Vatandaşlıkçının Özel Sorularının Çözümleri

Transkript

1 LİSANS Vatandaşlıkçının Özel Sorularının Çözümleri Bu soruları görün, KPSS sorununu çözün...

2 İÇİNDEKİLER Temel Hukuk Kavramları... 3 Türk Anayasa Tarihi Temel Hak ve Ödevler Yasama Yürütme Yargı İdare Hukuku Ulusal ve Uluslararası Kuruluşlar Güncel Bilgiler Deneme Sınavları

3 TEMEL HUKUK KAVRAMLARI I 3 1 Örf ve adet kuralları din, ahlak, görgü, hukuk kurallarıyla birlikte toplumsal hayatı düzenleyen kurallardan biridir. Örf ve adet kuralları özellikle medeni hukukta kullanılan yazısız kaynaklardan birisidir. Örf ve adet kurallarının hukuk kuralına dönüşebilmesi için maddi, manevi, ve hukuki unsuru taşıması gerekmektedir. Örf ve adet kurallarının maddi unsurunu süreklilik ve tekrarlama oluşturmaktadır, manevi unsurunu genel inanış oluşturmaktadır, hukuki unsurunu ise uzun zamandan beri tekrarlanmakta olan ve kişilerin o kuralı yapmaya kendilerini mecbur görmesi oluşturur. Bu genel bilgiler ışığında soruda verilen örf ve adet kurallarına uyulmadığı takdirde cebri icra devreye girer şıkkı yanlıştır. Çünkü hakim yazılı bir kaynakta hüküm bulamadığı takdirde örf ve adet kurallarına başvurur. Cebri icra ise hukukun yaptırım türlerinden biridir. Kişi yapmakla yükümlü olduğu bir şeyi yapmadığı durumda o yükümlülüğün kişiye kendi iradesi dışında devlet tarafından yaptırılmasıdır. 2 Hukuk kurallarına uyulmadığı takdirde 5 tür yaptırım uygulanmaktadır. Cebri İcra: Kişinin yapmakla yükümlü olduğu bir şeyi yapmadığı durumda o yükümlülüğün kendisine devlet tarafından zorla yaptırılmasıdır. İptal: İdare tarafından yapılmış olan bir işlemin hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle mahkeme tarafından ortadan kaldırılmasıdır. Ceza: Kanun suç olarak tanımladığı bir fiili gerçekleştiren kişiye uygulanan yaptırım türüdür. Tazminat: Bir kimsenin mal varlığına veya kişiliğine verilen zararın karşılanmasıdır. Maddi ve manevi tazminat olarak ikiye ayrılır. Hükümsüzlük: Bir işlemin hukukun öngördüğü kurallara aykırı tesis edilmesi durumunda, yapılan işlemin herhangi bir geçersizliğinin bulunmamasıdır. Yokluk, butlan ve tek taraflı bağlamazlık olarak üçe ayrılmaktadır. Müsadere: Suçla bağlantılı olan bir eşyaya el konularak devlet mülkiyetine geçirilmesidir. Müsadere hukukun yaptırımları arasında değil ceza yaptırımının türleri arasında yer almaktadır. Müsadere güvenlik tedbiridir. Ve müsaderenin olabilmesi için suçun işlenmiş olması gerekmektedir. Genel bir müsadereden bahsedilemez. 3 Cebri icra, kişinin yapmakla yükümlü olduğu bir şeyi yapmadığı durumda o yükümlülüğün kendisine devlet tarafından zorla yaptırılmasıdır. Şıklarda verilen haciz işlemi, askerlik, vergi borcunun ödenmemesi ve nafaka kişinin yapmakla yükümlü olduğu şeyleri yapmadığı durumlarda devlet tarafından zorla yaptırılır. E şıkkında verilen kırmızı ışıkta geçen bir araca para cezası kesilmesi ise cebri icra değil ceza yaptırım türüne örnek oluşturur. Çünkü söz konusu eylemde kişi kanunun suç olarak tanımladığı fili gerçekleştirerek suçun karşılığı olan para cezasına çarptırılmıştır. 4 Hukuk kamu, özel ve karma hukuk olarak üç alt dala ayrılır. Kamu hukuku, Anayasa, idare, ceza, vergi, icra ve iflas, yargılama ve devletler genel hukukundan oluşur. Özel hukuk, Medeni, borçlar, ticaret ve devletler özel hukukundan oluşur. Medeni kanun kendi içinde kişiler, aile, eşya, miras hukuku olmak üzere dört alt dala ayrılır. Karma hukuk, hava, iş, bankacılık, fikir ve sanat eserleri hukukundan oluşur. Bu genel bilgiler ışığında şıklara baktığımızda D şıkkında yer alan kişiler hukukunun medeni hukukun alt dalı olarak özel hukuk dalları arasında yer aldığını görmekteyiz. 5 Vergi devletin kamusal temel hizmetleri görmek için vatandaştan topladığı gelirdir. Gelir üzerinden, gider üzerinden ve servet üzerinden olmak üzere üç vergi türü bulunmaktadır. Gelir Üzerinden Alınan vergiler, gelir vergisi, kurumlar vergisi Servet üzerinden alınan vergiler, emlak vergisi, veraset ve intikal vergisi, motorlu taşıtlar vergisi Gider üzerinden alınan vergiler, KDT, ÖTV, banka işlemleri ve sigorta işlemleri vergisi D şıkkında verilen veraset ve intikal vergisi servet üzerinden alınan vergiler arasında yer alır. ÇÖZÜM 1

4 4 6 Muris: Miras bırakan kişi. Varis: Kendisine miras bırakılan kişi. Müflis: İflas eden kişi. Tereke: Kişinin mirasçılara bıraktığı malvarlığı ve borçlarının tamamı. Vasi: Mahkeme tarafından vesayet altına alınan kişi üzerinde vesayet denetimine sahip olan kişi. 7 Hukuka göre kişi hak ve borçlara sahip olan varlıktır. Kişilik tam ve sağ doğumla başlar. Tam ve sağ doğumdan kastedilen anne bedeninden tamamen ayrılmanın gerçekleşmesiyle nefes almasıdır. Tam doğum engellilik veya ayırtme gücüne sahip olma gibi durumlarla karıştırılmamalıdır. 8 Soruda verilen örnek olay gerçek kişiliğin sona ermesine ilişkin örnektir. Kişilik ölüm, ölüm karinesi, birlikte ölüm karinesi ve gaiplik ile sona erer. Örnek olayımıza göre madende meydana gelen patlamada 196 kişi ölmüş 4 kişinin ise cesedine ulaşılamamıştır. Maden patlamaları, uçak kazaları gibi olaylarda genellikle kişilik ölüm karinesi yoluyla sona erdirilir. Birlikte ölüm karinesi ölümüne kesin gözle bakılacak bir olay sonucunda kişinin kaybolması durumudur. Bir kişi hakkında ölüm karinesi kararı verebilmesi için ölümüne kesin gözle bakılabilecek bir tehlike ve cesedin olmaması şartının birlikte gerçekleşmesi gerekir. Birlikte ölüm karinesi kararı mülki amirler tarafından verilir. Herhangi bir mahkeme kararına ihtiyaç yoktur ve süre şartı da bulunmamaktadır. Hakkında ölüm karinesi kararı çıkartılan kişinin mal varlığı doğrudan mirasçılarına teminatsız geçer ve kişi evli ise evliliği kendiliğinden sona erer. Ölüm karinesi kararının verilebilmesi için olay üzerinden 1 yıl geçmesi gerekir. Şıkkı yanlış şıkkımızdır. Çünkü ölüm karinesinde değil gaiplik kararından süre şartı bulunmaktadır. 9 Soru Borcun sona erme halleri İfa: borç yükümlülüğün ödemeyle yerine getirilmesidir İbra: Alacaklının alacağından vazgeçmesidir. Tecdit ( Yenileme ): Eski borcun, yeni bir borç yaratılmak suretiyle ortadan kaldırılmasıdır Birleşme: Alacaklı ve borçlu sıfatının aynı kişide birleşmesidir Kusursuz İmkansızlık: Borç konusu olan eşyanın sel, yangın veya mücbir bir sebeple yok olması durumunda borcun yok olmasıdır. Zaman Aşımı: alacağın belirli süre ve şartlarda talep edilmemesi sonucu hakkın yitirilmesidir.genel zaman aşımı süresi 10 yıldır. Takas: Bir borcun karşı alacaktan dolayı sona ermesidir C şıkkında verilen kusurlu imkansızlık borcu sona erdiren hallerden değil borca egemen olan ilkeler arasın da yer almaktadır. 10 Kişilerin haklarını kullanabilmesi ve borçlarını yerine getirebilme gücüne sahip olmasıdır. Hak ehliyeti sağ doğmak koşuluyla ana rahmine düştüğü andan itibaren kazanılabilirken, fiil ehliyeti ergin olma, ayırt etme ve kısıtlı olmama gibi belir şartlar yerine getirilebildiğinde kazanılmaktadır. Bir kişinin fiil ehliyetine sahip olmaması kendi iradesine bağlı değildir, yaş gibi ayırt etme gücünden yoksunluk gibi durumlar kişi iradesinden bağımsız gerçekleşmektedir. Ergin olmak tek başına fiil ehliyetini kazanmanın şartlarından biri değildir. Diğer koşullarında gerçekleşmesi gerekmektedir. Ayırt etme gücü fiil ehliyetinin en önemli koşulunu oluşturmaktadır. Ayırt etme gücü bulunmayan kişinin fiil ehliyeti bulunmaz. E şıkkında verilen ergin olan herkes fiil ehliyetine sahip olamaz önermesi doğru bir önermedir. Çünkü fiil ehliyetinin erginlik dışında ayırt etme ve kısıtlı olmama gibi koşulları da bulunmaktadır.

