Her Ses / Harf İçin Özel Uygulamalı İLK OKUMA ve YAZMA ÖĞRETİMİ. Doç. Dr. Muhammet BAŞTUĞ Gonca DEMİRTAŞ

Transkript

1 Her Ses / Harf İçin Özel Uygulamalı İLK OKUMA ve YAZMA ÖĞRETİMİ EL KİTABI Doç. Dr. Muhammet BAŞTUĞ Gonca DEMİRTAŞ 2. Baskı Güncellenen 2017 Türkçe Ders Öğretim Programı na Göre Hazırlanmıştır

2 Doç. Dr. Muhammet BAŞTUĞ - Gonca DEMİRTAŞ Her Ses/Harf için Özel Uygulamalı İLK OKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ EL KİTABI ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Ekim 2016, Ankara 2. Baskı: Ağustos 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Şüphesiz okuma-yazma öğretmek de öğrenmek de zor bir iştir. Ancak her çocuk okuma-yazmayı öğrenir. Sabredin ve fırsat verin. M. Baştuğ

4 ÖNSÖZ Bireylere etkili okuma-yazma becerisi kazandırmak, planlı ve sistematik bir süreci gerektirir. Bunun için okuma-yazma öğretimi yapacak sınıf öğretmeni adayları ve sınıf öğretmenleri, ilk okuma ve yazma öğretim sürecini bilmeli ve bildiklerini etkili bir şekilde uygulayabilmelidir. Ancak sınıf öğretmeni adayları ve deneyimsiz öğretmenler ilk okuma-yazma öğretiminin özellikle uygulama basamaklarında zaman zaman sorun yaşamaktadır. Bu amaçla hazırlanan İlk okuma-yazma Öğretimi El Kitabı, sınıf öğretmeni adayları ve sınıf öğretmenlerinin 2017 Türkçe Dersi (1-8. Sınıflar) Programına uygun olarak ilk okuma yazma öğretim sürecini öğrenmeleri ve adım adım uygulayabilmelerine yöneliktir. Bu amaçla her ses/harf için ilk okuma yazma öğretiminin aşamaları örneklerle uygulamalı olarak hazırlanmıştır. Bu kitapta sınıf öğretmeni adayları ve sınıf öğretmenleri için aşağıdaki konu başlıklarına yer verilmiştir: İlkokul programlarında ilk okuma yazma öğretimi Geçmişten günümüze ilk okuma yazma öğretiminde kullanılan başlıca yöntem ve teknikler Ses Esaslı İlk Okuma Yazma Öğretiminin aşamaları ve öğretim süreci 2017 Türkçe Dersi (1-8. Sınıflar) Programına uygun olarak her ses/harfin özel olarak nasıl öğretileceği bilgi ve uygulaması Okuma güçlüklerinin giderilmesi ve akıcı okumanın kazandırılması için örnek uygulamalar Sınıf öğretmenlerinin ilk okuma yazma sürecinde dikkate alması gereken uyarı, pratik bilgi ve öneriler İlk okuma yazma öğretim sürecinde ölçme ve değerlendirme, takip edilecek çizelgeler İlk okuma yazma öğretim sürecinde materyal geliştirme örnekleri, ses/ harf öğretimi için etkinlik örnekler. Hazırlanan bu kitabın sınıf öğretmenlerinin mesleki gelişimlerine özellikle de okuma-yazma öğretim becerilerine katkı sağlaması beklenmektedir. Kitabın hazırlanması aşamasında görüş ve önerilerini bizimle paylaşan Doç. Dr. Hüseyin ANILAN a teşekkür ederiz. Ayrıca okuma yazma öğretimine ilişkin bilgi ve desteklerini esirgemeyen değerli hocamız Prof. Dr. Hayati AKYOL a teşekkürü bir borç biliriz. Doç. Dr. Muhammet BAŞTUĞ Gonca DEMİRTAŞ AĞUSTOS-2017

