2007 Arykanda Kazısı. Excavations at Arykanda in 2007

Transkript

1 2007 Arykanda Kazısı Excavations at Arykanda in 2007 Cevdet BAYBURTLUOĞLU 2007 yılı kazı ve onarım çalışmaları Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Döner Sermaye İşletmeleri (DÖSİMM), Garanti Bankası A.Ş. ile Vehbi Koç Vakfı - AKMED tarafından desteklendi. Tüm bu kuruluşlara şükran borçluyum. Bakanlık temsilcisi Arkeolog F. M. Yıldırım; katkı ve sevecenliği ile rahat ve uyumlu bir çalışma süreci yaşamamızı mümkün kıldı. Kazıya katılan, kısa veya uzun süre çalışan tüm ekibe teşekkürlerim sonsuzdur. Ancak kazı evinin temizliği ve düzene konmasından kazıdaki feragatli çalışmalarına kadar iki genç hanım meslektaşıma D. Ö. Yalçın ve özellikle H. Sancaktar a bilhassa teşekkür ediyorum yılında Arykanda da yapılan çalışmalar dört ana başlık altında toparlamak mümkündür. 1. Temizlik, koruma ve sergilemeye yönelik işler Arykanda da kazıya başladığımız 1971 den bu yana, ortaya çıkarılan tüm yapılarda bitki ve moloz temizliği sektirilmeden yürütülmekte, ören yeri içi gezinti yollarının daha rahat ve temiz görünümlü olması sağlanmaktadır. Doğa koşullarından en az şekilde etkilenmeyi temin The 2007 campaign at Arykanda was financed by the Ministry of Culture and Tourism, Circulating Capital Directorate (DÖSİMM), by Garanti Bank Inc. and by the Vehbi Koç Foundation - AKMED; to all these institutions I would like to express my sincere thanks. Archaeologist F. M. Yıldırım was the state representative and facilitated our work with his contributions and warmth. I would like to thank all the team members who joined the campaign for short and long periods. However, I would like to express my special thanks to two of my young colleagues, namely, D. Ö. Yalçın and especially to H. Sancaktar, who undertook a wide range of tasks from cleaning and the arrangement of the excavation house to their meticulous work during the course of excavations. The 2007 campaign at Arykanda can be grouped under the following four headings: 1. Clearing work, conservation and display The clearing of vegetation and rubble has been carried out regularly since the beginning of our excavations at Arykanda in Attempts are made to ensure the visitors paths are secure and clean. In order to minimise the effects of the elements, the Baptistery-chapel with partridge figure mosaics that was uncovered in 2006 was roofed with an iron skeleton and covered with a clear covering. Similarly, the rooms with mosaics extending from here were covered with the same construction but with a different coloured covering (Fig. 1). 2. The conservation and restoration of mosaics Res. 1 Çatı altına alındıktan sonra Vaftizhane (şapel) ve devamındaki odalar Fig. 1 Baptistery-chapel and extension rooms after the roofing was erected a. In 2006 the mosaic floor with partridge figure was covered with a special synthetic textile upon which earth was laid. This year the textile and earth were removed; the mosaic pavement was cleaned and reinforced with chemicals to permit its display. b. Two interconnected rooms, seemingly an extension of the section with the partridge mosaics, were exposed in 6

