Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır.

Transkript

1 Eşref Atabey Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi eserinden alınmıştır. BURDUR İLİ SU KAYNAKLARI-POTANSİYELİ VE KALİTESİ DR. EŞREF ATABEY Jeoloji Yüksek Mühendisi Tıbbi Jeoloji Uzmanı Burdur ili Türkiye akarsu havzalarına göre Burdur Gölü Havzası (10 nolu havza) içinde kalmaktadır. YER ÜSTÜ SUYU KAYNAKLARI Akarsular Türkiye akarsu havzalarını gösteren harita Kapalı bir havza olan Burdur'da Dalaman Çayı ve Aksu Çayı dışında denize ulaşan akarsu yoktur. Dere ve çay niteliğindeki küçük akarsuların bir bölümü göllere dökülürken bir bölümü de düdenlerde kaybolur. Merkez ilçedeki; Alakır, Burdur, Çerçin ve Gravgaz Çayları Burdur Gölü ne dökülür. Bunlardan Burdur ve Gravgaz Çayları ndan tarım arazilerinin sulanmasında faydalanılmaktadır. Tekke köyünden çıkan Arvallı Çayı, Onaç Barajı nın yapımıyla burada toplanmaktadır (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Ağlasun ilçesindeki Başköy Çayı; Aksu Çayı ve Isparta Çayı ile birleşerek Serik Ovasından Akdeniz e dökülür. Karaevliler Gölü ve çevresindeki dağlardan çıkan Çeltikçi Çayı, önceleri döküldüğü Kestel Gölü kurutulduğundan suyunun tamamı tarım alanlarında kullanılmaktadır. Gölhisar ilçesi sınırları içinden geçen Dalaman Çayı Dalaman dan Akdeniz e dökülmektedir. Yeşilova ilçesindeki Armut Çayı Bayındır Gölü ne; Doğanbaba, Salda ve Köpek Çayları Salda Gölü ne, sulamada kullanılan Yarışlı Çayı da Yarışlı Gölü ne dökülür. Dalaman Çayı: Toplam uzunluğu 174,5 km, il sınırları içindeki uzunluğu 44,5 km, debisi 3,39 m 3 /s dir. Yıllık ortalama akım 107,03 hm 3, Acıpayam Ovası na gitmektedir (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). 1

2 Bozçay (Eren Çayı): İl sınırları içinde olup, uzunluğu 85,3 km, debisi 2,0 m 3 /s dir. Yıllık ortalama akımı 62,94 hm 3, Burdur Gölü nü beslemektedir (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Aksu Çayı: Toplam uzunluğu 166,8 km, il sınırları içindeki uzunluğu 31,1 km, debisi 19,34 m 3 /s dir. Yıllık ortalama akımı 610 hm 3, Karacaören Barajı nı beslemektedir (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Barajlar Karacaören Barajı-I ve HES: Bucak ilçesi Aksu Çayı üzerinde, 1990 yılında, sulamataşkın koruma ve enerji amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 3,5 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 1,234,00 hm 3, normal su kotunda göl alanı 45,5 km 2, 32 MW gücündedir Karacaören Barajı-II HES: Bucak ilçesi Aksu Çayı üzerinde olup, kurulu gücü 47,2 MW gücündedir. Karamanlı Barajı: Karamanlı ilçesi Değirmendere üzerinde, 1974 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 1,027 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 24,813 hm 3, normal su kotunda göl alanı 1,7 km 2, sulama alanı 3,747 ha dır Kozağacı Barajı: Çavdır ilçesi Kırkpınar Deresi üzerinde, 1985 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 2,43 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 1,19 hm 3, normal su kotunda göl alanı 0,16 km 2, sulama alanı 464 ha dır Yapraklı Barajı: Gölhisar ilçesi Dalaman Çayı üzerinde, 1991 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi hm 3, normal su kotunda göl hacmi 124,903 hm 3, normal su kotunda göl alanı 6,5 km 2, sulama alanı ha dır Bademli Barajı: Merkez ilçesi Bademli Çayı üzerinde, 1996 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 0,707 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 6,17 hm 3, normal su kotunda göl alanı 8 km 2, sulama alanı 507 ha dır Çavdır Barajı: Çavdır ilçesi Bayır Deresi üzerinde, 2003 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 2,572 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 28,8 hm 3, normal su kotunda göl alanı 19,8 km 2, sulama alanı ha dır Onaç-II Barajı: Bucak ilçesi Onaç Deresi üzerinde, 2006 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 0,605 hm 3, normal su kotunda göl hacmi 17,50 hm 3, normal su kotunda göl alanı 35 km 2, sulama alanı ha dır Karaçal Barajı: Merkez ilçesi Bozçay üzerinde, 2009 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi hm 3, normal su kotunda göl hacmi hm 3, normal su kotunda göl alanı 6,08 km 2, sulama alanı ha dır Belkaya Barajı: Tefenni ilçesi Aksu üzerinde, 2011 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Gövde hacmi 1,195 hm 3, normal su kotunda göl hacmi hm 3, normal su kotunda göl alanı 5,08 km 2, sulama alanı ha dır 2