5 İÇİNDEKİLER BÖLÜM I NEDEN OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ?... 1 OKUMA YAZMA ÖĞRETİM SÜRECİNDE DİKKATE ALINMASI GEREKEN FAKTÖRLER... 2 Takvim Yaşı... 2 Kayıt zamanı ve kayıt yaşı... 2 Okul Olgunluğu... 4 Aile ve Sosyal Çevre... 5 Öğrenme Ortamı ve Süreci... 6 İLK OKUMA VE YAZMA ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ... 6 BİREŞİM YÖNTEMLERİ... 7 Harf Tekniği... 7 Ses Tekniği... 8 Hece Tekniği... 8 Ses Temelli Cümle Tekniği... 9 ÇÖZÜMLEMEYE DAYALI YÖNTEMLER... 9 Hikâye Tekniği... 9 Cümle Tekniği...10 Kelime Tekniği...12 KARMA YÖNTEM...12 BÖLÜM II ÖĞRETİM PROGRAMLARINDA İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ...13 Cumhuriyet Öncesi Dönem...13 Cumhuriyet Dönemi İlkokul Programı İlkokul Programı İlkokul Programı İlkokul Programı İlkokul Programı İlkokul Programı İlköğretim Türkçe (1-5. Sınıflar) Programı Türkçe Dersi (1-8. Sınıflar) Öğretim Programı Türkçe Dersi (1-8. Sınıflar) Öğretim Programı...18

6 viii İLK OKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ EL KİTABI BÖLÜM III SES ESASLI İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ İLK OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK...23 a) Dinleme Eğitimi Çalışmaları...23 b) Parmak, El ve Kol Kaslarını Geliştirme Çalışmaları...23 c) Boyama ve Çizgi Çalışmaları İLK OKUMA YAZMAYA BAŞLAMA VE İLERLEME...29 a) Sesi Hissetme, Tanıma ve Ayırt Etme...29 b) Harfi Okuma ve Yazma...29 c) Harflerden Heceler, Hecelerden Kelimeler, Kelimelerden Cümleler Oluşturma...31 ç) Metin Okuma BAĞIMSIZ OKUMA VE YAZMA...33 Noktalama Öğretimi...34 Rakamların Öğretimi...34 BÖLÜM IV İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİNDE KULLANILABİLECEK ÖRNEK ETKİNLİKLER...37 HAYVANAT BAHÇESİ...38 TREN OYUNU...39 YİYECEK SEPETİ...40 HECE AĞACI...41 BAL PETEĞİ...42 SÖZCÜK MERDİVENİ...43 SÖZCÜK AVI...44 KELİME ÇUBUKLARI...45 HARFLİ YAP-BOZ...46 KELİME KUTUSU...47 KELİME TÜRETME...48 KİM? NEREDE? NE YAPIYOR?...49 BÖLÜM V İLK OKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİNDE ÖLÇME-DEĞERLENDİRME...51

