Adolesan ve Eriflkin Dönemde Kistik Fibroz

Transkript

1 ARAfiTIRMA Klinik Sorunlar Adolesan ve Eriflkin Dönemde Kistik Fibroz Elif Karakoç, Refika Ersu, Bülent Karada, Tülay Erdo an, Fazilet Karakoç, Elif Da l Marmara Üniversitesi T p Fakültesi Hastanesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar AD, stanbul ÖZET Geliflmifl ülkelerde yeni tedavilerin kullan m yla kistik fibrozlu (KF) hastalar n ortalama yaflam süresi 30 y la kadar uzam flt r. Ülkemizde ise KF nin s kl na iliflkin bir bilgi mevcut de ildir ve çok az say da eriflkin hasta vard r. Bu çal flmada, Marmara Üniversitesi Çocuk Gö üs Hastal klar Bilim Dal nda izlenen 15 adolesan ve eriflkin KF li (5 k z, 10 erkek) hastan n klinik özellikleri ve tedavi yaklafl mlar sunulmaktad r. Hastalara KF tan s klinik semptomlar ve pozitif ter testi ile konulmufltur (ter klor konsantrasyonu >60mEq/L). Hastalar m z n flu andaki ortalama yafl 18.9±4.8 (15-28) y l olup 4.6±3.0 (1-12) y ld r klini imizde izlenmektedirler. Hastalar n semptomlar n n bafllama yafl 2.3±3.7 (0-13) y l olmas na karfl n tan konulma yafllar 11.3±7.1 (0.2-27) y l olarak saptand. Baflvuru semptomlar ; öksürük (%93), h r lt (%14.3) ve balgamd (%66.7). Hastalar m z n %20 sinde akraba evlili- i ve %33.3 ünde kardefl ölüm öyküsü vard. Solunum fonksiyon testlerinde, FEV ±27 (% beklenen de er) ve FVC 64.1±28.3 tü; %26 hasta a r (FEV 1 <%40 beklenen), %33 hasta orta (FEV 1 %41-%69 beklenen) ve %41 hasta hafif (FEV 1 >%70 beklenen) gruba giriyordu. Balgam kültürlerinde %26.7 normal flora, %13.3 (n=2) S. aureus, %60 (n=9) P. aeruginosa üremesi saptand. %20 hastada (n=3) karaci er fonksiyon testlerinde persistan yükseklik mevcuttu. Hastalar m z n %53.3 ü (n=8) balgam yo unlu unu azaltmak amac yla nebülize DNAaz (Pulmozyme ), %60 (n=9) Pseudomonas kolonizasyonu nedeniyle nebülize tobramisin kullanmaktayd. Pankreatik yetmezli i olan %80 (n=12) hasta Kreon ile pankreatik enzim replasman al yordu. Hastalardan biri izlem süresinde kaybedildi. Sonuç olarak, hastalar m za semptomlar n n bafllama yafl oldukça küçük olmas na karfl n, ortalama 8 y l sonra tan konulabilmifltir. Erken dönemde tan ve tedavi, hastal n morbidite ve mortalitesini azaltmaktad r. Bu nedenle hem eriflkin hem de çocuk hekimlerinin KF ile ilgili bilgi ve deneyimlerinin artmas bu hastalara daha erken dönemde tan konulmas n ve tedavi uygulanmas n sa layacakt r. Anahtar sözcükler: Kistik fibroz, eriflkin, adolesan, tedavi Toraks Dergisi, 2004;5(3):154-9 ABSTRACT Cystic Fibrosis in Adolescents and Adults Life expectancy of cystic fibrosis (CF) patients increased up to 30 years in developed countries with the new treatment modalities. There are no clear data about the incidence of CF in Turkey and there are few adult CF patients. In this study; clinical characteristics and treatment modalities of 15 adolescent and adult CF patients who had been followed at Marmara University, Division of Pediatric Pulmonology are reported. CF was diagnosed with a positive sweat test (sweat Chloride 60 meq/l) in the presence of clinical symptoms. Mean age of our patients is now 18.9±4.8 (15-28) years and these patients had been followed in our clinic for a mean duration Yaz flma Adresi: Dr. Refika Ersu Selçuklar Sok. Elvan Apt. 26/12 Akatlar, stanbul Tel (ifl) : (0216) Tel (ev) : (0212) Tel (cep) : (0532) Faks : (0216) E-posta : rersu@yahoo.com 154 TORAKS DERG S C LT 5, SAYI 3 ARALIK 2004

