BÖLÜM 2 İLK YARDIM. İlk Yardım

Transkript

1 BÖLÜM 2 İLK YARDIM İlk Yardım Hasta yada yaralı kişiye, ani olarak hastalanması ya da yaralanmasından hemen sonra doktor gelinceye yada hastaneye gönderilene kadar, zamanında ve yerinde yapılan yardıma ilk yardım denir İlk yardım hasta yada yaralının kendisi tarafından yapıldığı gibi etrafındakiler tarafından da yapılır. Acil Yardım: Buna tıbbi yardım da denir. Tıbbi bilgisi olan kişiler (doktor, hemşire) ya da bu kişilerin oluşturduğu ekipler tarafından yapılan yardımdır. ilk yardım ve tıbbi yardım; kaza yerinde yada hasta alınan yerde yapılabildiği gibi ambulans içinde, acil yardım merkezinde ve hastanede de yapılır. İLK YARDIMIN ÖNEMİ İnsan, hayatı boyunca ilk yardımı gerektiren durumlarda karşılaşabilir. Hayatımızda ilk yardımı gerektiren değişik yaralanmalar olmaktadır. Bunların başında %30 oranıyla trafik kazaları gelmektedir. Tarım alanındaki kazalar ve özellikle fosforlu böcek öldürücü ilaçlardan ileri gelen zehirlenmeler %20 ile ikinci sırayı almaktadır. Ev kazaları da aynı oranda görülmektedir. Spor kazaları %10 oranındadır. İntiharlar çeşitli memleketlere göre değişik oranlarda olmaktadır. İş kazaları da çok yüksek oranda meydana gelmektedir. Doğal afetler arasında özellikle depremler, seller, toprak kaymaları gibi nedenlerle de kütle halinde yaralanmalar ve ölümler meydana gelmektedir. İLK YARDIM ZAMANINDA YAPILMALIDIR. Kazalar da ilk 25 dakika içinde kazazedelerin 2/3' ü ölmektedir. Gene ilk yarım saat içinde kazadan sonra kazazedelerin %54'ü ölmektedir. BUNA GÖRE KAZALARDAN SONRA Kİ İLK YARIM SAAT YARALININ ETKİN BİR BİÇİMDE İLK YARDIMIN YAPILARAK HAYATININ KURTARILMASI YÖNÜNDEN EN ÖNEMLİ OLAN SÜREDİR. Savaşta olduğu kadar barışta da ilk yarım saat içinde hasta ya da yaralı acil yardım merkezine taşınmalıdır. Kazalar ve ani hastalanmalar, umulmadık anda ve yerde olduğuna göre zamanında ve yerinde yapılan basit ve etkili bir ilk yardımla hasta ve yaralının hayatını kurtarmak, sakat kalmasını önlemek ya da sakatlık derecesini azaltmak mümkündür. Bu bakımdan yalnız doktor, hemşire gibi sağlık personeli tarafından değil, aynı zamanda herkes tarafından, bulunduğu yere, elindeki olanaklara göre zarar verme 17

2 den ilk yardımın uygulanması gerekmektedir. Hastalık ve yaralanmaların değişik biçim, derece ve nedenler sonucu uygulanacak ilk yardımda da bazı ayrıcalıklar olacaktır. ÖNEMLİ İLK YARDIM KURALLARI Yapılacak olan ilk yardım, hasta ya da yaralının ilk yardımı gerektiren durumuna bağlı olmakla birlikte hemen her olayda aşağıdaki kurallar hatırlanmalı ve uygulanmalıdır. (ŞEKiL-1) Şekil: 1- İlk yardımın ABC' si A- Solunumun düzeltilmesi B- Dolaşım düzeltilmesi C- Şok durumun önlenmesi 1- Hasta ya da yaralı kişiyi yatırınız. Dinlendiriniz. 2- Kanaması varsa durdurunuz. 3- Solunum yolunu açık tutunuz. Gerekirse ağızdan ağıza suni solunum yapınız. Gerekiyorsa kapalı kalp masajı (kompresyonu) yapınız. 4- Şok durumunu enleyiniz. Kişiyi, ayaklan kalp seviyesinin yukarısına gelecek şekilde meyilli olarak yatırınız. Terletmeyecek ölçüde battaniye ile örtünüz. 5- Şuursuz olanlara ağızdan sulu yada katı gıda vermeyiniz. 6- Hasta yada yaralıyı gerginden fazla soymayınız. 7- Bilmediğiniz bir durum varsa ısrar etmeyiniz. 8- Panik yaratmayınız. Sakin olunuz. 9- Hasta yada yaralıyı dikkatli olarak muayene ediniz. Yapacağınız ilk yardımı gecikmeden yapınız. 10- Gerekirse ambulansta, hastaneye, itfaiyeye ve polise telefon ettiriniz. HASTA VE YARALININ İLK MUAYENESİ ilk yardımın temel ilkeleri TEŞHİS, TEDAVİ ve TAŞIMA' dır. 3T diye bilinen bu ilkelerden ilki TEŞHİS dir. (ŞEKİL -2) ilk yardım yapılacak olan hasta yada yaralının hastalık yada yaralanmasının ilk önce tanısı (teşhisi) gerekir. 18