5 5 11 Türk Ceza Kanunu na göre ceza ehliyetleri 0-12 yaş Ceza ehliyeti yoktur yaş Ayırt etme gücü var ise indirimli ceza yoksa ceza verilmez yaş İndirimli ceza verilir. 18 yaş Ceza ehliyeti tamdır. Kişi 12 yaşını doldurduğu andan itibaren ceza ehliyeti başlar. 12 Haklar devlet eliyle ve kişi eliyle olmak üzere iki şekilde korunur. Kişi eliyle korumanın üç türü bulunmaktadır. Meşru Müdafaa, Zaruret ve Kuvvet Kullanma Meşru Müdafaa, kişinin bir insan tarafından kendisine veya bir başkasına karşı yapılan haksız saldırı karşısında saldırıyı bertaraf edebilmek için kendisini veya bir başkasını savunmasıdır. Meşru savunmanın özellikleri Saldırı bir insan tarafından gerçekleştirilmeli Meşru savunma kişinin canına veya malına karşı saldırıya karşı kendisini korumasıdır. Kişinin yaptığı savunma kendisine yapılan saldırıyla orantılı olmalıdır. Meşru müdafaa da buluna kişi karşı tarafa verilen zararın tazmininden sorumlu değildir. E şıkkında verilen meşru müdafaa yapan kişinin verdiği zararı tazmin etmesi gerekir önermesi yanlış bir önermedir. Meşru müdafaada değil zaruret halinde kişi verdiği zararı karşılamakla yükümlüdür. 13 Soru eşya hukukuna ilişkin bir sorudur. Eşya hukuku üç bölümden oluşur. Zilyetlik, tapu sicili ve ayni haklar. Ayni haklar kendi içinde mülkiyet hakkı ve sınırlı ayni hak olmak üzere ikiye ayrılır. Sınırlı ayni hak ta kendi içinde irtifak hakkı, taşınmaz yükü ve rehin hakları olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Sükna Hakkı: Şahsi irtifak haklarındandır. Bir binada veya onun bir bölümünden konut olarak yararlanma yetkisi veren haktır. Oturma hakkı başkasına devredilemez, mirasçılara geçmez. Üst Hakkı: Bir taşınmaz malikinin, üçüncü kişi lehine arazisinin altında veya üstünde yapı yapmak veya mevcut yapıyı muhafaza etme yetkisi veren irtifak hakkıdır. Taşınmaz Yükü: Bir taşınmazın malikinin yalnızca o taşınmazla sorumlu olmak üzere diğer bir kimseyi bir şey yapmakla veya bir şey vermekle yükümlü kılan kılmasıdır. İntifa Hakkı: Bir malı zilyetinde bulundurma, yönetme, kullanma ve yararlanma gibi geniş yetkiler veren haktır. İrtifak hakkı: Kişiye bir maldan yararlanma ve kullanma yetkisi veren haklardır. Mülkiyet hakkından farklı olarak kişiye mal üzerinde tasarruf yetkisi vermez.

6 6 14 Hukuk boşluğu ve kanun boşluğu olmak üzere hukukta iki tür boşluk bulunmaktadır. Hukuk Boşluğu: Hakimin somut olaya uygulayacak yazılı ve yazısız kaynakta hüküm bulamadığı boşluk türüdür. Hakim hukuk boşluğunu hukuk yaratarak doldurur. Hakim yarattığı hukuk, bağlayıcı değildir, üst mahkemeler tarafından iptal edilebilir. Kanun Boşluğu: Kanunda somut olaya uygulanabilecek bir kuralın bulunmaması durumunda ortaya çıkan boşluk türüdür. Kural içi ve Kural dışı olmak üzere iki tür kanun boşluğu bulunur. Kural İçi Boşluk Kanunda somut olaya uygulanabilir bir hüküm (madde) vardır ancak kuralın içi boştur. Bu boşluk kanun koyucu tarafından bilinçli olarak bırakılmıştır. Hakim bu durumda takdir yetkisini kullanarak tarafların çıkarlarını gözetmeli ve hakkaniyetli olmalıdır. Haklı sebepler, takdir hakkı gibi kavramların kullanılmış olması boşluğun bilinçli bir şekilde bırakıldığına işaret eder. Kural Dışı Boşluk Kanun koyucu tarafından istenmeden bırakılan boşluktur. İkiye ayrılır a. Açık (Gerçek) Boşluk: Hukuken çözüme varılması gereken bir konuda kanunda bir hüküm bulunması gerektiği halde hiçbir hükmün yer almamasıdır. b. Örtülü Boşluk: Kanunda bir hükmün bulunmasına rağmen hükmün fazla geniş tutulması nedeniyle somut olaya uygulandığında dürüstlük kuralıyla bağdaşmayan sonucun ortaya çıkmasıdır. Yani hüküm somut olaya uygulandığında kişinin menfaatine zarar vermektedir. Hakim bu durumda maddeyi amacına uygun olarak daraltma yoluna gider. 15 Ayni Haklara egemen olan ilkeler Belirlilik ilkesi, Aleniyet ilkesi, Güvenin korunması ilkesi, Sınırlı sayı ve tipe bağlılık ilkesi, Hak düşürücü süreye ve zaman aşımına bağlı olmama ilkesi Objektif iyi niyet ilkesi ise hakların kullanılması ve borçların yerine getirilmesinde uygulanan ilkedir.

