pecya Fabrika İşçilerinde Alkol Kullan ımı Dilşad Save CEBEC İ*, Melda KARAVUŞ, Sema AYTAÇLAR**, Osman HAYRAN GİRİŞ

Transkript

1 Fabrika İşçilerinde Alkol Kullan ımı Dilşad Save CEBEC İ*, Melda KARAVUŞ, Sema AYTAÇLAR**, Osman HAYRAN ÖZET Kocaeli ilinde bir fabrikada yapılan bu araştırmada icçilerin % 34.0.ın ın halen alkol almakta olduğu, % 15.7'sinin de içip b ıraktığı saptanmıştır. Halen alkol almakta olan ya da içip bırakm ış işçilerin yandan fazlasının (% 63) 0 ya şın altında ilk kez alkol ald ıkları ve % 67'sinin eğlence, merak, özenti gibi nedenlerle alkolü almaya başladıkları ortaya çıkm ıştır. Halen alkol kullanmakta olan işçiler gerekçe olarak öncelikle ekonomik nedenleri göstermişlerdir (% 4.5). Ekonomik nedenler ayr ıca alkole yeniden başlaman ın (% 0.3) ve alkolü b ı - rakmak istemenin de (% 44.1) ilk gerekçesi olarak bildirilmi ştir. Sigara kullananlar arasında alkol kullan ım ın ın sigara kullanmayanlara kıyasla anlamlı düzeyde daha fazla olduğu da araştırmada saptanan bir başka bulgudur (x=38.35, p<0.001). Anahtar kelimeler: Fabrika işçileri, alkol kullanım ı, alkol kullanma nedenleri Düşünen Adam; 1977, 10 (): SUMMARY In this study 34.0 % of all the workers working in a factoty in the province of Kocaeli was found to be comsume alcohol; whereas 15.7 % of the workers were ex-users. More than half of the present alcohol users and ex-users have drank alcohol before age (63 %) and (67 %) of them have started to drink for fun or for curiosity. However, the present alcohol users stated that the reason for drinking was primarily (4.5 %) economic hardships. Economic hardships were also the primary reasons for restarding (0.3 %) and wanting to quit (44.1 %) alcohol. Smokers used significantly more amount of alcohol than nonsmokers (x=38.35, p<0.001). Key words: Factory workers, alcohol consume, reasons for alcohol consume GİRİŞ Alkol kullan ım ı, gerek geli şmekte olan gerekse gelişmiş ülkelerde geçti ğimiz son 5-30 y ıl içinde önemli artış göstermi ştir (6,7,9). Ancak geli şmi ş ülkelerde, bu art ış daha fazla olup, % 300'lerin de üzerindedir (4,6,7,9,1). üzerinde durmaktad ırlar (1,3,10,1), Çalışma ortamlanndalci alkol problemleri, kazalar, alkol yoksunluğuna bağlı sorunlar ve üretkenlikte azalma olarak görülmektedir (5). Akşamdan kalma hali ve entoksikasyon, insan ı bir değerler bütünü olarak düşündüğümüzde, kalitesinde, ahlaki de ğerler ve standartlannda önemli etkiler olu şurur. Fiziksel, ruhsal, sosyal ve kültürel birçok etkenin alkol kullan ımına neden oldu ğunu belirten ara ştırmac ılar, en çok ya şanan çevre ve çal ışma ortam ı Burada söz konusu olan sadece verimlilikte azalma ve kaybolan zamamn maliyete etkisi de ğil, aynı zamanda çal ışanın yetersiz hale gelmesi veya i şinden * Marmara Üniversitesi T ıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dal ı ** Bakırköy Ruh ve Sinir Hastal ıkları Hastanesi, Alkol ve Madde Tedavi ve Ara ştırma Merkezi 30