3 A- TEŞHİS : Teşhis için önce hasta yada yaralının hikayesi (anamnez) öğrenilir. Sonra duygu (betililer - semptom) ve bulguları saptanır. B- TEDAVİ : Genel ilk yardım ilkeleri hatırlanarak kazazede yada hasta en uygun ilk vardım uygulanmalıdır TEŞHİS, İLKYARDIM, TEDAVİ, TAŞIMA Şekil 2- İlk yardım temel ilkeleri a)- Ani hastalanma ya da kazaya etken olan neden ortadan kaldırılmalıdır. Örneğin; havagazı musluğunu kapatınız. Odayı havalandırınız. Tehlikeli cisimleri ortamdan uzaklaştırınız. b)- Gerekiyorsa kazazede ya da hastayı daha emin bir yere taşıyınız. c)- Hastanın hayatını kurtaracak gerekli ana tedaviyi yapınız, ilk yardıma doktor gelene ya da hastaneye taşıyıncaya kadar devam ediniz. d)- ilk yardım olarak hasta ya da yaralının öldüğüne kendiniz karar vererek ilk yardımı kesmeyiniz. C- TAŞIMA : Gerekli tanı ve tedavi yapıldıktan sonra hasta ya da yaralı gerekli bakım ve tedavinin yapılacağı bir sağlık kurumuna uygun koşullar içinde taşınmalıdır. 1- Kitle halinde olan yaralanmalarda öncelik taşıyan vakalar önce taşınmalıdır. 2- Uzun mesafelere taşımada, Önemli vakaların taşınmasında hızlı ve rahat olan araçlardan faydalanmalıdır Bu gibi durumlarda doktor refakat etmelidir 3- Taşıma sırasında hasta ya da yaralının daha fazla yaralanması ya da hastalanmasının önüne geçilmelidir 4- Taşıma sırasında ilk yardıma devam edilmelidir. 5- Kurtarma ve taşıma sırasında etrafındaki tehlikeli durumlardan etkilenmeyecek şekilde hareket edilmelidir. Yıkılmış binalar, duvarlar arasından geçerken, çökmüş bir ocak İçinden kurtarma ve taşıma istemi sırasında kendinizin ve kazazedenin hayatının tehlikeye girmemesine dikkat edilmelidir. 19

4 6- İlk yardımı uygularken sizden başka ilk yardımı bilenlerin olup olmadığını da sorarak onların yardımından faydalanınız. Kalabalığı dağıtınız. GEREKLİ İLK YARDIMI YAPTIKTAN SONRA ŞU DURUMLAR VARSA HEMEN DOKTORA GÖNDERİNİZ 1. Şuur kaybı, devamlı baş ağrısı, bulantı, kusma, baş dönmesi (özellikle kafa yaralanmaları). 2. Kafası, boyun veya göğüse çarpma (omurga yaralanmaları) 3. Kola vuran ağrı olsun olmasın, boyun ağrısı. 4. Karın ağrısı 5. İdrarda kan görülmesi 6. Kırık 7. Eklem, kas, kas kirişi (tendon) yaralanmaları, burkulma 8. Göz yaralanması 9. Kanayan derin yara 10. Şiddetli ağrı, yaralanma 11. Yaralanmanın derecesinden, teşhis ve tedaviden emin olunamıyorsa. 12. Yaralanmada 1-2 gün geçmesine karşın ağrı devam ediyorsa. AĞIZDAN AĞIZA SUNİ SOLUNUM SOLUNUM SİSTEMİ İLE İLGİLİ İLK YARDIM 1- Hasta ya da yaratıyı hemen sırt üzeri yere yatırınız 2- Yakasını, kemerini, elbisesinin önünü açınız. 3- Kişinin omuzları hizasına diz çökünüz. 4- Bir elinizi, kişinin altına koyup mümkün olduğu kadar başı aşağıya ve arkaya doğru eğerek diğer elinizle de enseyi yukarı doğru kaldırınız.(şekil - 3) Sekil 3. Başı arkaya doğru bükünüz. 5- Daha sonra ceketinizi katlayıp kişinin omuzlan altına koyup ensedeki elinizi çekiniz. 6- Alnını eğen elin baş ve işaret parmakları ile burun kanatlarını kapatınız. (ŞEKIL-4) 20

5 7- Enseden çektiğiniz serbest elinizin baş parmağını çene çukuruna koyup alt çeneyi öne ve aşağı doğru çekiniz. 8- Takma dişi varsa çıkarınız. 9- Ağız İçindeki gıda, kum bez gibi yabancı cisimleri, mendili parmağınıza dolayıp temizleyiniz. Şekil -4 Ağzınızı açınız. Takma dişlerini çıkarınız, 10- Derin soluk alıp ağzını geniş olarak açınız. yerleştiriniz. (ŞEKİL-5) 11- Ağzınızı, hastanın ağzına iyice kapatacak şekilde Şekil-5 Ağzınızı kurtaracağınız kişinin ağzını iyice kapatacak şekilde yerleştiriniz. 12- Eğer ilk yardım yapılacak olan çocuk ise sırt üstü yatırınız. Her iki elinizin parmakları ile alt çeneyi altından ve arkasından öne doğru kaldırınız. (Ş E Ki L-6) Şekil Ağzınızı çocuğun ağzı ve burnunu tamamen kapatacak şekilde yerleştiriniz (ŞEKİL-7) Şekil Büyükler için dakikada 12 kez, çocuklar için dakikada 20 kez düzenli ve kuvvetli olarak üfleyiniz. Normalde 500 cm 3 havanın akciğerlere gitmesi gerekmektedir. Sonra ağzınızı kaldırıp kişinin soluk vermesini sağlayınız. 15- Siz yapay solunup yaptığınız zaman başınızı kişinin göğsüne doğru çevirerek göğüsün yükselip yükselmediğine bakınız. 16- Eğer solunum yolu açık değilse yada bir dirençle karşılaşmıyorsa veya solunum 21

