MAKSUD MÜZAKERESİ. Musannıf Hazretleri Fiillerin taksimatını Bina kitabındakinden biraz farlılıkla (adet bakımından) 30 bâb olarak beyan eder.

Transkript

1 MAKSUD MÜZAKERESİ... ن م س ن م ح ر م س... Maksut un musannıfı İmam-ı Azam Ebû Hanife Hazretleridir. Hicrî 80 de Kûfe de doğmuş ve Hicrî 150 de de Bağdat ta vefat etmiştir. Musannıf Hazretleri; Arabî ilimlerin, şer i ilimleri öğrenmeye vesile olduğunu beyan eder. Ki Arabî ilimlerden bazıları şunlardır; ت غ ع ن ي ع ل ط ن ع و ح ع ر ع ى م ل م ع ى ب ر ع Şer i İlimlerden bazıları ise şunlardır; م ال ع ه ق ع و ث ند ع ر س ع ى م ل م ع ى ى ش Maksut; Sülasî mücerredin ikinci babından İsm-i Mef uldür. Tasrifi;. Şeklindedirله حث ع ح ك قذ ع ا عث ر ر هح ع ا ث ق ن ه ثع ر ع ث Maksut un 2.bâbdan olduğuna delil olan Ayet-i Kerime; ل ى ن ذ ع ف ح قا ث ع ayetidir. (Lokman Sûresi 19) ق و ل ن ع ح غع ح قغ عقأ ع ع ي ع ح ذ ع ل ي ح ق ا ع Bu ayette ki, ث ع ق ا emrinin dalaletiyle, ل ه حث ع kelimesi 2. bâbdan gelmektedir. Her kitabın başında söylenmesi vacip ve caiz olan 7 şey vardır. Vacip olanlar; 1- Besmele 2- Hamdele 3- Salvele (Salâvat-ı Şerife) Caiz olanlar; 1- İsm-i Kitap (Kitap ismi) 2- Fenni Kitap (Kitabın içeriği, sarf v.s.) 3- Tâdâlı Fusül (Fasıllar) 4- Tebyîni Garaz (Maksadını Beyan) Musannıf Hazretleri Fiillerin taksimatını Bina kitabındakinden biraz farlılıkla (adet bakımından) 30 bâb olarak beyan eder. FASILLAR 1.Fasıl: Bu fasıl, mastardan çıkarılmalarına ihtiyaç şiddetlenen vecihler hakkındadır. Mastardan çıkarılmalarına ihtiyaç şiddetlenen vecihler altı tane idi. 1- Mazi 2- Muzâri 3- Emir 4- Nehiy 5- İsm-i Fâil 6- İsm-i Mef ul. Mastar mimli veya mimsiz olmaktan hâlî (boş) değildir. Eğer mimsiz olursa; Semâî diye adlandırılır. Semâî; Araplardan geldiği üzere muhafaza edilen kelime demektir.