2 Fabrika işçilerinde Alkol Kullan ımı erken bir dönemde ayr ılmak zorunda kalmas ı ve önemli bir eğitim yatırım' sayılan tecrübeli i şçinin de kayb ı demektir ( 1 1 ). Alkolün çal ışma performansın ın bozulmas ına neden oldğuna ilişkin yaklaşımların artmas ı, iş yerlerinde alkole kar şı bir politikanın geliştirilmesine yol açm ıştır. Gelişmekte olan ülkelerde, k ırsal alandan, sanayileşen kentlere göçeden, ço ğunlukla en elveri şsiz yaşam ko şulların ın bulunduğu, yarı-kırsal alanda oturan, köy ve kentin farkl ı kültürü aras ında bocalayan ve bir yandan al ışkın olmadığı kapal ı gürültülü ve riskli fabrika ortam ında çal ışan işçilerde alkol kullanım ının daha yoğun olarak görüldü ğü bildirilmektedir ( 1,3). 1987'de kronik alkolizmin epidemiyolojisi üzerine yap ılm ış bir ara ştırmada, i ş uyumu ile alkolizm aras ında anlamlı bir ili şki saptanarak, alkol ba ğımlılar ının % 58.3'ünün birkaç kez iş değiştirdiği ve hala de ğiştirmeyi dü şündüğü, % 79'unun ise mesle ğiyle uyum yapamad ığı belirtilmiştir (8). Ülkemizin önemli sanayi bölgeleri aras ında yeralan ve köyden kente göçün fazla oldu ğu Kocaeli bölgesinde i şçilerde alkol kullan ımı, kişisel değişkenleri ve i şyerine ili şkin değişkenleri incelemek amac ıyla bu araştırma planlanmış ve gerçekle ştirilmi ştir. GEREÇ yr, YÖNTEM Tan ımlayıc ı nitelikteki bu ara ştırma, Kocaeli ilinde kamu sektörüne ait bir ka ğıt fabrikas ında çal ışan 3000 i şçi aras ından örneklemeyle seçilen 31 i şçide gerçekle ştirilmiştir. Fabrikan ın 6 ana bölümden (kağıt, oluklu mukavva, selüloz, enerji, bak ım ve nakliyat) olu şmas ı nedeniyle, küme örnekleme yöntemi kullan ılmıştır. 1 i şçinin anketleri çe şitli nedenlerle geçersiz kabul edilerek 300 i şçinin sonuçlar ı değerlendirmeye al ınmıştır. Önceden haz ırlanan ve ön denemesi yap ılarak son şekli verilen anket formlar ı tıp öğrencileri taraf ından gözlem tekniğiyle işçilere uygulanm ıştır. Anketlere işçinin ad ı, soyad ı yazılmam ış, kapal ı zarflara konan anketler i şçiler tarafından sand ıklara at ılmıştır. Bu şekilde işçilerin sorulara çekinmeden gerçekçi yan ıt verecekleri dü şünülrnü ştür. Veriler kodlanarak değerlendirilmi ş ve istatistiksel analizlerde ki-kare esti kullan ılmıştır. BULGULAR Kocaeli ilinde bir fabrikada yap ılan bu ara ştırmada işçilerin % 34'ünün halen alkol almakta oldu ğu, % 15.7'sinin de içip b ırakt ığı saptanm ıştır (Tablo 1). Öğrenim düzeyi ile alkol kullanma aras ında istatistiksel olarak anlaml ı bir ili şkiye rastlanmam ıştır (x=.0, p>0.05). Ancak alkolü içip b ırakanlar ın ve halen içmekte olanlar ın yüzdesi birlikte değerlendirildiğinde bu durum en fazla ortaokul zunlarmda (% 60.3) en az da ilkokul mezunlar ında (% 46.4) görülmü ştür. Ortaokul mezunlar ı, eğitimlerini yarım bırakm ış grup olarak i ş yaşam ında da beklediği yere gelememenin ya da belki de bir ilkokul mezunu gibi çal ıştırılıyor olman ın ac ısıyla daha fazla alkol al ıyor olabilirler. Oysa geli şmekte olan bir ba şka ülkede yap ılah bir çal ışmada alkol alma oranı en fazla üniversite mezunlar ında gözlenmiştir (6). Beyaz yakal ılarda, mavi yakal ılara k ıyasla anlaml ı ölçüde daha faila alkol kullan ılmas ı bu kaynak çalışmanın (6) sonuçlarını desteklemektedir (Tablo 1) (x=9.158, p<0.05). Çoğunluğunu lise-üniversite mezunların ın oluşturduğu beyaz yakal ılar, çoğunluğunu ilkokul mezunlarının olu şturduğu mavi yakalılardan daha fazla alkol kullanmaktad ırlar. Yönetici kadrodaki beyaz yakahlar yönetim ve i şletme anlam ında