2 Adolesan ve Eriflkin Dönemde Kistik Fibroz 11.3±7.1 (0.2-27) y l olarak saptand. Hastalar öksürük %93 (n=14), h r lt %14.3 (n=2), balgam %66.7 (n=10), ya l d flk lama ve kilo almada zorluk %26.6 (n=4) semptomlar yla baflvurdu. Hastalar n vücut kitle indeksi baflvuru an nda 17.02±3.96 ( ), son muayenede 17.84±4.43 ( ) saptand, ancak uygun diyet konsültasyonuna karfl n anlaml bir farkl l k saptanmad (p=0.23). Hastalar m z n %20 sinde akraba evlili i ve %33.3 ünde kardefl ölüm öyküsü vard. Tüm hastalar n çekilen akci er grafilerinde bronkovasküler gölgelerde art fl ve peribronfliyal kal nlaflma saptand. Hastalar n %40 na (n=6) bilgisayarl akci er tomografisi çekildi ve bilateral peribronfliyal kal nlaflma ve bronflektazi görüldü. Hastalar n solunum fonksiyon testlerinde FEV ±27(% beklenen de er) ve FVC 64.1±28.3 (% beklenen de er) olarak saptand. Solunum fonksiyonlar na göre hastalar n %26 s nda a r (FEV 1 <%40 beklenen), %33 ünde orta (FEV 1 %41- %69 beklenen) ve %41 inde hafif (FEV 1 >70% beklenen) akci er hastal mevcuttu. Hastalar m z n balgam kültürlerinin %26.7 sinde normal flora, %13.3 ünde (n=2) Staphylococcus aureus, %60 nda (n=9) Pseudomonas aeruginosa üremesi mevcut idi. Hastalar n %20 sinde (n=3) karaci er fonksiyon testlerinde persistan yükseklik vard ve %13 ü (n=2) bu nedenle ursodeoksikolik asit kullanmakta idi. Hastalar n %20 sinde (n=3) karaci er ultrasonografisinde hepatomegali saptand. fiekil 1 de hastalar m z n solunum sistemi ve gastrointestinal sisteme yönelik olarak almakta olduklar tedaviler görülmektedir. Tüm hastalar m za postural drenaj ve fizyoterapi uygulanmaktayd ve buna ek olarak 4 hasta flutter valve yöntemini, 1 hasta ise pozitif eksof 4.6±3.0 (1-12) years. Although the symptoms started at the age of 2.3±3.7 (0-13) years, mean age of diagnosis was 11.3±7.1 (0.2-27) years. Presenting symptoms were cough (93%), wheezing (14.3%) and sputum (66.7%). There was consanguinity in 20% and history of sibling deaths in 33.3% of our patients. Pulmonary function tests revealed mean FEV 1 of 57.7±27%predicted, and mean FVC of 64.1±28.3. Based on pulmonary function tests, patients were classified as severe (26% had FEV 1 <40%), moderate (33% had FEV 1 of 41%- 69%), and mild (41% had FEV 1 >70%). Sputum cultures were positive for S. aureus in 13.3% (n=2) and for P. aeruginosa in 60% (n=9) of patients. Liver enzyme levels were persistently elevated in 20% (n=5). Nebulized DNAse (Pulmozyme ) was used to reduce the sputum viscosity in 53.3% (n=8) and nebulized tobramycin was used for patients who were colonized with P. aeruginosa (60% (n=9). Pancreatic insufficiency was present in 80% (n=12) of patients who used Kreon for pancreatic enzyme replacement. One patient died during follow up, all other patients are still followed. In conclusion, although these patients had symptoms starting at the early ages, CF was diagnosed 8 years after the symptoms started. Since the early diagnosis and treatment reduces mortality and morbidity of CF, pediatricians and adult physicians in our country should be educated in diagnosing and treating this disease. Keywords: cystic fibrosis, adult, adolescent, treatment Toraks Dergisi, 2004;5(3):154-9 Gelifl tarihi: , Kabul tarihi: G R fi Kistik fibroz (KF), beyaz rk n en s k rastlanan ölümcül hastal d r; KF transmembran ileti