6 yolunu bir yabancı cismin tıkamış olabileceğini düşünüyorsanız, erişkin kişiyi yan yatırıp omuzları arasına vurunuz. Çocuksa elinizin üzerine yüzü koyun baş aşağı yatırıp sırtına birkaç kez vurunuz yada çocuğu ayak bileklerinden tutup bir an baş aşağı durumuna getiriniz ve sırtına birkaç kez vurunuz yada çocuğu ayak bileklerinden tutup bir an baş aşağı durumuna getiriniz ve sırtına birkaç kez hafifçe vurunuz. (ŞEKİL 8-9) Şekil-8 Şekil Başkası tarafından doktora telefon ettiriniz, 18- Bu işlemlere ara vermeden ambulans içinde hastaneye gidene kadar devam ediniz. ELEKTRİK VE YILDIRIM ÇARPMASINDA İLK YARDIM Çoğu kez dikkatsizlik sonucu yüksek voltajlı elektrik akımının yerle temas eden vücuda geçmesi sonucu meydana gelir. Kazazedeyi kurtarmak için hemen kurtarma ve ilk yardım önlemleri alınız. 1) KAZAZEDENİN ELEKTRİK AKIMI İLE OLAN TEMASINI KESİNİZ. 2) Asla kendinizi tehlikeye atmayınız. Elektrik fişi size yakınsa çekiniz. Sigortayı çıkarınız. Ana elektrik şalterini indiriniz. Kuru tahta, sopa, ip, deri, kemer yada kuru gazete tomarı ile kazazedenin elektrik teli ile olan temasını kesiniz. 3) Eğer solunum düzenli ise nabızı varsa, iyiyse kazazedeyi yan yatırınız Başını yana çeviriniz. 4) Elbiselerini gevşetiniz. Kemerini çözünüz. 5) ŞUURU YERİNE GELSE DAHİ ASLA YERİNDEN KALDIRMAYINIZ. Çünkü ani olarak kalp yetmezliği ve bunun sonucu ölüm meydana gelebilir 6) Kendisine iyice geldikten sonra ambulansla hastaneye gönderiniz. Asta yünjtmeyiniz. 7) Şuuru yerine gelmişse su verebilirsiniz. Bir litre suya bir çay kaşığı yemek tuzu veya sodası (karbonat) karıştırıp içiniz. 8) Şiddetli elektrik çarpması solunum merkezini felç ederek solunumu durdurur. Kalbin çalışması düzensiz olur Ölüm meydana gelebilir Solunum durmuşsa "ağızdan ağıza suni solunum" yapınız. 9) Gerekirse kapalı kalp masajı yapınız. 22

7 10) Deride meydana gelen elektrik yanıklarını tedavi eltimiz Deride meydana gelen elektrik yanığı derindeki dokuları, özellikle oradan gecen sinirlen yaktığından ağır sakatlıklara yol açmaktadır. 11) Hafif ve kısa süren elektrik çarpması ile kas kasılmaları, uyuşukluk, karıncalanma hissi meydana gelir Uzun süren ve kuvvetli elektrik çarpmalarında şiddetli kas kasılmaları şuursuzluk, solunum ve kalp durması mey d ana gelebilir 12) Hastaneye gönderiniz. ZEHİRLENMELER Zehir nedir? Yavaş yada anı etki göstererek vücuttaki organların çalışmasını kısmen yada tamamen bozan, yavaşlatan maddelere zehir denir. Günlük hayatta çok sıklıkla değişik derecelerde zehirlenmelere rastlanmaktadır. Zehirli maddelerin vücuda gitmesi sonucu meydana gelen duruma zehirlenme denir Zehirlenmeleri genel olarak zehirin vücuda giriş yoluna göre şu gruplara ayırabiliriz. 1- Ağız yolu ile zehirlenmeler : Ağız yolu ile alınan zehir sindirim kanalına geçer Etkisini sindirim sisteminde gösterebildiği gibi sindirim kanalından emilmesi sonucu etki ettiği oranlara göre de belirti verir a) Gıda zehirlenmeleri b) İlaç zehirlenmeleri c) Kimyasal madde ile (asit.alkali) zehirlenmeler. d) Alkol zehirlenmeleri, alkolü ilaç grubuna sokabilirsek de sık görülmesi bakımından ayrı olarak ele almak uygun olmaktadır. 2- Sofunum yolu ile zehirlenmeler : a) Karbon monoksit zehirlenmeleri. b) Zehirli gazlarla zehirlenmeler 3- Deri Yoluyla Zehirlenmeler a) Zehirli gazlarla zehirlenmeler. b) Böcek öldürücü ilaçlarla zehirlenmeler c) Diğer kimyasal maddeler ve f I aç l arla zehirlenmeler. ZEHİRLENMELERDE GENEL OLARAK GÖRÜLEN DUYGU VE BULGULAR 1) Görü [en duygu ve bulgular zehir in cinsine, vücuda girme yoluna, zehirin alınan miktarına göre değişir 2) Ağızda yanma, özel tat, yutkunma zorluğu, bulantı, kusma, karın ağrısı, karında kramp, ishal, halsizlik baş ağrısı, baş dönmesi ve terleme görülebilir. 3) Şuurda değişik derecelerde bozukluk olabilir. 23

