri Safi Yurtiçi Hasıla ( ) 68

69 YILLAR Cari Fiyatlarla TL Cari Fiyatlarla Ġllerin Payı (%) Cari Fiyatlarla GeliĢme Hızı (%) Cari Fiyatlarla $ 1987 Fiyatlarıyla TL Sabit Fiyatlarla Ġllerin Payı (%) ,2 52, ,1 2, ,2 54, ,0 1, ,2 47, ,1-9, ,2 87, ,1 6, ,2 84, ,1 3, ,2 86, ,1 2, ,3 84, ,2 1, ,4 97, ,2-10, ,4 70, ,3 5, ,4 75, ,4 4, ,4 64, ,4 3, ,4 83, ,3 13, ,3 61, ,3-11, ,4 98, ,5 20, ,2 0, ,0 0,0 Kaynak: TÜĠK Sabit Fiyatlarla GeliĢme Hızı (%) Tablo 53: Diyarbakır Ġli KiĢi BaĢına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla YILLAR Değer TL GeliĢme Hızı (%) $ , , , , , , , , , , , , , , Kaynak: TUĠK 69

70 Tablo 54: GSYĠH'nin ĠĢkollarına Dağılımı (2001) Değer ĠĢkolunun Toplam Ġçindeki Payı ĠĢkolu Ġçindeki Payı ĠġKOLU Milyon TL % % Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,58 99,28 2. Ormancılık ,13 0,63 3. Balıkçılık ,02 0,1 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,5 26,64 2. Ġmalat sanayi ,31 13,56 3. Elektrik, gaz ve su ,24 33,76 4. ĠnĢaat sanayi ,36 26,04 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,15 37,97 2. Otel lokanta hizmetleri ,34 3,87 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,46 38,86 4. Mali müesseseler ,17 3,39 5. Konut sahipliği ,01 8,69 6. Serbest meslek hizmetleri ,57 4,54 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,93 2,68 Sektörler toplamı , Devlet hizmeti ,54 Kar amacı olmayan özel hiz. kurumu ,06 Ġthalat vergileri ,49 GSYIH alıcı fiyatlarıyla (TOPLAM) Kaynak: TUĠK Değerler incelendiğinde ilk göze çarpan, Diyarbakır ilinin ulusal hesap içindeki payının düģük olduğudur. Türkiye de oluģan iktisadi değerin sadece %1,1 i Diyarbakır da yaratılabilmektedir. Değerin tanımından yola çıkarak, bu durumun nedenlerine dair fikir üretmek olasıdır. Öncelikle, Diyarbakır halkının yaģadığı gelir yoksulluğuna bağlı olarak tüketim değerinin düģüklüğü baģlıca etmendir. Ġkinci neden ise güvenlik ve pazarlama sorunlarının da etkisiyle bölgeye ve Ġle yapılan özel sektör yatırımların azlığı, nerede ise yokluğudur. Üçüncü etmen ise, devlet yatırımlarının azlığıdır. Dördüncü olarak ise, Diyarbakır da elde edilen tarımsal üretimin doğrudan tüketim ve/veya üretimde kullanılması, ihracatının söz konusu olmamasıdır. Bütün yukarıda sıralanan nedenlere sanayi üretiminin cılız ve kırılgan yapısı da eklenince, ihracat kaleminin yetersizliğinden kaynaklanan sorunlar tanımlanabilir hale gelmektedir. GSYĠH nın yıllar içerisinde gösterdiği geliģim hızı da bunları kanıtlamaktadır. Diyarbakır GSYĠH nın sabit fiyatlarla geliģme hızı 2001 yılı için %2,3 dür. Nitekim, 2001 yılında kiģi baģına GSYĠH Türkiye ortalamasının 2,160 $ olduğu düģünülürse, Diyarbakır lı bir vatandaģ yıllık ortalama 1,313 $ lık geliri ile bir Türkiye Cumhuriyeti vatandaģının ortalama gelirinin neredeyse yarısına sahiptir. Ancak bu noktada, bir durum gözden kaçırılmamalıdır; kiģi baģına düģen GSYĠH, oluģan değerin nüfusa bölümü ile ortaya çıkmaktadır. Yani her bireyin, oluģan değerden eģit pay aldığı varsayılmaktadır; bu durumun gerçeği yansıtmada yetersiz kaldığı açıktır. Ayrıca Diyarbakır da GSYĠH ya iģkolu temelli bakıldığında bu yetersizlik daha da açık biçimde ortaya çıkmaktadır; Diyarbakır, GSYĠH nın %20,73 ü tarım iģkolunca üretilmektedir; ancak, bölgede ve ilde var olduğu bilinen adaletsiz mülkiyet yapısının, tarım iģkolunda elde edilen değerin bu sektör içerisinde uçurum oluģturacak Ģekilde dağıtıldığı anlamına da geldiği açıktır. Sanayi iģkolu tarafından oluģturulan %24,42 lik 70

71 değere gelinirse, -ileride ayrıntılı bir Ģekilde gösterileceği üzere- Diyarbakır sanayi istihdamsız büyüme sorunu ile boğuģmaktadır; Diyarbakır daki sanayi birimlerinin %60 ı teģvik kullanmakta, her geçen gün bunun etkisiyle özkaynaklarını kuvvetlendirmekte ve niteliksiz iģgücü azaltımına gitmektedir. Ġlin GSYĠH nın %24,42 sini yaratan sanayi, -inģaat sanayi dahil- il istihdamının sadece %5,22 lik bir kısmını istihdam etmektedir. Yani sanayide de görece adil bir dağıtım mekanizmasından bahsetmek imkanı bulunmamaktadır. 3.8 ĠġGÜCÜ Tablo 55: Diyarbakır Ġli 12+ YaĢ Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı YaĢ Grubu Toplam Erkek % Kadın % , ,49 12, , ,14 18, , ,78 15, , ,84 12, , ,54 9, , ,36 7, , ,23 5, , ,06 4, , ,32 3, , ,55 2, , ,47 2, , ,32 4,59 Bilinmiyor , ,6 0,05 Toplam , , Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Toplam Nüfus Ġçindeki Payı (%) Tablodan görüldüğü üzere 2000 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre Diyarbakır ilinde kiģi 12+ yaģ grubunda yer almaktadır ve nüfusun %50,03 ü erkekler, %49,97 sini ise kadınlar oluģturmaktadır. 71

72 Tablo 56: Diyarbakır Ġli Ġstihdamın Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı ĠSTĠHDAM EDĠLEN Toplam YaĢ Grubunun ĠĢgücü YaĢ Grubu Toplam Erkek % Kadın % Toplam Ġstihdam Ġçindeki Ġçindeki Payı (%) Payı (%) , ,19 88,35 4,32 15, , ,97 80,18 14,65 35, , ,51 82,5 18,82 53, , ,42 83,63 14,97 54, , ,82 86,16 11,76 57, , ,68 87,2 10,01 57, , ,82 90,32 6,95 57, , ,17 91,44 5,52 55, , ,75 93,11 4,15 51, , ,73 92,33 3,02 48, , ,3 94,86 2,51 45, , ,21 96,15 3,28 17,93 Bilinmiyor , ,3 81,9 0,05 38,51 Toplam , ,97 85, ,26 Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı YaĢ Grubunun Toplam YaĢ Grubu Ġçindeki Payı(%) Tablo 57: Diyarbakır Ġli ĠĢsiz Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı ĠġSĠZ YaĢ Grubu Toplam Erkek % Kadın % Toplam ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) YaĢ Grubunun Toplam ĠĢsiz Ġçindeki Payı (%) YaĢ Grubunun Toplam YaĢ Grubu Ġçindeki Payı(%) 12_ , ,31 11,65 3,44 2, , ,33 19,82 21,86 8, , ,33 17,5 24,1 11, , ,48 16,37 17,68 10, , ,58 13,84 11,4 9, , ,26 12,8 8,87 8, ,68 4,5 6, , ,74 8,56 3,12 5, , ,14 6,89 1,85 3, , ,83 7,67 1,51 4, , ,52 5,14 0,82 2, , ,85 3,85 0,79 1,29 Bilinmiyor ,1 0,06 8,51 Toplam , ,31 14, ,5 Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Tablo 58: Diyarbakır Ġli ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı İŞGÜCÜNE DAHİL OLMAYAN NÜFUS Yaş Grubunun Toplam Toplam Nüfus İşg. Dahil Olmayan İçindeki Yaş Grubu Toplam Erkek % Kadın % İçindeki Payı(%) Payı (%) , ,61 82,07 21, , ,51 55,4 21, , ,69 35,28 11, , ,46 34,83 9, , ,02 33,52 6, , ,72 34,09 5,69 72

73 , ,01 35,95 4, , ,7 39,6 3, , ,18 44,55 3, , ,83 47,65 2, , ,2 51,8 2, , ,13 66,42 6,46 Bilinmiyor , ,87 37,87 0,04 Toplam , ,26 47, Tablo 59: Diyarbakır Ġli ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre ĠĢgücüne Dahil Olmama Nedenleri ĠĢgücüne dahil olmayan nüfus Toplam (%) Erkek (%) Kadın (%) ĠĢ arayıp, son 3 aydır iģ arama kanalını kullanmayanlar 8,23 17,78 2,92 Öğrenci 34,69 59,11 21,11 Ev kadını 47, ,56 Emekli 5,4 13,49 0,9 Gelir sahibi 2,53 6,36 0,41 Diğer 1,23 3,25 0,1 TOPLAM Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Tablolardan da anlaģılacağı üzere, Diyarbakır da iģgücüne katılım oranı %52,76 dır; bu oran erkek nüfus için %66,25, kadın nüfus içinse %39,26 dır. ĠĢgücüne katılımın en yüksek olduğu yaģ grubu ise yaģ grubudur; bu yaģ grubu erkek nüfus için (%89,71), kadın nüfus içinse yaģ grubudur (%46,70). Bu tespitlerden hareketle, kadın nüfusun bir kısmının evlendikten ve/veya çocuk sahibi olduktan sonra iģgücüne dahil olmadıkları söylenebilir. Nitekim iģgücüne dahil olmayan kadın nüfusun %74,56 sı ev kadını oldukları için iģgücüne dahil olmadıklarını ifade etmiģlerdir. Erkek nüfusun ise iģgücüne dahil olmama nedenlerinin birinci sırasında öğrencilik (%59,11) bulunmaktadır. Kadın nüfusta bu oran %21,1 olarak belirlenmiģtir. Erkek nüfusun iģgücüne dahil olmama sebeplerinin ikinci sırasında ise iģ arayıp, 3 aydır iģ arama kanalını kullanmayanlar (%17,78) gelmektedir. Diyarbakır ilinde iģgücüne dahil nüfusun %85,79 u istihdam edilebilmektedir; istihdam edilenlerin %60,03 erkeklerden oluģmakta, %39,97 sini ise kadınlar teģkil etmektedir. ĠĢgücüne dahil nüfustan istihdam edilenlerin en çok olduğu yaģ grubu ise %18,82 lik değer ile yaģ grubudur. Bu durum çalıģma yaģındaki genç nüfusun iģsiz nüfus içerisinde ki %24,1 oranı ile en yüksek iģsiz oranını temsil ettiği gerçeği ile birlikte düģünülürse, bu sonuç bizi genç nüfusun daha kötü Ģartlarda istihdam olanağı bulduğu sonucuna da götürmektedir. Diyarbakır ilinde iģsizlik oranı %14,21 dir; iģsizlik sorunuyla karģılaģanların %79,69 u erkeklerden, %20,31 i ise kadınlardan oluģmaktadır. Ġstihdam edilenlerle benzer bir Ģekilde, iģsizlik sorunuyla en çok karģılaģan yaģ grubu %24,10 luk değeri ile yine yaģ grubudur. Diyarbakır ilinde 12+yaĢ nüfusun %47,24 ü iģgücüne katılmamaktadır; bunların %35,74 ü erkek, %64,26 sı kadındır. Erkek nüfusun %47,24 ü iģgücüne katılmazken, kadınlarda bu oran %60,75 tir. 73

74 Tablo 60: Diyarbakır Ġl Merkezi 12+ YaĢ Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı TOPLAM NÜFUS (ĠL MERKEZĠ) YaĢ Grubu Toplam Erkek % Kadın % YaĢ Grubunun Toplam Nüfus Ġçindeki Payı (%) 12_ , ,78 11, , ,71 17, , ,16 16, , ,61 13, , ,02 10, , ,01 8, , ,32 5, , ,56 4, , ,25 3, , ,51 2, , ,82 2, , ,15 3,93 Bilinmiyor , ,2 0,04 Toplam , , Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Diyarbakır il merkezinde 12+yaĢ nüfus grubuna dahil kiģi sayısı dır; bu nüfusun %50,37 si erkek, %49,63 ü kadındır. Ġl genelindeki 12+yaĢ nüfusun %41,63 ü il merkezinde yaģamlarını sürdürmektedirler. Tablo 61: Diyarbakır Ġl Merkezi ĠĢgücüne Dahil Olan Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı YaĢ Grubu Toplam Erkek % Kadın % ĠġGÜCÜ (ĠL MERKEZĠ) ĠĢgücüne Katılım Oranı (%) ĠĢgücüne Katılım Oranı (Erkek-%) ĠĢgücüne Katılım Oranı (Kadın-%) , ,03 5,68 8,04 3,09 1, ,99 38,76 11,06 12, , ,15 47,53 75,03 17,92 21, , ,67 49,91 83,2 17,43 18, , ,89 51,48 86,95 14,59 14, , ,32 56,5 87,19 11,25 13, , ,18 45,82 82,13 8,53 7, , ,27 39,02 73,19 5,61 4, , ,44 27,97 55,39 2,91 2, ,31 40,9 2,11 1, , ,02 12,84 25,72 1,33 0, , ,57 6,15 12,61 0,89 0,68 Bilinmiyor , ,57 31,68 47,06 14,47 0,04 Toplam , ,29 35,38 59,5 10,9 100 Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı YaĢ Grubunun Toplam ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) 74

75 Tablo 62: Diyarbakır Ġl Merkezi Ġstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Göre Dağılımı ĠSTĠHDAM EDĠLEN (ĠL MERKEZĠ) YaĢ Grubu Toplam Erkek % Kadın % Toplam ĠĢgücü Ġçindeki Payı (%) YaĢ Grubunun Toplam Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) YaĢ Grubunun Toplam YaĢ Grubu Ġçindeki Payı(%) , ,2 36,44 0,97 2, , ,2 44,68 8,03 11, , ,74 67,53 21,31 32, , ,02 71,91 19,52 35, , ,95 77,36 16,25 39, , ,03 69,28 13,49 39, , ,13 82,05 8,48 37, , ,02 80,95 5,8 31, , ,76 79,34 3,15 22, ,2 40 2,8 70,13 1,58 14, , ,75 66,57 0,77 8, , ,07 65,2 0,64 4,01 Bilinmiyor , ,57 54,9 0,03 17,39 Toplam , ,16 69, ,66 Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Tablo 63: Diyarbakır Ġl Merkezi ĠĢsiz Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı ĠġSĠZ (ĠL MERKEZĠ) YaĢ Grubu Toplam Erkek % Kadın % Toplam ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) YaĢ Grubunun Toplam ĠĢsiz Ġçindeki Payı (%) YaĢ Grubunun Toplam YaĢ Grubu Ġçindeki Payı(%) , ,24 63,56 3,89 3, , ,5 55,32 22,87 13, , ,33 32,47 23,58 15, , ,9 28,09 17,55 14, , ,11 22,64 10,95 11, , ,69 30,72 8,59 10, , ,97 17,95 4,27 8, , ,58 19,05 3,14 7, , ,89 20,66 1,89 5, , ,18 29,87 1,55 6, , ,91 33,43 0,89 4, , ,69 34,8 0,78 2,14 Bilinmiyor , ,04 45,1 0,06 14,29 Toplam , ,52 30, ,71 Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı 75

76 Tablo 64:Diyarbakır Ġl Merkezi ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfusun Cinsiyete Göre YaĢ Gruplarına Dağılımı ĠġGÜCÜNE DAHĠL OLMAYAN NÜFUS (ĠL MERKEZĠ) YaĢ Grubu Toplam Erkek % Kadın % Toplam Nüfus Ġçindeki Payı(%) , ,09 94,32 16, , ,94 75,01 20, , ,33 52,47 13, , ,43 50,09 10, , ,29 48,52 7, , ,94 50,03 6, , ,28 54,18 4, , ,27 60,98 4, , ,43 72,03 3, , ,83 78,69 3, , ,8 87,16 2, , ,23 93,85 5,71 Bilinmiyor , ,76 49,07 0,03 Toplam , ,43 64, Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı YaĢ Grubunun Toplam ĠĢg. Dahil Olmayan Ġçindeki Payı (%) Tablo 65: Diyarbakır Ġl Merkezi ĠĢgücüne Dahil Olmayan Nüfusun ĠĢgücüne Dahil Olmama Nedenlerinin Cinsiyete Göre Dağılımı ĠġGÜCÜNE DAHĠL OLMAYAN NÜFUS Toplam (%) Erkek (%) Kadın (%) Ġġ ARAYIP, SON 3 AYDIR Ġġ ARAMA KANALINI KULLANMAYANLAR 8,58 20,36 3,15 ÖĞRENCĠ 28,15 54,43 16,03 EV KADINI 54, ,48 EMEKLĠ 5,84 16,47 0,94 GELĠR SAHĠBĠ 1,75 4,9 0,3 DĠĞER 1,28 3,84 0,1 TOPLAM Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Diyarbakır il merkezinde kiģi iģgücüne dahil nüfus içinde yer almaktadır; bu nüfusun %84,71 i erkek, %15,29 u kadındır. Diyarbakır il merkezinde iģgücüne katılım oranı %35,83 tür. Erkek nüfusun %59,50 si iģgücüne katılıtken, bu oran kadınlar arasında %10,90 tır. ĠĢgücüne katılım oranının il geneline kıyasla oldukçadüģüklüğüne ek olarak, Diyarbakır il merkezinde istihdam edilenlerin iģgücüne oranı %69,71 tir. Ġstihdam edilenlerin %87,84 ünü erkekler oluģtururken, bu oran kadınlar için %12,16 dır. Ġstihdam edilenlerin en çok olduğu yaģ grubu yaģ grubudur. Diyarbakır il merkezinde iģsizlik, il geneline kıyasla oldukça yüksektir; Diyarbakır il merkezinde iģgücüne dahil nüfusun %30,29 u iģsizlik sorunuyla karģılaģmaktadır. ĠĢsizlik sorunuyla ençok karģılaģan yaģ grubu ise yine yaģ grubudur. Diyarbakır il merkezinde iģgücüne dahil olmayan nüfusun %31,57 si erkek, %68,43 ü ise kadındır. ĠĢgücüne dahil olmayanların 12+yaĢ nüfus içindeki payı ise %64,61 dir. ĠĢgücüne dahil olmayanların %8,58 i iģ arayıp, son 3 arama kanallarınıkullanmayanlar, %28,15 ini öğrenciler, %54,39 unu ev kadınları, %5,84 ünü emekliler, %1,75 ini ise gelir sahipleri oluģturmaktadır. ĠĢgücü değerlerinin il geneli ile il merkezi arasında oldukça farklılık göstermesi büyük ölçüde tarımsal istihdama bağlıdır; özellikle kadınların iģgücüne katılım oranlarının iki yerleģim arasında oldukça farklılık göstermesine tamamen tarımsal istihdamla ilgili bir konudur. Bu durumun iģaret ettiği iki olgu vardır; birincisi, il merkezinin yeterli oranda istihdam üretemediği, ikincisi ise nüfusun yeteneklerinin iģgücü merkezindeki 76