regülasyonu (KFTR) genindeki mutasyon sonucu oluflur ve otozomal resesif kal - t m gösterir. KF ye yol açan 1000 den fazla tan mlanm fl mutasyon mevcuttur. Hastal n s kl beyaz rkta 1/2500-1/3500, Afrika kökenli Amerikal larda 1/1700 civar ndad r [1]. KF nin ülkemizdeki s kl ise bilinmemektedir. Hastalar n ortalama yaflam süresi li y llarda yaklafl k 5 y l iken, yeni tedavi yöntemlerinin kullan lmas yla yaflam süresi 31 yafla kadar uzam flt r [2]. Bu çal flmada, ergen ve eriflkin yafla ulaflm fl olan ve klini imizde izlenen 15 kistik fibrozisli hastan n tan, takip ve tedavi yaklafl mlar n sunulmufl ve literatür eflli inde tart fl lm flt r. GEREÇ VE YÖNTEM Marmara Üniversitesi Çocuk Gö üs Hastal klar nda izlenen 15 yafl ndan büyük 15 KF li hastan n klinik bulgular ve almakta olduklar tedaviler dosyalar ndan geriye dönük olarak derlenmifltir. KF tan s, klinik bulgular n varl ve ter testi pozitifli i (Cl > 60mEq/L) ile konulmufltur. BULGULAR Klini imizde izlenmekte olan toplam 110 kistik fibrozisli hastan n 15 i 15 yafl n üzerinde olup (%13), bunlar n 5 i (%33.3) k z, 10 u (%66.7) erkekti. Hastalar m z n ortalama yafl 18.9±4.8 (15-28) y l, klini imizdeki ortalama izlem süresi ise 4.6±3.0 (1-12) y ld r. Hastalar n semptomlar n n bafllama yafl 2.3±3.7 (0-13) y l, tan konulma yafllar ise TORAKS DERG S C LT 5, SAYI 3 ARALIK

3 Karakoç E. ve ark. Gö üs fizyoterapisi nhale bronkodilatör nhale antibiyotik DNAaz (Pulmozyme) nhale kortikosteroid Uzun etkili β2 agonist B PAP Pankreatik enzim UDKA 7% 13% 40% 53% 60% 80% 100% 100% 100% fiekil 1. Kistik fibrozlu adolesan ve eriflkin hastalar n kulland klar tedaviler. piratuar bas nç (PEP) maskesi kullanmaktayd. Bütün hastalar gö üs fizyoterapisi öncesinde mukosiliyer aktiviteyi art rmak amac yla k sa etkili inhale β 2 agonist almaktayd. Hastalar m z n %40 nda ise (n=6) s k β 2 agonist ihtiyac nedeniyle uzun etkili β 2 agonist tedavisi bafllanm flt. Hastalar n %53.3 ü (n=8) balgam yo unlu unu azaltmak amac ile nebülize DNAaz (Pulmozyme ) al yordu. Pseudomonas aeruginosa kolonizasyonu olan 9 hasta da (%60) profilaktik olarak nebülize antibiyotik (tobramisin) kullanmakta idi. Hastalar m zdan biri kronik solunum yetmezli i nedeniyle 5 ay nazal maske ile invaziv olmayan ventilasyon BiPAP (Bilevel Inspratory Positive Airway Pressure) kulland, ancak bu hasta solunum yetmezli i nedeniyle kaybedildi. Pankreatik yetmezli i saptanan hastalar (%80) Kreon ile pankreatik enzim replasman (ortalama 1697 ünite/kg/gün) kullanmaktayd. Bu hastalardan sadece biri izlem süresinde kaybedilmifltir, di erleri halen izlenmektedir. TARTIfiMA KF li hastalarda akci er, pankreas, barsaklar ve hepatobilier sistem gibi de iflik organ sistemlerini ilgilendiren semptomlar mevcuttur. Bu organ tutulumlar ndaki ortak özellik, su ve elektrolit transportundaki de ifliklikler sonucu sekresyonlar n dehidrate olmas d r. KF tan s bir veya daha fazla fenotipik özellik bulunmas (pulmoner veya gastrointestinal) ile birlikte KFTR disfonksiyonu bulgular (terde klor düzeyi > 60mEq/L, nazal potansiyel fark veya KFTR mutasyonu) olmas ile konulur [3-8]. KF li hastalar n %45 i akci- er semptomlar yla hekime baflvurur [9]. Pulmoner infeksiyon, bronflektazi, atelektazi, tedaviye dirençli ast m ve öksürük baflvuruda en s k rastlanan klinik tablolard r. Bizim hastalar m z n da %93 ü öksürük, h r lt, h fl lt gibi solunum semptomlar