7 TEMEL HUKUK KAVRAMLARI II 7 1 Soruda verilen örnek olay karşılıklı kurulan borç ilişkisinde tarafların verdikleri taahhütleri yerine getirmediklerinde birbirlerine karşı ileri sürebilecekleri hak türünü sormaktadır. Haklar mahiyetlerine göre ikiye ayrılmaktadır. Mutlak haklar ve Nıspi haklar. Mutlak haklar kişiye geniş yetkiler veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır. Nıspi haklar ise tarafların sadece birbirlerine karşı ileri sürebilecekleri haktır. Söz konusu olayda tarafların karşılıklı olarak birbirlerinden isteyebilecekleri alacak hakkı ortaya çıkmıştır. Alacak hakkı nispi hakların en tipik örneğidir. Bu nedenle doğru cevap nıspi haktır. Soruda verilen diğer hak türleri amaçlarına göre haklar kategorisinde yer alır. Kurucu yenilik doğuran haklar, tek taraflı irade beyanı ile yeni bir hukuki durum yaratan haklardır. Bozucu yenilik doğuran haklar, tek taraflı irade beyanı ile mevcut durumu ortadan kaldıran haklardır. Alelade haklar, kullanılmalarıyla yeni bir hukuki durum meydana getirmeyen haklardır. 2 Amaçlarına göre haklar yenilik doğuran haklar ve alelade haklar olmak üzere ikiye ayrılır. Yenilik doğuran haklar a. Kurucu yenilik doğuran haklar: Tek taraflı irade beyanı ile yeni bir hukuki durum yaratan haklardır. Evlenme, alım, önalım kurucu yenilik doğuran haklara örnektir. b. Bozucu yenilik doğuran haklar: Tek taraflı irade beyanı ile mevcut durumu ortadan kaldıran haklardır. İstifa, sözleşmenin feshi, azletme, boşanma bozucu yenilik doğuran haklara örnektir. c. Değiştirici yenilik doğuran haklar: Kullanılmalarıyla mevcut hukuki durumu değiştirmeyen haklardır. Ayıplı mal değişimi değiştirici yenilik doğuran haklara örnektir. Alelade haklar: Kullanılmalarıyla yeni bir hukuki durum meydana getirmeyen haklardır. Öncüllerde verilen evlenme ile alım hakkı kurucu yenilik doğuran haklar arasında yer alır, boşanma ve istifa ise bozucu yenilik doğuran haklar arasında yer alır. 3 İrtifak Hakkı: Kişiye bir maldan yararlanma ve kullanma yetkisi veren haklardır. Mülkiyet hakkından farklı olarak kişiye mal üzerinde tasarruf yetkisi vermez. İntifa Hakkı: Bir malı zilyetinde bulundurma, yönetme, kullanma ve yararlanma gibi geniş yetkiler veren haktır. Zilyetlik: Bir malı fiilen hakimiyetinde bulundurmaktır. Sınırlı Ayni Hak: Mal sahibine kullanma, yararlanma ve mal üzerinde tasarrufta bulunma yetkilerinden bir kısmını içeren haklara sınırlı ayni hak denir Mülkiyet Hakkı: Mal sahibine malı kullanma, maldan yararlanma ve mal üzerinde tasarrufta bulunma yetkisi veren haktır. ÇÖZÜM 2

8 8 4 6 Ceza Hukukuna Egemen Olan İlkeler Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi Ceza kanunları önünde herkes eşittir ve herkese işlediği suçun ağırlığına göre ceza verilir. (Adalet ve Kanun önünde eşitlik ilkesi) Kimseye insan onuruyla bağdaşmayan bir ceza veya güvenlik tedbiri uygulanamaz. (Hümanizm ilkesi) Cezaların Şahsiliği Cezaların geriye yürümezliği İlkesi Kusursuz ceza olmaz ilkesi Kıyas yapılamaması ilkesi Kimseye genel müsadere ve ölüm cezası verilemez Masumiyet Karinesi Uluslararası ceza divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaş suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemez. E şıkkında verilen hiçbir vatandaş işlediği suçtan dolayı yabancı ülkeye verilemez ilkesi doğru olmakla birlikte mutlak değildir. Çünkü Uluslararası ceza divanına taraf olma bu durumun istisnasını oluşturmaktadır. 5 Tecdit borcu sona erdiren hallerden biridir. Yenileme olarak da tanımlanmaktadır. Tecdit, eski borcun yeni bir borç yaratılarak ortadan kaldırılmasıdır. Borcu sona erdiren diğer haller, ifa, ibra, zamanaşımı, takas, kusursuz sorumluluk. Borcun Kaynakları Hukuki işlem Sözleşme: Amaca yönelik tek taraflı veya çok taraflı irade beyanlarıdır. Kira sözleşmesi, vasiyet düzenleme gibi Haksız Fiil: Hukuka aykırı olarak yapılan ve zarar veren fiillerdir. Haksız fiilden doğan borcun edimi tazminattır. Sebepsiz Zenginleşme: Bir kimsenin malvarlığındaki artışın haklı bir sebep olmaksızın başka bir kimsenin malvarlığındaki azalmaya bağlı gerçekleşiyorsa buna sebepsiz zenginleşme denir. 7 Ayırt etme gücüne sahip 16 yaşında bir kişinin üzerinde velisinin velayet hakkı bulunmaktadır. Yani bu kişi sınırlı ehliyetsizdir. Sınırlı ehliyetsizler kendilerini borç altına sokacak işlemleri tek başına yapamazlar. Yaptıkları işlemler veli veya vasinin iznine tabidir. Veli veya vasiden izin alınmadan yapılan işlemler hükümsüzdür. Söz konusu hesap açtırma işlemi Muhterem in velisinin iznine bağlıdır. Eğer Muhterem in velisi izin verirse hesap açtırma işlemi geçerlidir. Sınırlı ehliyetsizler, satım, kira, hizmet sözleşmesi gibi işlemleri vali veya vasinin izni olmadan yapamazlar. 8 Uyrukluk: Kişileri devlete bağlayan hukuki ve siyasi bağ Soybağı: Aralarında kan bağı olan kişiler arasındaki ilişki Vesayet: Bir kişi veya organ üzerinde sınırlı denetim yetkisi Kişilik: Hak ve borçlara sahip olan varlık. Kütük: Resmi kayıt defteri

9 Tüzel kişiliğin Kuruluş Sistemleri Serbest Kuruluş Sistemi: Hukuk düzeninin tespit ettiği koşullara uyulmak kaydıyla kurucuların iradelerini açıklamalarıdır. Tüzel kişilik kuruluş belgelerini ilgili kuruma verdiği an başlar. İzin Sistemi: bir tüzel kişiliğin doğabilmesi için devletten izin alınmasıdır. Tüzel kişilik izin alındığı an başlar. Tescil Sistemi: Tüzel kişiliğin doğabilmesi için resmi bir sicile tescil edilmesidir. Tüzel kişilik tescil edildiği an başlar. 10 Kayın hısımlığı eşlerin birbirlerinin hısımlarıyla olan hısımlık ilişkisidir. Eşler arasında hısımlık ilişkisi bulunmaz. Kayın hısımlığı evliliğin sona ermesiyle ortadan kalkmaz. Eşlerden bir ile diğer eşin hısımları arasında aynı tür ve dereceden hısımlık ilişkisi vardır. E şıkkında verilen Her iki eşin kan hısımları arasında hısımlık ilişkisi vardır. Önermesi yanlıştır. Eşlerin hısımları arasında hısımlık ilişkisi bulunmaz. Sınırlı ehliyetsizler yaşı küçük ve kısıtlılardır. Kendilerini borç altına sokacak işlemleri tek başına yapamazlar. Sınırlı Ehliyetsizin Tek başına yaptığı işlemler Karşılıksız kazanımlar İrade açıklamaları (örneğin ayıplı malı ihbar etme) Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar (örneğin boşanma davası, manevi tazminat davası) Vasiyetname düzenleme Sınırlı Ehliyetsizin yasak işlemleri Vakıf kurma Önemli bağışlarda bulunmak Kefalet Tek başına yapamayacağı İşlemler Satım Kira Hizmet sözleşmeleri Eser (İstisna) 12 Konkordato: Borçlunun borçlarından kurtulmak amacıyla alacaklılarıyla yaptığı ödeme anlaşması. Vadenin uzatılmasını veya indirim yapılmasını isteyebilir. Aciz Vesikası: Borçlunun ödeyemediği borç için mahkeme tarafından verilen belge İlam: Kesinleşmiş Mahkeme kararı İhkak-ı Hak: Kendiliğinden hak alma Müflis: İflas eden kişi

10 10 13 Parafiskal Gelir: Kamu kurumlarının topladığı ve bütçe gelirleri arasında yer almayan zorunlu ödemelerdir. Şerefiye: Devlet veya belediyelerin yaptıkları bayındırlık hizmetleri nedeniyle değeri artan gayrimenkul üzerinden alınan paralardır. Resim: Devlet kurumlarının belirli bir işi yapmaya yetki ve izin vermesi karşılığında alınır. Harç: Bazı kamu kurumlarının yaptıkları hizmet nedeniyle aldıkları bedeldir. Vergi: Kamu giderlerinin karşılanması amacıyla devletin vatandaştan topladığı paralardır. 15 Normlar hiyerarşisi hukukun yazılı kuralları arasındaki ast üst ilişkisidir. Normlar Hiyerarşisi yukarıdan aşağıya şöyle sıralanmaktadır; Anayasa Kanun KHK Milletlerarası anlaşmalar Tüzük Yönetmelik Genelge Bu sıralamaya göre doğru cevap B şıkkıdır. 14 Sosyal hayatı düzenleyen kurallar, din, ahlak, görgü, örf ve adet kuralları ve hukuk kurallarıdır. Din Kuralları: Tanrı tarafından konulan emir ve yasaklardır Ahlak Kuralları: Kişiler arası ilişkileri Ve kişinin kendi vicdanıyla olan ilişkileri düzenler Görgü Kuralları: Kişilerin toplum içinde nasıl davranması gerektiğini belirler Örf ve Adet Kuralları: Uzun süreden beri kullanılarak alışkanlık haline gelen ve toplumsal hayatı kolaylaştıran bağlayıcı nitelikteki kurallardır Hukuk Kuralları: Kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini ve toplamsal ilişkilerini düzenleyen kurallardır. Hukuk kurallarını diğer sosyal hayatı düzenleyen kurallardan ayıran en önemli özellik yaptırımının maddi olmasıdır.