8 4) Solunum ve dolaşımda değişik derecelerde zayıflık hatta durma olabilir. 5) İleri durumlarda idrar miktarında azalma olabilir Hatta idrar olmaya bit ir. B- Görmede bozukluk, nabızda zayıflama, göz bebeklerinde daralma (özellikle ziraat ilaçları ile zehirlenme sonucu), kan basıncında düşme ve havaleler olabilir ZEHİRLENMELERDE GENEL İLK YARDIM KURALLARI Hayvan ısırma ve sokmalarının dışında meydana gelen zehirlenmelerde yapılacak ilk yardımın kuralları; a) Zehiri vücudun dışına atmak b) Zehiri zararsız duruma getirmek c) Sulandırmak 1- Zehirlenme durumunda zehirlenen kişinin etrafındaki ilaç kutusu, ilâç şişesi, tablet, zehirlenenin kusmuğu gibi cisimlerin zehirin cinsinin tayini ve kesin tedavi yönünden önemi olduğundan korunması gereklidir. 2- Zehirlenen kişinin şuurunu kaybedip kaybetmediğinin saptanması önemlidir 3- Şuuru yoksa: a) Yan yatırılır. b) Başı bir yana çevrilir. c) Baş ve boyun arkaya doğru bükülür. d) Dür öne doğru çekilir. Böylelikle soluk yolu açık tutulur e) Gerekirse ağızdan ağıza suni solunum yapılır f) Gerekirse kapalı kalp masaj» yapılır. 4- Şuuru yarinde ise; a) Su içiriniz. Su hemen hemen her yerde bulunduğundan âğız yolu ile olan zehirlenmelerde su, süt içirerek zehiri sulandırınız. MADEN SUYU GAZ YAPTIĞINDAN İCİRMEYİNİZ. b) Kusturunuz : Şu gibi durumlarda kusturmayınız; I- Eğer hasta şuursuz ise. II- Zehir, asit gibi yakıcı Özellikte ise, III- Yutulan zehirde gaz yada diğer petrolden elde edilen maddeler varsa ; 5-Eğer aldığınız önlemlerle kuşanıyorsa kusmasını bekleyerek zaman kaybetmeyiniz. Hemen hastaneye götürünüz. 6- Deriye zehirli madde bulaşmışsa bunu hemen bolca su ile yıkayınız. Varsa sabun ve su ile yıkayınız. 7- Zehir ve bulaşık elbiseyi hemen çıkarınız KIRIKLARDA İLK YARDIM Çeşitli nedenlerle kemik bütünlüğünün bozulmasına torik denir Eğer kırık yeri üzerindeki deride yara varsa buna "açık kırık" denir Bunlar kırık yerine mikropların girerek iltihap yapabilmesinden dolayı kırık yerindeki deride yara olmayan "kapalı kırıklara" göre çok önemlidir Kırık yerinde ağrı, hassasiyet vardır Bazen kırık uçlarının sürtünmesine bağlı kıtırtı sesi duyulabilir. Kırık yerinde şişlik morluk olabilir. Kırık yerinde tabii olmayan hareket bulunur Yaralı o bölgesini kullanamaz. 24

9 1- Eğer deride yara varsa üzerine temiz bir kapama yada mendil koyup sarınız. 2-Yara içinde görülen kemik parçalarını çıkarmaya çalışmayınız. Kanama yapabilir, damar ve siniri yaralayabilirsiniz. 3- Kırık olup olmadığını muayene etmek için önce elbisesi üzerinden hafifçe eli muayene ediniz. 4- Önce sağlam tarafın elbise kolunu çıkarınız. Sonra yaralı tarafın kolunu çıkarınız. Gerekirse elbisesini dikiş yerinden sökünüz veya kesiniz. 5- Elle, hoyratça muayene etmeyiniz 6- Kırık uçlarını hareketsiz yapmak için kırık yerini tespit ediniz. Kol yada bacağın her iki yanına kalın karton yada tahta koyup sargı bezi. eşarp, kravat, gömlek parçalan ile sarınız. 7- Tespit için kullanılan karton, tahta gibi gereçler kırık yerinin bir üst ve birde alt tarafındaki eklemlerin ötesine kadar uzanmalıdır.(şekil-11} Şekil 11 Kırığı tespit için kullandığımız tahtalar kırığa her iki acundaki eklemin uzağına kadar gelmelidir. 8- Şok varsa önleyiniz. 9- Kanama varsa bilinen önlemlerle kanamasını durdurunuz. 10- Kırık yerin üzerine havluya sarih buz torbası koyunuz. 11- Yaralıyı battaniye ile örtünüz Dinlendiriniz 12- Ortopedi ve travmatoloji uzmanına gidiniz. 13- Asla 'Kırıkçı -çıkıkçı" gibi tıbbi bilgisi olmayan kişilere sağlığınızı teslim etmeyiniz. 14- Her kırık tespit edilmelidir Hangi durumda yaralıyı bulduysanız o durumda tespit ediniz Kırığı yerine koymaya çalışmayınız. Gereksiz ellemelerden kaçınınız Yapılan her oynama ile ağrı olur ve bu da şoka yol açabilir. 15- Ambulansla hastaneye gönderiniz. BEL KIRIKLARINDA İLK YARDIM Çoğu kez yüksek bir yerden düşme yada trafik kazaları sonucu omurgada kırık ve bazen içinden gecen omurilikte değişik derecelerde yaralanmalar olabilir 1- Yaralıyı muayene etmeden, belinde yada boynunda ağrısı, başka bir şikayeti olup olmadığını sormadan döndürmeyiniz, ayağa kaldırmayınız. 2- Kesin teşhis bilinmedikçe belinde ağrısı olan böyle bir yaralıda kırığında olabileceğini unutmayınız 25