fabrikan ın tüm sorumluluğunu yüklenmeleri ve çoğunlukla masa başında tek tip i ş yaparak monotonluk nedeniyle rahatlamak için daha fazla alkol al ıyor olabilirler. Psikolojik yüklenmenin alkol al ım ına neden olduğunu öne süren ara ştırmalar bulunmaktad ır ( 1,3). Bu araştırmada ayr ıca alkol alma oran ın ın monoton iş yapanlarda (% 47.3) ile masa ba şında i ş yapanlarda ve % 43.6 ile ayakta tek tip i ş yapanlarda), ayakta çe şitli işler yapanlardan (% 9.7) daha fazla olduğu saptanm ıştır. Ancak fark anlaml ı değildir (x=5.15, p>0.05) (Tablo ). Çal ışma koşullarının güçlüğünün de alkol al ımı artt ıran bir etken oldu ğu bildirilmi ştir (1,3,10,1). Vardiya'', bir ba şka deyişle aras ı değişik saatlerde çal ışanlarda alkol kullanma oran ının daha fazla oldu ğu saptanm ıştır (x=.517, p>0.05) (Tablo ). Bu i şçiler uykuuyanıklık zamanlarmdaki kayma nedeniyle, bozulan fizyolojik dengelerini alkol al ıp düzeltmeye çal ışıyor olabilirler. 31

3 Fabrika 'Ellerinde Alkol Kullan ım ı Cebeci, Karavu ş, Aytaçlar, Hayran Tablo 1. Alkol kullanma durumunun i şçilerin öğrenim düzeyi ve meslek kapsam ına gore dağılım ı içiyor * İMiŞ, b ırakm ış Hiç içmemiş % Öğrenim düzeyi Okul bitirmemiş ilkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise-yüksekokul Toplam X =.0 (birinci satır ve cevaps ız sütunu at ılarak uygulanm ıştır (p>0.05) Meslek kapsam ı Mavi yaka Beyaz yaka Toplam X =.0 (cevaps ız sütunu atılarak uygulanm ıştır (p<0.05), * yüzdeler sat ır yüzdeleridir. Tablo. Alkol kullanma durumunun i şçilerin işin türü, çal ışma zaman ına göre dağılım ı Içiyor * imiş, b ırakmış Hiç içmemiş % İşin türü Masa başında Ayakta tek tip Ayakta çe şitli Di ğer Toplam X=5.15 (diğer satır ı ve cevaps ız sütunu at ılarak uygulanm ıştır (p>0.05). Çal ışma zaman ı Vardiya,'" Vardiyas ız X =.517 (cevaps ız sütunu at ılarak uygulanm ıştır (p>0.05), * yüzdeler sat ır yüzdeleridir, **vardiyal ı çalışanlar saat 16-4 ya da 4-08 aras ında dönüşümlüdür. işyerinde çal ışma süresi artt ıkça alkol kullanma oranının da artt ığı gözlenmi ştir (x=4.88, p>0.05) (Tablo 3). Bu durum bir anlamda i şyerinde çal ışma süresi uzad ıkça yine psikolojik yüklenmenin artmas ıyla alkol kullanma oran ının da artmas ı şeklinde yorumlanabilirken, ayn ı zamanda önceleri merak, eğlence, özenti gibi nedenlerle al ınan alkolün daha sonra alışkanl ık yaparak b ıralulamaz hale gelebileceğini de gösterebilir. Halen alkol almakta olan ya da için b ırakm ış işçilerin yandan fazlas ının (% 63) 0 yaşın altında ilk kez alkol ald ıkları ve % 67'sinin eğlence, merak, özenti gibi nedenlerle alkolü almaya başladıktan ortaya ç ıkmıştır (Tablo 4). Bu durum benzer ara ştırmalarla paralellik göstermektedir (,7,10,1). 3 İlk kez Tablo 4'deki nedenlerle al ınmaya başlanan alkol, işçilerin çoğunluğu (% 67.7)'si taraf ından 10 yıl ve daha uzun süredir al ınmaya devam etmektedir. Bir ba şka deyi şle halen alkol kullanmakta olan 10 i şçinin % 67.7'sinin 10 y ıl ve daha uzun süredir, % 10.8'inin 7-9 y ıldır, % 5.9'unun 4-6 y ıldır, %.8'sinin ise 4 y ıldan az süredir alkol kulland ıkları saptanmıştır. Bu i şçilerin % 1.8'i ise soruyu cevaps ız b ırakmıştır. Alkol kullananlann % 57.8'i rak ı, % 17.9'u da bira içtiklerini ifade etmi şlerdir, % 4.3'ü ise bu soruyu yanıtlamak istememi şlerdir. Rakı kullanımı kültürümüzün bir özelli ğidir. Oysa geli şmekte olan ülkelerde daha çok biran ın tercih edildiği bildirilmek-