11 TEMEL HUKUK KAVRAMLARI III 11 1 Normlar hiyerarşisi hukukun yazılı kuralları arasındaki ast üst ilişkisidir. Normlar Hiyerarşisi yukarıdan aşağıya şöyle sıralanmaktadır; Anayasa Kanun KHK Milletlerarası anlaşmalar Tüzük Yönetmelik Genelge Yukarıdaki sıralamaya göre E şıkkında yer alan Milletlerarası anlaşmalar Kanun aynı sırada yer almaktadır. 2 Hukuk Kurallarının Türleri Pozitif Hukuk: Bir ülkede belirli bir dönemde yürürlükte bulunan yazılı ve yazısız hukuk kaynaklarının tümüdür. Mevzu Hukuk: Bir ülkede belirli bir dönemde yürürlükte bulunan yazılı hukuk kuralarının tümüdür. Tarihi Hukuk: Bir ülkede bir dönem kullanılan daha sonra yürürlükten kaldırılan hukuk kurallarıdır. İdeal Hukuk: Olması gereken hukuk kurallarıdır. Öncüllerde verilen yorumlayıcı ve tanımlayıcı hukuk kuralları ise hukuk kurallarının çeşitleri arasında yer almaktadır. 3 Verilen örnek olay üzerinden bize hukuk kurallarının çeşitlerine ilişkin soru sorulmaktadır. Hukuk Kurallarının Çeşitleri 1. Emredici Hukuk Kuralları: Tarafların aksini kararlaştıramadıkları hukuk kurallarıdır. 2. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların yaptıkları bir sözleşmede ortaya çıkan eksikliklerin düzenlenmesi tamamlanmasıdır. 3. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların sözleşmelerde kullandığı ne anlama geldiği tam olarak anlaşılmayan kavramları yorumlayan hukuk kurallarıdır. 4. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların hukuki işlemlerde kullandıkları kavramları tanımlayan ve ne olduğunu açıkça belirleyen kurallardır. Soruda verilen olayda Leyla'nın bilgisayar alırken yaptığı sözleşmede borca uygulanacak faiz oranının sözleşmede eksik bırakıldığı anlaşılmaktadır. Bu durumda taraflar bu eksikliği gidermek için devletin kendi alacaklarına uyguladığı faiz oranını yaptıkları sözleşmede uygulayacaktır. 4 Kamu hukukunun özellikleri Devlet ile birey arasındaki ilişkileri düzenleri Kamu hukuku ilişkisi tek taraflıdır. Devlet ile birey arasında eşitlik yoktur, devlet üstün konumdadır. Devlet aldığı kararları re sen icra eder. Kamu hukukunda irade serbestliği bulunmamaktadır. Yapılan her işlem kanun, tüzük, yönetmeliği uygun olarak yapılmalıdır. 5 Soru hukukun yaptırım türlerinden olan hükümsüzlüğe ilişkin bir sorudur. Hükümsüzlük: Bir işlemin hukukun öngördüğü kurallara aykırı tesis edilmesi durumundan yapılan işlemin herhangi bir geçerliliğinin bulunmamasıdır. Yokluk, butlan ve tek taraflı bağlamazlık olarak üçe ayrılmaktadır. a. Yokluk: Yapılan bir işlemin hukukun öngördüğü kurucu unsurlara aykırı olarak tesis edilmesidir. Yapılan işlem hukuk dünyasında hiç var olmamış sayılır. Yoklukla sakatlanmış işlemlerin ortadan kaldırılması için herhangi bir mahkeme kararına ihtiyaç yoktur. b. Butlan: yapılan hukuki bir işlemdeki eksiklik veya yanlışlıktan dolayı işlemin tamamının veya bir kısmını geçersiz sayılmasıdır. Mutlak Butlan ve Nıspi Butlan olmak üzere ikiye ayrılır. ÇÖZÜM 3

12 12 Mutlak Butlan: Yapılan hukuki işlemin hukukun öngördüğü kurucu unsurlara uygun olarak yapılmasına rağmen hukukun emrettiği biçimde yapılmamış olmamasıdır. Mutlak butlanda emredici unsur sakat olduğunda dolayı bu işlem hukuk dünyasında var olur. İşlemin ortadan kaldırılabilmesi için mahkeme kararına ihtiyaç vardır. Bir işlemin mutlak butlanla sakatlanması için işlemin kanuna ve ahlaka, aykırı olması ve sözleşmenin konusunun imkansız olması gerekir. Örneğin ayırt etme gücü olmayan birinin evlenmesi, bir kişinin ikinci evlilik yapması, yabancı birinin milletvekili seçilmesi. Nispi Butlan: Yapılan hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu ve emredici unsurlara uygun olarak yapılmasına rağmen işlemi yapan iradede sakatlığın söz konusu olmasıdır. Örneğin kişinin tehditle kendisini borç altına sokan senede imza atması. c. Tek Taraflı Bağlamazlık: Hukuki işlemi yapan taraflardan birinin sözleşme yapma ehliyetine sahip olmaması durumunda ortaya çıkan hükümsüzlük türüdür. Soruda verilen evli birinin ikinci evlilik yapması medeni kanuna göre yasaktır. Yani işlem doğru bir şekilde kurulmuş olmasına rağmen medeni kanunun emrine aykırı olarak gerçekleşmiştir. Bu nedenle bu işlem mutlak butlanla sakatlanır. A şıkkında verilen bu işlem hukuk dünyasında hiç var olmamış sayılır önermesi yanlıştır. Çünkü mutlak butlanla sakatlanan işlemler hukuk dünyasına doğar kaldırılması için mahkeme kararına ihtiyaç vardır. 6 Vergi hukukuna egemen olan ilkeler Kanunilik İlkesi: Vergi resim ve harçlar ancak kanunla konulur Genellik İlkesi: Geliri olan herkesten vergi alınır Adalet İlkesi: Herkesten mali gücüne göre vergi alınır. Geliri az olan geliri çok olana göre daha az vergi öder. Vergide Açıklık ilkesi Vergi resim, harç gibi mali yükümlülüklerin alt ve üst sınırı Bakanlar kurulu tarafından belirlenir. C şıkkında verilen vergide eşitlik ilkesi geçerlidir. önermesi yanlış önermedir. Çünkü vergide adalet ilkesi gereğince herkes eşit vergi ödemez geliri oranında vergi öder. 7 Kişiler fiil ehliyetlerine göre dörde ayrılır. a) Tam ehliyetliler Ayırt etme gücüne sahip, ergin kısıtlı olmayan kişilerdir Her türlü hukuki işlemi tek başına yapabilirler Haksız fiillerinden sorumludurlar b) Tam Ehliyetsizler Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişilerdir Hukuki işlem ehliyetleri yoktur Yaptıkları hukuki işlem geçersizdir ( Mutlak Butlanla sakatlanır) evlenme ölüme bağlı tasarruflar, hamiline yazılı senetler, hukuki işlemin geçersizliğini ileri sürmenin hakkın kötüye kullanılması olduğu durumlar istisnadır. c) Sınırlı ehliyetliler Evli kişiler ve kendilerine yasal danışman atanmış kişilerdir Sınırlı ehliyetliler aslen tam ehliyetlidir. Ayıt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlı değildirler. Ehliyetleri belli konularda sınırlandırılmıştır. Yani ehliyetsizlik istisna ehliyetlilikleri kuraldır. d) Sınırlı Ehliyetsizler Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılardır Ehliyetsizlik asıldır ehliyetlilik ise istisnadır Veli yada vasinin izni olmadan kendilerini borç altına sokacak işlem yapamazlar Sınırlı ehliyetsizin yaptığı hukuki işlem tek taraflı bağlamazdır C şıkkında verilen kendilerini borç altına sokan işlemleri tek başına yapamazlar. önermesi sınırlı ehliyetliler için değil sınırlı ehliyetsizler için geçerli olan bir kuraldır. 8 Kaza-i Rüşt raporu kişinin ergin olmasını sağlayan yargı kararıdır. Kaza-i Rüşt raporu alabilmek için çocuğun 15 yaşını doldurması gerekir. Kaza-i Rüşt raporuyla ergin kılınan bir kişi sadece ergin kılındığı konuda fiil ehliyetine sahip olur. Kaza-i Rüşt raporuyla ergin kılınmanın koşulları;