2 için 2006 da ortaya çıkarılan keklik mozaik tabanlı Vaftizhane-şapel in üstü demir iskelet ve şeffaf örtü malzemesi ile kapatılmış; yine bu bölümün uzantısı olarak bulunan mozaik tabanlı mekânlar aynı tarz konstrüksiyon ve farklı renkli şeffaf örtü ile örtülmüştür (Res. 1). 2. Mozaik konservasyon ve restorasyon çalışmaları a. Üstü 2006 da özel sentetik bez ile kapatılan ve toprakla kaplanan keklik mozaikli tabanın açık teşhiri düşünüldüğünden örtü toprak ve sentetik bez kaldırılmış; yeniden temizliği gerçekleştirilmiş; açık teşhire olanak sağlayacak koruyucu ilaçlarla berkitilerek sunumu sağlanmıştır. b de ortaya çıkarılan, keklikli mozaiğe sahip kısmın devamı görüntüsündeki birbirine kapı ile bağlantılı geometrik mozaik zeminli iki odadaki mozaiklerin üstü sentetik bez ile kaplanarak toprak altında muhafazası yoluna gidilmişti. Burada ilginç bir görünümü vurgulamak gerekir. En batıdaki odanın taban mozaiği, yapıldıktan bir süre sonra deprem veya deprem sonucu oluşan yangın nedeni ile hasar görmüş olsa gerek ki, zamanında tamir için kuzeybatı köşeye değişik renklerde tesseralar stoklanmış, tessera aralıklarına yapıştırıcı harcın girmesini sağlayacak spatula görünümündeki bronz alet de burada bulunmuştur. Her iki odanın diğer bir özelliği ise duvarlarının normal boyutlarda aziz-azize ve piskopos tasvirli fresklere sahip oluşlarıdır (Res. 2). Freskler zemin mozaiği ve sikkelerle de uyum göstermekte ve İ.S. 4. yy. ın ikinci yarısına ait bulunmaktadırlar. c. Mozaik konservasyonu ve restorasyonu çalışmalarında, kazısı önceki yıllarda yapılan Büyük Bazilika nın kuzey nefindeki hemen hemen tamamı sağlam ve iyi korunmuş taban mozaiği; güney nefteki doğu yarısı korunmuş geometrik bezekli mozaik taban; Bazilika nın atriumunda inşa edilen şapele ait bitkisel bezekler, yapan ustalara ait kitabe ve çelenkli tavus kuşlarının yer aldığı mozaikler öncelikle ele alınmıştır. 3. Kazı çalışmaları a. 6. Hamam veya atriumlu yapıyla ilintili hamamın ana mekânları 2005 ve 2006 da boşaltılmış ve ortaya çıkarılmıştı. Kot farkı nedeniyle, güney cephede orta kısımda kalan iki oda molozla doluydu. Bu iki oda da tamamen boşaltılmış ve molozdan 2007 nin sürpriz buluntularından biri olan Geç Protogeometrik (?) seramik parçası ele geçmiştir (Res. 3). Geç Bronz Çağı baltaları ile İ.Ö. 6. yy. buluntuları arasındaki buluntusuz-kalıntısız zamansal boşluk, bu parça ile eskiden yeniye doğru daralmaya başlamıştır. Res. 2 Fresk parçaları Fig. 2 Fresco fragments The mosaics were covered with synthetic textile and earth. However, it is necessary to note a curious point here as the mosaic of the westernmost room suffered from an earthquake or fire some time after its construction; therefore, a pile of tesserae of various colours was stored in the northwest corner and a bronze spatulalike tool, presumably used to fix the binding mortar between the tesserae, was also found here. Both rooms also feature frescoes depictions of life-sized saints on their walls (Fig. 2). The date of the frescoes conforms with that of the floor mosaics and coins, dating from the second half of the 4 th century A.D. c. In the restoration and conservation work on the mosaics the Basilica was given priority. The Basilica s north side aisle has well-preserved mosaics, almost intact; in the south side aisle, the geometric mosaics have survived in the eastern half only; the chapel built in the atrium has mosaics with floral decoration, master s inscriptions and peacocks with wreaths; and all of these were given priority. 3. Excavations a. The main halls of Bathhouse 6 the baths linked with the atrium building were excavated and uncovered in 2005 and Due to the difference in ground level, the two rooms on the south side were entirely full of rubble. These two rooms were uncovered entirely and the surprise find of 2007 was a ceramic fragment dating from the Late Proto-geometric (?) period (Fig. 3). The hiatus in finds between the Late Bronze Age axes and 6 th century B.C. finds is disappearing. b. The Baptistery-chapel with the partridge mosaic terminated at a doorway on the west and the thickness of the earth filling required its excavation. In addition, when the water canal discernible at the western end of the north wall, which also serves as the retaining wall of the Large 7