4 Fabrika İşçilerinde Alkol Kullan ımı Tablo 3. Alkol kullanma durumunun işçilerin çal ışma süresine göre da ğılımı içiyor * İçmiş, bırakm ış Hiç içmemi ş Çal ışma süresi 10 yıl ve daha az y ı l yıldan fazla X =4.88 (cevaps ız sütunu at ılarak uygulanm ıştır (p>0.05), * yüzdeler sat ır yüzdeleridir. Tablo 4. Alkolün ilk al ınma yaşı ve ilk al ınma nedenine göre da ğı l ımı Tablo 5. Halen alkol kullananlar ın alkol kullanma gerekçeleri Yaş İLK ALKOL ALMA Hatırlam ıyor Toplam Neden Eğlence Merak Özenti Moral bozukluğu Israr 1.0 Hatırlam ıyor 3.0 Toplam tedir ( 10). Tüm alkol kullananlann % 30'u haftada bir şişeden daha az, % 'si 1- şişe, % 18'i şişeden fazla alkol ald ıkların ı belirtirlerken, % 30'u ise bu soruyu yan ıtlamamışlardır. Halen alkol kullanmaya devam edenlerde, alkolü al ış nedenleri art ık ilk alış nedenlerinden tamamen farkl ı bir tablo çizmektedir (Tablo 5). Bu nedenler aras ıda birinci sırayı (% 4.5) ekonomik nedenler almaktad ır. Ekonomik sorunlar içinde olanların daha fazla alkol ald ığım ya da tam tersini savunan ara ştırmalara rastlanmaktad ır (4,13). Ancak bu insanlar eğlence, merak, özenti gibi nedenlerle alkol almaya hiç ba şlamasalard ı, bugün ekonomik sorunları da olsa belki de hiç alkol kullanmayacaklard ı. Gerekçeler Ekonomik Aile sorunları Arkadaş edinebilmek için Diğer Toplam İLK ALKOL ALMA Sayı Bunun bir ba şka kan ıtı da, halen alkol kullanmakta olan 10 kişinin % 3.5'inin (4 ki şi) giderek daha fazla alkol kullanmaya ba şladıklarını belirtmeleridir ve % 504si gerekçe olarak ba ğımlılık oluştuğunu gösterirlerken sadece % 9'u ekonomik nedenleri, % 4.'si de aile sorunlar ını göstermişlerdir. I şçilerin % 16.6's ı da "diğer" ya da "cevaps ız" şeklinde değerlendirilmi ştir. Öyleyse alkol kullan ımındaki artışın temel nedeninin asl ında al ışkanl ık olduğu düşünülebilir. Ekonomik s ıkıntılar, olay ı sadece perçinlemektedir. Halen alkol kullanmakta olan 10 ki şinin % 6.7'si (64 kişi) alkolü bir dönem b ıraktıkları halde yeniden başladıklarını ifade ederlerken, bunlar ın % "ekonomik nedenleri" % 6.3'ü "sosyal çevreye uyabilmeyi", % 1.6's ı "aile sorunlar ın ı", % 46.8'i ise çeşitli "diğer" nedenleri gerekçe olarak göstermi ş; % 5'i de bu soruyu yan ıtlamak istememi ştir. Bir başka araştırmada ise alkolü b ırakanların % 16.3'ünün bir hafta gibi çok k ısa bir dönem sonra tekrar ba şladığı belirtilmektedit (9). Halen alkol kullananlann % 33.3'ü alkolü b ırakmak istemektedirler, % 14.7'si bu konuda karars ız, % 33

5 Fabrika İşçilerinde Alkol Kullan ım ı Tablo 6. i şçilerin alkol ve sigara kullanma durumu Içiyor İçmiş, bırakm ış Hiç içmemi ş Sigara kullanma Kullanıyor Kullanm ıyor X =38.35 (cevapsız sütunu at ılarak uygulanmıştır (p<0.001), * yüzdeler satır yüzdeleridir. 