13 13 Velinin veya Vasini isteği Küçüğün rızası Küçüğün menfaati Mahkeme kararı E şıkkında verilen ayırt etme gücü kazarüşt raporu için değil fiil ehliyetine sahip olmak için aranan koşullardan birisidir. 9 Hısımlık kan hısımlığı, kayın hısımlığı ve yapay hısımlık olmak üzere üçe ayrılır. 1) Kan Hısımlığı Biri diğerinin soyundan gelen veya ortak soydan gelen kişiler arasındaki hısımlıktır. a) Üstsoy-Altsoy Kan Hısımlığı Biri diğerinden gelen hısımlıktır. Kişinin annesi babası, çocukları torunları, torunlarının çocukları gibi Örneğin; sizin anne babanız, babanızın anne ve babası annenizin anne ve babası sizin üst soyunuzdur sizin çocuklarınız, torunlarınız torunlarınızın çocukları alt soyunuzdur. b) Yan soy Kan Hısımlığı Ortak kökenden gelen kişiler arasındaki hısımlıktır. Kardeşler, amca, teyze, hala, dayı bunların çocukları, torunları yansoy hısımdır. 3. dereceye kadar yan soy kan hısımları ile evlenilemez. Yan soy hısımlık tam kan ve yarım kan olmak üzere ikiye ayrılır. Tam Kan Yan Soy Hısımlık: Aynı ortak kökenden gelen kişiler Tam kan yan soy hısımdır. Örnek: Anne-baba bir kardeşler Yarım Kan Yan Hısımlık: Tek ortak kökenden gelen kişiler Yarım Kan Yan soy hısımdır. Anne bir baba ayrı kardeşler 2) Kayın Hısımlığı Eşlerden biri ile diğer eşin kan hısımları aynı tür ve dereceden kayın hısımlarıdır. Kayın hısımlığı evliliğin bitimiyle ortadan kalkmaz. Eşler arasında hısımlık ilişkisi bulunmaz. 3) Yapay Hısımlık Evlatlık ile evlat edinen arasındaki hısımlık ilişkisidir. Evlatlık edinilen kişinin hısımları ile hısımlık ilişkisi meydana gelmez. D şıkkında verilen eşler ararsında evlenme yoluyla karı koca hısımlığı meydana gelir. Önermesi yanlıştır. 10 Borcun unsurları alacaklı, borçlu ve edimdir. Alacaklı: Bir borcun ifa edilmesini talep eden kişi Borçlu: Alacaklıya edimde bulunmayı kabul eden taraftır. Edim: Aralarındaki borç ilişkisi nedeniyle alacaklının isteyebileceği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu davranış biçimidir. 11 Türk Ceza Kanunu na göre ceza ehliyetleri 0-12 yaş Ceza ehliyeti yoktur yaş Ayırt etme gücü var ise indirimli ceza yoksa ceza verilmez yaş İndirimli ceza verilir. 18 yaş Ceza ehliyeti tamdır. Sağır ve dilsizler için bu yaşlar 3 artırılır. Sağır ve dilsizlerin tam ceza ehliyeti 21 yaşının doldurulmasıyla başlar. Bu nedenle 18 yaşını doldurmuş olan sağır ve dilsizlere tam değil indirimli ceza verilir. 12 Hakkı Doğuran Olgular 1) Hukuki Olay İnsan iradesine bağlı olmaksızın ortaya çıkan ve hukuk düzeninin kendisine hukuki sonuç bağladığı olaylardır. Doğum, Ölüm, 18 yaşın tamamlanması gibi 2) Hukuki Fiil İnsan iradesine bağlı olarak ortaya çıkan ve hukuk düzeninin kendisine hukuki sonuç bağladığı davranışlardır. Hukuka uygun fiiller ve hukuka aykırı fiiller olmak üzere ikiye ayrılır. Borç verme, evlenme, ev alma, borcu yerine getirmeme, bir kişinin malına zarar verme 3) Hukuki İşlem Bir veya birden fazla kişinin hukuki sonuç doğurmaya yönelik irade beyanlarıdır. Vasiyet, mirasın reddi, sözleşme

14 Soru boşluk türlerine ilişkin bir sorudur. Hukuk boşluğu ve kanun boşluğu olmak üzere hukukta iki tür boşluk bulunmaktadır. Hukuk Boşluğu: Hakimin somut olaya uygulayacak yazılı ve yazısız kaynakta hüküm bulamadığı boşluk türüdür. Hakim hukuk boşluğunu hukuk yaratarak doldurur. Hakim yarattığı hukuk, bağlayıcı değildir, üst mahkemeler tarafından iptal edilebilir. Kanun Boşluğu: Kanunda somut olaya uygulanabilecek bir kuralın bulunmaması durumunda ortaya çıkan boşluk türüdür.kural içi ve Kural dışı olmak üzere iki tür kanun boşluğu bulunur. Kural İçi Boşluk Kanunda somut olaya uygulanabilir bir hüküm (madde) vardır ancak kuralın içi boştur. Bu boşluk kanun koyucu tarafından bilinçli olarak bırakmıştır. Hakim bu durumda takdir yetkisini kullanarak tarafların çıkarlarını gözetmeli ve hakkaniyetli olmalıdır. Haklı sebepler, takdir hakkı gibi kavramların kullanılmış olması boşluğun bilinçli bir şekilde bırakıldığına işaret eder. Kural Dışı Boşluk Kanun koyucu tarafından istenmeden bırakılan boşluktur. İkiye ayrılır a. Açık (Gerçek) Boşluk: Hukuken çözüme varılması gereken bir konuda kanunda bir hüküm bulunması gerektiği halde hiçbir hükmün yer almamasıdır. b. Örtülü Boşluk: Kanunda bir hükmün bulunmasına rağmen hükmün fazla geniş tutulması nedeniyle somut olaya uygulandığında dürüstlük kuralıyla bağdaşmayan sonucun ortaya çıkmasıdır. Yani hüküm somut olaya uygulandığında kişinin menfaatine zarar vermektedir. Tatmin edici bir çözüm üretmemektedir. Hakim bu durumda maddeyi amacına uygun olarak daraltma yoluna gider. Hak kişi eliyle üç şekilde korunabilir. a. Meşru Müdafaa: Gerek kendisine gerekse başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhakkak olan haksız saldırıya karşı kişinin kendisini veya bir başkasını korumasıdır. b. Zaruret Iztırar: Gerek kendisine gerekse bir başkasına ait bir hakka yönelik olup,bilerek neden olmadığı ve başka surette korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile tehlike ile ilgisi bulunmayan üçüncü kişinin malına veya kendisine zarar vermesidir. c. Kuvvet Kullanma: Bir kimsenin hakkını tehdit eden veya ihlal eden çok yakın bir tehlike ortaya çıktığında bu durumdan korunabilmek için kişinin devlet gücüne başvurması mümkün değilse veya başvuruncaya kadara hakkın kaybolması söz konusu ise kişinin kendisinin hakkını bizzat korumasıdır. 15 Sorudaki medeni kanunun ilgili maddesi kanunda açık bir hüküm bulunması gerekirken hükmün olmadığı bir durumu göstermektedir. Bu nedenle cevap gerçek boşluktur. Kanun boşlukları kural içi ve kural dışı olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kural içi boşluktan kanun koyucu bilerek boşluk bırakarak hakime takdir yetkisi tanımaktadır. Kural dışı boşlukta ise kanun koyucu istemeden, bilinçsizce bir boşluğa neden olmuştur. Eğer bırakılan boşluk açıkça bir hüküm olması gerekirken hükmün olmadığı boşluk ise gerçek boşluk, bulunan hüküm somut olaya uygulandığında tatmin edici bir çözüm üretmiyorsa gerçek olmayan - örtülü boşluktur.