3 Göller Burdur Gölü: 237 km 2 yüzey alanına sahip olan Burdur Gölü nün 57 km 2 si Isparta, 180 km 2 si Burdur il sınırları içerisinde yer almaktadır. En fazla su seviyesi 857,56 m, en az su seviyesi yüzey alanı 237 km 2, En fazla su seviyesi hacmi 7413,20 hm 3, en az su seviyesi 845,11 m, en az su seviyesi yüzey alanı 165,69 km 2, minimum su seviyesi hacmi 4890,02 hm 3 olup, derinliği 80 m dir (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Gölü besleyen sular Bozçay, Suludere, Keçiborlu Deresi ve gölün kendi yağış havzasıdır. Salda Gölü: Maksimum su seviyesi 1143,74 m, maksimum su seviyesi yüzey alanı km 2, minimum su seviyesi 1140,71 m, Salda Gölü yağış alanı yağış havzası 162,43 km 2, göl aynası 44,71 km 2 olmak üzere toplam yağış alanı 207,14 km 2 dir. Salda Gölü nün maksimum derinliği 128 m dir. (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Salda Gölü nü besleyen kaynaklar gölün kendi yağış havzasıdır. Yarışlı Gölü: Burdur il sınırları içerisinde Sazak köyü sınırları içerisinde yer alan Yarışlı Gölü, 10 nolu Burdur Göller Havzası nda yer almaktadır. Maksimum su seviyesi 915,81 m, maksimum su seviyesi yüzey alanı km 2, maksimum su seviyesi hacmi 78,60 hm 3, minimum su seviyesi 912,21 m, minimum su seviyesi yüzey alanı km 2, minimum su seviyesi hacmi 17,00 hm 3. Yarışlı Gölü yağış alanı yağış alanı 302,90 km 2 dir. Derinliği 3-4 m dir. Yarışlı Gölü nü besleyen kaynaklar gölün kendi yağış havzasıdır (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Gölhisar Gölü: Burdur ili Gölhisar ilçesi sınırları içerisinde yer alan ve 4,1 km 2 dir. Maksimum su seviyesi 944,83 m, maksimum su seviyesi yüzey alanı 4,413 km 2, maksimum su seviyesi hacmi 18,06 hm 3, minimum su seviyesi 940,20 m, minimum su seviyesi yüzey alanı 1,423 km 2, minimum su seviyesi hacmi 0,66 hm 3. Gölhisar Gölü yağış alanı 72,0 km 2 dir. Gölhisar Gölü nün ortalama derinliği 4 m dir. Gölhisar Gölü nü besleyen kaynaklar gölün kendi yağış havzasıdır (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Mamak Gölü: Burdur ili Ağlasun ilçesi sınırları içerisinde yer alan Mamak Gölü, 09 nolu Antalya Havzası nda yer almaktadır. Maksimum su seviyesi 1019,58 m, minimum su seviyesi 1017,26 m, göl minimum su seviyesi olan 1017,26 m kotunda kurumaktadır. Mevcut durumda yazın kuru kışın su vardır. Mamak Gölü yağış alanı yağış alanı 108,7 km 2 dir. Mamak Gölü nün ortalama derinliği 1,5 m dir (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Mamak Gölü nü besleyen kaynaklar gölün kendi yağış havzasıdır. Karataş Depolaması: Normal su seviyesi: 1053,64 m, normal su seviyesi yüzey alanı 13,44 km 2, normal su seviyesi hacmi 65,3 hm 3, minimum su seviyesi 1047,31 m, minimum su seviyesi yüzey alanı 4,75 km 2, minimum su seviyesi hacmi 4,30 hm 3, sedde yüksekliği 8,50 m dir. Karataş Depolaması drenaj alanı 670 km 2. Barajı besleyen sular; Bozçay 50 hm 3, Karataş Depolaması çıkış suları sulama sulamaya verilen su 40 hm 3 tür. Sulama alanı brüt 6490 ha, net 5486 ha dır (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Göletler Dereköy Göleti: Yeşilova ilçesi Dereköy Çayı üzerinde, 1981 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 0,26 hm 3, aktif hacmi 0,2 hm 3, sulama alanı 26 ha dır 3