yla baflvurdu. Benzer flekilde Göçmen ve arkadafllar ile Kaya ve arkadafllar n n çal flmalar nda da s - ras yla hastalar n %87 si ve %57 si tekrarlayan akci er infeksiyonlar n içeren solunum sistemi semptomlar yla baflvurmufltur [10,11]. KF li hastalarda havayolu sekresyonlar ndaki de ifliklikler çeflitli mikroorganizmalar n bu hastalardaki infeksiyonunu kolaylaflt r r. Ayr ca bu hastalarda geliflen inflamatuar yan t infeksiyonla birlikte havayolu sekresyonundaki de ifliklikleri daha da olumsuz etkiler. Sonuç olarak KF li hastalarda infeksiyon, koyu sekresyon ve inflamasyon; ilerleyici havayolu harabiyetine, bronflektazi ve solunum yetersizli- iyle hastalar n kaybedilmesine neden olur [12-13]. Solunum sistemi tedavisinde ana prensipler; a) infeksiyonlar n uygun antimikrobiyal ajanlarla tedavisini, b) havayolu klirensinin art r lmas n, c) havayolu obstrüksiyonunu geciktirmek amac yla kona n inflamatuar yan t n n anti-inflamatuar ilaçlarla tedavisini içermektedir [14]. KF li hastalarda havayollar nda en s k rastlanan mikroorganizmalar; %60.9 P. aeruginosa, %40.7 S. aureus, %15.4 H. influenza ve %5.1 ile S. maltophilia d r (12,13,15). Bizim hastalar m - z n da %60 nda P. aeruginosa, %13.3 ünde S. aureus üremesi saptanm flt r. Genifl spektrumlu antipseudomonal antibiyotiklerin kullan lmaya bafllanmas KF li hastalarda yaflam süresinin artmas nda en önemli faktörlerden biri olmufltur [16]. Antibiyotik tedavisi oral ya da intavenöz olmak üzere çeflitli flekillerde uygulanabilir. Pseudomonas kolonizasyonu olan hastalarda profilaktik amaçla inhale antibiyotiklerin kullan m n n hastalarda solunum fonksiyon testlerini iyilefltirdi i ve hastaneye yat fl gerektiren alevlenme s kl n azaltt n gösteren çal flmalar vard r [17-18]. Bizim klini imizde, pseudomonas kolonizasyonu olan hastalar profilaktik olarak nebülize tobramisin kullanmaktad r. KF li hastalarda solunum sistemi tedavisinin önemli bir komponenti koyu, miktar ve yap flkanl artm fl sekresyonlar n hastalar n havayollar ndan temizlenmesidir. Bu amaçla çeflitli fizyoterapi metodlar ve mukolitik ajanlar kullan lmaktad r. KF li hastalarda, postural drenaj, perküsyon/vibrasyon teknikleri, nefes egzersizleri, öksürme gibi geleneksel fizyoterapi teknikleri ya da daha yeni olan flutter valve, pozitif ekspiratuar bas nç (PEP) maskesi ve yüksek frekansl gö üs kompresyonu s kl kla kullan lan fizyoterapi yöntemleridir. Bu de iflik yöntemlerin birbirine üstünlü üne iliflkin net veriler olmamakla birlikte, özellikle yeni teknikler hastan n tek bafl na daha etkin bir flekilde fizyoterapisini yapabilmesine olanak verir [19-21]. Bizim hastalar m z geleneksel ve yeni fizyoterapi tekniklerini birlikte veya dönüflümlü kullanmaktad rlar. Fizyoterapi seanslar öncesinde inhale bronkodilatör ile mukosiliyer klirensi ve fizyoterapinin etkinli ini art rmak mümkündür. KF li hastalarda β agonist 156 TORAKS DERG S C LT 5, SAYI 3 ARALIK 2004