15 TEMEL HUKUK KAVRAMLARI - IV 15 1 Konkordato: Borçlunun borçlarından kurtulmak amacıyla alacaklılarıyla yaptığı ödeme anlaşması. Vadenin uzatılmasını veya indirim yapılmasını isteyebilir. Aciz Vesikası: Borçlunun ödeyemediği borç için mahkeme tarafından verilen belge İlam: Kesinleşmiş Mahkeme kararı İhkak-ı Hak: Kendiliğinden hak alma Müflis: İflas eden kişi 2 Hakkın korunması iki çimde olur. Devlet eliyle ve kişi eliyle koruma Devlet eliyle koruma a. Talep Yolu: Hak sahibinin hakkını ihlal eden kişiyi uyarmasıdır. b. Dava Yolu: Talebe rağmen kişi hak ihlalinde ısrar ederse hak sahibi dava açarak hakkını devletten korumasını isteyebilir. Hakkın Kişi eliyle korunması a. Meşru Müdafaa: Gerek kendisine gerekse başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen veya gerçekleşmesi muhakkak olan haksız saldırıya karşı kişinin kendisini veya bir başkasını korumasıdır. b. Zaruret Iztırar: Gerek kendisine gerekse bir başkasına ait bir hakka yönelik olup,bilerek neden olmadığı ve başka surette korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile tehlike ile ilgisi bulunmayan üçüncü kişinin malına veya kendisine zarar vermesidir. c. Kuvvet Kullanma: Bir kimsenin hakkını tehdit eden veya ihlal eden çok yakın bir tehlike ortaya çıktığında bu durumdan korunabilmek için kişinin devlet gücüne başvurması mümkün değilse veya başvuruncaya kadara hakkın kaybolması söz konusu ise kişinin kendisinin hakkını bizzat korumasıdır. 3 Hakkın kullanılmasında ve borçların yerine getirilmesinde objektif iyi niyet (Dürüstlük) kuralı hakkın kazanılmasında subjektif iyi niyet kuralı geçerlidir. Dürüstlük kuralı; bir hak sahibinin hakkını kullanırken veya borcunu ifa ederken dürüst, orta zekalı makul bir insandan beklenen biçimde hareket etmesidir. Dürüstlük kuralı ayrıca sözleşmelerin yorumlanmasında, tamamlanmasında değişen koşullara göre uyarlanmasında da geçerli bir ilkedir. 4 Suçun Unsurları a) Kanuni Unsur: Kanunsuz suç ve ceza olmaz. Bir fiilin suç olarak tanımlanabilmesi için kanunda suç olarak nitelendirilmesi gerekir. b) Maddi Unsur: Hareket, Netice ve İlliyet Bağından oluşur. Hareket: İki şekilde ortaya çıkabilir. İcra: Suça neden olacak bir eylemde bulunmak, bir şey yapmak. Bir kişiyi bıçaklamak İhmal: Bir kişinin kanunen yükümlü olduğu bir işi yapmaması nedeniyle suçun meydana gelmesi can kurtaranın denizde boğulan bir kişiye müdahalede bulunmaması sonucu kişinin ölmesi, annenin çocuğunu emzirmeyerek ölümüne neden olması c) Manevi Unsur Kast: Bilerek isteyerek bir suça neden olmak. Taksir: İstemeden bir suçun oluşmasına sebebiyet vermek. ÇÖZÜM 4

16 16 5 Delil: Hukukta bir olayın varlığını ya da yokluğunu ispatlayan araçlara denir. Fail: Suç işleyen kişi İspat: Bir şeyi kanıtlama gerçeği açığa çıkarma Müdafii: Şüpheli veya sanığın ceza muhakemesinde savunmasını yapan avukatı Müşteki: Suçtan zarar gören ve yetkili makamlara bu suçu ihbar eden kişidir. 6 Borçlar Hukukuna Egemen Olan İlkeler Dürüstlük Sözleşme Serbestisi Eşitlik Nispilik Karşılıklılık (İvazlık) Üçüncü Kişi aleyhine borç kurulamaması Kusurlu sorumluluk İkametgahın ifası 7 Fiil ehliyetinin sınıflandırması Tam Ehliyetliler: Ayırt etme gücüne sahip, ergin kısıtlı olmayan kişilerdir. Tam Ehliyetsizler: Ayırt etme gücüne sahip olmayan kişilerdir. Sınırlı Ehliyetliler: Evli kişiler ve kendilerine yasal danışman atanmış kişilerdir. Sınırlı Ehliyetsizler: Ayırt etme gücüne sahip küçükler ve kısıtlılardır. 8 Kısıtlı Olmamak Bir kişinin kendi menfaatlerini kendisinin koruyamayacağı veya başka kişilere zarar verme tehlikesinin bulunduğu durumlarda fiil ehliyetinin sınırlandırılması veya ortadan kaldırılmasıdır. Kısıtlanma iki şekilde olur; Ergin olmayan kişiler mahkeme kararı olmadan kendiliğinden kısıtlıdırlar. Mahkeme kararıyla kısıtlanma Kişinin kendi iradesi dışında kısıtlanması Sebepleri Akıl Hastalığı Akıl Zayıflığı Savurganlık Alkol ve Uyuşturucu madde bağımlılığı Kötü Yaşam tarzı Kötü Yönetim 1 yıl ve üstü taksirli suçlar hariç hüküm giyme İsteğe Bağlı Kısıtlanma Yaşlılık Deneyimsizlik Sakatlık Ağır Hastalık

17 17 9 Gaiplik Bir kimse ölümüne kesin gözle bakılmamakla birlikte ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş ise veya kendisinden uzun süre haber alınamıyorsa bu kişinin ölmüş olma ihtimalinin kuvvetli olduğu kabul edilerek gaipliğine karar verilir. Gaiplik karanının verilmesinde yetkili mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Adi karinedir aksi ispat edilebilir. Ölüm Tehlikesi İçinde Kaybolma: Gaiplik kararı verilebilmesi için olayın üzerinden bir yıl geçmesi gerekmektedir. Miras teminat karşılığında 5 yıl sonra geçer. Kişi evli ise evlilik mahkeme kararıyla sonlandırılır. Uzun Süre Haber Alınamama: Gaiplik kararı verilebilmesi için son haber tarihinin üzerinden 5 yıl geçmesi gerekir. Miras teminat karşılığında 15 yıl sonra geçer. Kişi 100 yaşına geldiğinde her halde miras doğrudan geçer. Süre şartı bulunmaz. 11 Kamu kurumlarının özel hukuk ilişkisi doğrudan kamu hizmeti niteliği taşımayan idarenin kendi ihtiyaçlarını gidermek için yaptığı sözleşmelerdir. Şıklarda verilen üniforma siparişi, bilgisayar alınması bina kiralanması temizlik şirketi ile anlaşması idarenin ihtiyaçlarını giderme yönelikken, istimval idarenin mal edinme yetkisi olup kamu hukukundan doğan ve tek taraflı olarak icra ettiği işlemdir. 10 Hak Ehliyeti Haklara sahip olma ve borçları üstlenmeyi ifade eder. Kişinin, iradesinden ve davranışlarından bağımsız olarak, kişi olma niteliği ile kazanmış olduğu bir ehliyettir. Bu nedenle pasiftir. Doğumdan ölüme kadar herkes sahiptir (Genellik ve Eşitlik İlkesi). Sağ doğmak koşuluyla ana rahmine düştüğü anda hak ehliyetine sahip olunur. Sahip olmak için var olmak yeterlidir. 12 Karma hukuk dalları hava, iş, bankacılık, fikir ve sanat eserleri hukuku çevre hukuku rekabet hukuku E şıkkında yer alan sigorta hukuku özel hukuk olan ticaret hukukunun alt dalıdır.