77 iģlerle uyuģmadığıdır. Nitekim bu bulgu, iģgücünün iģkollarına dağılımında açıkça kendini ortaya koymaktadır; Tablo 66: Diyarbakır Ġlinde Ve Ġl Merkezinde Ġstihdam Edilenlerin Cinsiyete Göre ĠĢ Kollarına Dağılımı YERLEġĠM YERĠ TARIM Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,83 28,9 63,86 ĠL MERKEZĠ , ,55 0,6 2,44 SANAYĠ YERLEġĠM ĠĢgücü Ġstihdam Ġçindeki YERĠ Toplam % Erkek % Kadın % Ġçindeki Payı (%) Payı(%) ĠL GENELĠ , ,22 6,48 7,55 ĠL MERKEZĠ , ,11 13,94 20 HĠZMETLER YERLEġĠM YERĠ Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,52 24,38 28,42 ĠL MERKEZĠ , ,86 17,51 77,17 ĠYĠ TANIMLANMAMIġ ETKĠNLĠKLER YERLEġĠM ĠĢgücü Ġstihdam Ġçindeki YERĠ Toplam % Erkek % Kadın % Ġçindeki Payı (%) Payı(%) ĠL GENELĠ , ,95 0,15 0,17 ĠL MERKEZĠ , ,66 0,27 0,39 Tablo 67: Ġstihdamın Ġl Genelinde ve Ġl Merkezinde ĠĢ Kollarına Dağılımı ĠKTĠSADĠ ĠġKOLU ERKEK KADIN ĠL GENELĠ ĠL MERKEZĠ ĠL GENELĠ ĠL MERKEZĠ KiĢi % KiĢi % KiĢi % KiĢi % TARIM , , , ,31 SANAYĠ , , , ,41 HĠZMETLER , , , ,96 ĠYĠ TANIMLANMAMIġ 629 0, ,4 47 0, ,31 TOPLAM Kaynak: DĠE 200 nüfus sayımı 77

78 Tablo 68: Diyarbakır Ġl Merkezinde Ġstihdam Edilenlerin Ġl Genelinde Ġstihdam Edilenlere ve ĠĢkollarına Göre Oranı ĠĢkolu KiĢi % KiĢi % Merkez İstihdamın Genel İstihdama Oranı (%) TARIM , ,31 0,87 SANAYĠ , ,41 60,1 HĠZMETLER , ,96 61,59 ĠYĠ TANIMLANMAMIġ 47 0, ,31 52,07 TOPLAM ,69 Kaynak: DĠE 200 nüfus sayımı 3.4. Tarım Tablo 69: Tarım ĠĢkolu Tarafından Üretilen GSYĠH ( ) 2001)YIL ĠġKOLU Değer ĠĢkolunun Toplam Ġçindeki Payı Milyon TL % % ĠĢkolu Ġçindeki Payı Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,58 99,28 2. Ormancılık ,13 0,63 3. Balıkçılık ,02 0,1 Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,18 99,1 2. Ormancılık ,18 0,84 3. Balıkçılık ,01 0,05 Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,9 98,91 2. Ormancılık ,25 1,02 3. Balıkçılık ,02 0,07 Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,39 98,94 2. Ormancılık ,29 1,01 3. Balıkçılık ,01 0,05 Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,61 98,67 2. Ormancılık ,34 1,27 3. Balıkçılık ,34 0,06 Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,07 98,14 2. Ormancılık ,57 1,86 3. Balıkçılık Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,24 98,51 2. Ormancılık ,45 1,47 3. Balıkçılık ,01 Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,93 98,17 2. Ormancılık ,5 1,83 3. Balıkçılık

79 Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,68 97,84 2. Ormancılık ,53 2,16 3. Balıkçılık Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,55 95,17 2. Ormancılık ,14 4,83 3. Balıkçılık Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,08 96,52 2. Ormancılık ,83 3,48 3. Balıkçılık Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,99 96,1 2. Ormancılık ,97 3,9 3. Balıkçılık Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,35 94,43 2. Ormancılık ,2 5,57 3. Balıkçılık Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,15 93,95 2. Ormancılık ,43 6,05 3. Balıkçılık Tarım , Çiftçilik ve hayvancılık ,68 93,11 2. Ormancılık ,38 6,89 3. Balıkçılık Kaynak : TÜĠK Tabloda tarım iģkolu tarafından yaratılan GSYĠH nın, yılları arasındaki seyri gösterilmektedir. Tarımda üretilen değerde sürekli bir artıģ gözlemlenmesine karģın, bu değerler cari fiyatlarla hesaplanmıģlardır. Bu sebepten dolayı, tarım iģkolu tarafından yaratılan GSYĠH yı, il GSYĠH içindeki payı ile değerlendirmek daha anlamlıdır yılı içinde, il GSYĠH nın %20,73 ü tarım iģkolu tarafından üretilmiģtir. Bu oranın 1987 yılı için de %20,06 sı tarım iģkolundaki seyrin durağan olduğunu göstermektedir ve 1996 yıllarında tarımsal üretimin doruk noktasına ulaģtığını, daha sonra ise tekrar düģüģe geçtiğini görüyoruz. Bu durumu, güvenlik sorunları nedeniyle diğer iģkollarındaki üretimin düģüģü ile açıklamak mümkün gözüküyor. Yıllar içerisinde sürekli bir düģüģ göstermesine rağmen, tarım istihdamı, il istihdamının hâlâ birinci sırasında yılı için, Diyarbakır il genelinde iģgücünün %28,90 ı, istihdamın ise %63,9 u tarım iģkolunca istihdam edilmektedir. Tarımsal istihdamdaki düģüģü, üretim tekniklerindeki yenilikler ve kırsal istihdam olanaklarının azalması ile açıklamak olası gözükmüyor; değerler incelendiğinde, arası %0,50 lik, arasında ise %1,40 lık azalma ile karģılaģılıyor. Ancak arasındaki %5 lik azalma, zorunlu göçlerin de etkisini içermektedir. Tarım istihdamıyla ilgili göze çarpan unsurlardan biri de, kadınların tarımsal istihdam içindeki payı; söz konusu iģgücünün %43,17 si erkekler tarafından oluģturulurken, %56,83 ü kadınlar tarafıdan oluģturuluyor. Tarım iģkolunun GSYĠH nın %20,73 ünü oluģtururken, istihdamın %69,3 ünü barındırması, Diyarbakır da bütün iģkollarında karģılaģılan bir soruna iģaret ediyor; istihdam değer dengesizliği. Ġl GSYĠH içinde en az paya sahip olan iģkolu, en yüksek istihdam değerine sahip. 79

80 Tablo 70:Tarım ĠĢkolunun Toplam Ġstihdam Ġçindeki Payı ( ) Sayım Yılı Toplam Ġstihdam Tarım KiĢi % , , ,9 Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı AĢağıdaki tablolarda ise tarımla ilgili bazı genel bilgiler verilmeye çalıģılmaktadır; Tablo 71: Tarımsal Göstergeler GÖSTERGE DĠYARBAKIR Tarımda çalıģan oranı (%) (2000) 63,9 Kırsal nüfus baģına üretim değeri(2000-milyon TL) 898 Tarımsal üretim değerinin Ülke içinde Payı(%) 1,83 Tarım ve Ormancılık ithalatı (TL-2004) Balıkçılık ithalatı (2005) Tarım ve Ormancılık ihracatı (2005) Balıkçılık ihracatı (2005) Ekilen Alan (Ha)(2004) Nadas (Ha)(2004) Sebze Bahçesi(Ha)(2004) Meyve Bahçesi(Ha)(2004) Toplam tarım alanı(ha)(2004) Traktör Sayısı Tarla Ürünleri Üretim (Bin ton)(2005) 1500 Sebze Üretimi (Bin ton)(2005) 600 Meyve Üretim (Bin ton)(2005) 119 Sulanan alan (Bin Ha) 874 Nüfusu az olan yerler hane halkı sayısı Nüfusu az olan tarımla geçimi sağlayan Gübre Kullanımı (Ton) Kaynak: Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası, Diyarbakır Yatırımcı Rehberi, 2006 Tablo 72 :Diyarbakır Ġli Tarım Alanları Dağılımı ve Ekim Miktarı ( ) ARAZĠNĠN CĠNSĠ MĠKTARI(ha.) Hububat Arazisi Nadas ,11 TARIM ARAZĠSĠNE ORANI% Yem Bitkileri ,41 Endüstri Bitkileri ,78 Yemeklik Baklagiller ,28 Meyvelik ,11 Yıl Miktar Buğday Arpa K.Mercimek Pamuk Çeltik Bağ Hasat Edilen Alan(ha.) Üretim Miktarı (ton) Hasat Edilen Alan(ha.) Üretim Miktarı(ton) Hasat Edilen Alan(ha.) Üretim Miktarı(ton)

81 Sebzelik ,2 Bağ ,2 Toplam Hasat Edilen Alan(ha.) Üretim Miktarı(ton) Hasat Edilen Alan(ha.) Üretim Miktarı(ton) Hasat Edilen Alan(ha.) Üretim Miktarı(ton) Hasat Edilen Alan(ha.) Üretim Miktarı(ton) Kaynak: Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası, Diyarbakır Yatırımcı Rehberi, 2006 Diyarbakır ilinin tarımsal alanına dair baģka dikkat çekici bir bilgiyi de aģağıdaki tablodan elde etmek mümkün; görüleceği üzere Diyarbakır daki tarımsal üretimin büyük bir çoğunluğu çoğrafi olarak I. Alt Bölge olarak adlandırılan Merkez-Bismil-Çınar-Ergani-Silvan hattında yoğunlaģmaktadır. Bu durum, Diyarbakır daki toprak kabiliyetinin farklılığına iģaret etmektedir. Özellikle endüstriyel bitkilerin neredeyse tamamı bu bölgede yetiģmektedir; I. Alt Bölge tek baģına toplam pamuk üretiminin %93,70 ini üretmektedir. Nitekim GAP Eylem Planı nda da dikkat bu hat üzerine çekilmektedir. Hayvancılık da tarımsal değerin içinde oldukça önemli bir yer almaktadır. AĢağıda ille ilgili hayvancılık verilerine yer verilemektedir. Tablo 73:Hayvan Varlığı ve Hayvansal Ürünler Hayvansal Ürünler Türkiye Güneydoğu Anadolu Bölgesi Diyarbakır Süt Toplam Koyun (yerli) Keçi (kıl) Keçi (tiftik) Sığır (kültür) Manda Koyun (merinos) Sığır (melez) Sığır (yerli) Et Toplam Koyun Keçi Sığır Manda Deve Deri (adet) Toplam Koyun Keçi Sığır Manda Deve Yün/kıl/tiftik Koyun (yerli) Keçi (kıl) Keçi (tiftik)

82 Koyun (merinos) Beyaz et Broiler tavuk Yumurtacı tavuk Hindi Kaz Ördek Yumurta (1000 adet) Yumurta tavuğu Bal Balmumu Ġpek kozası Kaynak: TÜĠK Tablo 74: Kesilen Hayvan Sayısı, Et ve Deri Üretimi (2008) Hayvan türleri Kesilen Hayvan Sayısı (baģ) Et üretimi (ton) Koyun Kıl keçisi Tiftik keçisi Sığır Manda Deve Domuz Toplam Deri üretimi (adet) Tablo 75: Hayvansal Üretim (ton; 2008) Bal Balmumu 108 Yumurta tavuk Japon kozası - Toplam Kay: Diyarbakır Tarım Ġl Müdürlüğü Kaynak: Diyarbakır Tarım Ġl Müdürlüğü 3.9 Sanayi Tablo 76: Sanayi ĠĢkolu Tarafından Üretilen GSYĠH ( ) Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,5 26,64 2. Ġmalat sanayi ,31 13,56 3. Elektrik, gaz ve su ,24 33,76 4. ĠnĢaat sanayi ,36 26,04 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,05 26,48 2. Ġmalat sanayi ,55 15,52 3. Elektrik, gaz ve su ,35 32,16 4. ĠnĢaat sanayi ,91 25,84 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,53 16,72 2. Ġmalat sanayi ,77 17,85 3. Elektrik, gaz ve su ,61 40,73 4. ĠnĢaat sanayi ,22 24,7 Sanayi ,4 92,88 1. Madencilik ve taģ ocakçılığı ,13 10,97 2. Ġmalat sanayi ,84 19,81 3. Elektrik, gaz ve su ,17 47,24 82

83 ĠnĢaat sanayi ,27 14,87 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,43 16,43 2. Ġmalat sanayi ,19 20,04 3. Elektrik, gaz ve su ,4 44,96 4. ĠnĢaat sanayi ,88 18,57 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,72 17,25 2. Ġmalat sanayi ,28 15,19 3. Elektrik, gaz ve su ,05 55,84 4. ĠnĢaat sanayi ,53 11,73 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,95 26,29 2. Ġmalat sanayi ,57 18,94 3. Elektrik, gaz ve su ,93 52,7 4. ĠnĢaat sanayi ,39 2,08 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,01 18,62 2. Ġmalat sanayi ,2 11,88 3. Elektrik, gaz ve su ,6 54,24 4. ĠnĢaat sanayi ,11 15,26 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,89 14,01 2. Ġmalat sanayi ,35 12,08 3. Elektrik, gaz ve su ,69 52,95 4. ĠnĢaat sanayi ,81 20,95 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,58 2. Ġmalat sanayi ,99 13,23 3. Elektrik, gaz ve su ,71 48,76 4. ĠnĢaat sanayi ,17 21,43 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,34 21,57 2. Ġmalat sanayi ,48 15,23 3. Elektrik, gaz ve su ,17 41,42 4. ĠnĢaat sanayi ,4 21,78 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,61 28,65 2. Ġmalat sanayi ,48 14,93 3. Elektrik, gaz ve su ,43 41,38 4. ĠnĢaat sanayi ,52 15,04 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,78 32,43 2. Ġmalat sanayi ,94 14,86 3. Elektrik, gaz ve su ,43 34,38 4. ĠnĢaat sanayi ,09 18,32 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,47 24,58 2. Ġmalat sanayi ,46 11,59 3. Elektrik, gaz ve su ,06 49,49 4. ĠnĢaat sanayi ,53 14,35 Sanayi , Madencilik ve taģ ocakçılığı ,88 41,37 2. Ġmalat sanayi ,07 14,09 3. Elektrik, gaz ve su ,41 26,17 4. ĠnĢaat sanayi ,6 18,36 Kaynak: TÜĠK 83

84 Sanayi iģkolu 1987 yılında, Diyarbakır ili GSYĠH nın %35,96 sını üretirken, 2001 de bu değer %22,86 olarak gerçekleģmiģtir; bu sanayi üretimindeki daralmayı gösterdiği gibi özelleģtirilen ve üretimi son bulan iki Kamu Ġktisadi TeĢebbüsü gibi-, esas olarak 1990 lı yılların ikinci yarısından itibaren kent merkezine akan göç dalgasının, hizmetler iģkolunun ürettiği değeri arttırmasına da iģaret etmektedir. Bunda Diyarbakır ınbölgesel merkez olmasının payı da büyüktür. Tablo 77: Sanayi ĠĢkoluna Ait ĠĢgücü Verileri YERLEġĠM YERĠ SANAYĠ Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) ĠL GENELĠ , ,22 6,48 7,55 ĠL MERKEZĠ , ,11 13,94 20 Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) 1. MADENCĠLĠK VE TAġ OCAKÇILIĞI Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠĢkolu Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ ,93 2 1,07 0,04 0,05 0,62 ĠL MERKEZĠ ,21 2 1,79 0,09 0,12 0,62 2. ĠMALAT SANAYĠĠ Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠĢkolu Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,3 2,99 3,48 46,1 ĠL MERKEZĠ , ,31 6,8 9,76 48,79 3. ELEKTRĠK, GAZ, SU Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠĢkolu Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,62 0,25 0,89 3,86 ĠL MERKEZĠ , ,38 0,5 0,16 3,6 4. ĠNġAAT SANAYĠĠ Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠĢkolu Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,66 3,2 3,73 49,42 ĠL MERKEZĠ , ,78 6,55 9,4 46,99 Kaynak: DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Sanayi iģkolunda istihdam edilenlerin toplam iģgücü içindeki oranı yılları arasında çok farklılık göstermemektedir yılı için Diyarbakır da istihdam edilenlerin il genelinde %7,55 i, il merkezinde ise %20,00 si sanayi iģkolunda istihdam edilmektedir. Bu da Diyarbakır daki sanayi kümelenmesinin, kent merkezine 84