3 Res. 3 Protogeometrik seramik parçası Fig. 3 Proto-geometric potshard b. Keklikli mozaik tabanın bulunduğu vaftizhane-şapel batıya doğru bir kapı ile nihayetlendiği için, dolgu malzemesinin kalınlığı nedeniyle kazılmayı gerektiriyordu. Ayrıca Büyük Bazilika nın teras duvarı olarak da kullanılan kuzey duvarının batı ucunda yüzeyde görülen su kanalının çalılardan temizlenmesi burada da bir yapı kalıntısının varlığını göstermiştir. Yaklaşık 10x25 m. boyutlarındaki alan kazıldıktan sonra büyük bazilikanın batısındaki yapılaşma anlaşılmıştır. Doğu villasından ve Traianeum un önünden gelen kirli ve temiz su kanalları bazilikanın kuzey-batı köşesinden itibaren güneye yönelmekte; temiz su kanalı bazilikanın batısında özel yalıtımlı sarnıçla ilintili kılınarak hem Nal Tepesi yönüne uzanmakta, hem de Atriumlu yapı ve 6. Hamam ı besleyen ara depo görevi üstlenmektedir. Tabanda ele geçen sikkeler İ.S. 4. yy. a tarihlenmektedir. İ.S. 5. yy. da, kanımızca bu kalıntıların üstü örtülmüş, boşluklar doldurulmuş ve bazilikanın narteks ve eksonarteksi, kuzey teras duvarının batı ucuna yakın yerde caddeden inişi sağlayan merdivenli bağlantıyla geniş bir düzlük haline sokulmuştur (Res. 4). Bazilikanın önü güneyde, vaftizhane-şapel in kuzey duvarını da teşkil eden bazilikanın güney duvarıyla sınırlanmıştır. Şapelin batısındaki mozaik tabanlı odaların farklı dönemlerde kullanıldığı duvarlarındaki değişik zamanları yansıtan bazıları in situ duvar resimleri ile bellidir. c. Büyük Bazilika nın batısındaki çalılığın kaldırılması ve tiyatroya çıkarılması gereken malzemeler için yapılan düzenlemeler sırasında, düzgün bloklarından arındırılmış podyumlu bir tapınak izlenimi uyandıran yapıyla karşılaşılmıştır. Yapı, kent içindeki konumu, caddesokak köşesi oluşturacak pozisyonu nedeniyle 3. kazı alanı olarak seçilmiş ve 2007 kazı mevsiminin ikinci büyük süprizi olarak tipik bir podiumlu, prostylostetrastylos tapınakla karşı karşıya olduğumuz anlaşılmıştır. Ahalisi tembellikle nitelenen, fazlaca önemsenmeyen bir kentte, 7. tapınak kalıntısı olarak önünde kurban edilecek hayvanın bağlandığı demir halka dahil, altarı, Res. 4 Bazilikayı caddeye bağlayan merdivenli yol Fig. 4 Stepped alley connecting the Basilica to the street Basilica, was cleaned, the presence of another building here was understood. Following the excavation of an area measuring about 10x25 m. the construction to the west of the Large Basilica could be clarified. The canals for fresh and waste water running past the eastern villa and Trajaneum turn south at the northwest corner of the Large Basilica. The fresh water canal connects to the specially insulated cistern to the west of the Large Basilica and then continues both to Nal Tepesi and to the Atrium building and Bathhouse 6, serving as an intermediate storage. Coins that were uncovered on the bottom date to the 4 th century A.D. In our opinion, in the 5 th century A.D. these remains were covered in earth, the holes were in-filled and this area became a large level area connected to the flight of stairs leading down from the main street close to the west end of the north terrace wall, narthex and inner narthex of the basilica (Fig. 4). The front of the basilica is bordered by, on the south, the south wall of the basilica which also constitutes the north wall of the baptistery-chapel. The rooms with mosaics to the west of the chapel were used in different times as indicated by