4 Adolesan ve Eriflkin Dönemde Kistik Fibroz kullan m klinik yan ta ve solunum fonksiyon testi yan t na göre düzenlenmelidir. Çal flmam zdaki hastalar n hepsi fizyoterapi öncesi mukosiliyer aktiviteyi art rmak için β agonist kullanmaktad r. Hastalar n %40 nda ise s k β agonist ihtiyac ve kronik solunum sistemi semptomlar nedeniyle uzun etkili β agonist kullan lmaktad r. Yeni bir ajan olan ve 1993 te kullan m alan na giren insan rekombine DNAaz n (Pulmozyme ); KF li hastalarda balgam vizkositesini dramatik olarak azaltt n, FVC ve FEV 1 i iyilefltirdi ini, solunum yolu infeksiyonlar nedeni ile parenteral antibiyotik kullan m ve hastane yat fllar n azaltt n, dispne, halsizlik gibi semptomlar iyilefltirdi ini gösteren çal flmalar vard r [22-23]. Sonuç olarak günümüzde DNAaz; 5 yafl ndan büyük, pürülan balgam ç karan, 12 ayda 1 den fazla intravenöz antibiyotik almay gerektiren akut alevlenmeleri olan ve FVC si beklenen de erin %80 inden düflük olan hastalar için öncelikle önerilmektedir. DNAaz günde 2.5 mg ve tek doz olarak, nebülizasyon yolu ile uygulanmaktad r. Bizim hastalar m z n %53.3 ü balgam yo unlu unu azaltmak için DNAaz kullanmaktad r. Oral steroidler, alerjik bronkopulmoner aspergillozis ve ast m olan kistik fibrozisli hastalarda kullan lmaktad r. Oral steroidlerin kullan m n n kistik fibrozisli hastalar n solunum fonksiyon testlerini iyilefltirdi i, hastane yat fl gerektiren atak say s n azaltt, ancak eflzamanl olarak büyüme gerili i, glukoz intolerans, osteoporoz, katarakt gibi yan etkilere yol açt gösterilmifltir [24-25]. KF li hastalarda inhale steroid kullan m yla ilgili yap lan bir meta-analizde bu tedavinin yarar na iliflkin kesin bir veri elde edilememifltir [26]. Bununla birlikte KF li hastalarda balgam nötrofil, IL-8 ve TNF-α düzeylerinin yüksek oldu u ve inhale steroid tedavisinin TNF-α düzeylerini düflürdü ünü gösteren çal flmalar vard r [27-30]. Kistik fibroziste inhale steroidlerin tedavide rutin olarak kullan m yer almamakla birlikte pek çok ülkede bu tedavi uygulanmaktad r. Avrupa verilerine göre Fransa da hastalar n %10 u, Almanya da %12 si, ngiltere de ise %36 s yafl ve hastal n a rl ile iliflkisiz olarak düzenli inhale steroid kullanmaktad r [31]. ngiltere de 1998 y l nda çocuk hastanelerinde yap lan bir araflt rmada kistik fibroziste çocuklar n ortalama %40 na (%10-93) rutin inhale steroid kullan m önerildi i görülmüfltür [32]. Bizim hastalar m zda da persistan öksürük, h - fl lt gibi solunum sistemi semptomlar n n varl, solunum fonksiyon testlerinde bronkodilatör yan t olmas nedeniyle klinik ve laboratuvar olarak ast m komponenti var oldu u kabul edilerek inhale steroid bafllanm flt r. KF, birçok organ sistemini ilgilendiren bir hastal k olmas na ra men solunum sistemi tutulumu morbidite ve mortalitenin %90 ndan sorumludur [33]. Özellikle ileri yafllardaki hastalarda solunum yetmezli i, pnömotoraks, hemoptizi en s k rastlan lan komplikasyonlard r. Kronik solunum yetmezli i geliflen hastalarda amaç, hipoksiyi engellemek ve ventilasyonu sa lamakt r. Bu amaçla son y llarda invaziv olmayan ventilasyon yayg n olarak kullan lmaktad r [34]. Çal flmam zdaki bir hasta son dönem solunum yetmezli i nedeniyle yaklafl k 5 ay süreyle evde maskeyle invazif olmayan ventilasyon (BiPAP, Respironics, Inc., ABD) alm flt r. Akci er transplantasyonu ise son dönem akci er hastal nda palyatif bir tedavi yöntemidir. Transplantasyonu takiben bir, iki, befl y ll k yaflam oran s ras ile %70, %62 ve %48 olarak bulunmufltur [25]. Hastalarda mortaliteyi art ran en önemli neden, erken dönemde infeksiyöz iken geç dönemde kronik rejeksiyon ve bronfliyolitis obliteranst r. Bugüne kadar Türkiye de KF li hastalarda akci er transplantasyonu ancak çok az say da merkezde ve az say da hastaya uygulanm flt r. Ülkemizde de hastalar n yaflam süresinin uzamas yla birlikte