10 3-Eğer omurgasında bir kırıktan şüpheleniyorsanız, yaralıyı yerinden kaldırmadan altına genişçe bir tahta yada kapı yerleştiriniz. 4- Baş ve boynun her iki yanına ayakkabılarını ve katlayarak elbiselerini koyarak boynun hareket etmesini önleyiniz. Eğer elinizde kumtorbası varsa onu da koyabilirsiniz (ŞEKiL-13) Şekil -13 Başın her iki yanına kum torbası koyunuz. Şekil -14 Yaralıyı sargı bezi ile tahtaya bağlayınız. 5- Yaralıyı omuzlar, havsala, uyluk, diz altı ve ayak bileğinin üzerinden geçecek şeklide geniş bezlerle tahtaya bağlayınız. Böyle taşıyınız. Film çekilip kesinlikle kırık olmadığı saptanmadıkça ayağa kaldırmayınız. (ŞEKiL -14) 6- Aksi durumda kendiliğinden iyi olabilecek bir omurga kırığı yaralı kişinin kaba muayenesi, ayağa kaldırması yada uygun olmayan (aşıma koşullan nedeniyle omuriliğin zedelenmesi sonucu ocaklarında felç, hissizlik, idrar ve büyük abdesini tutamaması gibi çok ciddi sonuçlarla bitebilir. BEL ZORLAMASI, BEL FITIKLARINDA İLK YARDIM Ağır yük kaldırma ile bete binen yük artar. Bel iskeleti kasları ve bağlan zorlanır Belde ağrı olur. Bazen bacaklarda ağrı ve hissizlik olabilir 1- Sırt üzeri yatağa yatınız. Yatağın altına tahta koyunuz. 2- Dizlerinizin altına birer yastık koyunuz. 3- Bele sıcak uygulayınız. 4- Ikınmayınız. Ağır çekmeyiniz. Ağır kaldırmayınız. Ağır cisimleri itmeyiniz. 5- Kabızsanız mülayim yapacak (laksatif) ilaç alınız. 6- Yataktan kalkarken yanınıza dönünüz. Sonra oturunuz. 7- Bele elastik yün korse takınız. 8- Ortopedi ve travmatoloji uzmanına muayene olunuz. PARMAK KIRIKLARINDA İLK YARDIM 26

11 1) 1-Kırık olan parmak altına parmak genişliğinde bir tahta yada eğer elinizde varsa hazır alimünyum şerit (tel) koyarak sarınız. 2) Kırık tarafı kalp seviyesinin üzerinde tutunuz. 3) Kırık yer üzerine buz koyunuz. 4) Ağrısı varsa ağrı dindirici ilaç içiriniz. 5) Hastaneye gönderiniz. Filminin çekilmesi kırığın yerine konulması gerekmektedir, gerekirse kırık parmağı; yanındaki sağlam parmağı plasterle veya sargı bezi ile sararak tespit ediniz. ÖN KOL VE KOL KIRIKLARINDA İLK YARDIM 1- Kazanın olduğu yerde yaralının ceketi çıkarılmadan kırk olan tarafın eli karşı omuzuna gelecek şekilde kol, göğüs üzerine konur ve göğse sarılır. 2- Önkol da üçgen sargı yada tülbentle boynuna asılır 3- Eğer elinizde tespit için hazır gereçler yada tahta, kalın karton varsa kol yada önkolun her iki yüzüne bunları uygulayınız. Gömleğinizden yırttığınız bezlerle, kravat, eşarp yada sargı bezi ile kırık yerinin yukarısından ve aşağısından bağlayınız. (ŞEKİL-15-16) Şekil-15 Önkol kırıklarında ilk yardım. askısı Şekil-16 Kol kırıklarında ilk yardım ve kol 4- Kolu göğüs üzerine koyup başka bir eşarp veya üçgen sargı ne göğse sarınız. 5- Önkolu da üçgen ya da tülbentle boynuna asınız. 6- Önkol ve kolunuzun kalp seviyesinin üzerinde durmasını sağlayınız. 7- Kırık yer üzerine buz koyunuz. BACAK KIRIKLARINDA İLK YARDIM 1) Bacakta yaralının üzerinde çalışmayınız. 2) Eğer yara varsa, pantolonunu dikiş yerinden sökünüz yada kesiniz. Yara üzerine temiz mendil veya kapama koyup üzerinden sarınız. 3) Eğer elinizde uzun tahta yada kalın karton varsa uzun olanının dışta ayak bileğinden bele kadar, kısa olanını da içten ayak bileğinden kasığa gelecek şekilde bacağın her iki yüzüne yerleştiriniz. 27

12 4) Ayak bileğinin üzerinden, diz altından ve üstünden, havsala üzerinden gömlek parçası, eşarp, kravat yada sargı bezi ile bağlayınız.(şekil-17) 8) Yatar durumda hastaneye gönderin. 5) Elinizde kullanmaya hazır, tespit için gereç varsa, içine katlanmış bez yada pamuk koyup bacağı yavaşça yerleştiriniz Sonra üzerinden sarınız. 6) Eğer elinizde tespit için hiçbir gereç yoksa kırık olan bacağı sağlam bacağa sararak tespit ediniz. 7) Kırık yer üzerine buz koyunuz. Şekil-17 AYAK VE AYAK BİLEĞİ KIRIKLARINDA İLK YARDIM Şekil-18 1) Kişinin yaralanmış ayağındaki yaraların üzerine temiz bir mendil ya da kapama koyup sarınız. 2) Yumuşak ve kare şeklindeki bir yastığın ortasına ayağı yerleştirme 3) Yastığın kenarlarını önde birine yaklaştırınız. Çengelli iğne ile tutturunuz Gerekiyorsa üzerinden sargı bezi ile sarınız. (ŞEKİL-18) ÇIKIKLARDA İLK YARDIM Bir eklemde bir kemiğin diğeri üzerinde yer değiştirilmesine çıkık denir. Çıkık olan eklemde ağrı, şişlik, hareket sınırlılığı vardır Eklemi bükme ile tekrar eski durumuna geldiği görülür. 1- Çıkık olan eklemi yerine koymaya çalışmayınız, 2- Kırıkta olduğu gibi çıkık eklemi tespit edilmez. 3- Çıkıktan şüphelendiğiniz zaman eklemde ve onun yakınındaki kemiklerde kırığın da olabileceğini unutmayınız 4- Çıkık eklem üzerine yarım saat havlu ile sanlı buz torbası koyunuz. 5- Ortopedi ve travmatoloji uzmanına gidiniz. 28