7 İçindekiler ix BÖLÜM VI AKICI OKUMANIN KAZANDIRILMASI...61 Akıcı Okuma...61 Akıcı Okuma Neden Önemlidir?...62 AKICI OKUMAYI GELİŞTİRMEK İÇİN ÖĞRETMENLERE PRATİK ÖNERİ VE UYARILAR...63 AKICI OKUMAYI GELİŞTİRME YOLLARI...65 Tekrarlı Okuma...66 Eko Okuma (Yankılı Okuma)...67 Okuyucu Tiyatrosu...68 Kelime Kutusu Tekniği...70 Paragrafın Önceden Dinlenmesi Tekniği...72 Eşli (İkili) Okuma...74 Koro Okuma...75 Nörolojik Etkileme Yöntemi...76 Yapılandırılmış Akıcı Okuma Yöntemi...78 Akıcılık-Amaçlı Okuma (Fluency-Oriented Reading Instruction)...80 Akıcılığı Geliştirme Dersi...81 Çocuk Merkezli Okuma Müdahalesi...83 BÖLÜM VII SINIF ÖĞRETMENLERİ İÇİN BAZI ÖNEMLİ NOKTALAR ve UYARILAR...85 Birinci Sınıf Öğretmeni Olmak...85 Birinci Sınıf Öğretmenliği Baskısı...86 Okuma Yazma Öğretmede Aceleci Davranmak...87 Okuma Yazmayı Sevdirmek...87 Okula Başlamadan Okuma Yazmayı Öğrenmek...88 Öğrencilere Türkçeyi Etkili Kullanmayı Öğretmek...89 Bir Ders Saati Nasıl Geçmeli?...90 Diğer Dersler İhmal Edilmemelidir...92 Öğrenciyi Anlamak...92 Sınıfta Oturma Yerleri Nasıl Olmalı?...92 Birinci Sınıfta Devamsız Öğrenciler...93 Sınıf Duvarları ve Panoları...93 Bitişik Eğik Yazı Sorunları ve Çözümler...93 Ev Ödevleri/Ev Çalışması...95

8 x İLK OKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ EL KİTABI BÖLÜM VIII HARF HARF İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ UYGULAMALARI GRUP HARFLER VE ÖĞRETİM UYGULAMALARI...98 E-e SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ...98 L-l SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ A-a SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ K-k SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ İ-i SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ N-n SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ GRUP HARFLER VE ÖĞRETİM UYGULAMALARI O-o SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ M-m SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ U-u SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ T-t SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ Ü-ü SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ Y-y SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ GRUP HARFLER VE ÖĞRETİM UYGULAMALARI Ö-ö SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ R-r SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ I-ı SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ D-d SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ S-s SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ B-b SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ GRUP HARFLER VE ÖĞRETİM UYGULAMALARI Z-z SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ Ç-ç SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ G-g SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ Ş-ş SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ C-c SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ P-p SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ GRUP HARFLER VE ÖĞRETİM UYGULAMALARI H-h SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ V-v SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ...315

9 İçindekiler xi Ğ-ğ SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ F-f SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ J-j SESİNİN/HARFİNİN ÖĞRETİMİ BÖLÜM IX BİRLEŞİK (BİTİŞİK) EĞİK YAZI ÖĞRETİMİ KAYNAKÇA...367

10 KAYNAKÇA Akyol, H. (2005). Türkçe ilk okuma yazma öğretimi. Ankara : Pegem A Yayıncılık. Akyol, H. (2011). Türkçe öğretim yöntemleri (Yeni programa uygun) (4. Baskı). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Baştuğ, M. (2012). İlköğretim I. kademe öğrencilerinin akıcı okuma becerilerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Baştuğ, M. ve Demirgüneş, S. (2016). Türkçe ders işleme süreci. (Editör: Fatma Susar Kırmızı) İlk ve Ortaokularda Türkçe Öğretimi içinde (19-64). Ankara: Anı Yayıncılık. Baştuğ, M. ve Demirtaş, G. (2016). Child-Centered reading ıntervention: see, talk, dictate, read, write!. International Electronic Journal of Elementary Education, 8(4), Baştuğ, M. ve Kaman, Ş. (2013). Nörolojik etki yönteminin öğrencilerin akıcı okuma ve anlama becerilerine etkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13(25), Begeny, J. C., Krouse, H. E., Ross, S. G., & Mitchell, R. C. (2009). Increasing elementaryaged students reading fluency with small-group interventions: A comparison of repeated reading, listening passage preview, and listening only strategies. Journal of Behavioral Education, 18 (3), Binbaşıoğlu, C. (1999). İlkokuma ve yazma öğretiminin ve alfabe kitaplarının tarihsel gelişimi. Eğitim ve Bilim, 24 (114), Cemaloğlu, N. (2001). İlkokuma yazma öğretimi (2. Baskı). Ankara: Nobel Yayınevi. Cerda, C. A., Im, M. H., & Hughes, J. N. (2014). Learning-related skills and academic achievement in academically at-risk first graders. Journal Of Applied Developmental Psychology, 35(5), Claessens, A., Duncan, G., & Engel, M. (2009). Kindergarten skills and fifth-grade achievement: Evidence from the ECLS-K. Economics of Education Review, 28(4), Cunningham, A. E., & Stanovich, K. E. (1997). Early reading acquisition and its relation to reading experience and ability 10 years later. Developmental Psychology, 33(6), 934. Çelenk, S. (2007). İlkokuma yazma programı ve öğretimi. Ankara: Maya Akademi Yayınları. Deeney, T. A. (2010). One minute fluency measures: mixed messages in assessment and ınstruction. The Reading Teacher, 63(6), Dowhower, S. L. (1991). Speaking of prosody: Fluency s unattended bedfellow. Theory Into Practice, 30(3), Duncan, G. J., & Magnuson, K. (2011). The nature and impact of early achievement skills, attention skills, and behavior problems. Whither Opportunity, Elçin, Ş.(2011). Halk edebiyatına giriş (11. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.

11 368 İLK OKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ EL KİTABI Flood, J., Lapp, D., & Fisher, A. D. (2005). Neurological impress method plus. Reading Psychology, 26, Günes, F. (2007). Ses temelli cümle yöntemi ve zihinsel yapılandırma. Ankara: Nobel Yayınları. Hair, E., Halle, T., Terry-Humen, E., Lavelle, B., & Calkins, J. (2006). Children s school readiness in the ECLS-K: Predictions to academic, health, and social outcomes in first grade. Early Childhood Research Quarterly, 21(4), Heckelman, R.G. (1969). A neurological impress-method of remedial reading instruction. Acedemic Therapy,4(4), Herbers, J. E., Cutuli, J., Supkoff, L. M., Heistad, D., Chan, C.-K., Hinz, E., & Masten, A. S. (2012). Early reading skills and academic achievement trajectories of students facing poverty, homelessness, and high residential mobility. Educational Researcher, 41(9), Hudson, R. F., Lane, H. B., ve Pullen, P. C. (2005). Reading fluency assessment and instruction: What, why, and how? Reading Teacher, 58(8), Joseph, L. M. (1999). Developing first graders phonemic awareness, word identification and spelling: A comparison of two contemporary phonic instructional approaches. Literacy Research and Instruction, 39 (2), Joseph, L. M. (2002). Facilitating word recognition and spelling using word boxes and word sort phonic procedures. School Psychology Review, 31(1), 122. Kazancı, H. (2007). Osmanlıdan günümüze okuma yazma yöntemleri ve karşılaştırılması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Projesi, Kahramanmaraş. Keesey, S., Konrad, M., & Joseph, L. M. (2015). Word boxes improve phonemic awareness, letter sound correspondences, and spelling skills of at-risk kindergartners. Remedial and Special Education, 36(3), Keskin, H. K. (2012). Akıcı okuma yöntemlerinin okuma becerileri üzerindeki etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Keskin, H. K., ve Baştuğ, M. (2013). Geçmişten günümüze akıcı okuma. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17(1), Köksal, K. (2001). Okuma yazmanın öğretimi (2. Baskı). Ankara: Pegem A Yayınevi. Matthews, J., Ponitz, C. C., & Morrison, F. J. (2009). Early gender differences in selfregulation and academic achievement. Journal of Educational Psychology, 101(3), 689. MEB. (1936). İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. MEB. (1948). İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. MEB. (1968). İlkokul Programı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. MEB. (2005). İlköğretim türkçe öğretim programı ve kılavuzu (1 5. sınıflar). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi.