2 Semâî mastar, üzerine kıyas olunmaz. Bunlar kıyasa muhaliftirler. Sülâsî nin gayrisinde ise kıyas vardır. Eğer mimli olursa; bakılır, eğer Muzârinin aynel fiili meftuh veya mezmum ise, mastar mimi, ismi zaman, ismi mekân ح ل ع ف vezni üzere gelir. Ancak şâzlar (istisnalar) vardır. Bunlar aynel fiilinin kesresiyle gelirler;... ح ق ل ى ح ق ل س ذ ح ق ل س ا ث ح ق ل ت ب ق ل ط م ا Eğer Muzârinin aynel fiili meksur olursa, (Yani 2. ve 6. bablarda) mastar " ل عل ر ع" mîmi vezni üzere gelir. (Ancak ح ق ل ق ل ا ا istisna. Bunlar aynel fiilinin kesresiyledir.) [/color]ism-i Zaman ve İsm-i Mekan ل ر ل ع vezni üzere gelir. Nagıs Fiillerde; İsm-i Zaman, ism-i mekân, mastar ح ل ع ف vezni üzere gelir. Misal Fiillerde; İsm-i Zaman, ism-i mekan, mastar bütün bablarda ح لع ف vezni üzere gelir. Lefif-i Makrun; Nagıs gibidir. ح ل ع ف vezni üzere gelir. Lefif-i Mefruk; Misal fiil gibidir. ح لع ف vezni üzere gelir. Sülasi üzerine zâid olursa, mastar mimi, İsm-i zaman, İsm-i Mekân, İsm-i Mef ul sülasinin gayrisinde ki, bütün baplarda, Muzârinin meçhul vezni üzerine gelir. Muzaraat harfi, mezmum bir mim ile değiştirilir. 1-) Fiil-i Mazi: Fiil malum veya meçhul olmaktan hâlî (boş) değildir. Eğer Mazi malum olursa, ister müzekker ister müennes olsun, ahirindeki harf müfret ve tesniyede feta üzerine mebnidir (kalıcıdır). Cemi müzekker ğaiblerde mezmumdur. Geri kalanlarında sakindir. Evvelinde Hemze-i Vasıl bulunan südasi ve humasi müstesna, mazinin ilk harfi bütün baplarda meftuhtur. Hemze-i Vasıllar ق بيع ه ل ز مع Bunlar; Hemze-i vasıl başlangıçta sabittir, geçiş halinde düşer. ح ق,ح ق ن ي ع, ح ق ن ي ع, ح قل بمع,ح قل باع,ح ق بغع,ح ق ل ي ع, dir. ح قن لبيع, ح قس بغع, س بالع Humasi ve südasiden, mazi, mastar ve emrin hemzesi Hemze-i Vasıldır. Sülasiden Emri hazırın hemzesi Hemze-i Vasıldır. Lamı Tarife bitişen hemze, Hemze-i Vasıldır. Lam-ı Tarife bitişen hemze ve ح ر (eymünin) in hemzesi meftuhtur. Hemze-i Vasıllar meksur olduğu halde bunlar istisnadır. 1. ve 5. bablardaki Emr-i Hazırın hemzesi aynel fiiline tabi olduğu için başlangıçta mezmumdur. Südasi ve humasinin mazisinin meçhulünün hemzesi, mezmumdur. (Hemze-i Vasıl olduğu halde) Hemze-i Kat ıllar (Düşmeyen Hemzeler) 1-) İf al babının hemzesi. 2-) Mütekellimin Hemzesi. 3-) Ceminin Hemzesi. 4-) İstifhamın hemzesi. 5-) İsmi tafdılın hemzesi.

3 ) يي) hemzesi. ile nida olunan, İsmi Celalin " ي 6-) 7-) Sıfat-ı Müşebbehe nin hemzesi. 8--) Mazinin kendi hemzesi. 9-) Lam-ı Tarifin hemzesi. 2-) Fiil-i Muzari: Tarifi; Fe hüvellezi yekünü fî evvelihi harfun min Hurufi alel mâzî (eteyne), bi şartın enyeküne zâlikel harfü zâiden " ق ن ي ع " Manası;Fiil-i Muzari; Mazi üzerine zaid olmak şartıyla evvelinde ق ن ي ع harflerinden bir harf bulunandır. 