5.0'1 alkolü b ırakmay ı düşünmediklerini ifade etmi şlerdir. Alkolü b ırakmak isteyenlerin yar ıya yakını (% 44.1)'i gerekçe olarak ekonomik nedenleri, % 9.4'ü sağlıkla ilgili, % 5.9'u da dini nedenleri göstermiştir. Ekonomik nedenler bu ara ştırmada alkolü halen kullan ıyor olma, alkole yeniden ba şlama ve alkolü bırakma istemede ilk s ırayı almaktad ır. Ancak daha önce de belirtildi ği gibi giderek aldıktan alkol miktann ı artt ırdıklarını ifade edenler, gerekçe olarak bağımlılık oluşturduğunu ilk sırada kabul etmektedirler. Alkolü b ırakmak istemeyenlerin gerekçeleri aras ında da bu konu yeralmaktad ır. Gerekçe olarak "al ışkanlık art ık, kaybolmaz" ifadesini kullananlar % 9.4 oran ındadır. Aldığı miktarı az bulduğu için alkolü b ırakmak istemeyenler ise % 41.5 ve "içmekten zevk ald ığını" gerekçe olarak gösterenler de % 4.5 oran ındadır. Son iki oranı olu ş- turan ki şilerin dikkatli olmas ı gerektiği, bu yapıdaki ki şileri ortaya ç ıkarmak için toplum taramalan yap ılmas ı ve alkol ve madde ba ğımlılığı konusunda s4lik eğitimi verilmesinin uygun olaca ğı Dünya Sağllık Örgütü taraf ından da vurgulanmaktad ır ( 1,3). Toplum eğitim programlar ı, alkolle ilgili problemlerin i ş gücünün her alan ında yayg ın oldğunu aşikar hale getirmelidir. Alkolle ilgili programlar ın olmadığı bir i şyeri, kendi çal ışan ının sağlığın ı ve emniyetini, hizmet ve üretiminin kalitesini riske sokmaktad ır ( 11) y ılları aras ında Sovyetler Birliği'nde fabrikalar, bürolar ve e ğitim kurumlar ı gibi çal ışma yerleri yan ında günlük ya şamda da içki alışkanl ığın ın kaldırılmas ına yönelik çok geni ş kap- saml ı bir Ulusal Alkol Program ı sonucu ki şi başına alkol tüketiminin azalmas ı yan ıs ıra alkolle ilgili yeti yetimine bağlı işgücü kayb ında da üçte bir oran ına yakın azalma oldu ğu bildirilmektedir ( 14). Bu araştırmadan elde edilen bir ba şka sonuç da sigara kullananlar aras ında alkol kullan ım ının, sigara kullanmayanlara k ıyasla anlaml ı düzeyde daha fazla olduğudur (x =38.35, p<0.001) (Tablo 6). Sigara kullananlann % 43.3'ü alkol de kullanmaktad ır. Sigara kullanmayanlann ise sadece % 14.4'ü halen alkol kullanmaktad ır. Sigara kullanmayanlann % 68.1'i alkolü de hiç kullanmam ıştır. Araştırmalar sigara ve alkol al ışkanlığının benzer özellikler gösterdiğini doğrulamaktad ır (,6). KAYNAKLAR 1. Elekseev SS, Koshkina EA: Fighting alcoholism among industrial workers. World Health Forum 8:18-0, Chandler WU: Banishing Tobacco. World Health, 8-10, Kuusi P: Sales expedment in rural Finland. The finnish foundation for alcohol studies. Lancet 1:310, ILO/WHO Committee on Occupational Health: Epidemiology of work-related diseases and accidents. Geneva, 3, Nath UR: Smoking in the third world. World Health 6-7, O'Neill P: Health crisis 000. London, Heinemann, 1-34, Özel MA, Güleç C: Kronik alkolizm epidemiyolojisi üzerine bir araştırma. Ulusal Psikiyatri Kongresi Kitapç ığı, , Peto R: Alcohol related disease. The value of preventive medicine-ciba foundation symposium. 110:143-63, Ritson EB: Environmental medicine. London, Heinemann , Ritson B: Alcohol and work. Community and municipal action on alcohol. World Health Organization Regional Publications 56-67, Severity of alcohol dependence and social/occupational problems: relationship to clinical and familial history. Alcoholism 5:660-64, Spor-Çokan Y: Dü şük ve yüksek sosyo-ekonomik düzeylerde sigara ve alkol kullan ım ı. 7-13, The USSR's new alcohol policy. World Health Forum 11:46-5,