18 İptal: İdare tarafından yapımlaş olan bir işlemin hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle mahkeme tarafından ortadan kaldırılmasıdır. Yokluk: Yapılan bir işlemin hukukun öngördüğü kurucu unsurlara aykırı olarak tesis edilmesidir. Yapılan işlem hukuk dünyasında hiç var olmamış sayılır. Yoklukla sakatlanmış işlemlerin ortadan kaldırılması için herhangi bir mahkeme kararına ihtiyaç yoktur. Mutlak Butlan: Yapılan hukuki işlemin hukukun öngördüğü kurucu unsurlara uygun olarak yapılmasına rağmen hukukun emrettiği biçimde yapılmamış olmamasıdır. Mutlak butlanda emredici unsur sakat olduğunda dolayı bu işlem hukuk dünyasında var olur. İşlemin ortadan kaldırılabilmesi için mahkeme kararına ihtiyaç vardır. Bir işlemin mutlak butlanla sakatlanması için işlemin kanuna ve ahlaka, aykırı olması ve sözleşmenin konusunun imkansız olması gerekir. Örneğin ayırt etme gücü olmayan birinin evlenmesi, bir kişinin ikinci evlilik yapması, yabancı birinin milletvekili seçilmesi. Nispi Butlan: Yapılan hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu ve emredici unsurlara uygun olarak yapılmasına rağmen işlemi yapan iradede sakatlığın söz konusu olmasıdır. Örneğin kişin tehditle kendisini borç altına sokan senede imza atması. Hukuk Kurallarının Çeşitleri 1. Emredici Hukuk Kuralları: Tarafların aksini kararlaştıramadıkları hukuk kurallarıdır. 2. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların yaptıkları bir sözleşmede ortaya çıkan eksikliklerin düzenlenmesi tamamlanmasıdır. 3. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların sözleşmelerde kullandığı ne anlama geldiği tam olarak anlaşılmayan kavramları yorumlayan hukuk kurallarıdır. 4. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların hukuki işlemlerde kullandıkları kavramları tanımlayan ve ne olduğunu açıkça belirleyen kurallardır 15 Pozitif Hukuk: Bir ülkede belirli bir dönemde yürürlükte bulunan yazılı ve yazısız hukuk kaynaklarının tümüdür. Mevzu Hukuk: Bir ülkede belirli bir dönemde yürürlükte bulunan yetkili makamlar tarafından konulmuş yazılı hukuk kuralarının tümüdür. Tarihi Hukuk: Bir ülkede bir dönem kullanılan daha sonra yürürlükten kaldırılan hukuk kurallarıdır. İdeal Hukuk: Olması gereken hukuk kurallarıdır. Tabii Hukuk: Yürürlükteki hukuk kurallarının dışında var olan ve insanların mantıkla erişebilecekleri yazılı olmayan hukuk kurallarıdır.

19 TEMEL HUKUK KAVRAMLARI - V 19 1 Hukuk kurallarının özellikleri Hukuk kuralları geneldir. Hukuk kuralları soyuttur. Hukuk kuralları kişilik dışıdır. Hukuk kuralları süreklilik arz eder. Hukuk kuralları devlet gücü tarafından desteklenen maddi yaptırımlı kurallardır. Hukuk kuralları kendileri zamana uyarlayabilir ve değişkenlik gösterebilir. D şıkkında verilen somut kurallar içerir önermesi yanlış bir önermedir. Çünkü hukuk kuralları ancak kişi üzerinde veya bir olay üzerinde uygulandığında kişilik kazanır ve somutlaşır. Hukuk kuralının kendisi soyut ve kişilik dışıdır. 2 Cebri İcra: Kişinin yapmakla yükümlü olduğu bir şeyi yapmadığı durumda o yükümlülüğün kendisine devlet tarafından zorla yaptırılmasıdır. İptal: İdare tarafından yapımlaş olan bir işlemin hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle mahkeme tarafından ortadan kaldırılmasıdır. Ceza: Kanun suç olarak tanımladığı bir fiili gerçekleştiren kişiye uygulanan yaptırım türüdür. Tazminat: Bir kimsenin mal varlığına veya kişiliğine verilen zararın karşılanmasıdır. Maddi ve manevi tazminat olarak ikiye ayrılır. Hükümsüzlük: Bir işlemin hukukun öngördüğü kurallara aykırı tesis edilmesi durumundan yapılan işlemin herhangi bir geçerliliğinin bulunmamasıdır. Yokluk, butlan ve tek taraflı bağlamazlık olarak üçe ayrılmaktadır. 3 Butlan: Yapılan hukuki bir işlemdeki eksiklik veya yanlışlıktan dolayı işlemin tamamının veya bir kısmını geçersiz sayılmasıdır. Mutlak Butlan ve Nıspi Butlan olmak üzere ikiye ayrılır. Mutlak Butlan: Yapılan hukuki işlemin hukukun öngördüğü kurucu unsurlara uygun olarak yapılmasına rağmen hukukun emrettiği biçimde yapılmamış olmamasıdır. Mutlak butlanda emredici unsur sakat olduğunda dolayı bu işlem hukuk dünyasında var olur. İşlemin ortadan kaldırılabilmesi için mahkeme kararına ihtiyaç vardır. Bir işlemin mutlak butlanla sakatlanması için işlemin kanuna ve ahlaka, aykırı olması ve sözleşmenin konusunun imkansız olması gerekir. Örneğin ayırt etme gücü olmayan birinin evlenmesi, bir kişinin ikinci evlilik yapması, yabancı birinin milletvekili seçilmesi. Nispi Butlan: Yapılan hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu ve emredici unsurlara uygun olarak yapılmasına rağmen işlemi yapan iradede sakatlığın söz konusu olmasıdır. Örneğin kişin tehditle kendisini borç altına sokan senede imza atması. E şıkkında verilen işlemin geçersizliği için mahkeme kararı şart değildir önermesi doğru bir önerme değildir. çünkü butlanla sakatlanmış işlemler işlemin kurucu unsurunda eksiklik olmadığı için hukuk dünyasına doğarlar. İptali içinde mahkeme kararı gerekir. ÇÖZÜM 5

20 Pozitif Hukuk: Bir ülkede belirli bir dönemde yürürlükte bulunan yazılı ve yazısız hukuk kaynaklarının tümüdür. Mevzu Hukuk: Bir ülkede belirli bir dönemde yürürlükte bulunan yetkili makamlar tarafından konulmuş yazılı hukuk kuralarının tümüdür. Tarihi Hukuk: Bir ülkede bir dönem kullanılan daha sonra yürürlükten kaldırılan hukuk kurallarıdır. İdeal Hukuk: Olması gereken hukuk kurallarıdır. Tabii Hukuk: Yürürlükteki hukuk kurallarının dışında var olan ve insanların mantıkla erişebilecekleri yazılı olmayan hukuk kurallarıdır. 5 Vergi devletin kamusal temel hizmetleri görmek için vatandaştan topladığı gelirdir. Gelir üzerinden, gider üzerinden ve servet üzerinden olmak üzere üç vergi türü bulunmaktadır. gelir üzerinden alınan vergi doğrudan, gider üzerinden alına vergiler dolaylı vergilerdir. Vergi hukukuna egemen olan ilkeler Kanunilik İlkesi: Vergi resim ve harçlar ancak kanunla konulur. Genellik İlkesi: Geliri olan herkesten vergi alınır Adalet İlkesi: Herkesten mali gücüne göre vergi alınır. Geliri az olan geliri çok olana göre daha az vergi öder. Gelir Üzerinden Alınan vergiler, gelir vergisi, kurumlar vergisi Servet üzerinden alınan vergiler, emlak vergisi, veraset ve intikal vergisi, motorlu taşıtlar vergisi Gider üzerinden alınan vergiler, KDT, ÖTV, banka işlemleri ve sigorta işlemleri vergisi Vergiler tüzük ve yönetmelikle düzenlenemez. Tereke: Kişinin mirasçılara bıraktığı malvarlığı ve borçlarının tamamı. Muris: Miras bırakan kişi. Varis: Kendisine miras bırakılan kişi. Müflis: İflas eden kişi. Konkordato: Borçlunun borçlarından kurtulmak amacıyla alacaklılarıyla yaptığı ödeme anlaşması. Vadenin uzatılmasını veya indirim yapılmasını isteyebilir. 7 Gaiplik Bir kimse ölümüne kesin gözle bakılmamakla birlikte ölüm tehlikesi içinde kaybolmuş ise veya kendisinden uzun süre haber alınamıyorsa bu kişinin ölmüş olma ihtimalinin kuvvetli olduğu kabul edilerek gaipliğine karar verilir. Gaiplik karanının verilmesinde yetkili mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Adi karinedir aksi ispat edilebilir. 8 Kişinin iki tür ehliyeti bulunur. Hak ehliyeti fiil ehliyeti. Hak Ehliyeti Haklara sahip olma ve borçları üstlenmeyi ifade eder. Kişinin, iradesinden ve davranışlarından bağımsız olarak, kişi olma niteliği ile kazanmış olduğu bir ehliyettir. Bu nedenle pasiftir. Doğumdan ölüme kadar herkes sahiptir (Genellik ve Eşitlik İlkesi) Sağ doğmak koşuluyla ana rahmine düştüğü anda hak ehliyetine sahip olunur. Sahip olmak için var olmak yeterlidir.