the in situ wall paintings. c. When the bushes to the west of the Large Basilica were removed and other arrangements were made for the blocks to be taken to the theatre, a building which is reminiscent of a temple with a podium, stripped of its dressed stone covering was found. As it is at the corner of a street and an alley, it was chosen as the third area of excavation in 2007 and the second surprise of the campaign was the discovery of a typical prostyle-tetrastyle temple with a podium here. In an undervalued city whose citizens were accused of laziness, we have discovered the seventh temple intact with its altar together with its in situ iron ring to tie the animal to be sacrificed, blood well and propylon (Fig. 5). The column drums found around have a diameter of the same width as the cella walls. The capitals with the same bottom diameter also indicate that this was a structure of the Corinthian 8

4 kurban kanının biriktirildiği havuzcuğu ve propylonu in situ olarak ortaya çıkarılmıştır (Res. 5). Çevrede ele geçen sütun tamburları cella duvar kalınlığı ile aynıdır. Yine aynı çaptaki başlıklar (alt çapı) yapının büyük olasılıkla Korinth düzeninde olduğuna işaret etmektedir. Krepidoması sağlam ele geçen tapınak, ikinci kullanım evresinde güneydoğu yarıya doğru eklenen yarım daire planlı, merdivenli, cellayı iri çakıl blokajlı bir oda görüntüsüne getiren yapı haline dönüştürülmüştür. Tapınağın ve temenosu içindeki alanın buluntu envanteri oldukça karmaşık görünmektedir. Buluntular arasında İ.Ö. geç 7. erken 6. yy. a tarihlenebilen Frig omphaloslu phialelerinin benzeri bir kap şimdilik en eski örnektir (Res. 6). Yapının son kullanım evresini ise İ.S. 4. yy. sikkeleri oluşturmaktadır. Tapınağın hangi tanrı veya tanrıçaya ait olduğu şimdilik meçhuldür. Ancak tapınağa göre hemen bir alt terasta, Büyük Bazilika nın önündeki kalıntılarda ele geçen Knidoslu Aphrodite ye benzer pişmiş topraktan altın yaldızlı baş; yine altın yaldızlı ve ayak bileklerinden aşağısı olmayan Eros heykelciği, beraberindeki altın yaldızlı sütun; niş veya aedikula içerisinde bir Aphrodite- Eros kompozisyonunun varlığına işaret etmektedir. Helios Tapınağı kazılarında, Bouleuterion un bitişiğinde ele geçen ve halen Antalya Müzesi nde sergilenen Aphrodite hatırlandığında, bu yapıyı da Aphrodite ile ilintili kılmak olanaklıdır. Zira Arykanda da İsis, Osiris, Harpokrates gibi Mısır kökenli tanrılar kadar Zeus, Poseidon, Helios, Asklepios, Athena, Apollon, Artemis, Hermes, Herakles gibi hem yerli hem de batı kökenli tanrı ve tanrıçaların tapınım gördükleri kesindir. 4. Moloz Temizliği Ören yeri içinde biriken kazı artığı moloz toprak yığınları bazı kalıntıların algılanmalarını engelleyecek boyutlara ulaştığı için sel yatağına yayılarak sorun çözümlenmiştir. order. Its crepidoma is intact. In its second phase of use it was transformed, the cella becoming a room with gravel-rubble floor, with stairs and a semicircular wall was added toward the south-eastern half. The assemblage of finds from inside the temple and its temenos was very mixed, with the finds include a vessel, reminiscent of a Phrygian phiale, with omphalos, dated to the late 7 th -early 6 th century B.C., being the oldest find (Fig. 6). The latest phase of use is indicated by the finds of 4 th century A.D. coins. The identity of the deity to whom this temple was dedicated is entirely mysterious at present. However, just one terrace below, in front of the Large Basilica, a baked clay head with gilding, reminiscent of the Aphrodite of Knidos, an Eros figurine with its feet missing, again gilded were found together with a gilded