4 Belenli Göleti: Merkez ilçesi Belenli Çayı üzerinde, 1990 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi hm 3, aktif hacmi hm 3, sulama alanı 544 ha dır Tefenni Göleti: Tefenni ilçesi Başpınar Deresi üzerinde, 1991 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 1,21 hm 3, aktif hacmi hm 3, sulama alanı 166 ha dır Gölyeri Göleti: Ağlasun ilçesi Ağlasun Çayı üzerinde, 1997 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 1,138 hm 3, aktif hacmi hm 3, sulama alanı 226 ha dır Söğüt Göleti: Çavdır ilçesi Doğankaya Deresi üzerinde, 1997 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 1,9 hm 3, aktif hacmi hm 3, sulama alanı 206 ha dır Değirmendere Göleti: Yeşilova ilçesi Değirmendere üzerinde, 2006 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 1,3 hm 3, aktif hacmi 0,97 hm 3, sulama alanı 182 ha dır Büğdüz Göleti: Merkez Büğdüz köyünde, 2014 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 2,07 hm 3, aktif hacmi 1,46 hm 3, sulama alanı 328 ha dır Çamlık Göleti: Merkez Çamlık köyü Güvercinlik Deresi üzerinde, 2014 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 1,864 hm 3, aktif hacmi 1,62 hm 3, sulama alanı 988 ha dır Çaylık Göleti: Tefenni Çaylı köyü Baynaz Deresi üzerinde, 2014 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 2,61 hm 3, aktif hacmi 1,70 hm 3, sulama alanı 418 ha dır Beyköy Göleti: Tefenni Beyköy Yayla Deresi üzerinde, 2014 yılında, sulama amaçlı kurulmuştur. Depolama hacmi 2,37 hm 3, aktif hacmi 2,1 hm 3, sulama alanı 463 ha dır YER ALTI SUYU KAYNAKLARI Burdur ilinin Burdur Gölü çevresi, karamanlı, Tefenni ve Gölhisar Ovalarını oluşturan haritada gri renkte gösterilen alanlar taneli ortam akifer niteliği taşıyan Kuvaterner yaşlı alüvyondur. Jeoloji haritasında sarı ve açık sarı ile gösterilen alanlar Miyosen-Pliyosen yaşındaki göl istifleridir. Çavdır- Yeşilova ve Burdur Gölü batısında kalan haritada yeşil gösterilen alanlar ofiyolitik kayalardır. Bunların dışında kalan alanlar magmatik, metamorfik ve sedimanter kaya birimleridir. Bu kaya birimleri erimeli, az erimeli, geçirimsiz, az geçirimli, kırıklı kaya ortam akifer özelliğindedir. Burdur güneyi, Bucak, Gölhisar, Çavdır ve Altınyayla çevresindeki sedimanter kaya birimleri daha çok kireçtaşı türündedir. Bunlar erimeli, karstik kaya ortam akifer niteliği taşır. Burdur il hudutlarındaki ovalarda 72 adet sulama kooperatifi, 374 adet işletme sondaj kuyusu ile ha net, ha brüt arazi yer altından sulanmaktadır. Ayrıca inşaatı devam eden YAS tesisleri ile 10 yerleşim ve ünitede biriminde 975 ha arazi sulanacaktır (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). 4

5 SU KALİTESİ Burdur ili jeoloji haritası (MTA, 2009). Burdur ilinde; Burdur şehir merkezi, Bucak ve Yeşilova ilçeleri içme suyu analiz değerleri ile Ağlasun, Çavdır, Dirmil, Gölhisar ve Tefenni ilçeleri içme suları yerinde ölçüm değerleri verilmiştir. Burdur ili ve ilçeleri içme suyu yerinde ölçüm değerleri (parametre değerleri mg/l dir) (ölçüm değerleri Burdur merkez 11 Haziran 2009, Tefenni ve Yeşilova 18 Haziran 2009, Ağlasun 20 Haziran 2009, Çavdır, Dirmil, ve Gölhisar 17 Eylül 2009 tarihine aittir). Burdur ph Eİ o C NaCl Toplam sertlik Kalıcı sertlik K Na Ca Mg SiO 2 Merkez 6, ,388 26,7 0,2 1,17 6, ,0 18 Bucak 7, ,8 0,254 13,9 1,2 1,78 85,6 8,27 6,0 Yeşilova 8, ,5 0,153 11,4 0,0 1,05 5,01 46,3 10,8 Ağlasun 7, ,9 0,134 Çavdır 7, ,300 Gölhisar 7, ,231 Tefenni 7, ,261 Dirmil 7, ,164 HCO 3 Cl SO 4 NO 3 İ B Zn F Sr Ba Merkez 576 7,89 25,9 22 0,93 0,1 0,3 0,42 0,09 Bucak 277 3,65 3,90 2,5 1,24 0,1 0,07 Yeşilova 181 2,60 2,40 1,9 Ağlasun Çavdır 1,14 Gölhisar 1,57 ph: Asitlik, Eİ: Elektrik iletkenlik (µs/cm), NaCl: Tuzluluk, 0 C: Sıcaklık. Toplam ve kalıcı sertlik parametre değeri 0 A. Çizelgeye göre, Burdur şehir merkezi içme suyu elektriksel iletkenliği 920 µs/cm, kalsiyum bikarbonatlı su niteliğindedir. Belirgin oranda nitrat kirliliği vardır. Bucak ilçesi içme suyu kalsiyum bikarbonatlı sudur. Yeşilova ilçesi içme suyu magnezyum kalsiyum bikarbonatlı su, ph ı 8,7 ile bazik su niteliğindedir. 5