21 21 9 Tüzel Kişi: Belirli bir amacı gerçekleştirmek için örgütlenmiş olup hukuk düzenince kendilerine, haklara ve borçlara sahip olma iktidarı tanınmış kişi ve mal topluluklarına tüzel kişi denir. Tüzel kişiler kişi topluluğu ve mal topluluğu olarak ikiye ayrılır. Kişi Topluluğu olan özel hukuk tüzel kişileri: Dernek, Sendika, Kooperatif, Siyasi Partiler, Şirketler Mal Topluluğu olan özel hukuk tüzel kişileri: Vakıflar İrad: Gelir getiren yapı anlamına gelir. Latife Beyanı: Kişinin irade beyanında bulunurken ciddiye alınmayacak nitelikteki abartmaları ve aşağılamalarıdır. 11 Hakkın kullanılmasında ve borçların yerine getirilmesinde objektif iyi niyet (Dürüstlük) kuralı geçerlidir. Dürüstlük kuralı; bir hak sahibinin hakkını kullanırken veya borcunu ifa ederken dürüst, orta zekalı makul bir insandan beklenen biçimde hareket etmesidir. Dürüstlük kuralı ayrıca sözleşmelerin yorumlanmasında, tamamlanmasında değişen koşullara göre uyarlanmasında da geçerli bir ilkedir. A şıkkında yer alan hukuki işlemin kuruluşunda subjektif iyi niyet ilkesi geçerlidir. 10 İbra: Alacaklının alacağından vazgeçmesidir. Def i: Borçlunun temel olayın varlığını ve alacaklının hakkının kabul etmekle birlikte borcu yerine getirmemek için çeşitli sebepler öne sürmesidir. İtiraz: Bir hakkın doğmadığını veya doğmuş olan bir hakkın sonradan ortadan kalktığına ilişkin bir olayın ileri sürülmesidir. Konkordato: Borçlunun borçlarından kurtulmak amacıyla alacaklılarıyla yaptığı ödeme anlaşması. Vadenin uzatılmasını veya indirim yapılmasını isteyebilir. 12 Taksir: Suç sayılan bir fiilin öngörülmeden ve bilmeden işlenmesidir. Kast: Suç sayılan bir fiilin bilerek ve istenerek işlenmesidir. İcra: Suça neden olacak bir eylemde bulunmak, bir şey yapmak. Bir kişiyi bıçaklamak İhmal: Bir kişinin kanunen yükümlü olduğu bir işi yapmaması nedeniyle suçun meydana gelmesi İlliyet: Sebep-sonuç arasındaki bağ

22 22 13 Sükna Hakkı: Şahsi irtifak haklarındandır. Bir binada veya onun bir bölümünden konut olarak yararlanma yetkisi veren haktır. Oturma hakkı başkasına devredilemez, mirasçılara geçmez. Üst Hakkı: Bir taşınmaz malikinin, üçüncü kişi lehine arazisinin altında veya üstünde yapı yapmak veya mevcut yapıyı muhafaza etme yetkisi veren irtifak hakkıdır. Taşınmaz Yükü: Bir taşınmazın malikinin yalnızca o taşınmazla sorumlu olmak üzere diğer bir kimseyi bir şey yapmakla veya bir şey vermekle yükümlü kılan kılmasıdır. İntifa Hakkı: Bir malı zilyetinde bulundurma, yönetme, kullanma ve yararlanma gibi geniş yetkiler veren haktır. İrtifak Hakkı: Kişiye bir maldan yararlanma ve kullanma yetkisi veren haklardır. Mülkiyet hakkından farklı olarak kişiye mal üzerinde tasarruf yetkisi vermez. 15 Mutlak haklar: Kişiye geniş yetkiler veren ve herkese karşı ileri sürülebilen haklardır. Maddi mallar üzerindeki mutlak haklar: Mülkiyet hakkı, irtifak hakkı, rehin hakkı, taşınmaz hakları Fikri haklar üzerindeki mutlak haklar: Telif hakkı, patent hakkı Kişi üzerindeki mutlak haklar: Velayet hakkı, vesayet hakkı 14 Nıspi haklar: Tarafların sadece birbirlerine karşı ileri sürebilecekleri haktır. Nispi hakkın en tipik örneği alacak hakkıdır. Bir sözleşme ilişkisinde tarafların birbirlerine karşı yapmayı taahhüt ettikleri şeylerin yapılmaması durumunda taraflar sadece birbirlerine karşı haklarını ileri sürebilirler.

23 TEMEL HUKUK KAVRAMLARI - VI ) Kan Hısımlığı Biri diğerinin soyundan gelen veya ortak soydan gelen kişiler arasındaki hısımlıktır. a) Üstsoy-Altsoy Kan Hısımlığı Biri diğerinden gelen hısımlıktır. Kişinin annesi babası, çocukları torunları, torunlarının çocukları gibi Örneğin; sizin anne babanız, babanızın anne ve babası annenizin anne ve babası sizin üst soyunuzdur sizin çocuklarınız, torunlarınız torunlarınızın çocukları alt soyunuzdur b) Yan soy Kan Hısımlığı Ortak kökenden gelen kişiler arasındaki hısımlıktır. Kardeşler, amca, teyze, hala, dayı bunların çocukları, torunları yansoy hısımdır. 3. dereceye kadar yan soy kan hısımları ile evlenilemez. Yan soy hısımlık tam kan ve yarım kan olmak üzere ikiye ayrılır Tam Kan Yan Soy Hısımlık: Aynı ortak kökenden gelen kişiler Tam kan yan soy hısımdır. Örnek: Anne-baba bir kardeşler Yarım Kan Yan Hısımlık: Tek ortak kökenden gelen kişiler Yarım Kan Yan soy hısımdır. Üveylik durumu. Hısımlık Derecesi: Kan Hısımlığında Derece Kan hısımlığında derece doğum sayısı ile belirlenir. Dereceleri belirlemede kişileri birbirine bağlayan çizgileri sayma yöntemini kullanmak soruları çözmede kolaylık sağlar. Ayşe nin Amcasıyla olan hısımlık ilişkisini açıklayalım. 1. Adım: Ayşe ile amcasını sorduğu için aynı ortak kökenden geldiklerini anlıyoruz bu nedenle Yan Soydur 2. Adım: Üveylik durumu belirtmediği için aynı ortak kökenden geldiklerini anlıyoruz.. O halde Yan Soy Tam kan 3. Adım: Ayşe ile Amcası nın hısımlık derecesi için gerçekleşen doğum sayısını bakıyoruz. Ayşe nin dede ve babaannesi Ayşe nin babasını doğuruyor (1. doğum- 1.derece) sonra amcasını doğuruyor. (2. doğum 2. derece) Ayşe nin babası Ayşe yi doğuruyor. (3. doğum-3. derece) Yani Ayşe ile amcası arasındaki hısımlık türü ve derecesi 3. derece Tam kan yan soy hısımlıktır. 2 Belirli bir amacı gerçekleştirmek için örgütlenmiş olup hukuk düzenince kendilerine, haklara ve borçlara sahip olma iktidarı tanınmış kişi ve mal topluluklarına tüzel kişi denir. Tüzel kişiler kişi topluluğu ve mal topluluğu olarak ikiye ayrılır. Kişi Topluluğu olan özel hukuk tüzel kişileri: Dernek, Sendika, Kooperatif, Siyasi Partiler, Şirketler Mal Topluluğu olan özel hukuk tüzel kişileri: Vakıflar Tüzel kişiler fiil ehliyetine zorunlu organlarını oluşturduklarında, hak ehliyetine ise kurulabilmesi için gerekli şartları ağladığında sahip olur. 3 Sınırlı ehliyetsizin tek başına yaptığı işlemler Karşılıksız kazanımlar İrade açıklamaları (örneğin ayıplı malı ihbar etme.) Kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar (örneğin boşanma davası, manevi tazminat davası nesebin reddi.) Vasiyetname düzenleme Sınırlı ehliyetsizin yasak işlemleri Vakıf kurma Önemli bağışlarda bulunmak Kefalet Kefil olma Sınırlı ehliyetsizin tek başına yapamayacağı işlemler Satım Kira Hizmet sözleşmeleri Eser (İstisna) ÇÖZÜM 6