13 BURKULMALARDA İLK YARDIM Bir eklemin etrafındaki bağların, eklem kapsülü ve diğer yumuşak doku yapılarının; eklemin normal hareket genişliğinin ötesinde zorlanmasına "burkulma" denir Eklemde şişlik, ağrı, morluk olur. Hareketler ağrılıdır (ŞEKiL -19) 1) Burkulmuş eklemi hareket ettirmeyiniz 2) Burkulmuş ayağınızın üzerine basmayınız. Şekil-19 3) Burkulmuş eklem üzerine yarım saat havluya sarılı buz koyunuz. 4) Burkulmuş ayağınızın altına 4-5 saat yastık Koyarak kalp seviyesinin üzerine kaldırınız. 5) Burkulma kolunuzda ise kolunuz kalp seviyesinin üzerinde olacak şekilde tülbent-le boynunuza asınız. ASLA SICAK HAVLU YADA TERMOFOR KOYMAYINIZ. ASLA OĞUŞTURMAYINIZ. O KISMI DİNLENDİRİNİZ. 6) Elinizde elastik bandaj varsa sıkmayacak şekilde sarınız. 7) Burkulmuş yerinizi sarkıtmayınız. Şişlik, kanama ve ağrı olabilir 8) Her burkulmanın altından bir kırık çıkabileceğini unutmayınız 9) Burkulan eklemin altına, üzeri bez ya da pamuk sarılı kalın karton ya da tahta koyup o kısmı sıkmayacak şekilde sarınız. 10) Ortopedi ve travmatoloji uzmanına gidiniz. KAS KRAMPLARINDA İLK VARDIM Vücudunuzun bir yerindeki kasa çeşitli nedenlerle kramp girebilir. O kas kasılmış durumda bir sure kalabilir. Bu gibi durumlarda aşağıdaki gibi davranınız ; 1) Kişiyi sakin olarak yatırınız. 2) Bir elinizle kramp girmiş ayak ucundan tutup yukarı doğru bükerek normal durumuna getirmeye çalışınız. Diğer elinizle baldır kasına hafifçe bastırınız. (ŞEKiL- 20) 3) Eğer yüzüyorsanız sırt üzeri yatarak dinleniniz. Şekil-20 Kas kramplarında ilk yardım 4) Sırt üzeri yüzerek karaya çıkmaya çalışınız. 5) Kramp girmiş kasın birkaç yerini çimdikleyiniz. 6) Elinizin kenarı ile kramp girmiş kasın üzerine hafifçe vurunuz. 7) Avuç içi ile kramp girmiş kasın dairevi olarak ovuşturunuz. 8) Kramp girmiş kas üzerine havluya sarılmış termofor koyunuz. 29

14 9) Kas krampına neden, fazla sıcak sonucu su ve tuz kaybı olabilir Bir litre su yada ayrana bir çeyrek çay kaşığı kadar tuz yada iki tuz tableti koyarak karıştırıp içiniz. BAYILMADA İLK YARDIM Bayılma : Beyinin kısa süre oksijen azlığı yada yokluğuna bağlı olarak kısa sureti gelip geçici tam yada kısmi şuur kaybıdır Geçici olarak solunum ve dolaşım durabilir Kişi yere düşer idrarını ve büyük abdesini kaçırabilir Yere düşmesi ila beyine yeterli miktarda kan ve oksijen gelir. Dolayısıyla hasta kendine gelmiş olur 1) Yere düşen kişiyi hemen ayağa kaldırmayınız 2) Uygun olmayan bir yere düşmüşse çekerek bir yere taşıyınız. 3) Etrafındaki kalabalığı dağıtınız. Rahat soluk almasını sağlayınız. 4) Hastanın ayaklarını tutup havaya kaldırınız. Eğer bulunduğunuz yerde yastık vs. yüksek bir cisim varsa bacaklarının altına bunu koyarak yükseltiniz, böylece beyine giden kan miktarını arttırınız. 5) ASLA BAŞININ ALTINA YASTIK KOYMAYINIZ. 6) Başı aşağıda olacak şekilde düzelene kadar meyilli olarak yatırınız 7) Bayılmada kusma sık olarak görülür Bu bakımdan kusarak çıkardığı soluk borusuna kaçabilir. Başını yana çeviriniz. (ŞEKİL-21) vermeyiniz. Şekil-21 Yaralıyı yan yatırınız. 8) Yakasını, kemerini, elbiselerinin ününü açınız. 9) Takma dişi varsa çıkarınız. 10) Ağızdan sulu yada katı içecek, yiyecek 11) Yüzüne, başına soğuksu serpiniz. 12) Varsa amonyak yada kolonya koklatarak solunum yolunu hafifçe tahriş ediniz. Böylece derin soluk almasını sağlayınız. 13) Yüzünü ıslak bezle silip ovuşturunuz. 14) Gerekirse ağızdan ağıza suni solunum yapınız. 15) Kol ve bacaklarının uçlarından kalbe doğru masaj yapınız. 16) Dinlendiriniz. Endişeli ve heyecanlı olanları teskin ediniz. 17) Şuuru yerine geldikten sonra önce ağzını su ile çalkalatınız. Eğer bulantı yoksa o zaman su içirebilirsiniz. 18) Bayılma geçtikten sonra ayağa kaldırmadan önce bir süre oturtunuz. Sonra ayağa kaldırınız. 19) İyi bir uyku sağlayınız. 20) Bunaltıcı ve sıcak havadan uzaklaştırınız. 21) Aç ise doyurunuz. 22) Tamamen düzelmeden yalnız bırakmayınız. 30