85 yığıldığını göstermektedir. Nitekim il istihdamının %3,48 i, merkezdeki istihdamın ise %9,76 sı imalat sanayi tarafından barındırılmaktadır. BaĢka dikkat çekici bir bulgu ise inģaat iģkolunda istihdam edilenlerin oranıdır; sanayi iģkolunda istihdam edilenlerin %49,42 sini inģaat iģkolunda istihdam edilenler oluģturmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ise, inģaat istihdamının il geneli ve merkezi arasındaki farklılıktır; il genelinde sanayi iģkolu istihdamın %3,73 ünü barındırırken, il merkezindeki istihdamın %9,40 ını barındırmaktadır. Bu da kırsal alanlarda doğal nüfus artıģına yönelik, kent merkezinde ise doğal nüfus artıģının da üzerindeki bir artıģa yönelik inģaat etkinliğine iģaret etmektedir; bir baģka deyiģle bu durum, kent merkezinin sürekli göç alıģı olarak yorumlanabilir. Toplam sanayi istihdamının, il merkezinde %48,79 u, il genelinde ise %46,10 u imalat sanayi tarafından istihdam edilirken, inģaat iģkolu il genelindeki istihdamın %49,42 sini, merkezinde ise istihdamın %46,99 unu barındırmaktadır. Yani imalat ve inģaat iģkolları, il genelindeki sanayi istihdamının %95,52 sini, il merkezinde ise %94,78 ini istihdam etmektedir. Bir baģka deyiģle, madencilik ve taģocakçılığı ve elektrik, gaz, su iģkollarının istihdama etkisi oldukça kısıtlıdır. Ancak, iģkollarının ürettiği GSYĠH ya bakıldığında ise sanayi tarafından yaratılan toplam GSYIH nın %26,48 i madencilik ve taģocakçılığı, %33,76 sı ise elektrik, gaz, su iģkolunca üretilmiģtir. Somut bir Ģekilde ifade edilirse, tarım iģkolunda saptanan istihdam değer dengesizliğiyle, burada da karģılaģılmaktadır. Toplam il GSYĠH nın %12,86 sını, sanayi GSYĠH nın ise %60,54 ünü üreten iki iģkolu, il genelinde toplam istihdamın %0,86 sını, sanayi istihdamının ise %4,48 ini barındırmaktadır. Sanayi firmalarının etkinlik alanları da bu verileri de desteklemektedir; tek baģına il istihdamının sadece %0,05 ini istihdam edebilen madencilik ve taģocakçılığı iģkolunda etkinlik gösteren firmalar, toplam sanayi firmaları içindeki %14,56 lık payı en çok firmayı barındıran iģkoludur. Ġktisat yazınında bu durum, istihdamsız büyüme olarak adlandırılmaktadır. Ġstihdamsız büyüme kuģkusuz Diyarbakır iline ve kentine özgü bir sorun değil; sanayi sonrası süreçteki her iktisadi yapı bu geliģmeyle karģılaģmaktadır. Sanayi firmaları, gün geçtikçe teknoloji ve biliģim sistemi alımlarına yönelmekte ve istihdam ettikleri nitelik iģgücünü azaltmaktadırlar. Bunun yerine ise, AR-GE, ürün tasarımı, pazarlama gibi kısımlarda nitelikli iģgücü istihdam etmektedirler. Ancak, istihdamsız büyüme sorununun Diyarbakır da acı biçimde yaģanmasının, Diyarbakır daki sanayi geliģim süreciyle de ilgisi bulunmaktadır. Tablo 78: Diyarbakır Sanayi Firmaların KuruluĢ Yılları KURULUġ YILLARI SAYI % , , , , ,22 Toplam *64 kiģi cevap vermemiģtir Kaynak: Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası, Sanayi Envanteri, 2009 Diyarbakır daki sanayi geliģiminin %58,29 unun 2000 sonrası gerçekleģtiğini görüyoruz; ancak eldeki GSYĠH ve iģgücü verileri 2000 yılına ait oldukları için, bu tabloyu tekrar düzenleyerek kullanmak gereklidir; Tablolardan anlaģılabileceği gibi, mevcut sanayi firmalarının Tablo15 e göre %3,71, Tablo16 ya göre ise %8,20 si 1980 yılı öncesinde kurulmuģtur; yani Diyarbakır sanayi yapısının tamamen 1980 sonrası iktisat siyasalarıyla oluģtuğunu söylemek mümkün sonrası dönem denince akla ilk gelen iktisat siyasalarından biri ise teģvik politikasıdır. Bu verilerden anlaģılacağı üzere, teģvikler Diyarbakır da yeni sanayi firmalarının kurulmasını canlandırmıģtır; ancak bu firmalar yeterli düzeyde istihdam sağlayamamıģlardır. Sanayi istihdamının arasındaki seyrinin durağan olduğu daha önce de belirtilmiģti. TeĢvik kullanan firmalar listesinin ilk sırasında %23 lük değeri ile madencilik iģkolu bulunmaktadır (DTSO;2006); ve en temel istihdam-değer dengesizliği de bu iģkolunda yaģanmaktadır. Bunun bölgede yaģanan güvenlik sorunları nedeniyle sanayinin yeteri kadar canlanamaması sebebiyle mi, yoksa GSYĠH yi üreten iģkollarının özelliklerinden ya da teģvik siyasalarının 85

86 özelliklerinden mi kaynaklandığı, yeni verilerin ıģığında irdelenmelidir. Tablo 79: Etkinlik alanına göre sanayi firmaları FĠRMA ETKĠNLĠK ALANI NACE KODU FĠRMA SAYISI % Madencilik ve TaĢocakçılığı ,6 Gıda Ürünleri ve Ġçecek Ġmalatı ,2 Tekstil Ürünleri Ġmalatı ,96 Giyim EĢyası Ġmalatı ,56 Kimyasal Madde ve Ürünlerin Ġmalatı ,87 Plastik ve Kauçuk Ürünleri Ġmalatı ,41 Metalik Olmayan Diğer Mineral Ürünlerin Ġmalatı ,58 Ana Metal Sanayii ,79 Fabrikasyon Metal Ürünleri Ġmalatı ,83 Makine ve Teçhizat Ġmalatı ,49 Mobilya Ġmalatı ,6 Ambalajcılık ,64 Diğer 60 11,5 TOPLAM Kaynak: Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası, Sanayi Envanteri, 2009 ġu an Diyarbakır da bulunan sanayi firmalarının etkinlik alanları incelendiğinde ise, madencilik iģkolu ile tekstilgiyim, gıda ve mobilyacılık iģkolu göze çarpmaktadır. Bu dört iģkolunda etkinlik gösteren firmalar, bütün firmaların %63,30 unu oluģturmaktadır. Özetle madencilik iģkolu hâlâ GSYĠH yaratımında en önemli paya sahip birkaç iģkolundan biri olduğu iddia edilebilir. Tablo 80: Sanayi Firmalarının Önümüzdeki 5 Yıl Ġçin Beklentileri Beklenti Düzeyi Sayı % Çok iyiye gidecek 96 18,5 Ġyiye gidecek ,3 Hiç değiģmeyecek 81 15,6 Kötüye gidecek 97 18,7 Çok kötüye gidecek 15 2,9 Toplam Kaynak: Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası, Sanayi Envanteri, 2009 Diyarbakır daki sanayi firmalarının %62,8 i durumlarının iyiye gitceğine inanmaktadır. Bu durumda araģtırılması gereken, firmaların beklentilerinin gerçekleģmesi durumunda sanayi istihdamındaki artıģın ne yönde olacığıdır. AĢağıdaki tablo, Diyarbakır sanayi firmalarının gelecek planlamalarını özetlemektedir; 86

87 Tablo 81: Diyarbakır Sanayi Firmalarının Gelecek Planlaması GELECEK PLANLARI EVET HAYIR YATIRIM ĠÇĠN EK FĠNANS 87,4 12,6 TEKNOLOJĠ ĠYĠLEġTĠRME 74,2 25,98 ĠÇ PAZARDA BÜYÜME 79,9 20,08 ALĠYET DÜġÜRME 78,7 21,26 MARKALAġMA 81,9 18,11 ĠLAVE ĠġLETME 83,9 16,14 OTOMOSYON 59,8 43,16 YÖNETĠCĠ EĞĠTĠMĠ 34,7 65,35 E-TĠCARETE GEÇĠġ 60,2 39,76 YENĠ ALAN 59,8 40,16 YURTDIġI ORTAKLIK 39,8 60,24 YURTĠÇĠ ORTAKLIK 31,9 68,11 DANIġMANLIK HĠZMETLERĠ 60,2 39,76 Kaynak: Diyarbakır Sanayi ve Ticaret Odası,Diyarbakır Yatırımcı Rehberi, 2006 Diyarbakır sanayi firmalarının gelecek öngörüleri arasında en dikkat çeken planlar yatırım için ek finans (%87,40), teknoloji iyileģtirme(%74,20) ve markalaģma(%79,92) ile iç pazarda büyüme(%79,92). Diyarbakırlı sanayicilerinin öngörülerinin ve planlarının gerçekleģmesi durumunda, Diyarbakır sanayisi teknolojik üstünlüklerini arttırmıģ ve markalaģmıģ firmalardan oluģacaktır. Bunun için gerekli olan finansman sorununun ise bir kısmının teģviklerden elde edilecek mali üstünlüklerden karģılanacağı açıktır. Ancak bu öngörülerin gerçekleģmesi durumunda, Diyarbakır sanayisinde niteliksiz iģgücü istihdamının artacağını öngörmek pek de mümkün gözükmemektedir. Planlarını gerçekleģtiren firmaların, teknolojinin yardımıyla üretim verimliliklerini arttırmaları ve niteliksiz iģgücü istihdamlarını azaltmaları olasıdır. Buna karģın sanayinin yeni istihdam ihtiyaçları ortaya çıkacaktır; bunların tümünü pazarlama uzmanları, markalaģma uzmanları, teknikerler gibi proesyonel meslek grupları oluģturacaktır. Burada yaģamsal öneme sahip olan soru Diyarbakır iģgücünün bu yöne yönlendirilip yönlendirilemeyeceğidir Hizmetler Tablo 82: Servisler ĠĢkolu Tarafından Üretilen GSYĠH ( ) YIL ĠġKOLU Değer ĠĢkolunun Toplam Ġçindeki Payı ĠĢkolu Ġçindeki Payı 2001 Milyon TL % % Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,15 37,97 2. Otel lokanta hizmetleri ,34 3,87 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,46 38,86 4. Mali müesseseler ,17 3,39 5. Konut sahipliği ,01 8,69 6. Serbest meslek hizmetleri ,57 4,54 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,93 2, Hizmetler ,

88 Toptan ve perakende ticaret ,33 39,99 2. Otel lokanta hizmetleri ,26 3,78 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,37 37,1 4. Mali müesseseler ,41 4,22 5. Konut sahipliği ,81 8,43 6. Serbest meslek hizmetleri ,59 4,76 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,57 1,72 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,37 38,95 2. Otel lokanta hizmetleri ,14 3,6 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,75 37,02 4. Mali müesseseler ,74 5,48 5. Konut sahipliği ,36 7,44 6. Serbest meslek hizmetleri ,56 4,9 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,83 2,6 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,51 39,74 2. Otel lokanta hizmetleri ,22 3,87 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,44 36,33 4. Mali müesseseler ,06 6,54 5. Konut sahipliği ,73 5,5 6. Serbest meslek hizmetleri ,63 5,17 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,9 2,87 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,66 42,47 2. Otel lokanta hizmetleri ,25 3,9 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,39 35,41 4. Mali müesseseler ,75 5,43 5. Konut sahipliği ,65 5,12 6. Serbest meslek hizmetleri ,67 5,18 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,8 2,49 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,28 47,53 2. Otel lokanta hizmetleri ,14 3,8 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,97 29,84 4. Mali müesseseler ,47 4,88 5. Konut sahipliği ,75 5,83 6. Serbest meslek hizmetleri ,69 5,63 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,75 2,49 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,57 51,09 2. Otel lokanta hizmetleri ,18 3,64 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,75 26,99 4. Mali müesseseler ,24 3,81 5. Konut sahipliği ,13 6,58 6. Serbest meslek hizmetleri ,8 5,54 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,77 2,36 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,73 47,18 2. Otel lokanta hizmetleri ,11 3,8 88

89 UlaĢtırma ve haberleģme ,81 30,28 4. Mali müesseseler ,83 2,84 5. Konut sahipliği ,05 7,04 6. Serbest meslek hizmetleri ,69 5,82 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,89 3,05 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,68 48,87 2. Otel lokanta hizmetleri ,05 3,75 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,56 26,98 4. Mali müesseseler ,15 4,11 5. Konut sahipliği , Serbest meslek hizmetleri ,61 5,74 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,71 2,54 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,89 46,76 2. Otel lokanta hizmetleri ,04 3,76 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,9 28,64 4. Mali müesseseler ,23 4,45 5. Konut sahipliği ,08 7,53 6. Serbest meslek hizmetleri ,65 5,97 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,8 2,89 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,39 49,1 2. Otel lokanta hizmetleri ,05 3,59 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,92 27,03 4. Mali müesseseler ,2 4,1 5. Konut sahipliği ,16 7,37 6. Serbest meslek hizmetleri ,67 5,71 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,91 3,11 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,4 48,82 2. Otel lokanta hizmetleri ,05 3,57 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,38 28,41 4. Mali müesseseler ,26 4,26 5. Konut sahipliği ,08 7,04 6. Serbest meslek hizmetleri ,72 5,84 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,61 2,06 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,43 50,49 2. Otel lokanta hizmetleri ,18 3,85 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,44 27,61 4. Mali müesseseler ,16 3,8 5. Konut sahipliği ,53 8,27 6. Serbest meslek hizmetleri ,55 5,06 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,28 0,92 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,62 50,86 2. Otel lokanta hizmetleri ,07 3,72 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,44 25,9 4. Mali müesseseler ,86 3,01 89

90 Konut sahipliği ,19 11,1 6. Serbest meslek hizmetleri ,07 3,74 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,48 1,68 Hizmetler , Toptan ve perakende ticaret ,02 49,45 2. Otel lokanta hizmetleri ,24 3,61 3. UlaĢtırma ve haberleģme ,64 25,11 4. Mali müesseseler ,95 2,77 5. Konut sahipliği ,73 13,73 6. Serbest meslek hizmetleri ,06 3,08 7. (Eksi) Ġzafi banka hizmetleri ,77 2,24 Kaynak: TÜĠK Tablo 83:Hizmetler ĠĢkoluna Ait ĠĢgücü Verileri YERLEġĠM YERĠ HĠZMETLER TOPLAM Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) ĠL GENELĠ , ,52 24,38 28,42 ĠL MERKEZĠ , ,86 17,51 77,17 Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) 1. TOPTAN VE PERAKENDE TĠCARET, LOKANTA VE OTELLER Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠĢkolu Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,6 4,94 5,76 20,26 ĠL MERKEZĠ , ,61 12,36 17,73 22,97 2. ULAġTIRMA, HABERLEġME VE DEPOLAMA Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠĢkolu Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,93 1,77 2,06 7,24 ĠL MERKEZĠ , ,57 3,87 5,56 7,2 3. MALĠ KURUMLAR, SĠGORTA, TAġINMAZ MALLARA AĠT ĠġLER VE KURUMLARI, YARDIMCI Ġġ HĠZMETLERĠ Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠĢkolu Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,43 1 1,16 4,09 ĠL MERKEZĠ , ,76 2,52 3,62 4,69 90

91 4. TOPLUM HĠZMETLERĠ, SOSYAL VE KĠġĠSEL HĠZMETLER Toplam % Erkek % Kadın % ĠĢgücü Ġçindeki Payı(%) Ġstihdam Ġçindeki Payı (%) ĠĢkolu Ġçindeki Payı (%) ĠL GENELĠ , ,83 16,68 19,44 68,4 ĠL MERKEZĠ , ,97 35,04 65,14 65,14 Kaynak:DĠE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Tablolardan da izlenebileceği üzere,hizmetler iģkolu 2001 yılı itibariyle il GSYĠH na en fazla katkıyı yapan iģkoludur yılında il GSYĠH nın %34,83 ü hizmetler iģkolu tarrafından üretilmiģtir. Hizmetler iģkolu, il genelinde istihdamın %25,52 sini barındırırken, bu değer il geneli için %77,17 dir. Yani kent merkezinde her 10 kiģiden neredeyse 8 i hizmetler iģkolunda çalıģmaktadır. Bu durumun baģlıca nedenleri arasında kırsal yerleģmelerden kent merkezine göç bulunmaktaıdr; kırla birlikte tarımsal istihdam olanaklarından kopan çalıģan nüfus, kent merkezindeki sanayi olanaklarının fazla geliģmemesi nedeniyle, hizmetler iģkoluna yönelmektedir. Ġkinci olarak ise Diyarbakır ın bölgesel merkez olma özelliği ve kamunun rolü de hizmetlerin birinci iģlev çıkmasında etkilidir. Diyarbakır Nazım Ġmar Planı AraĢtırma Raporu nun da iģaret ettiği gibi, kent merkezinde kamu kurum ve kuruluģlarında kiģi istihdam edilmektedir. Toplum Hizmetleri, Sosyal ve KiĢisel Hizmetler alt iģkolunda istihdam edilenlerin il merkezinde kiģi olduğu dikkate alınırsa, il merkezindeki toplum hizmetleri, sosyal ve kiģisel hizmetler iģkolunun %62 si kamu tarafından istihdam edilmektedir.hizmetler iģkolundaki yüksek istihdamın kentin mekansal biçimi ile arasındaki bağlantı da gözden kaçmamalıdır; Diyarbakır da henüz tam anlamıyla bir altkentleģme ile karģılaģılmamaktadır. Nüfusun büyük çoğunluğu, Dicle Vadisi ve Askeri Alan tarafından sınırlanan çekirdek alanda, aģırı yoğun yapılaģma koģullarında yaģamaktadır. Bu hipermarketlerin çok etkili olamamasının yanısıra, ticaret düzeninin de geleneksel ana cadde biçiminde ve küçük ticari birimler Ģeklinde yaģamasını Ģimdilik olanaklı kılmaktadır. Buna ek olarak, aģırı yoğun nüfus, harcama yoğunluğu ile çarpan etkisini de arttırmaktadır. Bu canlılığa karģın iģkolundaki istihdam yığılmasının da gelir dağılımı üzerindeki etkisi gözden kaçırılmamalıdır. Tablo 84: Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi ve Türkiye'nin Tüm Ġl Belediyelerinin Yaptığı KiĢi BaĢı Harcamalar (TL) Tüm il Belediyelerinin Diyarbakır BüyükĢehir Yaptığı KiĢi BaĢı Fonksiyonel Bütçe Kalemleri Belediyesi Harcaması Harcamalar Genel Kamu Hizmetleri Savunma Hizmetleri Kamu Düzeni ve Güvenlik Hizmetleri Ekonomik ĠĢler ve Hizmetler Çevre Koruma Hizmetleri Ġskan ve Toplum Refahı Hizmetleri Sağlık Hizmetleri Dinlenme Kültür ve Din Hizmetleri Eğitim Hizmetleri Sosyal Yardım ve Sosyal Güvenlik Hizmetleri TOPLAM Kaynak: Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi 2006,2007 ve 2008 Kesin Hesapları ve Muhasebat Genel Müdürlüğü Tablodan anlaģılacağı üzere Diyarbakır da mekansal yatırımlar diğer il belediyelerinin ortalama yatırımlarından daha düģük düzeylerdedir. 91

92 4. MEKANSAL YAPI Diyarbakır kentinin hızlı büyümesinde bölge merkezi olmasından kaynaklanan çekim yanında, 1990 li yılların baģından itibaren yaģanan göç sürecinin de önemli etkisi olmuģtur. Diyarbakır kent alanında yapılan yönetsel düzenlemeler nedeniyle nüfus verilerinin en son geçerli sınırlara göre belirlemesi yapılmıģtır. Örneğin, Bağıvar ve Çarıklı Belediyeleri daha önce alt kademe Belediyesi iken Sur ilçe Belediyesine bağlandığından nüfus ve mekansal veriler açısından yeni derlemeler gerekli hale gelmiģtir. Bu kapsamda 2006 yılında onaylanan Diyarbakır Nazım imar planının verilerinden de yararlanılmıģtır. Diyarbakır kentsel alanında yapılan araģtırmalar, dört ilçe belediyesinin gerek nüfus ve nüfusun dağılımı gerekse mekansal yapı açısından önemli farklılıklar gösterdiği anlaģılmaktadır. Bağlar ilçe belediyesinin kentsel nitelikli alanında 1990 ve 2000 yıları arasında en yüksek nüfus artıģı yaģanmıģ görünmektedir. Her ne kadar Kayapınar belediyesinin aynı nitelikli alanlarında yüksek bir nüfus artıģı yaģanmıģ görünmekte ise de bu alandaki mahallelerin sonradan oluģması ya da sınırlarının değiģmesi, toplu olarak ve farklı amaçlarla gerçekleģen konut yapılanmalarının yoğunluğu, Peyas Mahallesinin bazı bölümlerinde göç nüfusunun barınması, BarıĢ Mahallesinin tümüyle göçle gelenleri barındırması gibi daha farklı nedenlerle bu artıģ gözlenmektedir. 4.1 Kentsel alanın geliģimi Kentin mekansal yapısının ve makroformunun oluģumunda Dicle Vadisi, topografik yapı, Surlar, ana ulaģım bağlantıları, demiryolu, büyük alan kullanımlı kamu kullanım alanları, imar planları gibi tarihi, coğrafi etkenler ile yatırım ve planlama kararları, kısıtlayıcı, çekici veya düzenleyici etkenler olarak belirleyici olmuģlardır. Dicle Vadisi nin batısında bir düzlükte kurulmuģ olan Diyarbakır, tarihsel süreçte vadi yamaçlarının yerleģmeye uygun olmayıģı ve geçiģ zorlukları nedeniyle mekansal geliģmesini vadinin batı tarafında sürdürmüģtür. Diyarbakır surları, önemli bir tarihi ve mimari bir miras olduğu kadar, kentin mekan yapısının biçimlenmesinde de önemli bir eģiktir. Sur içi geleneksel dokusu ve mimari kimliğinin yanısıra, konut yerleģimi, sosyal yapısı, merkezi ve ticari mekan kullanımı açısından geleneksel yapısını bugün de sürdürmektedir. GeçmiĢten bugüne özellikle merkez ve çevresi sürekli değiģim ve dönüģüme uğramıģ olmakla birlikte, Suriçi Diyarbakır ın tarihini ve geçmiģini yansıtan bir bölgedir. Suriçi nden baģlayarak batıda demiryolu ile sınırlanan YeniĢehir, Kooperatifler mahalleleri ile ġehitlik mahallesinin bir kısmını kapsayan YeniĢehir bölgesi, Cumhuriyetin baģlangıcında 1930 lu yıllarda bahçeģehir anlayıģı ile planlanmıģ, düzenli olarak geliģmiģ bir bölgedir. BaĢlangıçta, düģük yoğunluklu ve bahçeli konut dokusu ile kamu yapılarının ve kentsel donatı alanlarının yeraldığı YeniĢehir Bölgesi, zamanla ticari ve merkezi iģlevlerin geliģtiği bir bölgeye dönüģmüģtür. Tahminen 1970 lerde, baģlayan yıkılıp yeniden yapılaģma sürecinde katlı yapılaģmaya açılmıģ apartman bölgesine dönüģerek yoğunlaģmıģtır. Bölgede 3. kuģak yıkıp yeniden yapılaģma eğilimi de baģlamıģtır. Farklı dönemlerin ürünü olan ve mekansal açıdan farklılaģan Suriçi ve YeniĢehir bölgeleri dıģında, Bağlar Bölgesi daha farklı bir geliģme süreci ve yapılaģma ortaya koymaktadır. Demiryolu istasyonunun batısında, kuzey doğusu demiryolu, batı ve kuzeyi karayolu ile sınırlanmıģ olan Bağlar Bölgesi, 1960 öncesi Anadolu kentlerine özgü bağların yeraldığı bir bölge iken, 1963 ten baģlayarak kuralsız ve denetimsiz biçimde yapılaģmıģtır. BaĢlangıçta hisseli parselasyonlar üzerinden gecekondu niteliğinde kaçak yapılaģma biçiminde süren geliģmeler, göç ve nüfus artıģının da baskısı ile kaçak apartman yapımına dönüģmüģtür sonrası istemdıģı göçün de etkisiyle kaçak yapılaģmaya ilave olarak kırsal alandan gelen nüfus, suriçinde olduğu gibi mevcut yapı stoğunda barınma zorunluluğu ile karģı karģıya kalmıģtır. Bu bölge, yapılaģma, sosyal ve teknik altyapı eksikliği, nüfus yoğunluğu ve sosyo-ekonomik açılardan kentin en sorunlu bölgelerinden birisidir. Benzer yapılaģma süreçleri ġehitlik mahallesinde, Surun güneybatı eteklerindeki, Ben-u Sen Bölgesinde, 1975 lerde Seyrantepe de Elazığ yolu çevresinde, 1970 lerde Sanayi ve Huzurevleri bölgesinde kamu arazisi iģgali yada hisseli parseller üzerinden yapılaģmıģtır. Ancak bu bölgelerdeki yapılaģmalar, apartman biçiminde 92

93 olmayıp,birkaç katlı gecekondu yapılaģması biçimindedir. Bugün gelinen noktada, kentin çeperleri, planlı ve plansız geliģmelerin içiçe olduğu bir mozayik görünümündedir ların ikinci yarısında yaģanan bir geliģme süreci de Seyrantepe, Aziziye mahallesindeki toplu konut geliģmesidir lerde bu bölgede baģlayan gecekondulaģmayı önlemek amacı ile 1983 te Gecekondu Önleme Bölgesi olarak planlanarak arazi kamu eline geçmiģtir yılında Gecekondu Önleme Bölgesi alanı geniģletilerek Toplu Konut Alanı olarak geliģmeye açılmıģtır. Bir bölümü halen gecekondu iģgali altında olan bölgede 1994 ten bu yana 3 etapta 3586 konut üretilmiģtir. Son dönemlerde, özellikle 1990 sonrası geliģmeler Elazığ ve ġanlıurfa yolları arasındaki Kayapınar Bölgesine kaymıģtır. Kayapınar Bölgesinde baģlangıçta kırsal nitelikli Kayapınar (Peyas) yerleģiminin çevresinde ve 1970 lerde Huzurevleri bölgesinde baģlayan plansız geliģmeler 1985 planı ile kontrol altına alınmaya çalıģılmıģtır. Bu bölgede düģük yoğunluklu Diclekent konut kooperatifi ve benzeri geliģmeler bölgenin çekiciliğini arttırarak planlı geliģmeyi de özendirmiģtir. Ancak 1994 ve daha sonraki planlar ile yapılan revizyonlar ve yeni plan çalıģmaları ile bölgenin yoğunlukları 1984 planına göreli olarak 3-4 kat artırılmıģtır. Bu bölge kentin baģlıca geliģme alanlarında birisi olup, temel sorunu aģırı yoğunlukla geliģme eğilimidir. ġanlıurfa, Elazığ, Silvan ve Mardin yolları ulaģabilirlikleri nedeniyle çeģitli kullanımların ve kentsel fonksiyonların çekim alanları durumundadır.. Kentin makroformu bu yollar üzerindeki geliģmelerle saçaklanmaktadır. Yolların çevresinde akaryakıt ve servis istasyonları gibi yolboyu tesisler, satıģ yeri, galeriler, sanayi, depolama tesisleri, kamu kurumları, farklı nitelikte yerleģim alanları gibi kentsel kullanıģlar yerseçmektedir. Bu yollardan ġanlıurfa ve Elazığ yollarının çevresi, mikroklima vb açılardan çekici olması nedeniyle, konut yerleģimi açısından da çekicidir. ġekil 12 : Nüfusun Ġlçe Belediyelerine Dağılımı Tablo 85: nüfusun ilçe belediyelerine dağılımı ĠLÇE BELEDĠYE 2008 NÜFUS YENĠġEHĠR BELEDĠYESĠ 22% BAĞLAR BELEDĠYESĠ 42% BAĞLAR ĠLÇE BELEDĠYESĠ TOPLAMI KAYAPINAR ĠLÇE BELEDĠYESĠ TOPLAMI SUR BELEDĠYESĠ 13% KAYAPINAR BELEDĠYESĠ 23% SUR ĠLÇE BELEDĠYESĠ TOPLAMI YENĠġEHĠR ĠLÇE BELEDĠYESĠ TOPLAMI Kırsal alan özellikleri Diyarbakır BüyükĢehir Belediye sınırları içine alınan kırsal yerleģmelerden 10 u kentsel bölge içinde kalmaktadır. Bunlar, kentin içinde kalan yada fiziki geliģmesinden etkilenen yerleģmelerdir. Kırsal yerleģmelerden, Silvan yolu çevresindeki Dönümlü, YiğitçavuĢ ve Karaçalı, ġanlıurfa yolu çevresindeki Talaytepe, Serapgüzeli (Gözeli), GömmetaĢ ve Yolboyu (Pirinçlik), Mardin yolu üzerindeki Özdemir yerleģmeleri kentsel geliģmelerden etkilenmeye açıktır. Kırsal Bölge içinde kalan yerleģmeler, genelde tarımsal ekonomiye bağlı olarak kırsal niteliklerini sürdürmektedir. Bunlardan bir kısmı, kentin geliģme yönlerine ya da kentten çıkan ana yola bağlantıları nedeniyle nüfus artıģına ve iģgücü kompozisyonunda değiģime uğramakta, bu gibi yerleģmelerde tarım dıģı faaliyetler de artmaktadır. Diyarbakır büyükģehir sınırları içne alınan kırsal yerleģmelerden nüfus artıģı, sosyo-ekonomik geliģme, sosyal ve teknik altyapı donatıları itibariyle geliģme gösteren ve geliģme potansiyelleri olanlar bulunmaktadır. Bunlar; Yolboyu, Dokuzçeltik, Güvercinlik, Güzelköy, Kırmasırt, Satıköy, Güvendere, ġükürlü ve Yuvacık yerleģmeleridir. 93

94 Kırsal bölge içinde kalan diğer mahalleler daha küçük yerleģim birimleridir. Kırsal yerleģmelerin bölge içindeki dağılımı homojen olup, tarım ve mera arazilerinin dağılımına bağlı olarak yığılmalar göstermektedir. Tablo 86: Kırsal nitelikli mahalle nüfusları MAHALLE ADI NÜFUS (2008) AĞAÇGEÇĠT 346 BATIÇANAKÇI 737 ÇĠÇEKLĠYURT 326 DEVELĠ 588 GÖMMETAġ 1105 KABAHIDIR 551 KOLLUDERE 1078 KÖRTEPE 838 Bağlar Ġlçesi Kırsal Nitelikli ÖZDEMĠR 556 Mahalleler SARIDALLI 439 TOPRAKTAġ 515 YEġĠLDALLI 290 TELLĠKAYA 802 UZUNBAHÇE 631 YUKARI MOLLAALĠ 562 TAVġANTEPE 404 BATIKARAKOÇ 1098 DĠĞER MAHALLELER 572 Bağlar kırsal alan toplamı CANKATRAN 934 CÜCÜK 446 ÇÖLGÜZELĠ 1516 GÖZALAN 611 Kayapınar Ġlçesi Kırsal GÖZEGÖL 278 Nitelikli Mahalleler UYANDIK 265 YOLBOYU PĠRĠNÇLĠK 3093 TALAYTEPE 1001 DĠĞER MAHALLELER 237 Kayapınar Kırsal Alan toplamı 8381 Sur Ġlçesi Kırsal Nitelikli Mahalleler BÜYÜKKADI 940 ERĠMLĠ 1015 ESENBAĞ 553 HAVACILAR 470 KARAÇALI 1910 KÖPRÜBAġI 852 KÜÇÜKKADI 778 SARIKAMIġ 712 YĠĞĠTÇAVUġ 666 YUKARIKILIÇTAġI 266 GÖLPINAR 569 HACIOSMAN 402 BAĞPINAR 508 KARABAġ 1197 KUġLUKBAĞI 391 PINARDÜZÜ 286 TAVUKLU 792 GENCAN 334 DĠCLE

95 KARPUZLU 1217 KERVANPINAR 723 KOZAN 1336 SATĠ 1346 YEġĠLVADĠ 4923 KIRMASIRT 1312 DĠĞER MAHALLELER 1570 Sur kırsal alan toplamı ALPU 308 BAġĠL 494 BAHÇELĠEVLER 305 DOKUZÇELTĠK 1816 DÖKMETAġ 987 DÖNÜMLÜ 947 ELĠDOLU 476 GÜVENDERE 1020 YeniĢehir Ġlçesi Kırsal Nitelikli GÜVERCĠNLĠK 832 Mahalleler ĠLBAġ 265 KESĠKAĞAÇ 744 YUKARI NASIRLAR 330 TANIġIK 963 YÜKSEK 401 GÜZELKÖY 1096 YOLALTI 6504 ÇĠMENLER 666 DĠĞER MAHALLELER 367 YeniĢehir kırsal alan toplamı BÜYÜKġEHĠR MERKEZ MAHALLELER TOPLAMI BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYE SINIRLARI ĠÇĠ TOPLAMI Kaynak: TUĠK, 2008 Diyarbakır Büyükşehir Belediye sınırları içindeki kırsal nüfusun dağılımı (2008) Sur kırsal Bağlar kırsal Kayapınar Kırsal Sur kırsal Yenişehir kırsal nüfus Kentsel alanın mevcut durumu 2006 yılında onaylanan nazım imar planı verilerine göre kentsel alan arazi kullanımı aģağıdaki tabloda 95

96 BÜYÜK ALAN KULLANIMI ULAġIM VE ALTYAPI ÇALIġMA ALANLARI SOSYAL DONATI verilmektedir. Kentsel bölge içne giren yerleģmeler Sur, YeniĢehir, Bağlar, Kayapınar, Bağıvar va Çarıklı 61 Belediyelerinin kentsel bölgeleri ile, Dönümlü, YiğitçavuĢ, Karacallı, Yolaltı, Talaytepe, Gözeli, GömmetaĢ ve Özdemir yerleģmelerini kapsamaktadır. Bu bölge içinde, arazi kullanıģ büyüklükleri, oranları ve kiģi baģına kullanıģ değerleri, aģağıdaki tablo ve grafiklerde verilmektedir. Tablo 87:Diyarbakır BüyükĢehir Belediyesi Arazi KullanıĢı (1) KULLANIġ Alan (ha) % m 2/ kiģi(2) KONUT YERLEġĠM ALANI 1787,19 23,13 23,07 Ġlköğretim 49,88 0,65 0,64 Eğitim Ortaöğretim 51,57 0,67 0,67 Mesleki Öğretim 18,10 0,23 0,23 Yükseköğretim (3) 3,30 0,04 0,04 Sağlık Sağlık Ocağı 1,34 0,02 0,02 Hastane 30,64 0,40 0,40 Ġbadet Yeri 6,26 0,08 0,08 Sosyal Tesis 12,75 0,17 0,16 Kültürel Tesis 1,02 0,01 0,01 Spor Alanı 24,33 0,31 0,31 YeĢil Alan/Park 77,41 1,00 1,00 Günübirlik 38,24 0,50 0,49 Rekreasyon 35,62 0,46 0,46 TOPLAM 350,46 4,54 4,52 MĠA-Ticaret 133,26 1,73 1,72 Pazarlama 19,80 0,26 0,26 Sanayi 456,43 5,91 5,89 Küçük Sanayi 57,53 0,74 0,74 Depolama 66,04 0,85 0,85 Belediye Hizmet Alanı 19,04 0,25 0,25 Toplu ĠĢyeri Sitesi 37,60 0,49 0,49 Tarımsal Üretim/Depolama 31,36 0,41 0,40 Akaryakıt-Servis 71,57 0,93 0,92 Konaklama 2,04 0,03 0,03 Kamu KuruluĢ Alanı 128,45 1,66 1,66 TOPLAM 1023,12 13,24 13,21 Demiryolu 22,59 0,29 0,29 Otopark/Asfalt ġantiyesi 11,13 0,14 0,14 Trafo/Verici Ġstasyon 96,07 1,24 1,24 Çöp Aktarma 1,92 0,02 0,02 Arıtma/Su Deposu 27,26 0,35 0,35 Terminal ve Otogar 16,29 0,21 0,21 TOPLAM 175,26 2,27 2,26 MEZARLIK 40,99 0,53 0,53 Ağaçlık Alan 109,03 1,41 1,41 Askeri Alan 450,53 5,83 5,82 Kamu 1435,38 18,58 18,53 Eğitim 2353,20 30,46 30,38 TOPLAM 4348,14 56,29 56,14 GENEL TOPLAM 7725,16 100,00 99,73 (1)Merkezi ĠĢ Alanı ve ticaret bölgeleri içinde yer alan, zemin katı ticaret olan konut bölgeleri hariç. 61 Son Belediye sınır düzenlemesi ile Bağıvar ve Çarıklı Sur Ġlçe Belediyesine katılmıģtır. 96

97 (2)Kentsel alan içinde yaģayan nüfus 774,580 kiģi alınmıģtır. (3)Dicle Üniversitesi kampüs alanı hariç. ġekil 12: Arazi Kullanımı DĠYARBAKIR BÜYÜKġEHĠR KENTSEL BÖLGE ARAZĠ KULLANIġ DURUMU 56% 23% 13% 5% Konut YerleĢim Alanı Sosyal Donatı ÇalıĢma Alanları Teknik Altyapı 1% 2% Kentsel kullanıģ alanları toplamı 7725 hektar olup, kentsel bölge arazi kullanıģ değerleri incelendiğinde büyük alan kullanımlı kamu kuruluģlarının toplamda %56 gibi büyük bir paya sahip olduğu görülmektedir. Konut yerleģim alanlarının payı %23, merkezi iģ alanaları dahil çalıģma alanlarının payı %13, sosyal donatı alanlarının payı %4,5, ulaģım ve altyapı alanlarının payı %2,3 tür. Kent bütününe yönelik en temel sorunlar arasında yapı ve nüfus yoğunluğuna da bağlı olmakla birlikte, plansız vedenetimsiz yapılaģmanın sonucu oluģan sosyal ve teknik donatı alan eksikliğidir. Diyarbakır büyükģehir kentsel bölge içinde, kiģi baģına 23,07m² konut yerleģim alanı, 1,72 m² merkezi iģ alanı düģmektedir. KiĢi baģına sosyal donatı alanları açısından, 0,64m² Bugün gelinen noktada, kentin çeperleri, planlı ve plansız geliģmelerin ilköğretim alanı, 0,90m² orta ve içiçe olduğu bir mozayik görünümündedir. mesleki öğretim alanı, 0,42m² sağlık Bu eksiklik, sağlıklaģtırma çalıģmalarının da en temel gereklerinden olan tesisi alanı,1,00m² yeģil alan, 0,31m² kullanılabilir alanların ilçe sınırları içerisinde teminin önündeki de en spor tesisleri alanı, 0,17m² sosyal ve büyük kısıtlar arasında yer almaktadır. kültürel tesis alanı düģtüğü görülmektedir. Bu değerler yasal standartların oldukça altındadır. Bu oranlarda çalıģmanın yapıldığı tarihten sonra önemli bir değiģiklik olmadığı bilinmektedir. Özellikle 1990 yılı sonrasında yaģanan hızlı nüfus artıģının kentte yaygın olarak mekansal sorunlara yol açtığı, var olan sorunları büyüttüğü ve gerek kent bütününü etkileyen, gerekse ilçe ve mahalleler düzeyinde yaģanan mekansal sorunların varlığı ile bütünleģen sosyal sorunların da ağır bir biçimde yaģandığı bilinmektedir. Ġlçelere göre nüfus yoğunlukları ile ilgili bir değerlendirme yapılacak olursa yine Sur ve Bağlar ilçeleri ön plana çıkmaktadır. AĢağıdaki paftada mahalle sınırları ve 2008 nüfusları ile nüfus yoğunlukları görülmektedir. Bu çerçevede nüfus yoğunluğu açısından Bağlar en yüksek düzeyde nüfusu olan mahalleleri barındırmaktadır. Ġkinci sırada ise Sur yer almaktadır. Nüfus yoğunluğu tek baģına bir mekan kalite göstergesi olmamakla birlikte, bir önceki bölümde ele alınan diğer sosyal nitelikli veriler de bu sonucu destekler içeriktedir. 97

98 98

99 Suriçi Diyarbakır için önemli yerleģim alanlarındandır. Bu önemi, gerek tarihi, gerekse ekonomik alanda geliģtirilebilir kaynaklarının yanı sıra, göç hareketliliği ile de ilgilidir sonrasında göçle gelen nüfusun ilçedeki payı artmıģtır. Ġlçenin kentsel nüfusundaki azalma ile birlikte düģünüldüğünde bu artıģ reel olarak daha da yüksektir. Diğer taraftan ilçenin kentsel alanında yaģanan çöküntü sorununun ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. Suriçi, dezavantaj olarak da algılanabilecek kompleks yapısı ile gerçekte Diyarbakır ın en önemli geliģme potansiyeli olarak ortaya çıkmaktadır. Mekansal anlamda yapılacak müdahaleler, ekonomik ve sosyal müdahalelerle birarada ele alındığında, Suriçinin dezavantajlı koģulları kentin birincil hedefi olarak belirlenmektedir. Sur, kentsel alanı surlar içine sıkıģmıģ olduğundan nüfus içindeki payı en az görünmekle birlikte mekansal sorunları baģta altyapı sorunları olmak üzere yoğun yaģayan belediyelerdendir. Her ne kadar kentin tarihi dokusu bu alanda ise de bu dokuya zarar veren yapılanmaların varlığının da yadsınmaması gerekmektedir. Bu nedenle revizyonu yapılmakta olan koruma amaçlı imar planı çalıģmaları önemli görülmektedir. SUR BELEDİYESİ ARAZİ KULLANIŞ DURUMU 8% 33% 0% 1% 58% Konut YerleĢim Alanı Sosyal Donatı ÇalıĢma Alanları Teknik Altyapı Mezarlık Bağlar 1960 öncesi bağların yeraldığı bir bölge iken, 1963 ten baģlayarak kuralsız ve denetimsiz biçimde yapılaģmıģtır. BaĢlangıçta hisseli parselasyonlar üzerinden gecekondu niteliğinde kaçak yapılaģma biçiminde süren geliģmeler, göç ve nüfus artıģının da baskısı ile kaçak apartman yapımına dönüģmüģtür sonrası istemdıģı göçün de etkisiyle kaçak yapılaģmaya ilave olarak kırsal alandan gelen nüfus, suriçinde olduğu gibi mevcut yapı stoğunda barınma zorunluluğu ile karģı karģıya kalmıģtır. Bu bölge, yapılaģma, sosyal ve teknik altyapı eksikliği, nüfus yoğunluğu ve sosyo-ekonomik açılardan kentin en sorunlu bölgelerinden birisidir. Bağlar Belediyesi göçle gelen nüfusla oluģmuģ mahalleleri ile dikkat çekmektedir. BAĞLAR BELEDİYESİ ARAZİ KULLANIŞ DURUMU 1% 2% 30% 61% Konut YerleĢim Alanı Sosyal Donatı ÇalıĢma Alanları Teknik Altyapı 6% Mezarlık 99

100 Bağlar ilçesinin nerdeyse tamamında temel sorun alanları olarak altyapı sorunları ön plana çıkmaktadır. En temel mekansal sorun Bağlar ilçesinin mahallelerinin büyük kısmında çevre ve konut koģullarının yetersizliği olarak özetlenebilir. YerleĢimin 5 Nisan, Fatih, Kaynartepe, Körhat, Mevlanahalit, Muradiye, Yunusemre, ġeyhģamil mahallelerinin en yoğun nüfusun yaģadığı birimler olduğu görülmektedir. Bağlar kentsel alandaki bu koģulların iyileģtirilmesi, sağlıklaģtırma yapılması zorunlu alanlardan birisi olarak ortaya çıkmaktadır. En temel sorun ise bu iyileģtirmelerin yapılmasını zorlaģtıran sıkıģık yapılanma düzenidir. Saha araģtırmasında ortaya konan sonuçlar ise baģka nitelikleri ile mahaller arasında sağlıksız mekansal yapılanmalar ortaya konmaktadır. Ayrıca mekan kalitesi ile yoksulluk arasında bağlantıları kurulmakta ve YeniĢehir mahallesine yakın bölgeleri kısmen dıģarıda tutulmak Ģartıyla, Sur ilçesinin tamamına yoksulluk hakimdir. Bağlar ilçesi, Kayapınar ilçe sınırından uzaklaģtıkça artan bir yoksulluğun görüldüğü bir ilçedir. Bu ilçenin, sahip olduğu nüfus büyüklüğü yanında orta gelir düzeyine sahip hanelerin ikâmet alanı olarak bilenen Urfa yoluna yakın semtlerde dahi karģılaģılan yoksulluğun görünürlük kazandığı bir ilçedir. Kayapınar ilçesi, kentteki üst gelir seviyesinden hanelerin tercih ettiği bir ilçe olmasına rağmen Huzurevleri mahallesinin sanayi sitesine paralel uzanan bölgeleri ile Peyas köyü olarak bilinen bölge yoksulluğun açık bir hal aldığı yerlerdir. Gaziler olarak bilinen bölgede de gizli yoksulluk vardır. açıklamalarına yer verilmektedir. YeniĢehir bölgesi, düzenli olarak geliģmiģ bir bölgedir. BaĢlangıçta, düģük yoğunluklu ve bahçeli konut dokusu ile kamu yapılarının ve kentsel donatı alanlarının yeraldığı YeniĢehir Bölgesi, zamanla ticari ve merkezi iģlevlerin geliģtiği bir bölgeye dönüģmüģtür. Yıkılıp yeniden yapılaģma sürecinde katlı yapılaģmaya açılmıģ apartman bölgesine dönüģerek yoğunlaģmıģtır. YENİŞEHİR BELEDİYESİ ARAZİ KULLANIŞ DURUMU Konut YerleĢim Alanı Sosyal Donatı ÇalıĢma Alanları Teknik Altyapı Mezarlık Bağlar a benzer yapılaģma süreçleri ġehitlik mahallesinde, Surun güneybatı eteklerindeki, Ben-u Sen Bölgesinde, 1975 lerde Seyrantepe de Elazığ yolu çevresinde, 1970 lerde Sanayi ve Huzurevleri bölgesinde kamu arazisi iģgali yada hisseli parseller üzerinden yapılaģmıģtır. Ancak bu bölgelerdeki yapılaģmalar, apartman biçiminde olmayıp, birkaç katlı gecekondu yapılaģması biçimindedir ların ikinci yarısında yaģanan bir geliģme süreci de Seyrantepe, Aziziye mahallesindeki toplu konut geliģmesidir lerde bu bölgede baģlayan gecekondulaģmayı önlemek amacı ile 1983 te Gecekondu Önleme Bölgesi olarak planlanarak arazi kamu eline geçmiģtir yılında Gecekondu Önleme Bölgesi alanı geniģletilerek Toplu Konut Alanı olarak geliģmeye açılmıģtır. Bir bölümü halen gecekondu iģgali altında olan bölgede 1994 ten bu yana 3 etapta 3586 konut üretilmiģtir. Aziziye nin mevcut ve BüyükĢehir Belediyesi mülkiyetindeki gecekondu önleme bölgesi kapsamında Belediyece kentsel dönüģüm projeleri geliģtirilmiģtir. Ancak bu projeler kapsamında tasarlanan dönüģüm, yoksul, yoksun ve göçle gelen aynı nitelikli nüfusu hedef alır içerikte değildir. Ancak bu alanların ekonomik ve sosyal alanla bütünleģen ve yerinden içerme süreçleri içermeyen projelerle geliģtirilmesi konumu açısından da uygun görülmektedir. 100

101 Son dönemlerde, özellikle 1990 sonrası geliģmeler Elazığ ve ġanlıurfa yolları arasındaki Kayapınar Bölgesine kaymıģtır. Kayapınar Bölgesinde baģlangıçta kırsal nitelikli Kayapınar (Peyas) yerleģiminin çevresinde ve 1970 lerde Huzurevleri bölgesinde baģlayan plansız geliģmeler 1985 planı ile kontrol altına alınmaya çalıģılmıģtır. Bu bölgede KAYAPINAR BELEDİYESİ ARAZİ KULLANIŞ DURUMU 5% 23% 7% 0% 65% Konut YerleĢim Alanı Sosyal Donatı ÇalıĢma Alanları Teknik Altyapı Mezarlık düģük yoğunluklu Diclekent konut kooperatifi ve benzeri geliģmeler bölgenin çekiciliğini arttırarak planlı geliģmeyi de özendirmiģtir. Ancak 1994 ve daha sonraki planlar ile yapılan revizyonlar ve yeni plan çalıģmaları ile bölgenin yoğunlukları 1984 planına göreli olarak 3-4 kat artırılmıģtır. Bu bölge kentin baģlıca geliģme alanlarında birisi olup, temel sorunu aģırı yoğunlukla geliģme eğilimidir. Kayapınar, kentin ekonomik olarak da en avantajlı ve yaģam kalitesi en yüksek yaģam çevresi gibi algılanmakla birlikte, sosyal donatı alanları açısından durumu diğer ilçelere göre çok da farklı bir yapı sergilememektedir. Kayapınar ve kısmen YeniĢehir Belediyesinin mekansal sorunları daha az yaģadığı görüģünün hakim olmasına karģın kentsel mekansal göstergeler ve mahalleler düzeyinde bu genel düģünceyi çürüten veriler bulunmaktadır. Belediyece yapılan bir araģtırmada ise 11 alan göçle gelen nüfusun da yoğun olarak yaģadığı yerleģim birimleri olarak saptanmaktadır. Bu alanlar ve bina sayıları belirlenmektedir. Tablo 88:BüyükĢehir Belediyesince belirlenen gecekondu alanları GECEKONDU ALANLARI Bina Sayısı Ġplik Mahallesi 574 ġilbe Mahallesi 455 Huzurevleri-Sanayi 1458 Aziziye Mahallesi 975 Gürdoğan Mahallesi 152 Cumhuriyet Mahallesi 780 Yeniköy Mahallesi 450 FeritköĢk Mahallesi 770 Dicle Mahallesi 135 Ġçkale-Özdemir-Sur dıģı 691 Ben u Sen-Mardin Kapı

102 Göçle gelen nüfusun kent alanına yerleģimi incelendiğinde; yerleģik alanın yaklaģık % 23 ünün bu nüfusun yoğun olarak yerleģtiği mahallelerden olduğu görülmektedir 62. Konutların yapısı ile ilgili olarak ortaya çıkan saptamalar ise; Baraka tipi konutların çoğunlukta olduğu vebunların %42,9 unun Bağlar, %21,4 ünün YeniĢehir ve Kayapınar, %14,3 ünün Sur ilçesinde yer aldığı belirtilmektedir. Kentin altyapı ile ilgili konuları arasında su yakınma konusu edilmeyen tek kentsel altyapı konusudur. Bunun dıģındaki tüm altyapı yatırımları konusunda yakınmalar bulunmaktadır. Kanalizasyon ile ilgili olarak taģma sorunları, yolların kalitesi, çöp toplama, toplu taģıma eriģim olanakları, kentsel aydınlatma, zararlı sayılacak canlıların varlığı, açık ve yeģil alanların yetersizliği pekçok mahalle için geçerli yakınma konuları arasında yer almaktadır. Mahallelerin en temel sorunlarından birisi, düzensiz yerleģim dokusu olarak saptanmaktadır. Bu konuda örnekler sadece Bağlar Ġlçesinde değil, diğer ilçelerdeki mahallelerde de gözlenmektedir. Bu durum, Saha araģtırmasının kent genelinde yaģanan mekansal sorunlara dair saptamalarının, bazı mahallelerde yaģanan yoğun sorunlar unutulmamak kaydı ile, yerinde olduğunu göstermektedir. Mahallelerin düzensiz yerleģim dokusuna dair saptamalar harita üzerinde belirlenmiģtir. Bu saptamalar, elde edilmiģ olan ve diğer bölümlerde de aktarılan tüm veriler ve bilgilere, saha araģtırması sonuçlarına, atölye çalıģmaları bildirimlerine ve mahalle Muhtarları ile yapılan görüģmelere dayalı olarak gerçekleģtirilmiģtir. 62 Saha araģtırması raporuna dayalı olarak belirlenmiģtir. 102

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESĠ NDEN VERĠLEN GÖÇÜN AKIM YÖNÜ

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESĠ NDEN VERĠLEN GÖÇÜN AKIM YÖNÜ The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Volume 5 Issue 5, p. 105-127, October 2012 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESĠ NDEN VERĠLEN GÖÇÜN AKIM YÖNÜ THE DIRECTION OF

Detaylı

ULUSAL İSTİHDAM STRATEJİSİ EYLEM PLANI (2012-2014) İSTİHDAM-SOSYAL KORUMA İLİŞKİSİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ

ULUSAL İSTİHDAM STRATEJİSİ EYLEM PLANI (2012-2014) İSTİHDAM-SOSYAL KORUMA İLİŞKİSİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ 1. Sosyal yardımlar hak temelli ve önceden belirlenen objektif kriterlere dayalı olarak sunulacaktır. 1.1 Sosyal Yardımların hak temelli yapılmasına yönelik, Avrupa Birliği ve geliģmiģ OECD ülkelerindeki

Detaylı

Konut Sektörüne BakıĢ

Konut Sektörüne BakıĢ Konut Sektörüne BakıĢ Nurel KILIÇ Konut sektörü, inģaat sektörünün %60 ını oluģturmakta ve 250 den fazla yan sektörü ile istihdam yapısını ciddi bir Ģekilde etkilemektedir. 1999 yılında yaģanan büyük deprem

Detaylı

TÜĠK -- Tüketici Güven Endeksi TASARRUFA BAKIŞ -0.2-0.4-0.6-0.8-1 -1.2-1.4. Ortalama. Egilim 1 Egilim 2. Yıl.Ay

TÜĠK -- Tüketici Güven Endeksi TASARRUFA BAKIŞ -0.2-0.4-0.6-0.8-1 -1.2-1.4. Ortalama. Egilim 1 Egilim 2. Yıl.Ay Ortalama TÜĠK -- Tüketici Güven Endeksi Kişinin, Genel Ekonomik Durum Göz Önünde Bulundurulduğunda, İçinde Bulunulan Dönemin, Tasarruf Etmek İçin Uygunluğuna İlişkin Düşüncesi (Türk Lirası, Döviz, Altın,

Detaylı

ENER TARTIŞMAYA AÇIYOR OLTU VE HINIS İL OLMALI MI?

ENER TARTIŞMAYA AÇIYOR OLTU VE HINIS İL OLMALI MI? ENER TARTIŞMAYA AÇIYOR OLTU VE HINIS İL OLMALI MI? Erzurum, COĞRAFİ VE İDARİ KÜÇÜLMEYİ EKONOMİK BÜYÜMEYE dönüştürebilir mi? TARTIŞMA ÖNERİSİNİN GEREKÇESİ Kamu hizmetlerinin ülke seviyesinde daha verimli

Detaylı

TRC2 BÖLGESĠ ĠÇĠN EĞĠTĠM SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM ANALĠZĠ. Selman DELĠL 1

TRC2 BÖLGESĠ ĠÇĠN EĞĠTĠM SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM ANALĠZĠ. Selman DELĠL 1 TRC2 BÖLGESĠ ĠÇĠN EĞĠTĠM SEKTÖRÜ MEVCUT DURUM ANALĠZĠ Selman DELĠL 1 ÖZET Bu çalıģma TRC2 Bölgesinde (Diyarbakır, ġanlıurfa) kurulan KARACADAĞ KALKINMA AJANSI tarafından yapılan TRC2 BÖLGESĠ 2011-2013

Detaylı

Diyarbakır Ekonomisinin Genel Görünümü BĠLGĠ NOTU Kasım 2011 Diyarbakır Yatırım Destek Ofisi

Diyarbakır Ekonomisinin Genel Görünümü BĠLGĠ NOTU Kasım 2011 Diyarbakır Yatırım Destek Ofisi Diyarbakır Ekonomisinin Genel Görünümü BĠLGĠ NOTU Kasım 2011 % T. C. DĠYARBAKIR EKONOMĠSĠNĠN GENEL GÖRÜNÜMÜ 1. Diyarbakır Ġstatistikleri Tablo 1: Yıllara Göre Diyarbakır Nüfusu Yıllar Nüfus Yıllık Nüfus

Detaylı

KALKINMA KURULU DİYARBAKIR KASIM 2015 BEŞERİ SERMAYE EĞİTİM VE İSTİHDAM KOMİSYONU TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI

KALKINMA KURULU DİYARBAKIR KASIM 2015 BEŞERİ SERMAYE EĞİTİM VE İSTİHDAM KOMİSYONU TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI KASIM 2015 T. C. KALKINMA KURULU TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI DİYARBAKIR BEŞERİ SERMAYE EĞİTİM VE İSTİHDAM KOMİSYONU İLERLEME RAPORU 2015/1 stajyer [Şirket adını yazın]

Detaylı

ÇALIŞMA EKONOMİSİ KISA ÖZET

ÇALIŞMA EKONOMİSİ KISA ÖZET DİKKATİNİZE: BURADA SADECE ÖZETĠN ĠLK ÜNĠTESĠ SĠZE ÖRNEK OLARAK GÖSTERĠLMĠġTĠR. ÖZETİN TAMAMININ KAÇ SAYFA OLDUĞUNU ÜNĠTELERĠ ĠÇĠNDEKĠLER BÖLÜMÜNDEN GÖREBĠLĠRSĠNĠZ. ÇALIŞMA EKONOMİSİ KISA ÖZET WWW.KOLAYAOF.COM

Detaylı

Sunulan Bildiriler Presented Proceedings

Sunulan Bildiriler Presented Proceedings Sunulan Bildiriler Presented Proceedings BÖLGESEL KALKINMA BAĞLAMINDA ĠPEKYOLU KALKINMA AJANSI DENEYĠMĠ TRC1 Bölgesi : Gaziantep, Adıyaman, Kilis Bülent ÖZKAN 1 İpekyolu Kalkınma Ajansı Haziran 2010 da

Detaylı

T.C. KARACADAĞ KALKINMA AJANSI Ġzleme ve Değerlendirme Birimi 2013 YILI TEKNİK DESTEK PROGRAMI KAPANIŞ RAPORU

T.C. KARACADAĞ KALKINMA AJANSI Ġzleme ve Değerlendirme Birimi 2013 YILI TEKNİK DESTEK PROGRAMI KAPANIŞ RAPORU T.C. KARACADAĞ KALKINMA AJANSI Ġzleme ve Değerlendirme Birimi 2013 YILI TEKNİK DESTEK PROGRAMI KAPANIŞ RAPORU Haziran - 2014 1. GĠRĠġ 2013 YILI TEKNĠK DESTEK PROGRAMI Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet

Detaylı

GAZĠANTEP BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYESĠ

GAZĠANTEP BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYESĠ GAZĠANTEP BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYESĠ Ġbrahim EVRĠM KASIM 2009 Göç Alan Kentlerde Ekonomik ve Sosyal Entegrasyon Projesi Economic and Social Migration Project In Major In-Migrant Destination Diyarbakır Gaziantep

Detaylı

ARAZİ VERİLERİ 2006 Planlama ve Yönetim Grubu

ARAZİ VERİLERİ 2006 Planlama ve Yönetim Grubu ARAZİ VERİLERİ 2006 Grup Koordinatörü: Prof. Dr. Melih Ersoy : Doç. Dr. Tarık ġengül Öğr. Gör. Dr. Bahar Gedikli Osman Balaban Kommagene-Nemrut Alanı için yönetim alanı nın sınırlarının belirlenmesi; bu

Detaylı

2016 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU

2016 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU 2016 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU Kamuda stratejik yönetim anlayıģının temelini oluģturan kaynakların etkili ve verimli bir Ģekilde kullanılması ilkesi çerçevesinde,

Detaylı

... i S TAT i S T i K L E R L E DiYAR BAKiR 2018

... i S TAT i S T i K L E R L E DiYAR BAKiR 2018 ... istatistiklerle DiYAR BAKiR 2018 Gösterge TR Türkiye Veri TRC2 Diyarb akır Veri TRC2 Diyarb akır Sıra Nüfus 2017 80.810.525 1.699.901 12 Şehir Nüfusunun Toplam Nüfus İçindeki Oranı 2017 % 92,5 100

Detaylı

HAVZA PROJELERĠNDE SOSYO-EKONOMĠK GĠRDĠLERĠN BELĠRLENMESĠ. Prof.Dr.Özden GÖRÜCÜ KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Orman Fakültesi

HAVZA PROJELERĠNDE SOSYO-EKONOMĠK GĠRDĠLERĠN BELĠRLENMESĠ. Prof.Dr.Özden GÖRÜCÜ KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Orman Fakültesi HAVZA PROJELERĠNDE SOSYO-EKONOMĠK GĠRDĠLERĠN BELĠRLENMESĠ Prof.Dr.Özden GÖRÜCÜ KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Orman Fakültesi Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı ÇölleĢme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü

Detaylı

2014-2023 BÖLGE PLANI

2014-2023 BÖLGE PLANI TRC2 (Diyarbakır-ġanlıurfa) BÖLGESĠ 2014-2023 BÖLGE PLANI 1. TASLAK TEMMUZ 2013 T.C. KARACADAĞ KALKINMA AJANSI TRC2 (DĠYARBAKIR-ġANLIURFA) BÖLGESĠ 2014-2023 BÖLGE PLANI ( 1. TASLAK ) TEMMUZ 2013 İÇİNDEKİLER

Detaylı

KALKINMA KURULU DEZAVANTAJLI GRUPLAR, SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER KOMİSYONU EYLÜL 2015 TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI

KALKINMA KURULU DEZAVANTAJLI GRUPLAR, SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER KOMİSYONU EYLÜL 2015 TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI EYLÜL 2015 T. C. KALKINMA KURULU TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI DEZAVANTAJLI GRUPLAR, SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER KOMİSYONU BİLGİ NOTU stajyer [Şirket adını yazın] AĢağıda

Detaylı

KENTLERE SU SAĞLANMASINDA ĠLBANK IN VĠZYON VE MĠSYONUNDAKĠ YENĠ YAKLAġIMLAR MEHMET TURGUT DEDEOĞLU GENEL MÜDÜR

KENTLERE SU SAĞLANMASINDA ĠLBANK IN VĠZYON VE MĠSYONUNDAKĠ YENĠ YAKLAġIMLAR MEHMET TURGUT DEDEOĞLU GENEL MÜDÜR KENTLERE SU SAĞLANMASINDA ĠLBANK IN VĠZYON VE MĠSYONUNDAKĠ YENĠ YAKLAġIMLAR MEHMET TURGUT DEDEOĞLU GENEL MÜDÜR Suyun insan hayatındaki önemi herkesçe bilinen bir konudur. Ġnsan yaģamı açısından oksijenden

Detaylı

ULUSAL ÖLÇEKTE GELIŞME STRATEJISINDE TRC 2 BÖLGESI NASIL TANIMLANIYOR?

ULUSAL ÖLÇEKTE GELIŞME STRATEJISINDE TRC 2 BÖLGESI NASIL TANIMLANIYOR? YEREL KALKINMA POLİTİKALARINDA FARKLI PERSPEKTİFLER TRC2 BÖLGESİ ULUSAL ÖLÇEKTE GELIŞME STRATEJISINDE TRC 2 BÖLGESI NASIL TANIMLANIYOR? BÖLGESEL GELIŞME ULUSAL STRATEJISI BGUS Mekansal Gelişme Haritası

Detaylı

2. METODOLOJĠ 1 METODOLOJĠ. Programlar ile Ġstatistiksel Veri Analizi-2 (Prof.Dr. Kazım ÖZDAMAR,2002) çalıģmalarından yararlanılmıģtır.

2. METODOLOJĠ 1 METODOLOJĠ. Programlar ile Ġstatistiksel Veri Analizi-2 (Prof.Dr. Kazım ÖZDAMAR,2002) çalıģmalarından yararlanılmıģtır. GĠRĠġ 1 GĠRĠġ 2 GĠRĠġ 3 İÇİNDEKİLER 1. GĠRĠġ... 4 2. METODOLOJĠ... 5 3. TEMEL BĠLEġENLER ANALĠZĠ TEKNĠĞĠNĠN UYGULANMASI... 8 4. TR52 DÜZEY 2 BÖLGESĠ ĠLÇELERĠ SOSYAL GELĠġMĠġLĠK ENDEKSĠ...10 5. SONUÇ...27

Detaylı

DİYARBAKIR METAL İŞLERİ YAPI KOOPERATİFİ

DİYARBAKIR METAL İŞLERİ YAPI KOOPERATİFİ DİYARBAKIR METAL İŞLERİ YAPI KOOPERATİFİ Baver AYDIN 28.06.2011 S.S. DĠYARBAKIR METAL ĠġLERĠ KÜÇÜK SANAYĠ SĠTESĠ (K.S.S) YAPI KOOPERATĠFĠ 1. Meslek Gruplarının SiteleĢmesi ve Kooperatifin KuruluĢ AĢaması

Detaylı

KALKINMA KURULU ŞANLIURFA DEZAVANTAJLI GRUPLAR, SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER KOMİSYONU KASIM 2015

KALKINMA KURULU ŞANLIURFA DEZAVANTAJLI GRUPLAR, SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER KOMİSYONU KASIM 2015 KASIM 2015 T. C. KALKINMA KURULU TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI ŞANLIURFA DEZAVANTAJLI GRUPLAR, SAĞLIK VE SOSYAL HİZMETLER KOMİSYONU İLERLEME RAPORU 2015/1 stajyer [Şirket

Detaylı

02 Nisan 2012. MĠMARLIK BÖLÜM BAġKANLIĞINA,

02 Nisan 2012. MĠMARLIK BÖLÜM BAġKANLIĞINA, 02 Nisan 2012 MĠMARLIK BÖLÜM BAġKANLIĞINA, Amasra Teknik Gezisi 12-13 Mart 2012 tarihleri arasında, ARCH 222 - Arhitectural Design 4 dersi için Bir Sanatçı İçin Konut, ARCH 221 - Arhitectural Design 3

Detaylı

YUNUSEMRE (MANİSA) TİCARET ALANI

YUNUSEMRE (MANİSA) TİCARET ALANI YUNUSEMRE (MANİSA) KEÇİLİKÖY MAHALLESİ, 2687 ADA 6 PARSEL E AİT TİCARET ALANI NAZIM İMAR PLANI DEĞİŞİKLİĞİ A Ç I K L A M A R A P O R U H AZI RLAYAN DENGE PLAN ġehġr PLANLAMA OFĠSĠ Hakan ORHAN ġehir Plancısı

Detaylı

TRC2 BÖLGESİ MEVCUT DURUM SUNUMU. Hamit BİRTANE Uzman

TRC2 BÖLGESİ MEVCUT DURUM SUNUMU. Hamit BİRTANE Uzman TRC2 BÖLGESİ MEVCUT DURUM SUNUMU Hamit BİRTANE Uzman İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması Düzey 2: 26 Bölge TRC2 (ŞANLIURFA-DİYARBAKIR) BÖLGESİ TRC2 Bölgesi İdari Yapı Şanlıurfa Diyarbakır İlçe

Detaylı

GAP EYLEM PLANI. (14 Mart 2008)

GAP EYLEM PLANI. (14 Mart 2008) GAP EYLEM PLANI (14 Mart 2008) GAP ın Gelişme Aşamaları 1960 Fırat ve Dicle Nehirleri üzerinde yürütülen çalışmalar 1977 Çalışmaların GAP adı altında birleştirilmesi (GAP Su Kaynakları Geliştirme Proje

Detaylı

BAKANLAR KURULU KARARI

BAKANLAR KURULU KARARI 22 Kasım 2008 CUMARTESİ Resmî Gazete Sayı : 27062 BAKANLAR KURULU KARARI Karar Sayısı : 2008/14306 Ekli Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulması Hakkında Karar ın yürürlüğe konulması; Devlet

Detaylı

İLLER ARASI GÖÇLERDE AFYONKARAHİSAR İLİ. Afyonkarahisar Province in Inter Provincial Migration

İLLER ARASI GÖÇLERDE AFYONKARAHİSAR İLİ. Afyonkarahisar Province in Inter Provincial Migration İLLER ARASI GÖÇLERDE AFYONKARAHİSAR İLİ Afyonkarahisar Province in Inter Provincial Migration Mustafa YAKAR * ÖZET Sosyo-ekonomik geliģmiģlik seviyesinin çeģitli ölçeklerde farklılaģması, iç göçler yoluyla

Detaylı

MESLEKİ EMEKLİLİK PROGRAMLARININ TÜRKİYE DE UYGULANABİLİRLİĞİ

MESLEKİ EMEKLİLİK PROGRAMLARININ TÜRKİYE DE UYGULANABİLİRLİĞİ MESLEKİ EMEKLİLİK PROGRAMLARININ TÜRKİYE DE UYGULANABİLİRLİĞİ ġenay GÖKBAYRAK Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi senay.gokbayrak@politics.ankara.edu.tr Refah Devletinin Krizi ve Sosyal Güvenlik

Detaylı

NEVŞEHİR İLİ SOSYO EKONOMİK YAPI

NEVŞEHİR İLİ SOSYO EKONOMİK YAPI GENEL DURUM NEVŞEHİR İLİ SOSYO EKONOMİK YAPI Ġlimize ait sosyo-ekonomik göstergeleri incelediğimizde nüfus ve coğrafya olarak küçük ölçekte bir Ģehir olduğu görülür. Yüzölçümü büyüklüğüne göre 63. nüfus

Detaylı

AR&GE BÜLTEN 2010 ġubat EKONOMĠ ĠZMĠR FĠNANS ALTYAPISI VE TÜRKĠYE FĠNANS SĠSTEMĠ ĠÇĠNDEKĠ YERĠ

AR&GE BÜLTEN 2010 ġubat EKONOMĠ ĠZMĠR FĠNANS ALTYAPISI VE TÜRKĠYE FĠNANS SĠSTEMĠ ĠÇĠNDEKĠ YERĠ ĠZMĠR FĠNANS ALTYAPISI VE TÜRKĠYE FĠNANS SĠSTEMĠ ĠÇĠNDEKĠ YERĠ Erdem ALPTEKĠN Türk finans sistemi incelendiğinde en büyük payı bankaların, daha sonra ise sırasıyla menkul kıymet yatırım fonları, sigorta

Detaylı

Örnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri

Örnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri Örnekleme Süreci ve Örnekleme Yöntemleri Prof. Dr. Cemal YÜKSELEN Ġstanbul Arel Üniversitesi 4. Pazarlama AraĢtırmaları Eğitim Semineri 26-29 Ekim 2010 Örnekleme Süreci Anakütleyi Tanımlamak Örnek Çerçevesini

Detaylı

T.C. Kalkınma Bakanlığı

T.C. Kalkınma Bakanlığı T.C. Kalkınma Bakanlığı 2023 Vizyonu Çerçevesinde Türkiye Tarım Politikalarının Geleceği- Turkey s Agricultural Policies at a Crossroads with respect to 2023 Vision 2023 Vision, Economic Growth and Agricultural

Detaylı

T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI ORDU İL ÖZEL İDARESİ 2012 YILI DENETİM RAPORU

T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI ORDU İL ÖZEL İDARESİ 2012 YILI DENETİM RAPORU T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI ORDU İL ÖZEL İDARESİ 2012 YILI DENETİM RAPORU ARALIK 2013 T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI 06100 Balgat / ANKARA Tel: 0 312 295 30 00; Faks: 0 312 295 40 94 e-posta: sayistay@sayistay.gov.tr

Detaylı

1.1. Sosyal Yapı Nüfus. Harita 1: İBBS Düzey 2 Bölgeleri. Harita 2: TRB1 Bölgesi Ġlçeleri

1.1. Sosyal Yapı Nüfus. Harita 1: İBBS Düzey 2 Bölgeleri. Harita 2: TRB1 Bölgesi Ġlçeleri 1.1. Sosyal Yapı 1.1.1. Nüfus Harita 1: İBBS Düzey 2 Bölgeleri Harita 2: Bölgesi Ġlçeleri Tablo 1: Bölge Ġlçelerinin Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıraları, 2003 36. ELAZIĞ Merkez 71 Ağın 233 Keban 323 Kovancılar

Detaylı

ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME

ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME ġanliurfa DA ĠġSĠZLĠK ORANI ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME Hamit BĠRTANE Uzman Ekim 2011 % T. C. ġanliurfa DA ĠġSĠZLĠK ORANI ÜZERĠNE BĠR DEĞERLENDĠRME Günümüz ekonomilerinin en büyük sorunlarından biri olan

Detaylı

Türkiye de İşsizlik Sorunu Çıkmaz Sokakta

Türkiye de İşsizlik Sorunu Çıkmaz Sokakta Türkiye de İşsizlik Sorunu Çıkmaz Sokakta Erdem ALPTEKİN-Sait KAYA Giriş ĠĢsizlik geçmiģte olduğu gibi günümüzde de tüm ülkelerin ortak sorunu. Günümüzde devletlerin en önemli sorunlarından biri haline

Detaylı

İlimizdeki Sanayi Kuruluşu Sayısı

İlimizdeki Sanayi Kuruluşu Sayısı GĠRĠġ Tekirdağ Ġli, konumu itibarı ile; hem Ġstanbul Ġline yakınlığı hem de kara, deniz ve demiryolu güzergahı üzerinde bulunması nedeniyle yatırımcının tercihi haline gelmiģ, bu durum ise hızlı ve plansız

Detaylı

RAKAMLARLA KARAMAN'IN TÜRKĠYE'DEKĠ YERĠ

RAKAMLARLA KARAMAN'IN TÜRKĠYE'DEKĠ YERĠ RAKAMLARLA KARAMAN'IN TÜRKĠYE'DEKĠ YERĠ KARAMAN BaĢlık Değer Sıra Türkiye'de 1. Sıradaki Ġl Değer TÜRKĠYE COĞRAFĠ YAPI Alan Büyüklüğü (göl dahil - km²) 9.427,43 34. Konya 40.813,52 783.562,38 %1,20 2011

Detaylı

TÜRKĠYE TEKNOLOJĠ GELĠġTĠRME VAKFI (TTGV) DESTEKLERĠ

TÜRKĠYE TEKNOLOJĠ GELĠġTĠRME VAKFI (TTGV) DESTEKLERĠ TÜRKĠYE TEKNOLOJĠ GELĠġTĠRME VAKFI (TTGV) DESTEKLERĠ 3 TEMEL DESTEĞĠ MEVCUTTUR 1- Ar-Ge Proje Destekleri 2- Çevre Projeleri Destekleri 3- Teknolojik Girişimcilik Destekleri Ar-Ge Proje Destekleri a) Teknoloji

Detaylı

ULUSAL ĠSTĠHDAM STRATEJĠSĠ EYLEM PLANI (2012-2014) EĞĠTĠM ĠSTĠHDAM ĠLĠġKĠSĠNĠN GÜÇLENDĠRĠLMESĠ

ULUSAL ĠSTĠHDAM STRATEJĠSĠ EYLEM PLANI (2012-2014) EĞĠTĠM ĠSTĠHDAM ĠLĠġKĠSĠNĠN GÜÇLENDĠRĠLMESĠ 1.EriĢilebilir Bir Eğitim Sistemi Ġçerisinde Herkese Okul Öncesinden BaĢlayarak Temel Beceri ve Yetkinliklerin Kazandırılması TEDBĠR SORUMLU ĠġBĠRLĠĞĠ YAPILACAK SÜRE AÇIKLAMA 1.1. Eğitime eriģimde özel

Detaylı

KENTGES ODAKLI CBS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ AFET BİLGİ SİSTEMİ (KABIS)

KENTGES ODAKLI CBS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ AFET BİLGİ SİSTEMİ (KABIS) KENTGES ODAKLI CBS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ AFET BİLGİ SİSTEMİ (KABIS) PLANLAMA VE ZARAR AZALTMA ĠÇERĠK İlimizin afetselliği Projenin Tanımı Projenin Yasal Dayanakları KENTGES Strateji Belgesi Kapsamı Proje

Detaylı

Üst Ölçekli Planlar Mekansal Strateji Planı

Üst Ölçekli Planlar Mekansal Strateji Planı Üst Ölçekli Planlar Mekansal Strateji Planı Mevcut yasal düzenlemelere göre mekânsal planlama kademelenmesinin en üst düzeyinde yeni bir plan türü olarak mekânsal strateji planı yer almaktadır. Mekânsal

Detaylı

Diyarbakır İli Sanayi Raporu

Diyarbakır İli Sanayi Raporu Diyarbakır İli Sanayi Raporu Hikmet DENİZ 01.09.2010 i Diyarbakır İli Sanayi Raporu Hazırlayan: Hikmet Deniz 1 ÖZET SanayileĢmenin baģından sonuna planlanması gereken bir süreç olduğu, bugünkü dünya konjonktüründe

Detaylı

Planlama Kademelenmesi II

Planlama Kademelenmesi II Planlama Kademelenmesi II İMAR PLANLAMA SÜRECİ İmar Planı Elde Etme Yolları İmar planları İmar Planlarının Yapımını Yüklenecek Müellif ve Müellif Kuruluşlarının Yeterlilik Yönetmeliği nde tanımlanan niteliklere

Detaylı

KIRSAL ALANDA. KADIN GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠNĠN ARKA YÜZÜ

KIRSAL ALANDA. KADIN GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠNĠN ARKA YÜZÜ KIRSAL ALANDA KADIN GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠNĠN ARKA YÜZÜ Prof.Dr. Bülent GÜLÇUBUK (Ankara Üniversitesi AKÇAM) Atılım Üniversitesi, 3.Kasım.2010 NEDEN KIRSAL ALAN? NEDEN KIRSALDA KADIN GĠRĠġĠMCĠLĠĞĠ? Kırsalda kadın;

Detaylı

NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011

NĠHAĠ RAPOR, EYLÜL 2011 9. GENEL SONUÇLAR... 1 9.1. GĠRĠġ... 1 9.2. DEĞERLENDĠRME... 1 9.2.1. Ġlin Genel Ġçeriği... 1 9.2.2. Proje Bölgesinin Kapasiteleri... 1 9.2.3. Köylülerin ve Üreticilerin Kapasiteleri... 2 9.2.4. Kurumsal

Detaylı

İÇ DENETİM BİRİMİ BAŞKANLIĞI SOSYAL YARDIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇ KONTROL VE RİSK YÖNETİMİ ÇALIŞTAY RAPORU

İÇ DENETİM BİRİMİ BAŞKANLIĞI SOSYAL YARDIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇ KONTROL VE RİSK YÖNETİMİ ÇALIŞTAY RAPORU İÇ DENETİM BİRİMİ BAŞKANLIĞI SOSYAL YARDIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İÇ KONTROL VE RİSK YÖNETİMİ ÇALIŞTAY RAPORU DENETİM GÖZETİM SORUMLUSU Ġdris YEKELER (1078) İÇ DENETÇİLER YaĢar ÖKTEM (1056) Sedat ERGENÇ (1028)

Detaylı

T.C. ĠZMĠR ĠLĠ URLA BELEDİYESİ MECLİS KARARI

T.C. ĠZMĠR ĠLĠ URLA BELEDİYESİ MECLİS KARARI Karar No :136 KARAR 136 : Meclis Üyesi AyĢın AKYARLI SAVATLI, Okan ĠRGE, Günseli ÇELĠK in mazeretinin kabulüne iģaret oylamayla oy birliği ile karar verildi. Karar No :137 KARAR 137 : 5393 Sayılı Belediye

Detaylı

T.C ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü

T.C ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü T.C ADALET BAKANLIĞI Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü Ceza Ġnfaz Kurumlarında Madde Bağımlılığı Tedavi Hizmetleri Serap GÖRÜCÜ Psikolog YetiĢkin ĠyileĢtirme Bürosu Madde bağımlılığını kontrol altında

Detaylı

Kadınların Eğitim Düzeyi Arttıkça, İşgücüne Katılım İmkanları da Artmaktadır

Kadınların Eğitim Düzeyi Arttıkça, İşgücüne Katılım İmkanları da Artmaktadır Kadınların Eğitim Düzeyi Arttıkça, İşgücüne Katılım İmkanları da Artmaktadır Nimet ÇUBUKÇU Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanı Toprak İşveren: Ülkemizde, kadının çalıģma yaģamındaki sorununu değerlendirir

Detaylı

5951 Sayılı Torba Kanun Neler Getirdi?

5951 Sayılı Torba Kanun Neler Getirdi? 5951 Sayılı Torba Kanun Neler Getirdi? Ömer BENOKAN 05.02.2010 tarih ve 27484 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan, 28.1.2010 tarih ve 5951sayılı AMME ALACAKLARININ TAHSĠL USULÜ HAKKINDA KANUN ĠLE BAZI KANUNLARDA

Detaylı

T.C. B A ġ B A K A N L I K. YENĠ TEġVĠK SĠSTEMĠ YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI

T.C. B A ġ B A K A N L I K. YENĠ TEġVĠK SĠSTEMĠ YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI T.C. B A ġ B A K A N L I K YENĠ TEġVĠK SĠSTEMĠ YATIRIMLARDA DEVLET YARDIMLARI MEVCUT TEġVĠK SĠSTEMĠ Genel TeĢvik Uygulamaları Bölgesel TeĢvik Uygulamaları Büyük Ölçekli Yatırımların TeĢviki KDV Ġstisnası

Detaylı

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Altyapısı Kurulumu FĠZĠBĠLĠTE ETÜDÜ ÇALIġTAYI

Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Altyapısı Kurulumu FĠZĠBĠLĠTE ETÜDÜ ÇALIġTAYI Türkiye Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi Altyapısı Kurulumu FĠZĠBĠLĠTE ETÜDÜ ÇALIġTAYI Projenin GELĠġĠMĠ: KDEP-EYLEM 47 (Kısa Dönem Eylem Planı ) 4 Aralık 2003 tarihli BaĢbakanlık Genelgesi yle e-dönüģüm Türkiye

Detaylı

ĠZMĠR ĠLĠ, KONAK ĠLÇESĠ, ÇINARLI MAHALLESĠ, 1507 ADA 102 PARSEL ĠLE 8668 ADA 1 PARSELE ĠLĠġKĠN NAZIM ĠMAR PLANI DEĞĠġĠKLĠĞĠ

ĠZMĠR ĠLĠ, KONAK ĠLÇESĠ, ÇINARLI MAHALLESĠ, 1507 ADA 102 PARSEL ĠLE 8668 ADA 1 PARSELE ĠLĠġKĠN NAZIM ĠMAR PLANI DEĞĠġĠKLĠĞĠ ĠZMĠR ĠLĠ, KONAK ĠLÇESĠ, ÇINARLI MAHALLESĠ, 1507 ADA 102 PARSEL ĠLE 8668 ADA 1 PARSELE ĠLĠġKĠN NAZIM ĠMAR PLANI DEĞĠġĠKLĠĞĠ 1. GĠRĠġ 1. 1. AMAÇ VE KAPSAM Ġzmir Ġli, Konak Ġlçesi, Çınarlı Mahallesi, 1507

Detaylı

ANKARA DA SOSYAL SORUNLAR

ANKARA DA SOSYAL SORUNLAR ANKARA DA SOSYAL SORUNLAR GİRİŞ Kalkınma, temel olarak insanların refah düzeylerinin artırılması ve yaģam kalitesinin iyileģtirilmesi amacını taģımaktadır. Bugün ortalama yaģam süresi, temel sağlık ve

Detaylı

ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME FAALİYETLERİNİN DESTEKLENMESİ HAKKINDA KANUN

ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME FAALİYETLERİNİN DESTEKLENMESİ HAKKINDA KANUN ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME FAALİYETLERİNİN DESTEKLENMESİ HAKKINDA KANUN Kanun Numarası : 5746 Kabul Tarihi : 28/2/2008 Yayımlandığı R.Gazete : Tarih: 12/3/2008 Sayı : 26814 Yayımlandığı Düstur : Tertip :

Detaylı

DOĞU KARADENĠZDE HEYELAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNE ĠLĠġKĠN DÜġÜNCELER

DOĞU KARADENĠZDE HEYELAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNE ĠLĠġKĠN DÜġÜNCELER DOĞU KARADENĠZDE HEYELAN SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNE ĠLĠġKĠN DÜġÜNCELER Kayıtlara göre, Doğu Kara Denizde heyelan sorunun varlığı 1929 dan beri bilinmektedir. Bu coğrafyada, özellikle can kaybına neden olan heyelanlardan

Detaylı

T.C. ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ. YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU

T.C. ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ. YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU Adı Soyadı : Doç. Dr. Mustafa GÜLER, Dilem KOÇAK DURAK, Fatih ÇATAL, Zeynep GÜRLER YILDIZLI, Özgür Özden YALÇIN ÇalıĢtığı Birim :

Detaylı

SAĞLIKLI ŞEHİRLER EN İYİ UYGULAMA ÖDÜLÜ / 2010

SAĞLIKLI ŞEHİRLER EN İYİ UYGULAMA ÖDÜLÜ / 2010 SAĞLIKLI ŞEHİRLER EN İYİ UYGULAMA ÖDÜLÜ / 2010 S A Ğ L I K L I K E N T L E R B Ġ R L Ġ Ğ Ġ B A ġ K A N L I Ğ I SAĞLIKLI ŞEHİRLER EN İYİ UYGULAMA ÖDÜLÜ / 2010 ÖDÜLÜN AMACI Bugün Avrupa da ve dünyada birçok

Detaylı

T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI

T.C. ZAFER KALKINMA AJANSI TR33 BÖLGESİ BÖLGE PLANI (2010-2013) 1 / 204 ĠÇĠNDEKĠLER İÇİNDEKİLER 2 KISALTMALAR 5 TABLO VE GRAFİKLER 5 1. YÖNETİCİ ÖZETİ 11 2. TR33 BÖLGESİNE GENEL BAKIŞ 16 2.1 SOSYAL YAPI 17 2.1.1 Nüfus Yapısı 17

Detaylı

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ 13 1.1.Türkiye Ekonomisine Tarihsel Bakış Açısı ve Nedenleri 14 1.2.Tarım Devriminden Sanayi Devrimine

Detaylı

TÜRKĠYE ELEKTRĠK SĠSTEMĠ VE ARZ GÜVENLĠĞĠ (ENTERKONNEKTE SĠSTEM)

TÜRKĠYE ELEKTRĠK SĠSTEMĠ VE ARZ GÜVENLĠĞĠ (ENTERKONNEKTE SĠSTEM) TÜRKĠYE ELEKTRĠK SĠSTEMĠ VE ARZ GÜVENLĠĞĠ (ENTERKONNEKTE SĠSTEM) Bu sunumda Türkiye elektrik sisteminin son durumu, üretim ve tüketim değerleri, yakın gelecekteki olası geliģmeler ile elektrik kullanıcılarının

Detaylı

TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE. Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi

TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE. Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi TEMAKTĠK YAKLAġIMDA FĠZĠKSEL ÇEVRE Yrd. Doç. Dr. ġermin METĠN Hasan Kalyoncu Üniversitesi ÇOCUK ÇEVRE ĠLIġKISI Ġnsanı saran her Ģey olarak tanımlanan çevre insanı etkilerken, insanda çevreyi etkilemektedir.

Detaylı

2013 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU

2013 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU 2013 YILI OCAK-HAZĠRAN DÖNEMĠ KURUMSAL MALĠ DURUM VE BEKLENTĠLER RAPORU Kamuda stratejik yönetim anlayıģının temelini oluģturan kaynakların etkili ve verimli bir Ģekilde kullanılması ilkesi çerçevesinde,

Detaylı

HIZLA ARTAN VE DENGESIZ DAĞILAN NÜFUS

HIZLA ARTAN VE DENGESIZ DAĞILAN NÜFUS BÖLGESEL SANAYİ POLİTİKASI ve SÜRDÜRÜLEBİLİR GELİŞME DİNAMİKLERİ TRC 1 BÖLGESİ ULUSAL ÖLÇEKTE GELIŞME STRATEJISINDE TRC 1 BÖLGESI NASIL TANIMLANIYOR? BÖLGESEL GELIŞME ULUSAL STRATEJISI BGUS Mekansal Gelişme

Detaylı

E-DEVLET ÇALIġMALARI VE TÜRKSAT TA Ġġ SÜREKLĠLĠĞĠ ÇALIġMALARI MUSTAFA CANLI

E-DEVLET ÇALIġMALARI VE TÜRKSAT TA Ġġ SÜREKLĠLĠĞĠ ÇALIġMALARI MUSTAFA CANLI E-DEVLET ÇALIġMALARI VE TÜRKSAT TA Ġġ SÜREKLĠLĠĞĠ ÇALIġMALARI MUSTAFA CANLI GĠRĠġ 1. Özet 2. E-Devlet Nedir? 3. ĠĢ Sürekliliği Ve FKM ÇalıĢmalarının E-Devlet Projelerindeki Önemi 4. ĠĢ Sürekliliği Planlaması

Detaylı

ULUSAL İSTİHDAM STRATEJİSİ EYLEM PLANI (2012-2014)

ULUSAL İSTİHDAM STRATEJİSİ EYLEM PLANI (2012-2014) 1.Kadınların işgücüne katılım oranı ve istihdamı artırılacaktır. TEDBĠR SORUMLU KURUM/ ĠġBĠRLĠĞĠ YAPILACAK KURUM/ SÜRE AÇIKLAMA 1.1 Kadınlar üzerindeki bakım yükümlülüklerini azaltmaya yönelik tedbirler

Detaylı

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığığ Ülke ve Kamu Kurumları Düzeyinde Strateji Yönetimi Anıl YILMAZ Stratejik t Planlama l Dairesi i Bşk. ODTÜVT Yönetim ve Mühendislik Günleri 2 Mart 2008 Gündem Ülkesel

Detaylı

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi

TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU. Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROJE ONAY FORMU Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı Eğitim Yönetimi, Denetimi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı öğrencisi Ahmet ÖZKAN tarafından hazırlanan Ġlkokul ve Ortaokul Yöneticilerinin

Detaylı

GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM

GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM 2014 yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayımı na göre Afyonkarahisar ın nüfusu 706.371 dir ve ülke genelinde 31. sıradadır. Bu nüfusun 402.241 i il ve ilçe merkezlerinde, 304.130 u ise

Detaylı

TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM

TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM TOBB VE MESLEKĠ EĞĠTĠM Esin ÖZDEMİR Avrupa Birliği Daire Başkanlığı Uzman 15 Ocak 2010, Ankara 1 ĠÇERĠK Türk Eğitim Sisteminin Genel Yapısı Sorunlar Türkiye de Sanayi/Okul ĠĢbirliği TOBB ve Eğitim Oda

Detaylı

2010 I. DÖNEM GEBZE EĞİTİM PROGRAMLARI

2010 I. DÖNEM GEBZE EĞİTİM PROGRAMLARI 2010 I. DÖNEM GEBZE EĞİTİM KuruluĢumuz ilgili Devlet KuruluĢları tarafından devlet destekleri kapsamındaki eğitim ve danıģmanlık faaliyetlerinde yetkilendirilmiģ bulunmaktadır. 1 STRATEJĠK PLANLAMA EĞĠTĠM

Detaylı

ŞANLIURFA BELEDİYESİ. Mehmet Fevzi Yücetepe Şanlıurfa Belediye Başkan Yardımcısı

ŞANLIURFA BELEDİYESİ. Mehmet Fevzi Yücetepe Şanlıurfa Belediye Başkan Yardımcısı ŞANLIURFA BELEDİYESİ Mehmet Fevzi Yücetepe Şanlıurfa Belediye Başkan Yardımcısı Şanlıurfa da Göç Olgusu Şanlıurfa da Göç Olgusu Şanlıurfa daki göç olgusu ağırlıklı olarak Köyden Kente Göç eksenlidir. EKOSEP

Detaylı

Yerel Yönetişim ve Sosyal Politika

Yerel Yönetişim ve Sosyal Politika tepav türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı Yerel Yönetişim ve Sosyal Politika Emre Koyuncu 4.Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Konferansı 20.11.2009 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Slide

Detaylı

Türkiye de Kırsal Kalkınma Politikaları ve Geleceği

Türkiye de Kırsal Kalkınma Politikaları ve Geleceği 2023 Vizyonu Çerçevesinde Türkiye Tarım Politikalarının Geleceği Çalıştayı Türkiye de Kırsal Kalkınma Politikaları ve Geleceği Dr. Yurdakul SAÇLI Kalkınma Bakanlığı İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel

Detaylı

KALKINMA KURULU ŞANLIURFA KENTLEŞME VE YAŞAM KALİTESİ MAYIS 2016 TRC BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI İLERLEME RAPORU 2016/1

KALKINMA KURULU ŞANLIURFA KENTLEŞME VE YAŞAM KALİTESİ MAYIS 2016 TRC BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI İLERLEME RAPORU 2016/1 MAYIS 2016 T. C. KALKINMA KURULU TRC2 2014-2023 BÖLGE PLANI KOORDİNASYON VE İZLEME KOMİSYONLARI ŞANLIURFA KENTLEŞME VE YAŞAM KALİTESİ İLERLEME RAPORU 2016/1 stajyer [Şirket adını yazın] 1 TRC2 (Diyarbakır-Şanlıurfa)

Detaylı

KİŞİSEL GELİŞİM ASİSTANI

KİŞİSEL GELİŞİM ASİSTANI AR-GE MERKEZLERİ İYİ UYGULAMA ÖRNEKLERİ PAYLAŞIM TOPLANTISI GİRİŞİMCİLİK KİŞİSEL GELİŞİM ASİSTANI Türk DemirDöküm Fabrikaları A.ġ SUNUM PLANI 1. UYGULAMANIN KISA AÇIKLAMASI 2. UYGULAMANIN YENĠLĠKÇĠ VE

Detaylı

Yıl: 4, Sayı: 14, Eylül 2017, s

Yıl: 4, Sayı: 14, Eylül 2017, s Yıl: 4, Sayı: 14, Eylül 2017, s. 421-430 Ahmet ARSLAN 1 TÜRKİYE'NİN DEMOGRAFİK GEÇİŞ SÜRECİNE GENEL BİR BAKIŞ Özet Türkiye bugün 79 milyonu aģan nüfusa sahip ve 2025 yılı öngörüsü ile 85 milyon nüfuslu

Detaylı

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESĠ NĠN KALKINMA VE ĠHRACAT ĠLĠġKĠSĠ ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESĠ NĠN KALKINMA VE ĠHRACAT ĠLĠġKĠSĠ ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME Marmara Üniversitesi Ġ.Ġ.B.F. Dergisi YIL 2011, CĠLT XXXI, SAYI II, S. 61-90 GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESĠ NĠN KALKINMA VE ĠHRACAT ĠLĠġKĠSĠ ÜZERĠNE BĠR ĠNCELEME Munise Tuba AKTAġ Nazım ÇATALBAġ Özet Bölgesel

Detaylı

HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ. SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU

HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ. SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU HĠTĠT ÜNĠVERSĠTESĠ SÜREKLĠ EĞĠTĠM UYGULAMA VE ARAġTIRMA MERKEZĠ FAALĠYET RAPORU 2012 ĠÇĠNDEKĠLER ÜST YÖNETĠCĠ SUNUġU I- GENEL BĠLGĠLER A- Misyon ve Vizyon.. B- Yetki, Görev ve Sorumluluklar... C- Ġdareye

Detaylı

ĠYĠ YÖNETĠġĠM PROGRAMI. HĠZMET MEMNUNĠYET ARAġTIRMALARI

ĠYĠ YÖNETĠġĠM PROGRAMI. HĠZMET MEMNUNĠYET ARAġTIRMALARI HĠZMET MEMNUNĠYET ARAġTIRMALARI SORU FORMU YAPISI EĞĠTĠM ERĠġĠM MEMNUNĠYET SORUN YAġAMA YEREL HĠZMETLERĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ SOSYAL HĠZMETLER ERĠġĠM MEMNUNĠYET SORUN YAġAMA SAĞLIK ALTYAPI (Elektrik, Su

Detaylı

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR

YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR YENİ TEŞVİK SİSTEMİ VE DİYARBAKIR Şubat 216 Hikmet DENİZ i İçindekiler Tablo Listesi... iii Grafik Listesi... iii 1. Giriş... 1 2. Türkiye'de Teşvik Belgesine Bağlı Yatırımlar... 1 3. Yatırımların Bölgesel

Detaylı

T.C. B A ġ B A K A N L I K Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü. Sayı : B.02.0.PPG.0.12-010-06/14200 3 ARALIK 2009 GENELGE 2009/18

T.C. B A ġ B A K A N L I K Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü. Sayı : B.02.0.PPG.0.12-010-06/14200 3 ARALIK 2009 GENELGE 2009/18 I. GİRİŞ GENELGE 2009/18 2007-2013 döneminde Avrupa Birliğinden Ülkemize sağlanacak hibe niteliğindeki fonlar Avrupa Konseyinin 1085/2006 sayılı Katılım Öncesi Yardım Aracı Tüzüğü ve söz konusu Tüzüğün

Detaylı

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU İzmir Bölge Müdürlüğü 1/64

TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU İzmir Bölge Müdürlüğü 1/64 TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU İzmir Bölge Müdürlüğü 1/64 ALAN BELEDİYE, İLÇE VE KÖY SAYISI NÜFUS VE DEMOGRAFİ EĞİTİM ULUSAL HESAPLAR İŞGÜCÜ GİRİŞİM SAYISI KÜLTÜR SAĞLIK ULAŞTIRMA DIŞ TİCARET TURİZM TARIM ÇEVRE

Detaylı

1: YÖNETİM-YERİNDEN YÖNETİME İLİŞKİN KAVRAMSAL ÇERÇEVE...1

1: YÖNETİM-YERİNDEN YÖNETİME İLİŞKİN KAVRAMSAL ÇERÇEVE...1 bölüm 1: YÖNETİM-YERİNDEN YÖNETİME İLİŞKİN KAVRAMSAL ÇERÇEVE...1 1. Kavramsal Çerçeve: Yönetim-Yerinden Yönetim...2 1.1. Yönetim Kavramı...2 1.2. Yerinden Yönetim...4 2. Yerel Yönetimlerin Önemi ve Varlık

Detaylı

YAZI ĠġLERĠ MÜDÜRLÜĞÜ 2013 FAALĠYET RAPORU

YAZI ĠġLERĠ MÜDÜRLÜĞÜ 2013 FAALĠYET RAPORU YAZI ĠġLERĠ MÜDÜRLÜĞÜ 2013 FAALĠYET RAPORU ĠÇĠNDEKĠLER I. GENEL BĠLGĠLER A.Misyon ve Vizyon B.Yetki, Görev ve Sorumluluklar C.Ġdareye ĠliĢkin Bilgiler 1. Fiziksel Yapı 2. Örgüt Yapısı 3. Bilgi ve Teknolojik

Detaylı

DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDE PERSONEL BELGELENDĠRMESĠ

DOĞAL GAZ SEKTÖRÜNDE PERSONEL BELGELENDĠRMESĠ Türk Akreditasyon Kurumu Personel Akreditasyon Başkanlığı Akreditasyon Uzmanı 1 Ülkemizde ve dünyada tüm bireylerin iģgücüne katılması ve iģgücü piyasalarında istihdam edilebilmeleri için; bilgiye dayalı

Detaylı

T.C. KARTAL BELEDİYE BAŞKANLIĞI İSTANBUL

T.C. KARTAL BELEDİYE BAŞKANLIĞI İSTANBUL KARARIN ÖZÜ : Sivil Savunma Uzmanlığı nın Görev ve ÇalıĢma Yönetmeliği. TEKLİF : Sivil Savunma Uzmanlığı nın 31.03.2010 tarih, 2010/1043 sayılı teklifi. BAġKANLIK MAKAMI NA; Ġlgi: 18.03.2010 tarih ve 129

Detaylı

Temel Sosyo-Ekonomik Göstergeler

Temel Sosyo-Ekonomik Göstergeler STRATEJİ GELİŞTİRME BAŞKANLIĞI Temel Sosyo-Ekonomik Göstergeler Güncelleme: Ocak 2013, ANKARA I. Sosyo Demografik Göstergeler 1.1. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 1.2. Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı

Detaylı

Yeni Büyükşehir Yasası ve Arazi Yönetimi

Yeni Büyükşehir Yasası ve Arazi Yönetimi Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, 12-13 Mayıs 2014, IV. Arazi Yönetimi Çalıştayı Yeni (6360) Büyükşehir Yasası ve Arazi Yönetimi Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, 12-13 Mayıs 2014 6360 sayılı

Detaylı

Kırsal Alan ve Özellikleri, Kırsal Kalkınmanın Tanımı ve Önemi. Doç.Dr.Tufan BAL

Kırsal Alan ve Özellikleri, Kırsal Kalkınmanın Tanımı ve Önemi. Doç.Dr.Tufan BAL Kırsal Alan ve Özellikleri, Kırsal Kalkınmanın Tanımı ve Önemi Doç.Dr.Tufan BAL Dersin İçeriği Kırsal Kalkınma Kavramının Tarihçesi Kırsal Kalkınmada Temel Amaç Kırsal Alan Kalkınma Politikaları Kırsal

Detaylı

İÇİNDEKİLER 7. İLİN VE KENTİN EKONOMİK YAPISI

İÇİNDEKİLER 7. İLİN VE KENTİN EKONOMİK YAPISI İÇİNDEKİLER 6. NÜFUS 6.1. Diyarbakır kenti nüfus durumu 6.1.1. Diyarbakır kenti nüfus gelişimi 6.1.2. Diyarbakır kenti nüfusun ilçelere göre dağılımı 6.1.3. Diyarbakır kenti nüfus artış hızı (kentsel ve

Detaylı

ANKARA ÇOCUK DOSTU ġehġr PROJESĠ UYGULAMA, GÖREV VE ÇALIġMA YÖNERGESĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM AMAÇ, KAPSAM, DAYANAK VE TANIMLAR

ANKARA ÇOCUK DOSTU ġehġr PROJESĠ UYGULAMA, GÖREV VE ÇALIġMA YÖNERGESĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM AMAÇ, KAPSAM, DAYANAK VE TANIMLAR Amaç ANKARA ÇOCUK DOSTU ġehġr PROJESĠ UYGULAMA, GÖREV VE ÇALIġMA YÖNERGESĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM AMAÇ, KAPSAM, DAYANAK VE TANIMLAR Madde 1- Ankara Çocuk Dostu ġehir Projesinin amacı Ankara yı; Çocuk Hakları SözleĢmesini

Detaylı

T.C. ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ. YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU

T.C. ORTA KARADENİZ KALKINMA AJANSI GENEL SEKRETERLİĞİ. YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU YURT ĠÇĠ VE DIġI EĞĠTĠM VE TOPLANTI KATILIMLARI ĠÇĠN GÖREV DÖNÜġ RAPORU Adı Soyadı : Emre ARSLANBAY Unvanı : Uzman Konu : Hollanda ÇalıĢma Ziyareti Görev Yeri : HOLLANDA Görev Tarihi : 05-10.03.2017 RAPOR

Detaylı

YÖNETİM KURULU FAALİYET RAPORU

YÖNETİM KURULU FAALİYET RAPORU YÖNETİM KURULU FAALİYET RAPORU OCAK 2012 İçindekiler Bölüm 1 : Sağlık Turizminde Türkiye deki Gelişmeler... 2 Bölüm 2 : Kurumsal Kimlik Çalışmaları ve Yazışmalar... 3 Bölüm 3: Basılı Materyaller... 4 Bölüm4

Detaylı

İç göçün sosyal, ekonomik ve mekansal yansımaları

İç göçün sosyal, ekonomik ve mekansal yansımaları tepav türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı İç göçün sosyal, ekonomik ve mekansal yansımaları Güven SAK Ankara, 11 Kasım 2009 Slide 2 Çerçeve Mesele nedir? Kentlerin hızla artan önemi ve kentleşme

Detaylı

HEKTAŞ TİCARET T.A.Ş. Sayfa No: 1 SERİ:XI NO:29 SAYILI TEBLİĞE İSTİNADEN HAZIRLANMIŞ YÖNETİM KURULU FAALİYET RAPORU

HEKTAŞ TİCARET T.A.Ş. Sayfa No: 1 SERİ:XI NO:29 SAYILI TEBLİĞE İSTİNADEN HAZIRLANMIŞ YÖNETİM KURULU FAALİYET RAPORU Sayfa No: 1 1. Raporun Dönemi 01.01.2012-30.09.2012 2. Ortaklığın Unvanı HektaĢ Ticaret T.A.ġ. 3. Yönetim ve Denetleme Kurulu Üyeleri Türk Ticaret Kanunu ve ilgili düzenlemeler gereğince ġirketimiz Ana

Detaylı

SINIFTA ÖĞRETĠM LĠDERLĠĞĠ

SINIFTA ÖĞRETĠM LĠDERLĠĞĠ SINIFTA ÖĞRETĠM LĠDERLĠĞĠ Doç. Dr. Yücel GELĠġLĠ G.Ü.MEF. EĞĠTĠM BĠLĠMLERĠ BÖLÜMÜ Öğretimde Liderlik 1 Liderlik kavramı Liderlik kavramı yöneticiyle eģ tutulan kavram olmakla beraber aralarında ciddi fark

Detaylı