Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý

Transkript

1 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ (*) 2008 yýlý uluslararasý iliþkiler alanýnda çok önemli geliþmelerin evrilmekte olduðu bir dönemi iþaretlemektedir. Bu geliþmeler TV lere yansýyan güler yüzlü el sýkýþmalarý ile deðil jeopolitik kýrýlma noktalarýnda istihbarat dünyasýnýn içindeki savaþlar ile þekillenmektedir. Küresel düzeyde üç önemli geliþme 2008 in önemini özetlemektedir; (1) ABD nin El Kaide ile savaþýnýn yeni bir safhaya girmesi ve yaklaþan ABD seçimleri. (2)Rusya nýn yeniden doðuþu ve ABD nin bölgesel etkisini dengelemeye baþlamasý. (3)Yüksek petrol fiyatlarý ve baþta Çin olmak üzere Asya nýn artan ihracat kapasitesinin uluslararasý finansal düzeni yeniden þekillendirmeye baþlamasý. Bu geliþmelere Avrupa da özellikle Fransa nýn baþý çektiði yeni arayýþlar ile Orta Doðu - da süregelen çýkar çatýþmalarýnýn da gelinen aþamayý da eklediðimizde küresel güç mücadelelerinin yönü büyük ölçüde ortaya çýkmaktadýr. Ýstihbarat savaþlarý ile kastettiðimiz açýk savaþ usûlleri dýþýnda yoðun olarak istihbarat örgütleri ve örtülü operasyon tekniklerinin kullanýldýðý, dýþ politikada zorlayýcý yöntem olarak gerilla savaþýna ve terör örgütlerine destek, finansal tuzaklar, þantaj, rüþvet, propaganda, psikolojik savaþ veya hastalýk yayma vb. yýkýcý faaliyetler gibi yöntemler ile sonuç almak üzere yürütülen kaynaðý genellikle muðlâk savaþlardýr. Bu makalede sýrasý ile yukarýda sýralanan geliþmeleri istihbarat savaþlarý gözlüðü ile inceleyeceðiz. Ancak önce büyük resmi daha iyi görebilmek için istihbarat dünyasýnda yaþanan geliþmeler ve ABD istihbaratýndaki reform çalýþmalarý ile ilgili bir özet ile iþe baþlayalým. * Beykent Üniversitesi Stratejik Araþtýrmalar Merkezi müdürü [125]

2 Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ Ýstihbarat dünyasýnda yaþanan geliþmeler ve deðiþimler Ýstihbarat servisleri ve özelde istihbarat þirketleri kendilerine iþ dünyasýnda finans ve yatýrým danýþmanlýðý iþlerinden sonra yeni pazarlar bulmak ve görünümlerini kamufle etmek için lobicilik, güvenlik ve kriz yönetimi a- lanlarýna da el attýlar. Siemens firmasý telekomünikasyon bölümünün Alman dýþ istihbarat teþkilatý BND ile yakýn iliþkileri Der Spiegel e konu oldu. Fransa da havacýlýk sektöründeki 40 kadar Fransýz þirket ve kuruluþuna daðýlmýþ 80 istihbaratçý bir kulüp kurarak üç ayda bir yaptýklarý toplantýlara a- kademik dünyadan kiþileri de çaðýrarak konferanslar düzenlemekte, güncel konular ile ilgili 5-6 kiþilik çalýþma gruplarý oluþturmaktalar yýlýnda kurulan Ýþ Ýstihbaratý(Safran grup) ajansý ise ülkenin en önemli kuruluþlarýnýn bir araya geldiði paneller düzenlemektedir. Fransýz Dýþ Ýstihbarat Teþkilatý DGSE nin iki uzmaný Kuzey Afrika da iþ istihbaratý ve lobicilik yapan Amarante International þirketine yerleþtirildiler. Halen Orta Doðu da son derece aktif olan Ýngiliz lobicilik þirketi Bell Pottinger iþ yapacak yeni hükümetler aramaktadýr. Amerikalý ajanlar ise lobi firmalarý içinde hukuk müþaviri ve halkla iliþkiler uzmaný sýfatýnda Irak hükümetinin her köþesinde cirit atmaktalar. Barbour Griffith & Rogers (BGR), Irak hükümeti için sözde Irak ýn haklarýný korumak ve Allawi nin partisini desteklemek üzere Irak ta faaliyetlerine devam etmektedir. Kürtler, aðýrlýklý olarak K Street, KBR gibi lobi þirketleri ile iþbirliði yapmaktalar. J.C. Watts Companies ise Irak ta Afrika hükümetlerinin çýkarlarýný savunmaktadýr. Amerikan istihbarat toplama kaynaklarý da para kazanmak için lobicilik firmalarýna baþvurmaktalar Þubat ýnda Infoterra tarafýndan iþletilen TErraSAR-X uydusu tarafýndan saðlanan 1 m. çözünürlükteki görüntüler satýþa sunulurken lobicilik gene öne çýktý. ABD Askeri Ýstihbarat Teþkilatý (DIA) da özel istihbarat þirketleri ile iþbirliðine yoðun olarak devam ediyor yýlýnda yapýlan bir çalýþma bu þirketlerin % 24'ünün çeþitli dýþ espiyonaj 1 faaliyetlerine maruz kaldýðýný ortaya çýkardý. ABD Savunma Bakanlýðý (Pentagon)'nýn baþta gelen görüntü saðlayýcýlarýndan olan DigitalGlobe, New York borsasýndaki hisselerini 250 milyon dolara çýkarmayý hedeflemektedir. Terörle savaþ savunma ve istihbarat teþkillerini hem resmi kuruluþlar hem de endüstri kuruluþlar açýsýndan esaslý olarak yapýsal yatay entegrasyona yöneltti. Temel konsepte göre; istihbarat kullanýcýlarý sadece ne olduðunu 1 [126] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

3 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý deðil ne zaman olduðunu da göreceklerdir. Bunun için gelen her çeþit istihbarat bilgilerinin edinim, senkronizasyon, iliþkilendirme, birleþtirme ve daðýtým kabiliyetlerinin geliþtirilmesi gereklidir. Ýstihbarat aðýnýn bu kabiliyetleri kullanarak karar vericilere istenen bilgileri saðlamasý ve operasyonel etkinliðin artýrýlmasý ancak yatay entegrasyon ile saðlanabilir. Bu aðýn geliþtirilmesi istihbarat endüstrisindeki þirketlerin iþtahýný kabartaný savunma yapýsýndaki ana dönüþüm projelerinden biri haline gelmiþtir. Bu projenin temel mantýðý sanal devamlýlýk(virtual persistence) olarak ifade edilmektedir. Böylece yakýn ve sürekli bilgi toplama ile geniþ bir görev alanýndaki bilgi ihtiyacý karþýlanacaktýr. Her asker bir sensör vazifesi görecektir. Sistemin diðer unsurlarý insansýz hava araçlarý, uydular, harekât alanýnda olan diðer sivil teþkiller ile yapýlan haberleþme ve uzaya dayalý radarlar olacaktýr. Irak'ta yürütülen savaþ kültürel istihbarat ýn önemini ortaya çýkardý. ABD Ordusu askeri uzmanlar ve kültürel antrepologlarýn yer al- 2 dýðý Yerel Ýnsan Timleri(HTTs) oluþturmaya baþladý. Tugay seviyesinde yerel görevlere Ýstihbarat aðýnýn bu kabiliyetleri kullanarak karar vericilere istenen bilgileri saðlamasý ve operasyonel etkinliðin artýrýlmasý ancak yatay entegrasyon ile saðlanabilir. yardýmcý olacak bir HTT timi içinde beþ asker, 3 akademik ve kültürel uzmanlar bulunmaktadýr. Bu timlerden ilki Þubat 2007 de Afganistan da kullanýldý, Irak ta ise halen beþ tim bulunmaktadýr. Bölgedeki halkýn yanýna giderek onlarla konuþan HTT timinin Afganistan da belirli bir bölgede salýdýrýlarý % 60 azalttýðý ifade edilmektedir. Bununla beraber istihbarat alanýnda en çok katkýyý að merkezli sisteme entegre edilen insansýz hava araçlarý saðlamaktadýr. Öte yandan ABD Savunma Bakanlýðý(DoD) ve Üniversiteler asimetrik tehdidin deðiþin çehresi ile ilgili derinliðine çalýþmalar yapmaktadýr. Amerikan istihbaratýnýn karmaþýk yapýsýnýn önemli bir örneðini de Buzz Allen Hamilton(BAH) isimli þirket oluþturmaktadýr. BAH, Amerikan hükümeti istihbarat teþkillerinin en önemli teknoloji ve eleman tedarikçisi þirketlerden biridir çalýþaný olan BAH, 2006 içinde ABD hükümeti ile 3.7 miyar dolarlýk iþ yaptý ve CIA nýn iþ yaptýðý ana sözleþmeci þirketlerin en önünde gelmektedir. ABD Savunma Bakanlýðý ile de çalýþan BAH, terörle savaþtan, kiriptoloji ve yeni teknoloji üretimine kadar pek çok 2 HTTs: Human Terrain Teams. 3 Kris OSBORN: U.S. Army Taps Cultural Intelligence. Defense News. (April 7, 2008), YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008 [127]

4 alanda sözleþmeler yapmaktadýr. Yaptýðý son iþlerden birisi ABD Ulusal Ýstihbarat Di-rektörü (DNI) için Proteus USA adý verilen yeni bir araþtýrma merkezi (think tank) kurmak oldu. ABD Savunma Bakaný Bob Gates in de katýldýðý, Amerikan Üniversiteler Birliði nde 14 Nisan 2008 de yapýlan toplantýda Minerva Ýnisiyatifi kapsamýnda gelecekteki tehditleri daha iyi algýlayabilmek için üniversitelerin sosyal bilimler bölümleri ile yapýlacak çalýþmalar ele alýndý. ABD Dýþiþleri Bakanlýðý da önceliðini uluslararasý ortamý daha iyi analiz etmek için yapýlacak olan anket çalýþmalarýna vermektedir. Bu ABD Dýþiþleri Bakanlýðý da önceliðini uluslararasý ortamý daha iyi analiz etmek için yapýlacak olan anket çalýþmalarýna vermektedir. amaçla her yýl seçilen ülkelerde yaklaþýk 250 kamuoyu yoklamasý yapýlarak ülke ile ilgili bilgilere derinlemesine nüfuz edilmekte ve pek azý basýna açýklanmaktadýr. Harvard Üni-versitesi ve Rand Corporation ýn yardýmý ile kurulan ve CIA nýn kolu olan Global Futures Partnership ise ülke analizi için 30 ülkeden uzmanlarýn yer aldýðý bir að kullanmaktadýr. ABD, Siber Komutanlýðý kurmak için kollarý sývamýþ durumdadýr. 4 ABD Hava Kuvvetleri Hava Ýstihbarat Ajansý (AIA) komutaný ayný zaman- 5 da Stratejik Kuvvetler Müþterek Bilgi Operasyonlarý Merkezi(JIOC) komutanýdýr yýlýnda bu göreve getirilen Tümgeneral Craig Koziol u en iyi tanýmlayacak kelime olarak siber savaþçý(cyberwarrior) tanýmý seçilmiþtir. Koziol, elektromanyetik spektrum ve siber uzayýn toz bulutu içinde ABD a- dýna hem elektronik savaþ hem de bilgi operasyonlarý yapmaktan sorumlu- 6 dur. Bu amaçla Koziol, önce elektonik savaþ iþlerini yürütmek için Müþte- 7 rek Elektronik Savaþ Merkezi(JEWC) ni kurdu. Diðer bir yenilik ise komutanlarýný istihbarat kaynaklarýna irtibatlandýrmak için Müþterek Entegre A- naliz ve Plânlama Kabiliyeti programýnýn hayata geçirilmesi oldu. JIOC, yazýlým teknolojisi ve diðer geliþmeler ile ilgili olarak AIA, Ulusal Hava ve Uzay Ýstihbarat Merkezi ve diðer istihbarat teþkilleri ile iþbirliði yapmaktadýr. JIOC, harekât alanýndaki komutanlarla doðrudan temas halinde bir merkez olarak operasyonlar için gerekli ani ve süratli istihbaratý birleþtirmekte, entegre etmekte ve istiþare etmektedir. 4 AIA: Air Intelligence Agency. 5 JIOC: Joint Information Operations Center. 6 Defense News. Interview with Maj.Gen. Craig Koziol. (June 26, 2006), JEWC: Joint Electronic Warfare Center. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ [128] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

5 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý DNI Baþkaný John Mike Mcconnell George Washington Üniversitesi nde Amerikan istihbaratý içindeki reformlar ve yeni eðilimler 11 Eylül 2001 saldýrýlarý sonrasý ABD'de 20 ayrý komisyon hem saldýrýlarýn sorgulanmasý hem de istihbarat reformu için çalýþmaya baþlamýþ ancak bunlardan bir kaçý gerçek bir deðiþim için geçerli bulgulara ulaþabilmiþtir. Yeni istihbarat kanunu, ABD'nin 11 Eylül sonrasý terör ile mücadeleyi hedef alan ulusal güvenlik stratejisi kapsamýnda istihbarat toplumunun deðiþiminde bazý temel deðiþikliklere neden olmuþtur.8 Yapýlan önemli reformlarýn baþýnda askeri olmayan istihbarat teþkilatlarýný yönetecek bir Ulusal istihbarat Direktörü(DNI) ile bir Ulusal Karþý-Terör Merkezi kurulmasý gelmekteydi.9 Öte yandan Afganistan harekâtýnda görülen baþarýsýzlýk üzerine CIA nýn paramiliter operasyon kabiliyetlerinin önemli bir bölümü Silahlý Kuvvetlere transfer edildi. Ancak bu transferden CIA da, ABD Özel Kuvvetler Komutanlýðý da memnun olmadýlar.10 CIA, paramiliter operas8 Deborah G. BARGER: Toward A Revolution in Intelligence Affairs, Rand Publications, (Arlington/VA, 2005), Jesse J.HOLLAND: Senate OKs Intelligence Reorganization, Associated Press, (12 Dec 2004). 10 Julian BORGER: Bush: CIA Must Grow By % 50, The Guardian, (04 Dec 2004) Y Ü Z Y I L Te m m u z / A ð u s t o s / E y l ü l [129]

6 yon aðýrlýk merkezi olmayý kaybederken, Florida da bulunan ABD Özel Kuvvetler Komutanlýðý mevcudunun e çýkarýlmasý ABD Baþkaný - 11 nýn örtülü operasyonlara daha çok baþvuracaðýnýn göstergesi kabul edildi. Diðer bir çalýþma ise istihbarat analizcilerinin niteliðini artýrmak ve grup deðerlendirmelerine son vererek deðiþik fikirlerin ortaya çýkmasýnýn önünü açacak yapýsal düzenlemeleri içermekteydi. ABD deki istihbarat reformlarýndan en çok caný yanan CIA, örtülü o- perasyon yeteneklerini büyük ölçüde Savunma Bakanlýðý na kaptýrmasýnýn yaný sýra Irak Savaþý nýn istihbarat fiyaskosunun üzerine atýlmasý ile uðraþmak zorunda kaldý. Þimdi de ellerinde kalan tek koz olan dýþ istihbarat toplama ve analiz sorumluluklarýný DNI nin yeni kurulan birimlerine kaptýr- 12 mak üzereler. CIA nýn analitik sorumluklarýnýn da Dýþiþleri Bakanlýðý Ýstihbarat ve Araþtýrma Dairesi(INR) ne gitmesi de söz konusu. Kýsaca CIA insan istihbaratý ve kýsmen de örtülü operasyon odaklý bir dýþ istihbarat teþkili olmaya yol alýyor, hatta hayatta kalmaya çalýþýyor. Bush yönetiminin 7 yýllýk istihbarat fiyaskosu ABD istihbaratýndaki reform arayýþlarýný devam ettirmektedir. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ 2005 yýlýnda DNI mensubu olan John Negroponte tarafýndan yayýnlanan ABD ulusal istihbarat stratejisi; daha birleþik, koordineli ve etkili bir istihbarat toplumu yaratmayý öngörü- 13 yordu. Negroponte, 27 Ekim 2005 tarihinde AFP ye yaptýðý açýklamada, bundan böyle terörizmle mücadelenin yanýnda demokrasilerin güçlendirilmesi konusunun Amerikan istihba- 14 rat servis-lerinin yeni stratejisi olacaðýný belirtti. Sonuç olarak Amerikan istihbarat servisleri bugün seçtiði ülkelerde tökezleyen diye nitelediði demokrasiler içinde geniþ çaplý hareketlere giriþmeye devam etmektedir. Ancak, Bush yönetiminin 7 yýllýk istihbarat fiyaskosu ABD istihbaratýndaki reform arayýþ-larýný devam ettirmektedir. ABD istihbarat reform tartýþmalarýnýn temelinde Kongre nin özel(sözleþmeci) þirketlere aþýrý para daðýtmasý, istihbarat teþkilleri arasýnda iþbirliði ve paylaþým olmamasý, özel operasyon- 11 Daniel SMITH: Dark Side To US Intelligence Reform, Washington Quarterly, (08 Dec 2004). 12 James GOODBY, Kenneth WELSBRODE: Limit the Pentagon's Takeover of CIA: Defense News. (June 5, 2006), Charles V. PERIA: A Misguided National Intelligence Strategy. Defense News. (Nov 14, 2005), Haber: Amerikan Ýstihbaratýnýn Yeni Stratejisi Demokrasiyi Güçlendirmek, Agence France Presse, (Oct 28,.2005). [130] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

7 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý lara artan ihtiyaç, baþta insansýz hava araçlarý olmak üzere teknolojinin artan masraflarý gibi konular gelmektedir. Reform arayýþlarý en çok istihbarat 15 bütçesinin % 80 ini kontrol eden Savunma Bakanlýðý nýn gündemindedir. Rumsfeld döneminde Savunma Bakanlýðý ABD istihbarat teþkilleri i- çinde lider konuma geçmiþti. ABD özel kuvvetlerini CIA ya ve ABD elçiliklerine sormadan Filipinler den Ekvator a kadar pek çok ülkede örtülü operasyonlar için görevlendirmiþti. Rumsfeld, 2002 yýlýnda istihbarat iþlerinden sorumlu bir bakan yardýmcýsý kadrosu oluþturarak üç önemli istihbarat toplama teþkili NGA, NSA ve NRO yu kontrol etmekteydi. Ancak ABD istihbaratýný askerlerden kurtarmak için CIA, Kongre yi etkileme gayretinde baþarýlý oldu ve bu üç istihbarat toplama örgütü (ABD istihbaratýnýn % 75 - ini saðladýklarý deðerlendirilmekte) doðrudan 2005 yýlýnda kurulan Ulusal Ýstihbarat Direktörü(DNI) ne baðlandý. Ancak Savunma Bakanlýðý, bu üç teþkilat ile ilgili mücadeleden vazgeçmiþ deðildir ve istihbarat sisteminin baþtan aþaðý gözden geçirilmesinde ýsrar etmektedir. Geçmiþinde pek çok karanlýk iþe imza atan önceki Ulusal Ýstihbarat Direktörü John Negroponte nin yeni duraðý Dýþiþleri Bakaný Rice ýn yardýmcýlýðý oldu yýlýnda, Rumsfeld den görevi devralan yeni Savunma Bakaný Robert Gates, CIA yýlýnda, Rumsfeld - den görevi devralan yeni Savunma Bakaný Robert Gates, CIA dan tamamen baðýmsýz bir istihbarat yapýlanmasýný hedeflemektedir. dan tamamen baðýmsýz bir istihbarat yapýlanmasýný hedeflemektedir. Nitekim Ýran ýn nükleer niyetleri konusundaki son analiz farklýlýklarý CIA ile baðýmsýz hareket etmelerinin en son örneði kabul edilmektedir. Terörizmle mücadele ve istihbaratýn koordine ve birleþtirilmesi için yapýsal olarak Savunma Bakanlýðý Ýstihbarat Yardýmcýsý, Enformasyon Saðlama ve Alt Yapý Koruma Direktörü, Terörist Tehdit Entegrasyon Merkezi gibi kurumsal yenilikler yapýldý. Çýkarýlan kanuna raðmen, ABD istihbarat yapýlanmasýnýn sorunlarýnýn devam ettiði ile ilgili eleþtiriler devam etmek- 16 tedir. Bu sorunlarý açýkça ifade eden CSIS'ýn raporu ABD istihbaratýnýn içinde bulunduðu moral çöküntüsü ve yeniden yapýlanmanýn yansýmalarýnýn uzun süre daha devam edeceðinin iþaretlerini vermektedir. Casusluk 15 Tim Shorrock: Revisiting Intelligence Reform Foreign Policy In Focus December 6, 2007, 16 Anthony H. Cordesman, Arleigh A.Burke: Intelligence Reform As A Self-Inflicted Wound, Center For Staretgic And International Studies(CSIS), (Washington DC, Sep 2004). 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008 [131]

8 ve istihbarat toplama faaliyetlerinin çoðu Savunma Bakanlýðý Ýstihbarat Teþkilatý(DIA) tarafýndan yönetilecektir. DIA halen bir program dahilinde küresel olarak özel kuvvet birimleri ile birlikte görev yapacak sorgulama, analiz ve diðer istihbarat operasyon timleri yetiþtirmektedir. Diðer yandan insan istihbaratý kabiliyetini CIA ile ayný seviyeye getirmeye çalýþan DIA, Virginia daki CIA merkezinde yeni elemanlarýný eðitmektedir. DIA nýn diðer bir faaliyet alaný ise özellikle Ýslamcý organizasyonlarýn içine sýzýlmasý için yeni tedbirler alýnmasýdýr yýlýnda ABD nin en önemli savunma kabiliyeti arayýþlarýnýn baþýnda istihbarat, gözet- 17 leme ve keþif(isr) vasýtalarýnda yeni teknolojik beklentiler gelmektedir. Özellikle Afganistan ve Irak ta devam eden savaþ kapsamýnda þehirlerde teröristleri tespit edecek vasýtalar için insansýz hava araçlarýna yoðun bir þekilde baðýmlý hale gelen ABD Savunma Bakanlýðý, bu alanda beklenen geliþmelerin henüz gerçekleþmemesinden büyük sýkýntý duymaktadýr. Nitekim Nisan 2008'de Alabama daki Maxwell Hava Üssü nde konuþan Robert Gates ISR DIA halen bir program dahilinde küresel olarak özel kuvvet birimleri ile birlikte görev yapacak sorgulama, analiz ve diðer istihbarat operasyon timleri yetiþtirmektedir. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ konusuna öncelik atfederek Hala eski yöntemlerle çalýþtýklarýný ifade 18 etmiþtir. Ýnsansýz hava araçlarýnda meydana gelen önemli artýþa raðmen talep artarak devam etmekte, eðitim sorunu yanýnda silahlý Predators araçlarýna olan ihtiyaca dikkat çekilmektedir. Afganistan ve Irak ta insansýz hava araçlarýna gittikçe daha baðýmlý hale gelen Pentagon bu tür araçlarý kullanacak pilot sýkýntýsý da yaþamaktadýr. Ýstihbarat reformlarý ile ilgili çalýþmalar genellikle organizasyon yapýlarý üzerine odaklanmýþtýr. Söz konusu yeniliklerin teknoloji, politikalar ve personel unsurlarýna kaydýrýlmasý ihtiyacý da vardýr. Dünya çapýnda bir istihbarat teþkilatý teknolojinin keskin uçlarýný kullanan bir bilgi teknolojisi alt yapýsýna sahip olmalý, istihbarat toplamak kadar güvenli bir þekilde paylaþabilmelidir. Burada istihbaratçýlarýn çalýþma ve bilgi paylaþým politika ve süreçlerinin güncellenmesi, risklerin yönetilmesi gündeme gelmektedir. Personelin eðitimi, çalýþma kültürünün geliþtirilmesi yanýnda performans ölçümü 17 ISR: Intelligence, Surveillance and Reconnasissance. 18 Defense News. Increase Pace of Change. (Editorial). (April, 28, 2008), 36. [132] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

9 19 ayrý bir mühendislik alaný olarak ortaya çýkmaktadýr. Son olarak koruyucu güvenlik alanýnda ABD de artan paranoyayý özetleyelim yýlýndan sonra ABD de gizlilik dereceli doküman sayýsý yýlda 9 milyondan 16 milyona çýktý. Her ne kadar bu Afganistan ve Irak Savaþý ile iliþkili gösterilse de ABD nin aþýrý gizlilik merakýnýn büyük zaman kaybýna ve gereksiz süreçlere yol açtýðý þikâyetleri yapýlmaktadýr. Artan gizlilik meraký Hassas Ama Tasnif Dýþý, Sadece Resmi Kullaným Ýçin, Güvenlikçilerin Bilgisine gibi 20 yeni güvenlik derecelerinin ortaya çýkmasýna yol açtý. ABD uzay programlarý ve istihbarat amaçlý istifade ABD teknolojik üstünlüðünün önemli bir bölümü elektronik alana, bu alandaki vasýtalarýn pek çoðu da uzaya dayalý sistemlere baðlýdýr. Bu durum halen sýnýrsýz gibi gözüken uzay boþluðunun sadece güvenlik kapsamlý deðil, uzaya dayalý sivil alt yapý imkânlarý bakýmýndan da kullanýmý ile ilgili küresel bir düzenlemeyi yavaþ yavaþ 21 dayatmaktadýr. Uzaya dayalý güvenlik maksatlý kullanýmlar içinde; Küresel Konumlama Cihazlarýnýn(GPS) füze, uçak ve diðer hava araçlarýný savaþ alanýnda yönlendirmesi, diðer uydu sistemlerinin savaþan unsurlara gerçek zamanlý iletiþim saðlamasý, istihbarat ve hava durumu kabiliyeti temin etmesi ön plana çýkmaktadýr. ABD istihbarat toplumu uzaya dayalý istihbarat toplama kabiliyetlerinden önemli ölçüde istifade etmektedir. Yýllýk yaklaþýk 16 milyar dolar bütçesi 22 olan NASA, ABD için daha çok medyatik uzay çalýþmalarýný yürütmekte- 23 dir. NRO, istihbarat toplama uydularýný inþa eder, iþletir, gelen bilgileri top- 24 lar ve analiz eder. Bu bilgileri NSA ve NGA ya gönderir. Þubat 2003 deki Columbia faciasýndan sonra yaþanan þok ancak Haziran 2005 te tekrar uzaya yeni bir mekik uçuþu yapýlmasý ile atlatýldý. Ocak 2004 te Baþkan Bush tarafýndan açýklanan Uzayýn Keþfi Vizyonu'na uygun olarak NASA nýn prog- 25 ramýnda þu faaliyetler bulunmaktadýr; 19 Jeffrey HARRIS: Intel Restructuring. Defense News. (Dec 13, 2004), Defense News. When Secrecy Hurts Security. (Dec 13, 2004), The Washington Times: National Space-Control Policy, 04 March NASA: National Aeronautics and Space Administrative. 23 NRO: National Reconnasissance Office. 24 NGA: National Geospatial Agency. Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý ABD istihbarat toplumu uzaya dayalý istihbarat toplama kabiliyetlerinden önemli ölçüde istifade etmektedir. 25 Marcia S.SMITH: U.S. Space Programs: Civilian, Military, and Commercial, CRS Issue 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008 [133]

10 Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ 26 Uluslararasý Uzay Ýstasyonu (ISS) nun 2010 yýlýnda kurulmasýndan sonra mekik uçuþlarýna son verilmesi yýlýna kadar Ay a ve daha sonra Mars a insan gönderilmesi faaliyetlerine odaklanýlmasý. Aerodinamik, uzay bilimi ve diðer bilim programlarý ile ilgili çalýþmalar yapýlmasý. Uzay çalýþmalarý içinde Savunma Bakanlýðý ayrý bir bütçe ile farklý programlar yürütmektedir. Yýllýk 20 milyar dolardan fazla uzay çalýþmalarý bütçesi olan DoD ve istihbarat toplumunun uzay aktiviteleri þunlarý kapsamaktadýr; (1)Fýrlatýcý araç geliþtirme. (2)Haberleþme, Yönlendirme(GPS), Erken Ýkaz, Meteoroloji, Keþif Uydularý kullanýmý. (3)ABD uydu sistemlerini koruyacak kabiliyetler geliþtirme. (4)Rakipleri önlemek üzere uzayýn kullanýmý. DoD'nin bütçesinde iki büyük program önemli yer tutmaktadýr; 27 Uzayda Konuþlu Radar(SBR) ve Dönüþtürülebilir Haberleþme Uydu 28 Programý(TSAT). Ticari maksatlý þirketler ve kamu kurumlarýnýn uzay çalýþmalarý ise NASA ve DoD'nin çalýþmalarýndan ayrý tutulmalýdýr. Kamu kurumlarýnýn uzay çalýþmalarý arasýnda aþaðýdakiler öne çýkmak- 29 tadýr; Ticaret Bakanlýðý'na baðlý Ulusal Okyanus ve Atmosfer Yönetimi 30 (NOAA) ; DoD ile birlikte çevre ve meteoroloji uydu programlarýný yürütmektedir. Ticaret Bakanlýðý uzay ticareti ile ilgili çalýþmalarý da yürütmektedir. Ulaþtýrma Bakanlýðý; ticari uzay þirketlerinin kurulmasý, GPS gibi uzay sistemlerinin sivil maksatlý kullanýmlarýný düzenlemektedir. Diðer kurumlar arasýnda Enerji Bakanlýðý uzay araçlarý için nükleer yakýt geliþtirmekte; Ýçiþleri Bakanlýðý coðrafî keþifler yapmakta, Tarým Bakanlýðý ve diðer bakanlýklar ise ürün tahmini, harita yapýmý gibi alanlarda çalýþmaktadýr. Brief For Congress, (May 24, 2005). 26 ISS: International Space Station. 27 SBR: Space Based Radar. 28 TSAT: Transformational Communications Satellites Program. 29 Marcia S.SMITH: a.g.e., (2005), NOAA: National Oceanic and Atmospheric Administration. [134] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

11 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý Washington DC. deki CIA Yerleþkesi Kendi içinde de mücadele eden ABD, 2009 a kadar nefes alma þansýný yarattý Ýstihbarat dünyasý için en çarpýcý geliþme hiç kuþkusuz ABD içinde Neo-Conlar a karþý devam eden tasfiye operasyonu yýlý öncesinde Amerikan kamuoyunun ve Kongre nin Irak harekâtýna ikna edilmesi için Amerikan-Ýsrail Kamu Ýþleri Komitesi(AIPAC) kilit bir rol üstlenmiþti. Arkasýnda Ýran, Ýsrail ve Ýtalyan istihbaratýnýn yer aldýðý sahte istihbarat bilgileri ile çoðu Pentagon da ve Dick Cheney in ofisinde yer alan yeni muhafazakâr kadro Irak Savaþý ný baþlatma konusunda istediklerini elde etmiþti. Ancak, harekâtýn baþlamasýndan hemen sonra söz konusu bilgilerin sahte olduðunun ortaya çýkmasý ile CIA ve Dýþiþleri Bakanlýðý nýn yeni muhafazakârlara, AIPAC ve Ýsrail istihbaratýna karþý baþlattýðý tasfiye operasyonu halen devam etmektedir.31 Eski CIA Baþkaný George Tenet ile baþlayan süreçte öncelikle Richard Perle ve I. Lewis Libby gibi hýzlý ve Yahudi yeni muhafazakârlar pozisyonlarýný kaybetti. Yahudi muhafazakâr avý Tenet i izleyen Porter Goos döneminde de devam etti ve bugünkü CIA Baþkaný Michael Hayden ile de özellikle Ýsrail casusluk faaliyetlerinin izi sürülerek devam 31 Konu hakkýnda detaylý bilgi içiniz bakýnýz: Doðan TÜRKER: Büyük Tasfiye Operasyonu, Amerikan Derin Devleti ALFA Yayýnlarý, (Ýstanbul, 2008) Y Ü Z Y I L Te m m u z / A ð u s t o s / E y l ü l [135]

12 etmektedir. Yeni muhafazakârlarýn seçimlerdeki umudu ise þüphesiz Cumhuriyetçi baþkan adayý John McCain dir. Baba Bush, Realist ekolden gelmekteydi ve daha statükocu bir yaklaþýmla zaman zaman denetimden çýkan dünya düzenini yönetmeyi amaçlýyordu. Oðul Bush baþa getirdiði yeni muhafazakârlar ile dünyayý yenilendirmek ve demokrasiyi yaymayý hedefliyordu. Ancak yeni Savunma Bakaný Bob Gates; Ronald Rumsfeld gibi yeni muhafazakâr bir ideolog deðil Baba Bush un e- kolünden gelmektedir. Geçmiþinde CIA için analizci olarak çalýþan Bob Gates, Irak Savaþý na zorunluluðun savaþý olarak deðil, tercihin savaþý olarak bakan gerçekçi bir yönetici ve manevra adamý olarak bilinmekte- 32 dir. Yeni baþkan adaylarýndan Demokrat Parti adayý Obama nýn da Irak Savaþý na pek hoþ bakmadýðý ve kafasýnda Amerikan askerlerini bir an önce Irak tan çekme plâný olduðu tüm gazetelere yansýmýþ bir haberdir yýlýnda önemli bir seçimin kavþaðýnda olan ABD nin öncelikli dýþ güvenlik meseleleri Afganistan ve Irak ta devam eden savaþ. Afganistan da ABD nin niyeti baþlangýcýndan beri toprak iþgali deðildi. El Kaide nin Pakistan a yer deðiþtirmesi ile savaþ Taliban ile devam etmekte olduðundan ABD, savaþýn hamallýðýný NATO ya býraktý. Bin Ladin ve mücahitlerinin Pakistan a geçtiði iddiasý ile etkin mücadele isteyen ABD karþýsýnda Pakistan ýn istikrarý sallanmaya bu yýlda devam edecektir. Irak ta ise yakýn zamana kadar ABD nin baþý gerçekten belâda idi. Ancak, ABD nin Ýran ile 2007 yýlý içinde baþlayan görüþmeleri ilk olumlu sonucunu Irak ta verdi. Ýran tarafýndan yürürlüðe konan ateþkes ve durumu sakinleþtirme çabalarý, ABD zayiatýndaki düþüþü de açýklamaktadýr. Irak taki Þii ittifakýn da parçalanmýþ olmasý, ABD yi iyimserliðe itmektedir. ABD, Ýran ile görüþmelerinde bir taþla birkaç kuþ vurmuþ oldu. Hem Irak ta durum sakinleþme sürecine girdi, hem Ýran ile ilgili zaman kazandý, hem de içeride enerjisini toplayýp yeni hesaplaþmalar için seçim sonrasýna uygun bir ortam hazýrlama þansý yakalandý. Baba Bush, Realist ekolden gelmekteydi ve daha statükocu bir yaklaþýmla zaman zaman denetimden çýkan dünya düzenini yönetmeyi amaçlýyordu. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ Öte yandan, Afganistan ve Irak ta devam eden savaþlardan sýkýlan Amerikan savunma uzmanlarý yeni arayýþlar içinde gözlerini Asya ya çevirdiler. Ekonomik refah ile birlikte askeri yatýrýmlarýn da arttýðý Asya daki geliþmeler 32 Cüneyt ÜLSEVER: ABD nin Yeni Savunma Bakaný, Hürriyet Gazetesi, (15 Kasým 2006), 24. [136] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

13 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý içinde Güneyasya da Endonezya, Malezya, Filipinler ve Tayland ta sosyal ve etnik dinamiklerden kaynaklanan istikrarsýzlýklar ABD tarafýndan dikkatle izlenmektedir. Tayvan Devlet Baþkaný Chen Shui-Bian ýn baðýmsýzlýk yanlýsý tutumu Çin ile Washington arasýnda her an gerilim çýkarabilir. Çin in askeri büyümesinin hesaplanma zorluðu, artan espiyonaj ve asimetrik yaklaþýmlarý ABD tarafýndan gittikçe daha fazla tehdit olarak algýlanmasýna yol açmaktadýr. Küllerinden doðan Rusya denge unsuru olma yolunda Rusya Federasyonu, Çeçenistan baþta olmak üzere ülkedeki muhalif gruplarla mücadeleyi kontrol almayý müteakip iç(fsb) ve dýþ (SVR) istihbaratý ile ilgisini tamamen ekonomiye çevirdi. Nerede ise tamamen eski KGB ajanlarý ile yönetilen Rusya da Batý nýn egemenliðine kafa tutan yeni oyunun kurucularýndan birisi oldu. FSB, Rus ekonomisinin güçlendirilmesinde öylesine aktif bir rol edindi ki parlamentoda yeni oluþturulan ve yabancý yatýrýmlara onay veren yeni komitenin elemanlarýnýn tamamen Çin in askeri büyümesinin hesaplanma zorluðu, artan espiyonaj ve asimetrik yaklaþýmlarý ABD tarafýndan gittikçe daha fazla tehdit olarak algýlanmasýna yol açmaktadýr. FSB den teþkil edildiði sýr deðil. Parlamento içindeki FSB elemanlarý halen espiyonaj ile mücadele için yeni bir yasa hazýrlýðý içindedir. Sovytler in daðýlmasý sonrasý suç örgütlerinin gittikçe daha profesyonel hale gelmesinin nedeni eski KGB mensuplarýnýn pek çoðunun iþ dünyasý adý altýnda organize suç örgütlerine dahil olmasý idi. 142 milyon nüfuslu Rusya Federasyonu nda 4 milyon fahiþe (2.5 milyonu yurt dýþýnda yaþamakta), her 100 bin kiþinin 800 ünün hapiste olmasý (dünyada en yüksek hapisteki insan oraný) ve yýllýk intihar eden kiþi miktarý; ülkedeki sosyal çöküþün en çarpýcý göstergeleri. FSB ile birlikte Rusya; politikacýlar, iþ adamlarý ve suç örgütleri için tehlikeli bir yer oldu ve tanýnmýþ kiþilere düzenlenen suikastler arttý. Putin, Yeltsin döneminden miras kalan kokuþmuþ iþ dünyasý, politikacýlar, gazeteciler, bankerler ve suç örgütleri ile mücadele için FSB yi kuvvetlendirdi ve acýmasýz silahlarla desteklenen yeni taktikler kullandý. Bu ayný zamanda ülkeyi yabancý kökleri olan zararlý kuruluþlardan da temizlemenin diðer bir yolu oldu. Öte yandan Rusya, özellikle yakýn çevresindeki petrol ve doðal gaz kaynaklarýný ve güzergâhlarýný kontrolüne almak, satýþ ve kullaným haklarýný eline geçirmek için istihbarat teþkillerinin örtülü faaliyetlerinden(rüþvet, þantaj 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008 [137]

14 vb.) etkili þekilde yararlanmaktadýr. Rusya nýn yayýlmacý emelleri enerji koridorlarý boyunca ilerlemeye devam ediyor yýlý baþýnda bu koridor Sýrbistan da enerji tekelini eline geçirdikten sonra doðrudan yabancý yatýrým yolu ile Karadað a da ulaþtý. Ocak 2008 de Bulgaristan ý ziyaret eden Putin Bulgaristan üzerinden Avrupa ya doðal gaz göndermek için anlaþma imzaladý. Ayrýca Tuna yakýnýnda Belene þehrinde bir nükleer reaktör kurulmasý i- çin sözleþme yapýldý. Böylece Bulgaristan ýn doðal gaz, petrol ve nükleer 33 enerji ihtiyacý da tamamen Ruslarýn kontrolüne geçti. Halen Rus Lukoil, Bulgaristan'daki en büyük petrol rafinerisini iþletiyor. Rusya diðer taraftan enerji fiyatlarý ile oynayarak, diplomatik manipulasyonlar ve diðer örtülü yollar ile Bulgaristan siyasetine müdahil oluyor. Ayný tür oyunlar Kosova ve Kafkaslar da devam ediyor. Putin'in Rusyasý Ýran ýn nükleer heveslerini destekliyor, silah satýyor. Eski SSCB ülkeleri Beyaz Rusya, Gürcistan, Moldova, Ukrayna ve Türk Cumhuriyetleri üzerinde yoðun istihbarat savaþlarý ile baskýsýný sürdürüyor. Ülkenin baþat doðalgaz üreticisi Gazprom, Putin e propaganda ortamý saðlamak için televizyonculuða yatýrým yapýyor. Dýþ politikada ise Ukrayna nýn NATO yolundan döndürülmesi ve Gürcistan, Azerbaycan gibi batýya meyilli ülkelerin frenlenmesi istihbaratýn örtülü taktikleri ile saðlanmaktadýr. Rusya nýn örtülü savaþlarý yakýn gelecekte batýnýn geniþleme politikalarýna tepki olarak Bosna-Hersek, Kýrým, Abhazya, Güney Osetya ve Azerbaycan da ö- nemli çatýþmalarý tetikleyebilir ve harita deðiþikliklerine yol açabilir. Rusya - nýn en iyi istihbarat ortaklarýndan biri olan Ýran ve Ermenistan ile birlikte hem Türkiye hem de Azerbaycan a karþý derin ittifak içinde olduðunu unutmayalým. Rusya diðer taraftan e- nerji fiyatlarý ile oynayarak, diplomatik manipulasyonlar ve diðer örtülü yollar ile Bulgaristan siyasetine müdahil oluyor. Ayný tür oyunlar Kosova ve Kafkaslar da devam ediyor. Asya daki geliþmeler küresel dengeleri deðiþtirebilir Doðu ve Güneydoðu Asya nýn üç bölgesel gücü Çin, Japonya ve Güney Kore küresel konumlarýný yeniden belirleyecek önemli strateji deðiþiklikleri sergilemekteler. Bu strateji yumuþak güçten sert güce geçiþi simgelediðinden dikkatle izlenmesi gereken bir süreçtir. Çin, Darfur da BM-Afrika 33 Plamen YOUROUKOV: New Russian Imperialists Wield Energy Weapon. Defense News. (April 12, 2008), 37. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ [138] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

15 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý Birliði Barýþý Koruma Birliðine asker gönderirken, dünyanýn en büyük ikinci deniz gücüne sahip olan Japonya Hint Okyanusu nda Amerikan savaþ gemilerine yakýt ikmali yaparak Asya dýþýna taþacak güç projeksiyonu için tecrübe edinmekte, Güney Kore ise Irak ta askeri olan üçüncü büyük ülke konumuna geldi. Kendi çýkarlarý artýk ABD ile çakýþmaya baþladýðýndan Japonya ve Güney Kore, ABD nin deðil kendi önceliklerinin peþinde küresel siyasî, ekonomik ve askeri güç projeksiyonlarýný geliþtirmekteler. Japonya, ABD nin itirazýna raðmen Ýran ile enerji görüþmeleri yapmakta, Güney Kore de Kuzey Kore ile görüþmelerinde ABD ye kulaðýný týkamakta ve Kuzey Irak ta Kürt gruplar ile petrol anlaþmalarý yapmaktadýr. Pekin, Seul ve Tokyo artýk ekonomilerinin güçlü kalmasýný saðlayacak yeni kaynaklar bulma peþinde Asya dýþýna açýlma gayreti içindedir. Çin, ekonomik geliþme yolunda Batý Çin i üs olarak kullanmaktadýr. Kuzeybatý dan Orta Asya ya güneybatýdan Güney ve Güney Doðu Asya ya iki ayrý koridor geliþtirme peþinde olan Çin özellikle ulaþtýrma sistemi ve kültürel deðiþim yolu ile buralardaki pazarlarý ele geçirmeye çalýþmaktadýr. Söz konusu koridorlar sadece alt yapý deðil eþya, sermaye, teknoloji ve insan kaynaðý trafiðini de öngörmektedir. Diðer yandan Çin, baþta Hindistan olmak üzere komþu ülkelerin doðal kaynaklarýný ele geçirmek için önemli paralar harcamaktadýr. Bir trilyon dolar fazlasý olan Çin bunun en azýndan 200 milyar dolarýný söz konusu hammadde kaynaklarýný ele geçirmek için kullanmayý planlamaktadýr. Bu ayný zamanda uluslararasý finans piyasalarýný da 2 1. Y Ü Z Y I L Te m m u z / A ð u s t o s / E y l ü l [139]

16 etkileyecek bir geliþmedir. Orta Asya yý Rusya nýn burnunun dibinden çalmayý plânlayan Çin in Tibet ile ilgili korkusu Hintli nüfusunun artmasý sonucu Hindistan ýn kontrolüne girmesi riskidir. Tibet in Çin tarafýndan iþgal e- dildiði tarihten beri sürgündeki baþkaný Dalai Lama, Hindistan da yaþamaktadýr. Tibet, Çin için ayný zamanda Himalayalara çýkýþ kapýsýdýr ve pek çok etnik grubun göç yolu üzerindeki bu kapý kontrol edilmezse Uygur Türklerinin yaþadýðý Sincan da baðýmsýzlýða gidebilir yýlýndan beri kendi AWACS ýný üretmeye çalýþan Çin ilk uçaðý Doðu Çin e konuþlandýrdý. ABD ve Rusya dan etkilenen Çin, özel kuvvetlerini de yeni bir anlayýþa göre modernize etmeye baþladý. Mao nun taktikleri bir kenara býrakýlarak PLA dahilinde yedi askeri bölgenin her birinde 1000 kiþilik özel kuvvet oluþturuldu. Ayrýca 15.nci Hava Ýndirme Kolordusu içinde 34 de 1000 kiþilik bir özel kuvvet teþkil edildi. Asya da ise Çin, Amerikan yumuþak gücünün potansiyel rakibi olarak ekonomisini geliþtirmekte, kendi deðerlerini, kurumlarýný ve kültürünü pazarlamaktadýr. Çin Uluslararasý Radyosu, Güney Asya ya 24 saat yayýn yaparken, Pekin Asya nýn pek çok ülkelerine yardým bütçesi uygulamakta, artan bir þekilde öðrenci ve akademik çalýþma gruplarýný ülkeye çekmektedir. Kamu diplomasisi, kalkýnma yardýmý, ASEAN gibi uluslararasý kuruluþlar ile artan iliþkiler Çin in çok kutupluluk temasýný ve bölge hâkimiyeti niyetini desteklemektedir. Küresel olarak Çin ve AB nin cazibesi artarken ABD ye terörist gruplar ile mücadele kalmaktadýr. Washington un kötü þöhreti nedeni ile Kuzey Kore gibi kritik konularda Çin Asya da daha merkezi bir rol oynamakta, tarafsýz ve arabulucu konumu edinmektedir. Tibet, Çin için ayný zamanda Himalayalara çýkýþ kapýsýdýr ve pek çok etnik grubun göç yolu ü- zerindeki bu kapý kontrol edilmezse Uygur Türklerinin yaþadýðý Sincan da baðýmsýzlýða gidebilir. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ Çin istihbaratý Kuzey Kore ile de özellikle nükleer silah geliþim programý ile ilgili görüþmeler yapmaktadýr. Amerikalýlarýn Hindistan ile 2001 de baþlayan stratejik iþbirliði istihbarat savaþlarýna yeni bir yön verdi. Bugün bu savaþ olimpiyat ateþinin geçtiði her yerde veriliyor. Sincan bölgesindeki Uygur Türklerinin olimpiyatlar süresince giriþebileceði gösteri ve eylemler nedeni ile Çin hükümeti ve istihbaratý alarma geçti. ABD ile iliþkileri Hindis- 34 Wendell MIHNICK: China s 'Fist Units' Modernize, but Face Constraints. Defense News. (May 19, 2008), 14. [140] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

17 tan ý Çin ile istihbarat ortaklýðý yapmaktan geri koymamakta. Çin ve Hindistan gizli servisleri müþterek bir istihbarat merkezi kurarak, 2008 yýlý itibarý ile istihbarat alýþ veriþine resmen baþladýlar. Fransa da ortaya çýkarýlan üç halkalý Çin casus aðý dýþ ülkelerde bulunan sirk gruplarýnýn Çin istihbarat elemanlarýný da barýndýrdýðý ortaya çýkardý. Japon istihbaratý ise hükümet Ýstihbarat ve Araþtýrma Bürosu dýþ iliþkiler dairesi içinde Rus ajanlarý yakaladý. Avrupa nýn öncüleri arayýþta Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý AB Konseyi Dýþiþleri Bakanlarý nýn 26 Mayýs 2008 tarihinde gerçekleþtirilen toplantýsýnda Rusya ile 1997 yýlýnda yapýlan Stratejik Ortaklýk Anlaþmasý nýn yenilenmesi kabul edildi. Eski anlaþma 1994 yýlýnda Korfu Adasý nda Boris Yeltsin ile imzalanmýþ ancak Çeçen Savaþý yüzünden 1997 yýlýnda yürülüðe girmiþ ve anlaþma süresi 2007 Aralýk ayýnda dolmuþtu. Söz konusu Avrupa da özellikle Fransa ve Almanya nýn kendilerine ulusal manevra a- laný arayýþlarý yeni bir safhaya girmiþ durumdadýr. anlaþma Sovyetlerin daðýlmasýndan sonra yeniden kendine gelmeye çalýþan Rusya ya Avrupa deðerlerinin ve þartlarýnýn yukarýdan empoze edilmesini öngörüyordu. Bugün ise þartlar deðiþti çünkü anlaþma aradan geçen sürede enerji devi haline gelen Rusya dan çok AB için gerekli. Yeni ortaklýk müzakereleri yakýnda Rusya nýn Hanti-Mansiysk þehrinde yapýlacak olaðan toplantýda baþlayacak. Bununla beraber Rusya nýn komþusu ve AB nin yeni ü- yeleri Doðu Avrupalý ve Baltýk ülkeleri(yeni Avrupalýlar) Ruslarla iliþkilerin geliþmesine oldukça temkinli ve bu konuda aralarýnda bir ittifak olduðu bilinmektedir. Kýsaca bu görüþmelerin zorlu geçeceði ve bir yýldan fazla 35 sürebileceði deðerlendirilmektedir. Avrupa da özellikle Fransa ve Almanya nýn kendilerine ulusal manevra alaný arayýþlarý yeni bir safhaya girmiþ durumdadýr. Fransa da Sarkozy baþa geldiðinde iki önemli tarihi rakibi olan Amerika veya Almanya dan hangisi ile yola devam edeceðini tayin etmek konumunda idi. Fransa, kendisinin tek aktör olabileceði ayrý bir oyun sahasý olarak Akdeniz i seçti ve oyunun adý önce Akdeniz Birliði sonra Akdeniz Ýçin Birlik oldu. Fransýz hesabýna göre bu oyun kendisine hem Avrupa hem de Akdeniz gücü olmanýn yanýnda Orta Doðu nun gücü olmanýn da yolunu açacaktý. Böylece önceliðini baþlangýçta ABD, Ýran ve Lübnan ile iliþkilerini yavaþ yavaþ geliþtirmeye ver- 35 Andrey FEDYAÞÝN: Yeni Avrupa Rusya ya Karþý. Cumhuriyet Gazetesi. (02 Haziran 2008), 10. Rus resmi Haber Ajansý RIA Novosti, 27 Mayýs YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008 [141]

18 di. Rotasýný Almanya dan Amerika ya kýrmaya baþlayan Fransa henüz çok az yol almýþtý ki Almanya nýn itirazlarý ile tekrar rota deðiþtirdi. Tarihi boyunca hep fýrsatçý politikalar izleyen Fransa Merkel e döndü ve Almanya yý tekrar stratejisinin merkezine koydu. Fransa, ABD den ayrý kabiliyetler edinme merakýný Avrupa Birliði içinde aþýlamaya devam etmektedir in ikinci yarýsýnda Fransa nýn AB dönem baþkanlýðýný almasý ile Sarkozy nin Avrupa savunmasý konusundaki çalýþmalara hýz vereceði beklenmektedir. Sarkozy, AB içinde altý ülkenin katýlýmý(fransa, Almanya, Ýngiltere, Ýspanya, Ýtalya, Polonya) ile elit bir savun- 36 ma yapýlanmasý teþkil etme niyetindedir. Sarkozy, bu altý ülke ile çekirdek bir savunma grubu oluþturacak düzenlemeler peþindedir. Söz konusu düzenleme bu ülkelerin GDP lerinin asgari % 2 si ile ortak bir savunma teçhizat pazarý oluþturularak satýnalma programý uygulanmasýný ve her üye ülkenin AB müdahale gücüne personel tahsis etmesini öngörmektedir. Fransa, ABD den ayrý kabiliyetler edinme merakýný Avrupa Birliði içinde aþýlamaya devam etmektedir. Transatlantikçi grubun NATO nun önceliði konusundaki hassasiyetinin farkýnda olan Sarkozy, söz konusu kuvvetin hayata geçilmesine karþýlýk 1966 yýlýnda ayrýldýðý NATO komuta yapýsýna dönüþ kartýný oynamak istemektedir. Sarkozy - nin taraftarlarý bu gücün NATO'nun rakibi deðil tamamlayýcýsý olacaðý fikrini yaymaktadýr. Ancak Sarkozy nin projesinin pek çok engeli aþmasý gerekmektedir. Bunlarýn baþýnda Ýngiltere nin NATO dan ayrý bir savunma yapýsýna baþýndan beri olan itirazlarý gelmektedir. Halen kuvvetlerini Irak ve Afganistan a daðýtmýþ olan Ýngiltere nin ABD ile iliþkilerine de gölge düþürecek böyle bir ayrý yapýlanmaya olumlu bakmasý gerçekçi bulunmamaktadýr. Sarkozy nin plânýna ikinci büyük engel bütçesinin % 2 sini ayýracak ülke bulmaktaki zorluktur. Ýngiltere ve Fransa dan sonra ancak Polonya (% 1.9) belirlenen o- rana yaklaþabilir. 27 AB ülkesinin 2007 yýlý savunma harcamalarý ABD nin ancak yarýsýna ulaþabildi. Son bir engel ise öngörülen savunma yapýsýnýn önemli birlik ve kabiliyet eksiklikleri ile karþý karþýya olmasýdýr. Karadan iþgal tehdidinin kalkmasý ile Avrupalýlar barýþý koruma operasyonlarý gibi düþük yoðunluklu savaþlar için gerekli hafif ordulara döndüler. Afganistan örneði NATO da savaþacak asker bulmanýn hiç de kolay olmadýðýný gösterdi. ABD gibi að merkezli savaþ konsepti dahilinde silahlý kuvvetlerini mo- 36 Daniel DARLING: Can France Shape a 'Hard-Core' EU Defense? Defense News. (Apr 21, 2008), 21. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ [142] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

19 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý dernize etmeye çalýþan Fransa, halen uzayda keþif ve haberleþme sistemleri olan tek Avrupa ülkesidir. Onu Ýtalya ve Almanya son yýllarda ayýrdýklarý özel bütçeler ile izlemeye çalýþmaktadýr yýlýnda Fransa, Helios-2 gözetleme ve Syracuse-3 haberleþme uydularýný uzaya gönderdi.37 EADS Astrium ile Fransa, kýzýlötesi erken ikaz aðý (SPIRALE) geliþtirmektedir. Helios2 ve Syracuse-3 kapasitelerinin bir kýsmýný müttefiklerine satarak masraflarýný azaltan Fransa henüz ABD nin bu alanda oldukça gerisindedir. Savunma ve Güvenlik Doktrini ni geliþtiren Fransa daha güçlü bir uzay politikasý öngörmektedir. Sarkozy, bu amaçla Fransýz Guyanasý ndaki tesislerin geliþtirilmesi için daha fazla para ayýrdý. Fransýz Genelkurmayý uzaya dayalý coðrafik bilgiler için Amerika daki NGA'nýn fonksiyonlarýný yerine getirmek üzere Paris in Kuzeyindeki Creil Üssü'nde bir istihbarat merkezi kuruyor. ABD ile yapýlan anlaþmaya göre Avrupa Birliði(AB) uydu yönlendirme sistemleri ABD'nin GPS askeri sinyalleri ile karýþmayacaktýr ile 2010 arasýnda 28 adet ABD GPS uydusu hava araçlarýný varacaklarý yerlere yönlendirme, hassas doðrulukta harita yapýmý, akýllý bombalarýn hedeflerine yönlendirilmesi gibi iþlevleri yerine getirmektedir. AB ise bu dönemde Galileo sistemi ile uzayda yer almaktadýr. Galieo, hem ABD'nin GPS hem de Rus 37 Pierre TRAN: In Space, France Seks Independence From U.S. Capabilities. Defense News. (July 19, 2004), Y Ü Z Y I L Te m m u z / A ð u s t o s / E y l ü l [143]

20 GLONASS küresel uydu yönlendirme sistemi ile baðlantý saðlayabilir. Paris te bulunan ESA tarafindan yönetilen Galileo nun 2.1 milyar Euro ya mal olacaðý söylenmektedir. Galileo, ABD nin GPS sistemine benzer þekilde Avrupa için küresel yönlendirme ve yer tespiti hizmeti saðlamaya yönelik uydu grubu(27 aktif uydu ve üç yedek uzay aracý ile iki yer istasyonu) olarak plânlamýþ olup, tek farký askerlerin deðil, sivillerin kontrolünde olmasýdýr. Galileo nun 2010 yýlýna kadar operasyonel olmasý beklenmektedir. Avrupa Savunma Ajansý(EDA) savunma istihbarat fonlarýný istihbarat toplamadan analiz kabiliyetlerine kaydýrmaya karar verdi. Bugüne kadar sadece istihbarat toplama iþine odaklanan Avrupa Birliði, üye ülkeler arasýnda analitik kabiliyetler ve istihbarat teþkilleri arasýnda iþbirliði saðlayacak bir yapýlanma hedeflemektedir. Sýnýr geçiþlerini kayýt altýna alan Þengen Bilgi Bugüne kadar sadece istihbarat toplama iþine o- daklanan Avrupa Birliði, üye ülkeler arasýnda analitik kabliyetler ve istihbarat teþkilleri arasýnda iþbirliði saðlayacak bir yapýlanma hedeflemektedir. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ Sistemi ve Madrid yakýnlarýndaki AB Uydu Merkezi istihbarat amaçlý olarak daha fazla rol almasý beklenen iki istihbarat kaynaðý olarak görülmektedir. Bununla beraber istihbarat alanýnda yapacak çok þey bulunmaktadýr. AB nin öncelikle ortak bir bilgi aðýna, iyi eðitilmiþ istihbarat koordinatörlerine ve profesyonel analizcile- 38 re ihtiyacý bulunmaktadýr. Ýstihbaratýn ülkeler arasýnda paylaþýmýný etkin hale getirmek için pek çok fikir ortaya çýkmaktadýr. Bunlardan biri de NATO müttefiki ülkeler arasýnda bir is- 39 tihbarat interpolü kurulmasý önerisidir. Ýstihbarat savaþlarýna gelince; özellikle aday ülkeler için Avrupa Birliði ile iliþkileri düzenleme iþine soyunan þirketler lobiciliðin ötesinde hizmetler vaat etmekteler. Bunlardan biri olan Avisa; AB içinde doðru kiþiye doðru mesajý iletmek, yumuþak istihbarat, üye ülke hükümetleri ile iþbirliðini geliþ- 40 tirme gibi vaatlerde bulunmaktadýr. Fransýz Gaz þirketi GDF, faaliyette bulunduðu Kuzey Afrika(Cezayir, Libya) ve Orta Doðu(Katar, Suriye ve Yemen) gibi ülkeler hakkýnda ülke risk analizi ve danýþmanlýk hizmeti de saðlamaktadýr. Fransa, özel sektör ile istihbarat dünyasý arasýnda yeni fikirlerin 38 Books TIGNER: Intel Needs More Thinking, Less Hardware, EDA Official Says. Defense News. (April 10, 2006), Colin CLARK: Create Intelligence Interpol for U.S., Allies. Defense News. (August 9, 2004), [144] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008

21 Jeopolitik Ve Ýstihbarat Savaþlarý ortaya çýkmasýný saðlayacak yeni süreçler oluþturmakta ve iþ istihbaratý þirketlerinin statüsü ile ilgili yeni yasal düzenlemeler yapmaktadýr. Almanya ise Orta Doðu politikalarýnda daha derine dalma niyetini gösterdi. Merkel tarafýndan BND nin baþýna getirilen Ernst Uhrlau; Ýran istihbaratý, Suriye rejiminin üst düzeyi, Hizbullah liderleri ve El-Kaide ye yakýn radikal Ýslamcý gruplarla iliþkileri ile tanýnmaktadýr. Orta Doðu da daha çok sularýn akmasý lâzým Ýtalyan istihbarat teþkilatý SISMI, Lübnan da 2006 yýlýndan beri kendi aðýný kurmaya çalýþmaktadýr. Orta Doðu politikalarý içeriden üç ülkenin hâkimiyet kurma çabalarý ile þekillenmekte; Ý- ran, Suudi Arabistan ve Suriye. Üç kutuplu Orta Doðu da son yýllarda Suudi Arabistan Ýran ile diplomatik iliþkilerini artýrarak ve Filistin de HAMAS-Fetih çatýþmasýný körükleyerek etkin bir konum kazandý. Suudi Ulusal Güvenlik Konseyi Baþkaný Prens Bandar, Suudi istihbarat savaþlarýnýn direktörü olarak her taþýn altýndan çýkmaktadýr. Yükselen petrol fiyatlarý ile iyice zenginleþen Suudi Arabistan yönetimi statükonun devamý için Ýran a yanaþmayý bile göze aldý. Suudi-Ýran iliþkilerinin geliþmesi, Lübnan ve Filistin e birlikte güç projeksiyonu uygulayan Ýran ýn stratejik ortaðý Suriye yi endiþelendirmektedir. Suriye ve Ýran arasýnda karadan bir köprü kurmak için Kuzey Irak taki Kürtler özellikle Erbil þehri vasýtasý ile baðlantý kurmaya çalýþmaktalar. Orta Doðu da ABD-Ýran görüþmeleri devam ederken bir yandan da Ýsrail-Suriye görüþmeleri gündemdedir yýlýnda Irak a verdiði destek yüzünden Suriye yi cezalandýrmak isteyen ABD nin baskýsý ile Suriye Lübnan dan çekilmiþ ama yerine Hizbullah ý býrakmýþtý. Ýran ve Suriye tarafýndan desteklenen Hizbullah, Lübnan ü- zerinden Ýsrail ile mücadele etmektedir. Suriye den Ýsrail e tek konvansiyonel tehdit baþta SCUD lar olmak üzere füze tehdididir. Suriye için Lübnan hem ilaç üretimi hem de ekonomik ulaþým bakýmýndan çok önemlidir ve Hizbullah ý dikkate almayan bir barýþ giriþimi Suriye nin ekonomik çýkarlarýný önemli ölçüde tehdit edecektir. Ýsrail in ise sadece Þii Hizbullah deðil Suudi Arabistan ýn desteklediði El Fetih ve gene Ýran ýn desteklediði Sünni Ha-mas ile de baþý derttedir. El Fetih ve Hamas arasýnda körüklenen çatýþma en çok Ýsrail in iþine yaramaktadýr. Aslýnda yaþananlar Suriye-Ýran- Ýsrail istih-barat savaþlarýndan baþka bir þey deðildir. Ýtalyan istihbarat teþkilatý SISMI, Lübnan da 2006 yýlýndan beri kendi aðýný kurmaya çalýþmaktadýr. HAMAS ýn Ýran'dan aldýðý desteðin can damarý olan ve ayný zamanda savaþçýlarýný eðitim için gönderdiði tünel aðý imha e- 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008 [145]

22 dilirken, saldýrý sorumluluðunu ne Ýsrail ne de Mýsýr aldý. Ýsrail saldýrýsý bekleyen HAMAS, 2008 yýlý baþýndan itibaren savunmasýný yeniden örgütlemeye baþladý. HAMAS, yeni bir istihbarat teþkilatý yanýnda özel kuvvet unsurlarýný da geliþtirmekte. Ýran, diðer yandan Mýsýr, Ürdün ve bazý Körfez ülkelerinde Ýslamcý köktendinci Al Qods ve Hizbullah hücreleri kurmakta. Suudi Arabistan hükümeti ülkenin petrol tesislerini korumak için kiþilik bir güvenlik gücü kurmaya niyetlenince bu gücün eðitimi ve kurulmasý için pek çok yabancý þirket Suudi hükümetine baþvurdu. Orta Doðu ile dikkat çekici ancak pek gündemde yer almayan bir geliþme de Körfez Ýþbirliði Konseyi (GCC) ülkelerinin gittikçe hýzlý bir þekilde NATO ile baðlarý olan bir askeri ittifak o- luþturma gayreti içine girmeleridir. Yrd.Doç.Dr.Sait YILMAZ Orta Doðu ile dikkat çekici ancak pek gündemde yer almayan bir geliþme de Körfez Ýþbir- 41 liði Konseyi(GCC ) ülkelerinin gittikçe hýzlý bir þekilde NATO ile baðlarý olan bir askeri ittifak oluþturma gayreti içine girmeleridir. Bahreyn, Kuveyt, Umman, Katar, Suudi Arabistan ve Birleþik Arap Emirlikleri; Ýran ý en öncelikli dýþ tehdit, El-Kaide yi de iç istikrarsýzlýklarýna yönelik en önemli tehlike kaynaðý olarak görmekteler. Bu nedenle GCC ülkeleri Ocak 2008 in son haftasýnda NATO ile iliþkili bir askeri ittifak kurmaya karar verdiler. Sadece Ýran a daha yakýn olan Umman ýn durumu belirsizdir. Ýlk plânlamaya göre birlikler kendi ülkelerinde 42 kalacaklar ancak müþterek karargâh Riyad ta olacaktýr. Oluþturulacak yeni karargâhlarýn bir kriz anýnda bölgenin güvenlik garantörü olan ABD kuvvetleri için temas noktasý olmasý öngörülmektedir. Bahreyn, Kuveyt ve Katar'da halen önemli miktarda Amerikan askeri bulunmaktadýr. GCC ülkelerinin her biri ordularýný modernize etmekle meþgul olmaktadýr. NATO modeli kuvvet geliþtirme hedefi olan ülkeler için ABD 20 milyar dolarlýk bir silah satýþ programý önerdi. 21 nci yüzyýlýn ilk çeyreðinde hegemonya mücadelesi Batý ve Doðu merkezli iki dünya arasýnda baþta Avrasya coðrafyasý odaklý olmak ü- zere küresel bir rekabete girmektedir yýllarýnda Çin+Hindistan+Rusya ekonomisinin ABD+AB ekonomisinden daha büyük olup olamayacaðý gelecekte cevap bekleyen en önemli stratejik trend olarak önümüzde durmaktadýr. ABD ve AB mevcut dengelerin devamý için direnirken 41 GCC: Gulf Cooperation Council. 42 Defense News. GCC Emulating NATO. (Editorial). (Feb 4, 2008), 20. [146] 21. YÜZYIL Temmuz / Aðustos / Eylül 2008