12 Kaynakça 369 MEB. (2009). İlköğretim türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzu (1-5. sınıflar). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basımevi. MEB. (2015). Türkçe programı (1-8. sınıflar). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi. MEB. (2017). Türkçe programı (1-8. sınıflar). Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi. MEGSB.(1986). Türkçe eğitimi ve öğretimi kılavuzu. Ankara. MEGSB Yayınları Oberle, E., Schonert-Reichl, K. A., Hertzman, C., & Zumbo, B. D. (2014). Social emotional competencies make the grade: Predicting academic success in early adolescence. Journal of Applied Developmental Psychology, 35(3), Paige, D. D. (2011). That sounded good! : using whole class choral reading to ımprove fluency. The Reading Teacher, 64(6), Panel, N. R., Health, N. I. o. C., & Development, H. (2000). Report of the national reading panel: Teaching children to read: An evidence-based assessment of the scientific research literature on reading and its implications for reading instruction: Reports of the subgroups: National Institute of Child Health and Human Development, National Institutes of Health. Rasinski, T., Padak, N., Lınek, W., & Sturtevant, E. (1994). Effects of fluency development on urban second-grade readers. The Journal of Educational Research, 87(3), Rasinski, T. V. (2000). Commentary: Speed does matter in reading. The Reading Teacher, 54(2), Rasinski, T. V. (2010). The fluent reader: Oral & silent reading strategies for building fluency, word recognition & comprehension. New York: Scholastic. Rasinski, T. V., Padak, N. D., & Fawcett, G. (2010). Teaching children who find reading difficult (4th ed.). Boston: Allyn & Bacon. Rasinski, T.V., Reutzel, R., Chard, & Linan-Thompson, (2011). Reading fluency. In M. L. Kamil, P. D. Pearson, B. Moje, & P. Afflerbach E (Eds). Handbook of Reading Research, Volume IV (pp ). New York: Routledge. Richek, M. A., Caldwell, J. S., Jennings, J. H., & Lerner, J. W. (2002). Reading problems: assessment and teaching strategies (4 ed.). Boston: Allyan and Bacon. Samuels, S. J. (1979). The method of repeated readings. The Reading Teacher, 32(4), Samuels, S. J. (2006). Reading fluency: Its past, present, and future. In T. V. Rasinski, C. L. Z.Blachowicz & K. Lems (Eds.), Fluency instruction : Research-based best practices (pp. 7-20). New York ; London: Guilford. Senemoğlu, N. (2004). Gelişim öğrenme ve öğretim: Kuramdan uygulamaya. Ankara: Gazi Kitabevi. Stahl, S. A., Heubach, K. M., & Holcomb, A. (2005). Fluency-oriented reading instruction. Journal of Literacy Research, 37(1),

13 370 İLK OKUMA VE YAZMA ÖĞRETİMİ EL KİTABI Strickland, D. S., & Riley-Ayers, S. (2006). Early literacy: Policy and practice in the preschool years. Preschool Policy Brief, 10, Swain, K., Leader-Janssen, E., Conley, P. (2013). Effects of repeated reading and listening passage preview on oral reading fluency. Reading Improvement, 50(1), Şahbaz, N. K. (2005). Tanzimat tan cumhuriyetin ilk yıllarına kadar Türkiye de ilk okuma ve yazma öğretimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi,Gazi Üniversitesi Eğitimi Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Şahin, A. (2009). İlk okuma ve yazma öğretiminde yöntem ve teknikler. (Editörler: Pilten, G., Temur, T., Şahin, A. ve Demir, E.). İlk okuma ve yazma öğretimi. (ss ). Ankara: Pegem-A Yayıncılık. Temizyürek, F ve Balcı, A. (2006). Cumhuriyet dönemi ilköğretim okulları Türkçe programları. Ankara:Nobel Yayınları. Zimmerman, B.S., & O Connor, P.J. (2011). The fluency development lesson: Improving reading in career-technical education. International Journal of Vocational Education and Training, 19(2), İnternet Adresleri (Sivas Yöresi-Osman Şan-Ömer Şan) html?start=85 (İsmail Hakkı Kavurmacı)