1. Muzaraat harfi yani ق ن ي ع (eteyna) harfleri bütün babların Malumunda meftuhtur. Ancak istisna olarak Rubailerde mezmumdur. Tüm rubailerde Muzaraat harfi mezmumdur. Misal: ث ا دع ن gibi. 2. Muzârinin lamel fiilinden önceki harf Rubai, Humasi ve Südasilerde meksurdur. Ancak ن ر ى لع ر لع ن ر م لع babları müstesna. Bunlarda meftuhtur. Meçhulde ise; 1. Muzaraat harfi mezmumdur. ) ن ع ن ع) sakindir. 2. Malumunda sakin olan, meçhulünde de hâli üzere 3. Geriye kalanlar ise meftuhtur. 4. Malum ve meçhulünde Fiil-i Muzâriyi cezm edici ve nasb edici bir harf bulunmadığı müddetçe, lamel fiili mezmumdur. 3-) Emir ve Nehiy: Emir ve Nehiy, Muzârinin lafzı üzerinedir. Bunlar meczumdurlar. Cezim alâmetleri; 1.Tesniye nunu nun düşmesiyledir. ( Muzârisi: قي ع ن iken Emr-i Gaib: ق ن ع şeklindedir. 2. Cemi müzekker nu nunun düşmesiyledir. ( Muzarisi: ن حي ع iken, Emr-i Gaib: ن حق şeklindedir. 3. Müfret müennes muhataba nu nunun düşmesiyledir. 4. Geriye kalanlarda, Sahih lâmel fiilinin sukûnu ve illetli lâmel fiilinin düşmesiyledir. Ama cemi müennes nun u müstesna, çünkü bu cemi müennes nun u cezim ve gayrisinde sabittir. Emr-i Hazır: Emri hazır, muzarinin müfret müzekker muhatabından, Muzaraat harfinin düşmesiyledir. Muzaraat harfinin mâbâdi (sonra ki harf) sakin ise evveline hemze-i vasıl getirilir. Eğer harekeli ise ahiri sakin kılınır. Misalen; ق ع Hazır=, Emri ع ع muhatabı= Muzârinin müfret müzekker Muzârinin müfret müzekker muhatabı= ثع, Emri Hazır= ى ث ع Şeklindedir. 4-) İsm-i Fail: Mazinin aynel fiiline bakılır. Aynel Fiilinin harekesi: Meftuh ise; ع (nâsırun) vezni üzere gelir. (1, 2. ve 3.bablar) Mezmum ise; ى م نال ع vezni üzere gelir. (5.Bab) ع ل نا ع vezni üzere, Lazımda ise ى ال ع Meksur ise; Müteaddide 6.bablar) vezinlerinde gelir. (4 ve ى ط ى ي ع ve ق و ل ع, ز ل ي ع, ول ع ق و ل قي ع ق و ل ع

4 ول ع و ل قح قي ع و ل قا ع ى ط ر قط ع ى ط ى ي ع ى ط ى ي ع ى ط ط ع ى ط ى ن ي ع ى ط ى ش 5-)İsm-i Mef'ul: Sülasinin bütün bablarında ح ع" "ل ا ve " ن ع" vezni üzere gelir. Mübalağa lazım vezinleri; " غ ع,ل ن ع,ل ث ق ع,ن ه م ع, ر ل ع, ك قب ع, ثي نن ع, ا لحل ع " Vezinle rinde gelir. Not: غ ع" " kelimesinin aynel fiili sakin kılınarak, غ ع" " yapılırsa, İsm-i Mef'ul manasında olur. 2.FASIL: (Musannıf hazretleri bu kısımda daha çok, Bina ve Emsile kitaplarında okunanları anlatmaktadır.) Bu fasıl, Sahih fiillerin tasrifi (çekilişi) hakkındadır. Fiili mazi, fiili muzari, malumda ve meçhulde 14 vecih üzeredir. Bunlardan üçü gaib, üçü gaibe, üçü muhatap, üçü de muhatabadır. İki tanesi ise Mütekellim içindir. Ancak Emir ve Nehiy in malumlarında bu mütekellim için olan iki vecih gelmez. İsmi Fail: 10 vecih üzere gelir. Cemi müzekker 4 lafız üzeredir. Cemi müennes ise 2 lafız üzeredir. İsmi Mef ul: 7 vecih üzere tasrif olunur. Cemi müzekker 2 lafızdır. Cemi müennes bir lafızdır. Te kit Nun u (Nûnu Müşeddede): Emir ve Nehiy in malumda ve meçhul de cemisi üzerinedir. Nun u Muhaffefe de böyledir ama Nun u Muhaffefe, Tesniye ve cemi müennese dâhil olmaz. Emri Gaib Nun u Müşeddede; ن ي ع ن قي يع ن ي ع ن ي يع قي يع ي ع Emr-i Gaib Nun u Muhaffefe; ن ي ع Müzekker: Müfret ن ي ع Müennes: Müfret ي ع Müzekker: Cemi Emri Hazır Nun u Müşeddede; ق ي ع ق قي يع ق ي ع ق ي يع ق قي يع ق ي ع Emri Hazır Nun u Muhaffefe; ق ي ع muhataba: Müfret Müzekker ق ي ع muhataba: Cemi Müzekker

5 ق ي ع muhataba: Müfret Müennes Sülasî Mezîdün Fîhi Rubâîlerde, Mütekellimlerde iki hemzenin cem etmemesi (bir arada gelmemesi) için, muzârinin hemzesi hazfolunur. Bu fasılda bazı kaideler vardır. Bunlardan bir kaçını örnekleri ile verelim; iğlali; nın (ق ث ع) bedel, a idğam ettik. İdğamdan (ث) yi (غ) a (ث) yakın olduğundan mahreci, nin (غ). idi ( ث ع) aslında (ق ث ع) Müdğamün fîh olan a (ث) bir şedde verdik. Sakinle başlamak mümkün olmadığından evveline bir hemze getirdik (ق ث ع) ve oldu. yapılır. nin (ق ا ل ع) iğlali de bu şekilde 3.FASIL: Bu fasıl bir takım fâidelerin beyanı hakkındadır. Lazım fiilin Müteaddî olması; (ق ه ا قع) getirilmesi. 1-) Evveline hemze ( ق ع ه ا غع ( getirilmesi. 2-) Sonuna Harf-i Cer (ه ا قع) iledir. 3-) Aynel fiilinin şeddelenmesi dir. nin hazfi ile (غ) bablarındaki ( ر م ل ع) ve " ر ل ع" 4-) Müteaddi fiilinin lazım olması ise; 1-) Tağdiyet sebeplerinin hazfiyle. naklederek. babına (ق س ع) 2-) ziyadesiyle. nin (غ) babının evveline (ر ر ى م ل ع) (-3 NOT: Lazım fiilden, Mef ulü bih ve meçhul gelmez. Çünkü lazım fiil, Mef ulü bihe muhtaç değildir. Müteaddî ise bunu hilâfınadır. Yani, Mef ulü bihe muhtaçtır. Burada Musannıf hazretleri bir takım kaidelerden bahsediyor idi. 1. Kaide: Eğer nin (ق ل ع) fail fiilinde ıdbak harfleri nden ط ا ص) (م biri olursa şu misallerde ki hükümler geçerlidir; nin (ق ط Aynel fiilinde ıdbak ث ع) idi. (ق ط ث ع) aslında (ق ط ث ع) harflerinden (ط) bulunduğundan, yi (غ) ya (ط) çevirdik. İki harfide birbirine idğam ettik. İdğamdan bedel birde şedde verdik. idi. (ق ع) aslında (ق ط ع) aslında (ق ط ر ب ع) idi. (ق ب ع)

6 Gibi idi. (ق ط ث ع) aslında (ق ط ث ع) 2.Kaide: Eğer nin (ق ل ع) fail fiilinde ك ز) (ث harflerinden biri olursa, (غ) harfi, (ث) harfine çevrilir. Misal; idi. (ق ث ل ا ع) aslında (ق ث ل ا ع) idi. (ق ك ع) aslında (ق ك ع) idi. (ق ك ا ع) aslında (ق ك ث ا ع) 3. Kaide: Eğer nin (ق ل ع) fail fiilinde ع د) (ح harflerinden biri olursa, bu harfler ye (غ) kalb olunur. Sonra da ( nin (ق ل ع sine (غ) idğam olunurlar. Misal; idi. (ق ح ن ر ع) aslında,(ق ه ش) idi. (ق ن س ع) aslında,(ق س ع)ع idi. (ق ت ع) aslında,(ق ت ع) İsimlere ve fiillere ziyade kılınan harfler, 10 tanedir ve س نع ق ن ح ال ع) ) harfleridir. Bir kelime üç üzerine zâid olup, kendisinde س نع ق ن ح ال ع) ) harflerinden biri varsa, bu harf zâiddir diye hükmolunur. Eğer o kelimeden, o harf