6 Miyosen-Pliyosen yaşlı gölsel kaya birimleri yer yer kömür oluşumlarını bünyelerinde barındırmaktadır. Tefenni ilçesi Başpınar, Merkez ilçesi Sultandere, Gölhisar ilçesi Kargalı ve Pınar da ve diğer bazı yerlerde kömür sahaları bulunmaktadır (MTA, 2010). Bazı sahalardaki kömürlerde arsenik saptanmıştır. Örneğin; Elmalıyurt-Pırnaz linyit kömüründe 15 ppm arsenik saptanmıştır (Tuncalı ve diğerleri, 2002). Burdur ili Miyosen-Pliyosen yaşında gölsel kaya birimleri ile kömür sahaları ve sıcak su kaynakları haritası (MTA, 2009). Kömürlerde arseniğin kaynağını teşkil eden pirit mineralleri bulunmaktadır. Bu sahalar ve kaya birimi içinde içme suyu amaçlı açılacak kuyulardaki sular arsenikçe zenginleşebilecektir. Bu sahalar çevresinde ve Miyosen kaya biriminde içme suyu temin amaçlı açılmış ya da açılacak içme suyu amaçlı su kuyuları, kömürlü seviyelere ulaştığı ya da kestiğinde, kurak mevsimlerde, su seviyelerinin düşmesine bağlı olarak daha fazla olmak üzere sularda arsenik konsantrasyonları artabilecektir. Volkanik kayaçlardan beslenen kaynak ve kuyu suları arsenik bakımından zengin olmaktadır. Şekil de haritada sarı renkte gösterilen gölsel kaya birimlerindeki yer altı suları genelde sülfatlı, klorürlü, elektrik iletkenliği ve tuzluluğu yüksek olabilmektedir. Şekil de haritada sarı renkli alanlarda açılacak içme suyu amaçlı kuyu suları Balkan Endemik Nefropatisi yönüyle dikkat edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. 6

7 Tefenni ve Kemer de özel mülkiyete ait yerlerde sıcak su (jeotermal) kaynakları bulunmaktadır (MTA, 2009). Sıcak suların bünyesinde sınırı aştığında, sağlık için istenmeyen arsenik, bor ve florürün yer altı sularını kirletmemesi için, alıcı nehir, çay, derelere karışmaları önlenmelidir. Burdur il merkezi ve ilçelerinde Belediyelere ait evsel nitelikli katı atık depolama alanları, Yönetmeliklerde ve teknolojide yer alan vasıflara uymamakta ve büyük çevre kirliliğine yol açmaktadır. Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içme suyu arıtım tesisi mevcudiyeti: Burdur ili nüfusu kişidir. İçme ve kullanma suyu temini belediye ve köyler dahil olmak üzere 343 su deposundan sağlanmaktadır. Burdur ilinde içme ve kullanma suyu şebekesi bulunmayan yerleşim yeri yoktur. Bu nedenle tüm nüfusa içme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilmektedir (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). İçme ve kullanma suyu temininde Burdur ilinde bulunan toplam su depolarının % 74,1 i (254) İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik doğrultusundadır. Su depolarının % 69,1 inde (237) otomatik klorlama cihazı bulunmakta olup faal çalışan otomatik klorlama cihaz sayısı 198 dir (Burdur Çevre Durum Raporu, 2013). Değinilen belgeler Atabey, E (bas.) Türkiye de illere göre su kaynakları-potansiyeli ve su kalitesi Burdur İl Çevre Durum Raporu T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Burdur Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü. MTA Türkiye Yer Altı kaynakları (illere göre). Yerbilimleri ve Kültür Serisi-5, ISBN: Ankara. MTA Türkiye Linyit Envanteri. Envanter Serisi-202, ISBN: