Öğretmen Anketi I DEĞERLENDİRME

Transkript

1 TR2009/ /409 Benim için İnsan Hakları Öğretmen Anketi I DEĞERLENDİRME 6 Aralık 2013 günü Benim için İnsan Hakları projesine katılan öğretmenlere beş başlık altında uygulanan 33 maddelik anketin değerlendirmesi de aynı başlıklar altında yapılmıştır: Genel, okul, demokrasi kültürü, okulda Demokrasi ve İnsan Hakları Eğitimi (DİHE) ve DİHE öğretim uygulamaları. Genel Slayt 4 Projeye kapsamında yer alan ve 21 i Felsefe, 20 si Tarih ve biri Bilişim Teknolojileri Dersi öğretmeni olan 42 öğretmenin 31 i ankete katılmıştır. Öğretmenlerin büyük bölümü (%81) tek branşta derse girerken iki öğretmen üç branşta, bir öğretmen de dört branşta ders vermektedir. Slayt 5-6 En fazla 11. sınıfta (29 kişi), en az 12. Sınıfta (12 kişi) derse giren katılımcıların yaklaşık yarısı (%48) üç sınıfta, her beşinden yaklaşık birinin (%19) dört sınıfta birden derse girmekte, sadece iki öğretmen tek sınıfta ders vermektedir. Slayt 7 Ankete katılan öğretmenlerimizin mesleki deneyimlerinin ortalama yaklaşık 12 yıl olduğu (en çok 34, en az 3 yıl), şu andaki okullarında ise ortalama 4,3 yıldır (en çok 20, en az 3 ay) görev yapmakta oldukları görülmektedir. Slayt 8 Yaş aralığı bakımından en fazla öğretmen yaş diliminde (19 kişi, %61) yer almakta, 30 yaş altında kimsenin bulunmadığı kümede 50 yaş üstünde sadece bir öğretmen bulunmaktadır. 1

2 Slayt 9 Ankete katılanların 18 i kadın, 13 ü erkektir. Proje grubunda 27 kadın, 15 erkek yer almaktadır. Slayt 10 Katılımcıların tam yarısı öğretmenlik dışında Zümre Başkanlığı, yüzde 33 ü ise sınıf rehber öğretmeni görevini de üstlendiklerini belirtmişlerdir. Ayrıca iki müdür yardımcısı, bir okul yönetim kurulu üyesi bulunmaktadır. Slayt Derslerde tercih edilen öğretim yöntem ve yaklaşımı bakımından en çok ders anlatımına başvurulmakta, sınıf tartışması ve problem çözme onu izlemektedir. Laboratuvar ya da özel dershane etkinlikleri ve bilgisayar destekli eğitim en az tercih edilen ya da hiç tercih edilmeyen yöntem ve yaklaşımlardır. Bunda okul olanaklarının kısıtlı olması, teknik sorunların ders zamanından çalma olasılığı, derse özgü eğitici yazılımların bulunmaması ve/ya ders içerik ve işleyişinin bilgisayar desteği gerektirmemesi gibi etmenlerin rol oynadığı düşünülebilir. Okul Slayt 13 Katılımcılar, okul içinde öğretmenlerin öğrenci disiplinini sağlama, işbirliği içinde çalışma, çatışma yönetimine katkı verme, ek sorumluluklar üstlenme, okul geliştirme faaliyetlerine katılma, öğrenciyi teşvik ve okul gelişim planlarına katkı sağlama açısından meslektaşlarının sınırlı ilgisini ortaya koymaktadır. Düşük öğretmen motivasyonu bunda etmen olabilir. Slayt 14 Okul yönetimine ilişkin karar süreçlerine en çok etki edenlere ilişkin algının büyük ağırlıkla okul müdürleri lehine olduğu göze çarpmaktadır. Sırasıyla rehber öğretmenler ve öğretmenlerin orta altı düzeyde, ebeveynlerin ise alt düzeyde etki ettiği algılanmakta, diğer okul personeli ve yerel toplum temsilcilerinin ise okul yönetim süreçlerinin ağırlıklı olarak dışında kaldığı değerlendirilmektedir. Özellikle velilerin katılımı, okul toplumu içinde demokratik yönetimi etkin hale getirmek için önemli bir etmen kabul edildiği için, Avrupa ülkelerinin pek çoğunda veli, öğrenci ve öğretmen arasında işbirliğinin desteklenmesi gibi gönüllü girişimler resmi düzenlemelerde yaygın bir şekilde yer almaktadır (European Commission, 2012, s. 57). Slayt 15 Doğrudan kendilerini ilgilendiren konularda öğrencilerin karar süreçlerine katılım ve etkilerinin az olarak değerlendirildiği görülmektedir. Özellikle öğretim/öğrenim materyalleri, zaman 2

3 çizelgesi ve okul kuralları konularında çok az etkisi olduğu algılanan öğrencilerin sınıf kuralları konusunda ortaya yakın düzeyde etki gücüne sahip oldukları görülmektedir. En yüksek etkiyi (orta düzeyde) ders dışı etkinlikler konusunda yarattıkları değerlendirilebilir. Slayt 16 Öğretmenlerin öğrenciler arasında karşılaşılan sorun alanlarına ilişkin algısına göre, en çok rastlanılan sorunlar sırasıyla okul malına nedensiz zarar verme anlamında vandallık, okulu asma, zorbalık ve şiddettir. Cinsel taciz ve dinsel hoşgörüsüzlük en az rastlanılan sorunlar olarak göze çarparken sık olmasa da alkol, uyuşturucu ve etnik hoşgörüsüzlükle karşılaşılıyor olması dikkat çekicidir. Şiddet ve zorbalık gibi bazı sorunlara hem çok sık rastlanıyor hem de hiç rastlanmıyor olması okul bazında farklılıklara işaret ediyor olabilir. Bu sorunların okulda planlı ve sağlıklı doğal öğrenme ortamını olumsuz etkiliyor olma olasılığı göz ardı edilmemelidir. Slayt 17 En çok katılınan okul dışı etkinliklerin ağırlıklı olarak sportif faaliyetler ile sinema, tiyatro gibi kültürel etkinlikler ile sınırlı olduğu görülmekte, diğer etkinlik türlerine katılımın düşük olduğu, özellikle insan haklarına ilişkin projeler, dezavantajlı gruplar ve yerel toplumla ilgili etkinliklere katılımın çok düşük olduğu göze çarpmaktadır. Ancak tüm etkinlik alanlarında az ya da çok katılım olduğunun ifade edilmesi yine okul bazında bazı yaklaşım ve uygulama farkları olduğunu düşündürmektedir. ICCS 2009 a göre, araştırmaya katılan Avrupa ülkelerinde sekizinci sınıf öğrencilerinin, vatandaşlık eğitimi ile doğrudan ilgili görülmeyen sportif ve kültürel faaliyetler dışında kalan etkinliklerden en fazla farkındalık kampanyalarına (%55), yerel düzeyde çevre ile ilgili etkinliklere katılma (%47,5) ve bazı haklardan mahrum kişi ya da gruplara yardım (%46,6) etkinliklerine katılma fırsatı vardır. Yerelde tesislerin geliştirilmesine ilişkin etkinlikler en az yaygın sivil faaliyetlerdir (European Commission, 2012, s. 69) Slayt 18 Öğretmenlerin son on iki ay içinde okul dışı etkinliklere bireysel katılım durumuna ilişkin soruya verdikleri yanıtlar, genel olarak bu tür etkinliklere ilgi düzeyinin çok düşük olduğunu göstermektedir. Sendika ve çevre örgütlerinin faaliyetlerine az sayıda da olsa ayda birden fazla katılım olması ise, bireysel bazda yüksek ilgi ve tercihe dikkat çekmektedir. Slayt 19 Anket, okul içinde öğrenci tutum ve davranışlarına ilişkin olarak, okul bazında farklılıklar olduğunu ortaya koyan sonuçlar vermektedir. Öğretmenler sadece öğrencilerin öğretmenler ve personelle iyi ilişki içinde olması konusunda daha iyimser (%55, çoğunluk) görünmektedir. 3

4 Katılımcıların algısına göre, öğrencilerin okul malına yeterince özen göstermedikleri (ki bu artan vandallık sorunu ile koşutluk sergilemektedir), çoğunluğunun kendilerini okulun bir parçası gibi görmedikleri görülmektedir. Okula giriş çıkışta ve ders aralarında iyi davranış sergileme, okula karşı olumlu tutum içinde olma konularında çoğunluk ve bazıları seçenekleri arasındaki göreli dengeli dağılım yine okul bazında farklılıklara işaret etmekte olabilir. Okul yönetimi, kültür ve ikliminin bu algı farkında etkili olduğu düşünülebilir. Slayt 20 Katılımcı öğretmenlerin, sınav sonuçlarından özellikle geribildirim sağlama, öğrenme süreçlerine katkı verme, öğrenci davranışlarını etkileme ve ders planlama bakımından yüksek düzeyde yararlandıkları görülmektedir. Velilere geribildirim anlamında sınav sonuçlarının çok kullanılmaması (% 26, az/hiç), sonuçlara velilerin internet üzerinden erişebiliyor olmaları ve ebeveynlerin okul süreçlerine mesafeli kalmaları ya da bırakılmaları ile açıklanabilir. Slayt 21 Derslerde öğrenci tutum ve davranışlarına bakıldığında, ders etkinliği ve materyali önerme, tartışma konusu önerme, okul sorunlarını serbestçe ifade etme, farklı görüşlere saygı duyma ve dinleme, çoğunluğa karşı fikrini serbestçe söyleme açılarından öğretmenlerin çoğunun öğrencilerini çok aktif görmedikleri, öğrencilerin okul sorunlarını serbestçe ifade etme ve sınıf tartışmalarında rahat hissetme konularında göreli daha aktif algılandıkları görülmektedir. Slayt 22 Öğretmenler, öğrencilerinin arkadaşları ve/ya diğer öğrencilere yönelik tutumlarında biraz gergin olduklarını algılamaktadır. Yaklaşık yüzde 60 ının (%58) öğrencilerin çoğunun sınıf arkadaşları ile iyi geçinme, sınıfla bütünleşme, farklılıklara saygı gösterme ve sınıf dışından diğer öğrencilerle iyi geçinme bakımında olumlu bir tutum için olmadıklarını düşündüğü görülmektedir. Demokrasi Kültürü Slayt 24 Ankete katılanların ülke yönetimi hakkındaki yedi ifadenin altısına ağırlıklı olarak katılmadıkları, sadece hükümet halkına ebeveynlerin çocuklarına gösterdiği özenle bakmalı ifadesine aynı ağırlıkla bu kez katıldıkları görülmektedir. Devlet Baba! Slayt 25 Toplum içinde en doğru davranışa ilişkin beş ifadeden neyin yanlış gittiğini göstermek durumu kurtarmaktan daha önemlidir ifadesine verilen yüzde 83 oranında onay, katılımcıların ağırlıklı 4

5 olarak her koşulda doğruyu ararım dediğini ortaya koymaktadır. Ancak, büyüklerin, en yüksek konumdaki kişilerin tavsiyelerini dinlemek söz konusu olduğunda katılımcıların belli düzeyde (sırasıyla %32 ve %29 katılıyorum) farklı tercihleri göze çarpmaktadır. Öte yandan, meslektaşlar söz konusu olduğunda toplumsal uyum için yanlışlara hoşgörüyle yaklaşırım diyenlerin oranı yaklaşık yüzde 36 yı bulmaktadır. Kafalar biraz karışık! Slayt 26 Geleneksel kültür konusunda elde edilen veriler, ankete katılanların çok büyük bölümünün (%90) geleneksel kültür hakkında daha çok öğrenmek isteği içinde olduğunu ortaya koymaktadır. Geleneksel kültürün diğer kültürlere karşı korunması ve bu yönde sorumluluk algısı bakımından da ağırlıkla (sırasıyla %71 ve %74) hemfikir olunduğu görülmektedir. Kültür mirasımızı temsil ettiği için tüm yönleriyle korunmalıdır ifadesine ise göreli yüksek (% 36) katılmama durumu göze çarpmaktadır. Geleneklerimize bağlıyız! Slayt 27 Ankete katılanlar, ülkedeki yasalar ve adalet sistemi konusunda ise büyük oranda, herkesin kanun önünde eşit olmadığını (%77), mahkemelerin yasaları adil biçimde uygulama gücüne sahip olmadığını (%74), parası ve gücü olanın kollandığını (%94), hükümetin mahkeme kararlarına sıklıkla müdahale ettiğini (%81) ve adalet sisteminin büyük ölçüde aksadığını (%90) düşünmektedirler. Bu memlekette adalet yok! Slayt 28 Kamu görevlileri ve siyasetçiler hakkındaki ifadelere ilişkin veriler değerlendirildiğinde büyük oranda, siyasetçi için dürüst ve ahlaklı olmanın kabiliyetten daha önemli olduğu (%81), siyasi liderin ahlakıyla örnek olması gereği (%90) ve ailelerinin de sorumluluğunu üstlenmelerinin gerektiği (%94) düşünülmektedir. Bulgular ayrıca, rüşvete ve kamu kurum kaynaklarından kişisel yarar elde edilmesine kesin bir karşı duruşu (sırasıyla %97 ve %94) sergilemektedir. Türkiye nin dürüst ve ahlaklı lider ve siyasetçilere ihtiyacı var! 1 Slayt 29 İyi vatandaşlık konusunda ise katılımcılar, iyi vatandaş olmanın öncelikle yasalara uymaktan geçtiğini (%74), iyi vatandaş olmanın zamanla kendini yetiştirerek gerçekleştiğini (%84) düşünmektedirler. İyi ahlaklılık ve iyi vatandaşlık arasında doğrusal bir ilişki olma konusunda 1 Uluslararası Şeffaflık Örgütü 2013 raporuna göre, Türkiye rüşvet ve yolsuzluğun artmakta olduğu ülkeler arasındadır. Son bir yıl içinde sekiz kamu hizmetinden herhangi birinde rüşvet verdiğini belirtenlerin oranı yüzde 21 dir. Yolsuzluğa karşı beş eylem biçimi (dilekçe verme, protestoya katılma, bir örgüte katılma, sosyal medyayı kullanma ve daha fazla ödeme) içinden en fazla daha fazla ödeme yapma seçeneği tercih edilmektedir. 1 den 5 e kadar olan bir ölçekte en bozuk olduğu algılanan üç kurum siyasi partiler (3,9), medya (3,6) ve parlamentodur (3,5) (Transparency International, 2013, s. 25, 34, 38). 5

6 ortada bir tablo olduğu ve önemli oranda yüksek maneviyatın iyi vatandaşlık anlamına gelmediği (%68) algısının hakim olduğu görülmektedir. Önce yasalara uy! Okulda Demokrasi ve İnsan Hakları Eğitimi Slayt 30 Öğretmenler okulda demokrasi ve insan hakları eğitiminin en önemli amacını, öğrencilerin eleştirel ve bağımsız düşünme becerilerinin geliştirilmesi (%74) olarak görmektedirler. Bunu vatandaşların hak ve sorumluluklarına ilişkin bilginin artırılması (%41), bireyin kendi bakış açısını savunma kabiliyetinin artırılması (%39) ve etnik ve dinsel hoşgörüsüzlüğe karşı mücadele için etkili stratejiler geliştirilmesine destek olunması (%39) izlemektedir. Yüzde 29 oranında tercih edilen çevrenin korunması ve çevreye saygının artırılması ve öğrencilerin çatışma çözme beceri ve yeterliklerini geliştirmek dışındaki seçenekler çok az tercih edilmiştir. Öğrencileri gelecekte siyasi yaşama hazırlamak ve okul yaşamına katılımları yönünde teşvik etmek ankette yer verilen seçenekler arasında en az tercih edilenlerdir (%3). Slayt 31 Amaçlara ilişkin algı 24 Avrupa ülkesinden öğretmenlerin seçimleriyle benzerlikler taşımakta, sadece sıralama değişmektedir: İlk sırada olan vatandaş hak ve sorumluluklarına ilişkin bilginin artırılmasını (%62,8), eleştirel ve bağımsız düşünme becerilerinin geliştirilmesi (%57,9) izlemektedir. Yine Avrupalı öğretmenlerin sadece yüzde 4,4 ü öğrencileri siyasi katılıma hazırlamayı demokrasi ve insan hakları eğitiminin önemli bir amacı olarak görmektedir. Her hedef için ulusal yüzdeler karşılaştırıldığında ise, ülkeler arasında önemli farklılıklar görülmektedir. En büyük farklılıklar en yüksek ortalama puanı alan iki hedef arasındadır. Örneğin, İtalya da ankete katılan öğretmenlerin yüzde 78,3 ü en önemli üç hedeften biri olarak vatandaş hak ve sorumluluklarına ilişkin bilginin artırılmasını seçerken, Avusturya da bu oran yüzde 16,7 de kalmıştır. Öğrencilerin eleştirel ve bağımsız düşünme becerilerinin geliştirilmesi seçeneği ise Danimarka, İsveç ve Finlandiya da öğretmenlerin yüzde 80 i tarafından ilk üç madde arasına alınırken, Çek Cumhuriyeti, İrlanda, Polonya ve Slovakya da seçenek yüzde 50 den az işaretlenmiştir. Araştırma, öğretmenlerin yaşı ya da uzmanlıkları ile seçimleri arasında anlamlı bir ilişki olmadığını da bulgulamıştır (European Commission, 2012, s. 34, 36, 37). Slayt 32 Öğretmenler çok büyük oranda, demokrasi ve insan hakları eğitiminin bir bütün olarak okulun (%89) ve tüm ders öğretmenlerinin (%92) sorumluluk alanına girdiğini düşünmektedirler. 6

7 Slayt 33 Öğretmenlerin önemli bir bölümü bu eğitim-öğretim yılında Demokrasi ve İnsan Hakları dersi vermemektedir. Demokrasi ve İnsan Hakları Eğitimi Öğretim Uygulamaları Slayt 34 Öğretmenler Demokrasi ve İnsan Hakları dersini planlarken ya da vatandaşlıkla ilgili konularda resmi müfredat ve çerçeveye tamamıyla bağlı kaldıkları dolayısıyla ders kitabını takip ettikleri, derse hazırlanır ve işlerken farklı kaynaklardan yararlandıkları görülmektedir. Slayt 35 Ders içi çalışmaların ağırlıklı olarak ders kitaplarına dayalı yürütüldüğü, soru-cevap ve tartışmalı konuların konuşulmasına dayandığı görülmektedir. Slayt 36 Ölçme değerlendirme yöntemi olarak, ağırlıkla izleme ve yazılı sınavdan yararlanıldığı, sözlü sınav, proje ve öz-değerlendirmeye bazen başvurulduğu, akran değerlendirmesine ise çok az yer verildiği görülmektedir. Slayt 37 Ders işlerken öğretmenlerin kendilerini en rahat hissettikleri konuların vatandaş hak ve sorumlulukları, kadın erkek fırsat eşitliği ve çevre olarak öne çıktığı; en az rahat oldukları konuların ise, adli kurum ve mahkemeler, anayasa ve siyasal sistemler ile farklı dinler ve dini gruplar olduğu göze çarpmaktadır. ICCS 2009 sonuçlarına göre ise, 24 Avrupa ülkesinde öğretmenler en çok insan hakları (%93) ve vatandaş hak ve sorumlulukları (%93) konularında kendilerini en rahat ve güvenli hissettiklerini belirtmektedirler. Diğer konularda da oldukça rahat olduklarını (%77-84) ifade eden öğretmenlerin kendilerine en az güven duydukları konu yüzde 57 ile adli kurum ve mahkemelerdir (European Commission, 2012, s. 37). Slayt 38 Öğretmenler, DİHE öğretim uygulamalarının iyileştirilmesi için öncelikle daha nitelikli materyal ve ders kitabına, daha fazla öğretim zamanı ayrılmasına ve öğrencilerin konuya ilgisi ve desteğinin artırılmasına ihtiyaç olduğunu düşünmektedirler. 7

8 Slayt 39 Öğretim programında hangi haklara daha ağırlıklı yer verilmesi konusunda ise, sırasıyla düşünce, vicdan ve din özgürlüğü; insan saygınlığı ve yaşama hakkı; çocuk hakları; adil yargılanma hakkı; ifade ve bilgilenme özgürlüğü; ayrımcılık yapmama; iyi yönetilme hakkı; ve çalışan hakları belirtilmiştir. Özet Ankete katılan öğretmenlerin düşünce ve algısına göre, özetle, Okula öğretmen ilgisi orta düzeydedir. Okul yönetim ve karar süreçlerine eğitim sisteminin merkezi yapısının bir yansıması olarak öğretmen etkisinin orta-alt düzeyde, ebeveynler ve diğer grupların çok az etkisi vardır. Yetki ve etki üst yönetim ve müdürdedir! Kendilerini ilgilendiren konularda öğrencilerin karara etki düzeyleri de, ders dışı etkinlikler ve sınıf kuralları dışında çok az düzeydedir. Öğrencilerin okulla ve birbirleriyle ilişkileri oldukça gergin ve şiddete eğilimlidir. Okul dışı etkinliklerin çeşitliliği ve katılım oranları düşüktür. İnsan hakları eğitimi ile doğrudan ilgili görülmeyen sportif ve kültürel etkinlikler dışındaki etkinliklere çok az yer vardır. Öğretmenlerin okul dışı etkinliklere bireysel katılım düzeyleri çok düşüktür. Öğrenciler çoğunlukla kendilerini okula ait görmemektedirler. Sınıf içi etkinliklerde öğrenci çoğunlukla aktif değildir. Okul içi tutum ve davranışları açısından da oldukça gergindirler. Demokrasi kültürü açısından ise, devlete ağırlıklı olarak baba figürü gibi bakıldığı, doğruyu ifade konusunda kafaların biraz karışık olduğu, geleneklere bağlılığın yüksek olduğu, adalet mekanizmasına güvenin çok düşük olduğu, lider ve siyasetçilerin dürüst ve ahlaklı olmalarının 8

9 gerekli olduğunun düşünüldüğü, iyi vatandaş olmak için önce yasalara uyulması gereğine, maneviyat önkoşul olmaksızın inanıldığı görülmektedir. Okulda demokrasi ve insan hakları eğitimi açısından bakıldığında, En önemli üç amaç öğrencilerin eleştirel ve bağımsız düşünme becerilerinin geliştirilmesi, vatandaşların hak ve sorumluluklarına ilişkin bilginin artırılması ve bireyin kendi bakış açısını savunma kabiliyetinin artırılması dır. DİHE bir bütün olarak okulun ve tüm öğretmenlerin sorumluluk alanındadır. DİHE uygulamaları konusunda, Resmi müfredat ve ağırlıklı olarak ders kitabının takip edilmekte, ders işlenmesinde soru-cevap ve tartışmanın genellikle tercih edildiği görülmektedir. İzleme ve yazılı sınav en çok tercih edilen ölçme-değerlendirme yöntemleridir. Akran değerlendirmesine hemen hiç yer verilmemektedir. Ders işlerken en rahat hissedilen konular vatandaş hak ve sorumlulukları, kadın erkek fırsat eşitliği ve çevre dir. Adli kurum ve mahkemeler, anayasa ve siyasal sistemler ile farklı dinler ve dini gruplar ise en az rahat hissedilen konulardır. DHİE öğretim uygulamalarının iyileştirilmesi için daha nitelikli materyal ve ders kitabına, daha fazla öğretim zamanı ayrılmasına ve öğrencilerin konuya ilgisi ve desteğinin artırılmasına ihtiyaç vardır. Öğretim programında ise önem sırasıyla, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü; insan saygınlığı ve yaşama hakkı; ayrımcılık yapmama; adil yargılanma hakkı; kadın ve erkek arasında eşitlik; ifade ve bilgilenme özgürlüğü; iyi yönetilme hakkı ile engelli ve yaşlı haklarına öncelikle yer verilmesinin gerekli olduğu düşünülmektedir. 9