çıkarıldığında bir mana ihtiva etmiyorsa, o zaman, o harf zaid değildir diye hükmolunur. Misal; ح س ح س ع) ) gibi. Rubaî bablarının tamamı Müteaddî içindir. Ancak ث ر ع) ) lazım içindir. Humâsî bablarının hepsi lazım içindir. Ancak ر ل ع) ) ق ل ع) ) ve ر ى ل ع) ) babları müstesna. Bunlar müşterektir. Südâsî bablarının hepsi lazım içindir. Ancak ق س ر ل ع) ) babı müstesnadır. Çünkü ق س ر ل ع) ) babı, lazım ile Müteaddî arasında müşterektir. Ve bir istisnâi durum daha olarak, ق م ش) ) babından olan, ق س ث قنع) )=(galip geldi) ve ق ث قنع) )=(kahretti) kelimeleri Müteaddî kelimelerdir. Ef ale nin hemzesi yedi manaya gelir;.(ق ل قع ( Misal; 1-) Tağdiyet. Lazım fiili müteaddi yapmak demektir. Aslen, ( ( ال ع lazım iken, ( ل قع (ق =(Ben ona ikram ettim) şeklinde Müteaddî olur. 2-) Sayrûret. Sonradan olmak, intikal etmek manasındadır. Misal; ( الع ق ل ى ش (ق =(Adam yürür oldu) 3-) Vicdan. Misal; ( قع (ق ه م =(Ben onu cimri buldum)

7 4-) Haynûnet. Bir şeyin vakti gelmek manasındadır. Misal; ( زع ق و ث ع (ق ز =(Hasat vakti yakın oldu) 5-) İzalet. Gidermek, halletmek demektir. Misal; ( قع (ق ى ن =(Ben ondan şikayeti giderdim) 6-) Duhul. (Girmek) Misal; ( الع ق ر ع (ق =(Adam sabaha dahil oldu) (ق الع ق ي ع ( Misal; 7-) Kesret. Çokluk denektir. İstef ale nin Sin i altı manaya gelir; ; ) ع ق س ت ر ع ( Misal: 1-) Talep. (ق س ه ع ( Misal: 2-) Sual. 3-) Tahavvül. Dönmek manasındadır Misal: ( ق ه ل ع ق س ه ل ع ) =(Şarap sirkeye döndü) 4-) İtikad. Misal: ( ل قع (ق س =(Ben onun cömert olduğuna inandım) ع (ى ن ي ق س ا ث غع ( Misal: 5-) Vicdan. (ق ل ن ع ع ى ث ق ه ح الع ق س ا ا ع ( Misal: (-6 Teslim. İĞLAL KAİDELERİ kalbolunurlar. elife ع ve ح harekeli olup, mâgablileri meftuh olursa ع veya ح 1-) Misal ر ر قل ع aslında ر ح ل ع idi. ح harf-i illet müteharrik, mâgablinin harekesi meftuh olduğundan elife kalp ettik, يف oldu. Ayrıca, Nakıs Fiilden (ق ز ع) ve ال ع) (ع kelimeleri, tesniyelerde müfretler ile karışmaması için elife kalbolunmazlar. Cemi müennes, muhatab ve muhatabalarda ve nefsi mütekellimlerde ح ve ع sakin oldukları için elife kalbolunmazlar. Ama bu son söylenenlere istisna olarak, ح ve ع nin harekeleri makabline nakledilerek, sukunu gayri ile sakin olduklarında elife kalbolunurlar. Misal; (ق ز ع) aslında ق ن ا ع) )idi. ع Harf-i İllet müeharrik ve makabli sahih sakin bir harf olduğundan nin ى harekesini makablinde ki sahih sakin olan ب) )ye naklettik. (ع) harfi sukûnu gayr-i aslî ile sakin oldu ve elife kablolundu. Tesniye Müenneste: ل غ ع) (ق aslında ل ن غ ع) (ق idi. (ع) harf-i illet müteharrik makabli meftuh olduğundan elife kablolundu. İki sakin içtima etti. Birisi Elif-i Maklûbe diğeri ise (غ) harfidir. (Not: Burada ki (غ) harfi sakin idi. Tesniye elifinden dolayı harekelenmiştir. Bu hareke arızîdir. Arızî de yok gibidir.) Elif-i Maklûbe hazfedildi.

8 Ecvef den Cemî Müenneste: م ي ع) (ا aslında ي ع) (ا ح idi. ح harf-i illet müteharrik, mâkablinin harekesi meftuh olduğundan elife kalp ettik, iki sakin içtima etti. Elif-i Maklûbe hazfedildi ve (ا م ي ع) oldu. Giden ح harfine dalalet etmesi için ın harekesi zammeye tebdil edildi ve م ي ع) (ا oldu. (Çünkü dan ح zamme doğar) ه ى ف ع Misal; ister sakin, ister meftuh olsun, mâgabli meksur olduğu zaman, hali üzerine terk edilir. ى 2-) gibi. ه ى ن غ ع olunur. harfine kalp ح harfi, ع olursa, sakin olup, mâgabli mezmum ع 3-) Misal; ن حس ع aslında ن ن س ع idi. kalbolunur. harfine ع harfi, ح olursa, sakin, mâgabli meksur ح 4-) Misal; ا نل ع aslında, ا ح ل ع idi. harfi illet ح hazfettik. ın ن zammesini geldiğinden, ın zammesi ağır ن önce, ın kesresinden ح müteharrik, ın ح harekesini harfine verdik ve kaide gereğince, ı ح ye ع kalbettik, ا نل ع oldu. 5-) Harekeli ح, kelimenin ahirinde bulunup, mâgablide meksur olduğu zaman ح harfi, ع ye kalp olunur. Misal; ف ع aslında ح ع idi. Nakıs fiilin cemi müzekkerinin meçhulünde: (ح زع) aslında زع) (ح ز idi. Kesreden zammeye huruç lazım gelmesin için, ز nin kesresini hazfettik. ع harf-i illet müteharrik makabli sakin olan ز olduğundan, nin ع harekesini ye ز verdik. İki sakin içtima etti. ع harfini hazfettik (ح زع) oldu. nin harekeleri, sakin olan ع ve ح harekeli olup, mâgablileri sahih sakin bir harf olduğunda ع ve ح 6-) harfe nekledilir. Misal; ( ن ه حلع ) aslında, (ن ه حلع) idi. kelimenin lamel fiilinde harekeli oldukları zaman, mâgablide harekeli bir harf olduğunda, mensup ع ve ح 7-) olmadığı müddetçe sakin kılınır. Misal; ن ل ش aslında, ن ل شع idi. 8--) Bir kelimede iki ح içtima edip, birincisi sakin. İkincisi harekeli olduğunda, birincisi ikincisine idğam olunur.