akci er transplantasyonu ihtiyac olan hasta say s giderek artmaktad r. Bu nedenle konu ile ilgili deneyimli merkezlerin say s n n artmas faydal olacakt r. KF li hastalar n %85 inde ekzokrin pankreas fonksiyonlar yetersizdir ve bu durumun mortalite ve morbiditeyi olumsuz yönde etkiledi i bilinmektedir [35]. Bu hastalarda normal sindirimi sa lamak için pankreatik enzim replasman kullan lmaktad r. Enzim ihtiyac hastadan hastaya de iflmekle birlikte bafllang ç dozu olarak lipaz-ünite/kg/ö ün önerilmektedir. Bu doz beslenme al flkanl klar ve gaita say s na göre de ifltirilebilir [36]. Enzim miktar yeterli olmad nda, ya l ve bol miktarda d flk lama sürer. Enzim miktar fazla ise nadiren ishal ya da kab zl k ortaya ç - kar. Yüksek dozlarda enzim kullan lmas kistik fibrozisli hastalarda kolonda lümenin daralmas na yol açarak obstrüksiyonlar meydana getirebilir. Bu durum fibrosing colonopathy olarak adland r l r [37]. Bizim hastalar m z n %80 i pankreatik yetmezlik nedeniyle pankreatik enzim replasman (ortalama dozu 1697 ünite lipaz/kg/gün) almakta idi. Hastalar m z n hiçbiri fibrosing colonopathy için riskli oldu u düflünülen enzim dozuna ihtiyaç göstermemifltir ve takipte böyle bir komplikasyon ile karfl lafl lmam flt r. KF li hastalarda karaci er hastal n n do al seyri ve epidemiyolojisi henüz yeterince tan mlanmam flt r. Karaci er hastal n n kesin kriterlerinin olmamas na karfl n bir y ldan uzun süren klinik hepatomegali, birbuçuk kat n üstünde yüksek karaci er enzim de erleri, hepatomegali, artm fl veya heterojen ekojenite, nodülarite, splenomegali gibi ultrasonografik bulgular olarak s ralanabilir. Tedaviyi yönlendirmede katk s olmad için karaci er hastal na ait; ya lanma, fibroz, siroz gibi bulgular n varl n n belirlenmesi için biyopsi yap lmas konusunda bir konsensus yoktur [38]. Ka- TORAKS DERG S C LT 5, SAYI 3 ARALIK

5 Karakoç E. ve ark. raci er hastal, hastalar n %1-2 sinde mortaliteden sorumludur [39]. Karaci er hastal saptanan hastalarda hidrofilik toksik ursodeoksikolik asit tedavisi kullan lmas n n karaci- er enzimlerini ve nutrisyonel durumu olumlu olarak etkiledi ini gösteren çal flmalar mevcuttur [40-42]. Sonuç olarak; hastalar m z n oldukça küçük yafllarda ve KF için tipik semptomlarla baflvurmalar na karfl n, ortalama 8 y l sonra onlara tan konulabilmifltir. Ülkemizde KF nin s kl bilinmemektedir. Bununla birlikte Avrupa ve Akdeniz deki komflu ülkelerde s kl göz önüne al nd nda Türkiye de yaklafl k KF li hasta oldu u düflünülmektedir. Türkiye de çeflitli merkezlerde izlenen hasta say s ise civar ndad r. Türkiye deki KF li hastalarda yap - lan genetik çal flmalar çok say da farkl say da mutasyon bulundu unu ve genetik aç dan çok heterojen bir topluluk oldu unu düflündürmektedir [43]. Bu nedenle hastal n semptomlar n n ve klinik gidiflinin oldukça genifl bir spektrum gösterebilece i unutulmamal d r. Tipik olmayan mutasyonlara sahip hastalar daha ileri yafllarda kronik obstrüktif akci er hastal, tekrarlayan pankreatitler gibi bulgular la da baflvurabilirler. Erken dönemde tan ve tedavi, hastal n morbidite ve mortalitesini azaltmaktad r. Ülkemizdeki hem çocuk hem eriflkin hekimlerinin kistik fibrozisle ilgili bilgi ve deneyimlerinin artmas, bu hastalara daha erken dönemde tan ve tedavi uygulamas n sa layacakt r. Ülkemizde eriflkin KF li hasta say s giderek artmaktad r. Eriflkin yafla ulaflana kadar çocuk