15 KAFA YARALANMALARINDA İLK YARDIM Çeşitli nedenlerle ve değişik derecelerde kafa yaralanmaları meydana gelmektedir. 1) Kafadaki saçlı deri kesilmişse; damarları çok olduğundan fazla kanar. Eğer yarayı göremiyorsanız, yaranan 5 cm etrafındaki saçları tıraş ediniz. 2) Yara üzerine temiz bir mendi! yada varsa kapama koyup üzerinden elle bastırınız 3) Gerekirse o bölgeye giden atar damar üzerine basınç yaparak (Damar köklerine basınç yaparak kanamanın durdurulması) kanamayı durdurunuz 4) Yaranın temizlenmesi ve dikilmesi gerekmektedir. Kesinlikle hastaneye gönderiniz. 5) Başa gelen darbe ile burun yada kulaktan kan ve berrak su gibi beyin omurilik sıvısı geliyorsa, bu. çoğu kez kafa tabanındaki kırığın habercisidir Kulak zan yırtılmış olabilir 6) Yaralıyı akıntının geldiği yer üzerine yan olarak yatırınız. Akıntının geldiği kısım üzerine temiz, mikropsuz kapama, yoksa mendil koyunuz. 7) Asla burun ve kulağa pamuk tıkamayınız. 8) Hemen hastaneye gönderiniz. 9) Eğer doktor yada hastaneye gönderme çeşitli nedenlerden dolayı olamıyorsa, yukarıda belirtilen önlemlere devem ediniz. 2-3 gün bolca gelen akıntı takriben 10. günde durabil ir. 10) Burundan beyin omurilik sıvısı geliyorsa hastayı yarı oturur duruma getiriniz. 11) Yaralıya burundan kuvvetlice hava verilmesini söyleyiniz. 12) Başa gelen darbe sonucunda kafa kemiklerinde çizgi şeklinde kırık olabildiği gibi bazen beyine doğru çökme şeklinde de kırık olabilir Elinizle saçlı deriyi muayene ederken o kısımda bir çöküklük olduğunu fark edebilirsiniz.bazen kırık yerine, kafa derisi altında şişlik yapacak derecede çok kan birikmesi olabilir Hastayı sırt üzeri yatırınız. Nazik olarak muayene ediniz, Hemen hastaneye gönderiniz. KAN ŞEKERİNİN YÜKSELMESİ Şeker hastalarında (diabetus mellitus) kan şekerinin yükselmesine bağlı olarak hastanın şuuru kaybolabilir ve koma olabilir. 1- Her şeker hastanın yanında, cüzdanında, ceketinde şeker hastası olduğunu gösteren bir kart, yazı yada rozet olmalıdır. Bu herhangi anı rahatsızlanmada daha iyi ve daha çabuk olarak yardım edilmesini sağlar 2- Ağızdan şekeri! gıda vermeyiniz 3- Derhal hastaneye gönderiniz. Kan sekerini düşürücü ilaç (insulın) verilir ve diğer gerekli tedaviler yapılır, 31

16 KAN ŞEKERİNİN DÜŞÜK OLMASI SONUCU KOMA (HİPOGLİSEMİ KOMASI) Şeker hastalarına, aşırı derecede kan şekerini düşürücü insülin zerk edilmesi yada seyrek olarak da ağız yolu ile kan şekerini düşürücü fazla ilaç alınması sonucu kan şekeri normalin çok altına kadar düşebilir. Yüzde terleme, kızarıklık,uyuşukluk, üşüme, açlık hissi, baş ağrısı, baş dönmesi halsizlik ve çarpıntı meydana gelir Kan basıncı yükselir. En sonunda konuşma zorlaşır Çift görme, kol ve bacaklarda kasılmalar olur, 1- Eğer hastaya yutabiliyorsa gram şeker, portakal suyu veya bal veriniz. 2- Nöbetin tekrarlamaması; için ekmek, patates gibi nişastası gıdalar veriniz. Hafif vakalarda nöbet 3-15 dakikada geçer. 3- Bu tip nöbetler çok önemli olduğundan kesinlikle doktora gidiniz. Veya hastaneye gönderiniz İLK YARDIMI GEREKTİREN DİĞER DURUMLAR Göz yaralanmalarında yapılacak ilk yardım: Göze yabancı cismin kaçabildiği gibi çarpma sonucu yada bazı kimyasal maddelerle (kireç, çimento, tuz ruhu vs.) de yaralanmalar olabilir. 1- Eğer hastaneye kısa bir zaman içerisinde yetişemiyorsanız bol su yada süt ile yıkayınız. Sonra temiz bir mendil ile kapatıp hastaneye gidiniz, 2- Eğer hastaneye kısa bir zaman içinde yetişmeniz mümkün değilse bir bardak suyun içinde bir çay kaşığı yemek sodası (karbonat) katıp onunla gözü bolca yıkayınız. 3- Gözde kontak lens varsa onu çıkarınız. 4- Göz kapaklarını beş dakika açık tutunuz. 5- Gözünüzü ovuşturmayınız. 6- Sonra Özerine temiz bir mendil kapatıp hastaneye gidiniz. Gözün alkali maddelerle olan yanıkları : 1- Gözde kireç, çimento vs. gibi alkali maddeler kaçabilir Gözde yanık yapabilir. Böyle durumlarda gözünüzü bolca su ile yıkayınız. Böylece kimyasal maddeyi gözden uzaklaştırmış olursunuz. 2- Göz kapağınızı çok hareket ettirmeyiniz. 3- Gözde kontak lens varsa çıkarınız. 4- Göz kapaklarınızı beş dakika açık tutunuz 5- Gözünüzü oluşturmayınız. 6- Gözünüzü bir mendille kapatıp hastaneye gidiniz. Göze yabancı cisim kaçması: Gözünüzde toz, kömür kurumu vs kaçtığı zaman : 1- Gözünüzü ovuşturmayınız. 2- Gözünüzü birkaç dakika kapatınız. Yabancı cismin tahrişi ile artan gözyaşı yabancı cismin dışarı atılmasını sağlayabilir 32