9 Misal; ل ت زح ع aslında, ل ت زحح ع idi. 9-) Bir kelimede ح ve ع içtima edip, birincisi sakin ikincisi harekeli olduğunda, ح harfi, ع ye kalbolunur. nin ع binası sahih olsun için, birincinin mâgabli kesrelenir. de ع ye ع idğam olunur. Misal; ل ل ف ع aslında, ل لحز ع idi. Ecvef den İsm-i fâil: قا ل ع) ( ر mazide (ا ل ع) idi. Fâil fiili ile Aynel fiili arasına bir ism-i fâil elifi ziyade ettik. İki sakin içtima etti birisi İsmi fâil elifi diğeri Elif-i Maklûbe. Elif-i Maklûbe yi hemzeye tebdîl ettik. Ecvef den İsm-i Mef ul: (ل نل ع) aslında حل ع) (ل ن idi. nin ع harekesini sahih sakin olan ذ e verdik. İki sakin içtima etti. harfini ع hazfettik. Giden ع harfine dalalet etmesi için, in ذ zammesini kesreye tebdîl ettik. Ve 4.Kaideyi uygulayarak harfini ح harfine ع kalbettik. Ecvef ten Emr-i Gâip: ل ع) ( ن ه aslında ( ن ه حل ع) idi. ( 6.Kaide uygulandı) Ecvef ten Emr-i Hazır: ل ع) (ا aslında ا حل ع) (ق idi. (Diğerlerine benzer şekilde iğlâli yapılır) Misal fiilin fâil fiilinde ki ح harfi, 2.bab, 3.bap ve 6.bapların muzâri, emir ve nehiylerinin mâlumlarında bu ح harfi düşer. Lefif-i Makrûn un Aynel fiilinin hükmü sahih fiilin Aynel fiilinin hükmü gibidir. Lefif-i Makrûn un lâmel fiilinin hükmü nâkıs ın lâmel fiilinin hükmü gibidir. Lefif-i Mefrûk un fail fiilinin hükmü misal fiilinin ki gibidir. Lefif-i Makrûn un lamel fiilinin hükmü nakıs fiilinin ki gibidir. Emri hazır: ا ق ع ا ن اح ع ع ا ن ا ني ع Şeklindedir. (ا ق ع) aslında ع) (عق ح idi. Misal fiilde ki gibi, fail fiilinde ki ح harfi düştü. Nakıs da ki gibi de lamel fiilinde ki harfi ع hazfedildi. Geriye harfi meksur olarak bâkî kaldı. Müfret Müzekker muhatapta âhirine bir ن harfi getirildi (ا ق ع) oldu. İDĞAMLAR İdğam-ı Vâcip: Muzaaf fiilin Aynel fiili sakin, lamel fiili harekeli olduğu zaman veya her ikisi de harekeli olduğu zaman idğam-ı vacip olur. idi. (ل ث ث ع) aslında (ل ث ع)

10 idi. (ن ل ث ثع) aslında (ن لث ع) Birinci ın ث harekesi mim harfine nakil olundu. Birincisi sakin ikincisi harekeli olduğundan, birincisi ikincisine idğam olundu. İdğamdan bedel birde şedde verildi. İdğam-ı Mümteni :Aynel fiili harekeli, lamel fili sakin olursa İdğam-ı Mümteni olur yani idğam yapılmaz. Misal; (ل ث ث ي ع) gibi. ال ع) Misal; İdğam-ı Câiz: Aynel fiili ve lamel fiili sakin olursa, ikincisi harekelenir ve birincisi ikincisine idğam olunur. ise harekelendi ve birincisi ث ın ث harekesi mim harfine nakil olundu. İkinci idi. Birinci (ن ل ث ث ع ال ع) aslında ع (ن لث ikincisine idğam olundu. Burada ث üç şekilde harekelenebilir. 1. Harekelerin en hafifi Fetha olduğundan fethalanabilir. 2. Aynel fiiline teb an zammelenebilir. =(Sakin harekeleneceği zaman, kesreyle harekelenir) kaidesince ( م س ع و ي ذ ع و ي ذ ع ق ك ق ق س يع).3 kesrelenebilir. MEHMÜZÜN HÜKÜMLERİ 1-) Eğer hemze sakin makabli harekeli olursa, hâli üzere terk etmekte caizdir, makablinin harekesi cinsine kalbetmekte câizdir. Eğer makabli meftuh ise; hemze elife kalbolunur. Misal; (ن لع) aslında (ن ي لع) idi. Eğer makabli kesre ise; hemze harfine ى kalbolunur. Misal; (ق ن ك ي ع) aslında (ق ا ك ي ع) idi. Eğer makabli mezmum ise; hemze ح harfine kalbolunur. Misal; حل يع) (ن aslında ن ل يع) (ن idi. 2-) Hemze harekeli makabli de harekeli olursa hemze değişmez. Misal; ع) (ا gibi. 3-) Hemze harekeli, makabli sakin olsa hâli üzere terk etmek câiz olduğu gibi, harekesini makabline nakletmekte câizdir. Misal; (س ل ع) (ق س ا ل ع) gibi. ( ل غ)