gö üs hastal klar hekimleri taraf ndan uzun y llar izlenen bu hasta grubunun öncelikle hem eriflkin hem çocuk gö üs hastal klar hekimlerinin birlikte yapt geçifl klinikleri taraf ndan bir süre izlenmesi ve takipte hastan n eriflkin gruba devredilmesi için uygun altyap n n kurulmas n n yararl olaca n düflünmekteyiz. KAYNAKLAR 1. Knowles MR, Friedman KJ, Silverman LM. Genetics, Diagnosis and Clinical Phenotype. In: Yankaskas JR, Knowles MR, eds. Cystic fibrosis in adults. New York: Lippincott-raven 1999: Davis PB. Clinical pathophysiology and manifestations of lung disease. In: Yankaskas JR, Knowles MR, eds. Cystic fibrosis in adults. New York: Lippincott-raven 1999: Stern RC. The diagnosis of cystic fibrosis. N Engl J Med 1997;336: Wallis C. Diagnosing cystic fibrosis: blood, sweat and tears. Arch Dis Child 1997;76: Rosenstein BJ, Cutting GR. The diagnosis of cystic fibrosis: a consensus steatment. J Pediatr 1998;132: Knowles MR, Paradiso AM, Boucher RC. In vivo nasal potential difference: technics and protocols for assessing efficacy of gene transfer in cystic fibrosis. Hum Gene Ther 1995;6: Knowles MR, Gatzy J, Boucher R. Relative ion permeability of normal and cystic fibrosis nasal epithelium. J Clin Invest 1983;71: Knowles MR, Gatzy J, Boucher R. Increased bioelectric potential difference across respiratory epithelia in cystic fibrosis. N Engl J Med 1981;305: Fitzsimmons S. The changing epidemiology of cystic fibrosis. J Pediatr 1993;122: Göçmen A, Özçelik U, Kiper N, Erdem H. Kistik fibrozisli 104 hastan n klinik ve laboratuar özellikleri. Çocuk Sa l ve Hastal klar Dergisi 1995;38: Kaya A, Derman U, Yaram fl A ve ark. Güneydo u Anadolu bölgesindeki kistik fibrozisli 23 hastan n klinik ve laboratuar özellikleri. Çocuk Sa l ve Hastal klar Dergisi 2000;43: Whittier S, Hopfer RL, Knowles MR et al. Improved recovery of mycobacteria from respiratory secretions of patients with cystic fibrosis. Clin Microbiol 1993;31: Von Graevenitz A. Acinetobacter, Alcaligenes, Moraxella and other nonfermentative gram negative bacteria. In: Murray PR, Baron EJ, Pfaller MA et al, eds. Manual of clinical microbiology. 6 th ed. Washington DC: ASM Press, Noone PG, Knowles MR. Standart therapy of cystic fibrosis lung disease. In: Yankaskas JR, Knowles MR eds. Cystic fibrosis New York: Lippincott-Raven 1999: Cysctic Fibrosis Foundation, Patient Registry Annual Data Record Bethesda, Maryland, September Pedersen SS, Jensen T, Hoiby N et al. Management of Pseudomonas aeruginosa lung infection in Danish cystic fibrosis patients. Acta Pediatr Scand 1987;76: Ramsey BW, Dorkin HL, Eisenberg JD et al. Efficacy of aerosolized tobramycin in patients with cystic fibrosis. N Eng J Med 1993;328: Ramsey BW, Pepe MS, Quan JM et al. Intermittent administration of inhaled tobramycin in patients with cystic fibrosis. N Eng J Med 1999;340: Pryor JB, Webber BA. Physiotherapy for cystic fibrosis-which therapy? Physiotherapy 1992;78: Williams MT. Chest physiotherapy and cystic fibrosis: why is the most effective form of treatment still unclear? Chest 1994;106: Thomas J, Cook DJ, Brooks D. Chest Physical therapy management of patients with cystic fibrosis: meta-analysis. Am J Respir Crit Care Med 1995;151: Fuchs HJ, Borowitz DS, Christiansen DH et al. Effect of aerosolised recombinant human DNAse on exacerbations on respiratory symptoms and on pulmonary