column; all these suggesting a sculptural composition of Aphrodite and Eros within an aedicula or niche. Taking into consideration the figure of Aphrodite uncovered in the excavation of the Helios Temple next to the Bouleuterion, now on display at Antalya Museum, it is possible to also link this building with Aphrodite. It is certain that not only deities of Egyptian origin such as Isis, Osiris and Harpocrates but also those of both local and western origin, such as Zeus, Poseidon, Helios, Asklepios, Athena, Apollon, Artemis, Hermes and Herakles were worshiped at Arykanda. 4. Clearing of rubble Rubble from excavations had heaped up greatly in certain areas blocking a nice view of the monuments; therefore, this rubble was spread in the flood bed. Res. 5 Yeni veya 7. Tapınağın doğudan görünüşü Fig. 5 View of the new (or the 7 th ) temple from the east Res. 6 Phryg omphaloslu phialesi Fig. 6 Phrygian phiale with omphalos 9

5 Alara Kazısı 2007 Excavations at Alara in 2007 Osman ERAVŞAR 2007 yılında yeni başlayan Alara kazı çalışmaları İç Kale Hamamı (Kasırlı Hamam), İç Kale Köşkü, Aşağı Hamam ve çevresi (Demirci Atölyesi) olmak üzere üç farklı alanda yürütülmüş, alanların haritaları çıkarılmış ve grid aplikasyonu yapılmıştır (Res. 1). Kültür ve Turizm Bakanlığı DÖSİMM Saymanlığı tarafından kazı için sağlanan ödeneğin kullanımında çok ciddi zorluklar yaşanmıştır. Böyle bir ortamda AKMED in verdiği ve hayati önem taşıyan destek sayesinde 2007 yılı arkeolojik kazı çalışmaları sürdürülebilmiştir. Vehbi Koç Vakfı ve AKMED çalışanlarına teşekkürü bir borç biliyorum. 1. İç Kale Hamam (Kasırlı Hamam) Kazısı (Çiz. 1) İç Kale nin kuzey doğusunda ve kale surlarının hemen bitişiğinde Kasırlı Hamam olarak adlandırılan yapıya ait üst örtünün büyük oranda yıkılmış olması nedeniyle tehlike arzetmesi ve defineciler tarafından yapılan tahribatlar sebebiyle 2007 sezonunda kazıya başlanılmıştır. İç Kale çalışmaları alanın sarp ve ulaşımının zor olması ayrıca su bulunmaması gibi sebeplerden dolayı zor şartlar altında gerçekleştirilmiştir (Res. 2). Yapının külhan, su deposu, sıcaklık, ılıklık ve soğukluk mekânlarında kazı, rölöve ve dijital belgeleme çalışmaları yapılmıştır. Soyunmalık bölümünde eşik kotu ±000 olarak kabul edilmiş ve kazı yapının bütününde ana kayaya ulaşılınca bitirilmiştir (Res. 3). Mekânların içinde Excavations were initiated at Alara for the first time in The work was conducted in three separate areas, at the Citadel Baths (İç Kale Hamamı or Kasırlı Hamam), Citadel Kiosk (İç Kale Köşkü) and at the Lower Baths (Aşağı Hamam) and environs (Metal Workshop Demirci Atölyesi) (Fig. 1). We experienced great difficulty in using the funds from the Ministry of Culture and Tourism via DÖSİMM. At such a moment, the vital support supplied by AKMED made the campaign a real and successful one. We would like to express our sincere thanks to the Vehbi Koç Foundation and to AKMED. 1. Excavation of the Citadel Baths (İç Kale Hamamı or Kasırlı Hamam) (Dwg. 1) The Citadel Baths is located in the northeast area of the citadel, next to the fortifications. Its superstructure to a great extent has fallen down posing a danger and the destruction caused by illegal looting excavators resulted in its immediate incorporation into the excavation program. The work at the citadel was carried out under great difficulty due to the steepness and inaccessibility of the site and the lack of water (Fig. 2). Excavation, measuring and digital documentation were conducted in the Alara İç Kale Hamamı Alara Aşağı Hamam Çiz. 1 Alara Kalesi Kasırlı Hamam planı / Dwg. 1 Plan of the Alara Pavillion Bath house 10