function in patients with cystic fibrosis. N Eng J Med 1994;331: Konstan MW. Therapies aimed at airway inflamation in cystic fibrosis. In: Fiel SB, ed. Clinics in chest medicine: Cystic Fibrosis. Philedelphia:W.B. Saunders Co; 1998, p Konstan MW. Evolving anti-inflamatory therapy in cystic fibrosis. In: Ramsey BW, Hodson ME, eds. New insights into cystic fibrosis. Califon NJ:Gardiner-Caldwell Syner Med, 1995;3: Ramsey BW. Management of pulmonary disease with cystic fibrosis. N Engl J Med 1996;335: Dezateux C, Walters S, Balfour-lynn I. Inhaled corticosteroids for cystic fibrosis. Cochrane Database Syst Rev. 2000;CD Auerbach HS, Williams M, Kirkpatrick JA et al. Alternate-day prednisone reduces morbidity and improves pulmonary function in cystic fibrosis. Lancet 1985;2: Eigen H, Rosenstein BJ, Fitzsimmons S et al. A multicenter study of alternate prednisone therapy in patients wiyh cystic fibrosis. J Pediatr 1995;126: Osika E, Cavaillon J-M, Chadelat K et al. Distinct sputum cytokine profiles in cystic fibrosis and other chronic inflammatory airway disease. Eur Respir J 1999;14: Nikolaizik WH, Schoni MH. Pilot study to assess the effect of inhaled corticosteroids on lung function in patients with cystic fibrosis. J Pediatr 1996;128: Koch C, McKenzie SG, Kaplowitz H et al. International practice patterns by age and severity of lung disease in cystic fibrosis: data from the Epidemiologic Registry of Cystic Fibrosis (ERCF). Pediatr Pulmonol 1997;24: TORAKS DERG S C LT 5, SAYI 3 ARALIK 2004

6 Adolesan ve Eriflkin Dönemde Kistik Fibroz 32. Balfour-Lynn IM, Dezateux C. Corticosteroids and ibuprofen in cystic fibrosis. Thorax 1999;54: Fitzsimmons SC. Cystic Fibrosis Foundation Patient Registry: 1995 Annual Report. Bethesda, MD: Madden BP, Kariyawasam H, Siddiqi AJ et al. Noninvasive ventilation of cystic fibrosis patients with acute or chronic respiratory failure. Eur Respir J 2002;19: Couper RTL, Corey M, Moore DJ et al. Decline of exocrine pancreatic function in cystic fibrosis patients with pancreatic insufficiency. Pediatr Res 1992;32: Rothbaum RJ. Gastrointestinal complitations. In: Orensitein DM, Stern RC, eds. Treatment of the hospitalized cystic fibrosis patient. New York: Marcel Dekker Inc: 1998: Smyth RL, Ashby D, O Hea U et al. Fibrosing colonopathy in cystic fibrosis: results of a case-control study. Lancet 1995;346: Consensus Conferences. Consensus document recommendations for management of liver and biliary tract disease in cystic fibrosis. Cystic Fibrosis Foundation. 1999;9: Colombo C, Crosignani A, Melzi ML et al. Hepatobiliary system. In: Yankaskas JR, Knowles MR eds. Cystic fibrosis in adults. New York: Lippincott-Raven 1999; De Caestecker JS, Jazrawi RP, Petroni ML, Northfield TC. Ursodeoxycholic acid in chronic liver disease. Gut 1991;32: Cottig J, Lentze M, Reichen J. Effects of ursodeoxycholic acid treatment on nutrition and liver function in patients with cystic fibrosis and longstanding cholestasis. Gut 1990;31: Colombo C, Battezati PM, Podda M et al. The Italian Group for the study of Ursodeoxycholic acid in cystic fibrosis; a double-blind multicenter trial. Hepatology 1996;23: Kilinc MO, Ninis VN, Dagli E et al. Highest heterogenicity for cystic fibrosis: 36 mutations account for 75% of all CF chromosomes in Turkish patients. Am J Med Genet 2000;113: TORAKS DERG S C LT 5, SAYI 3 ARALIK