17 3- Kişiye mümkünse sümkürür gibi yapmasını söyleyiniz. Bu şekilde yabancı cismin alt göz kapağına geçmesine yardımcı olabilirsiniz. 4- Gözünüzü bolca su ile yıkayınız. 5- Eğer yabancı cisim hala gözde ise önce alt göz kapağını kontrol ediniz. Görürseniz, temiz bir mendilin ucu ile yada ucunu sivrilttiğiniz bir pamuk parçası ile siliniz. (ŞEKiL-22) Şekil-22 Alt göz kapağındaki yabancı cismin çıkarılması 6- Sonra üst göz kapağının iç yüzünü kontrol ediniz. Bunun için baş ve işaret parmağının ucu ile üst göz kapağını tutunuz. Kapağın üzerine bir kibrit çöpleri yerleştirip bu cup üzerinde kapağı ters çeviriniz. Bu sırada hastaya aşağıya bakmasını söyleyiniz. Eğer yabancı cismi görürseniz temiz bir mendilin ucu ile veya ucunu sivrilttiğiniz bir pamuk parçası ile siliniz.(şekil - 23) 7- Beceremiyorsanız asla uğraşmayınız. Üzerine temiz bir mendil kapatıp göz doktoruna gidiniz. Şekil 23 Üst göz kapağının tersine çevrilmesi 8- Eğer göze yabancı cisim saplanmış ise çıkarmaya çalışmayınız. Gözün üzerine bastırmadan temiz bir mendille örtünüz. 9- Ovuşturmayınız. Tahriş ederseniz yabancı cismin daha derine girmesine yol açabilirsiniz. 10- Hemen göz doktoruna gidiniz. HASTA VE YARALININ TAŞINMASI Hasta ve yaralının hastalandığı yada yaralandığı yerden gerekli ve bakım tedavisini göreceği bir sağlık kurumuna kadar ulaştırılmasına taşıma denir. Bu ilk yardım kurallarından (3T) sonuncusudur. 1) Hasta yada yaralıyı dikkatli olarak muayene etmeden asla yerden kaldırmayınız. Önemsiz bir bel kemiği (bel omuru) kırığı yaralının her iki ayağının felç olması ile sonuçlanabilir. 33

18 2) Hafif yaralanmalarda bir elinizi hastanın beline koyunuz. Yaralı kişi elini sizin boynunuza koyduktan sonra yürüyerek taşıyabilirsiniz. 3) Ağır yaralanmalarda, yaralıyı daima sedye ile taşıyınız. 4) Hasta yada yaralının vücudunu baş ve ayaklarından çekerek ve yan taraflarından iki kişi ile Kaldırarak sedye üzerine koyunuz. 5) Hafif vakalarda kısa mesafeye battaniye üzerine yatırıp çekerek taşıyınız. 6) Dar yerlerde sedye kullanamazsanız, iki - üç kişinin yardımı ite taşıyınız. 7) Hasta yada yaralıyı zamanında ve sarsmadan hastaneye gönderiniz. 8) Ambulans ile taşırken arabayı yavaş sürünüz. Trafik kazasının olmasına yol açmayınız. 9) Sedye ile hasta yada yaralının ayaklan önde olacak şekilde taşıyınız. Yokuş ya da merdiven çıkarken yada ambulansa bindirirken baş tarafının önde olmasına dikkat ediniz. EL İLE TAŞIMA : Bu bir yada iki kişinin yardımı ile yapılır. a) Bir kişi ile taşıma : 1- İtfaiyeci yöntemi ile taşıma : Bir kişinin, hasta yada yaralıyı bütün ağırlığı ile taşımasıdır. Taşıyıcı hasta yada yaralının karşısında ayakta durur. Bir kolunu bacak arasından geçirerek omzunu hastanın kalçasına doğru yaklaştırır. Diğer eli ile hastanın bileğini tutar. Hastayı omzuna doğru yatırır. Sonra taşıyıcı doğrulur. Önceki eli ile kendi omzunu karşı tarafından sarkan kolun bileğini kavrar. Taşıyıcının bir eli serbest kalır. Bu taşımada taşıyıcının kuvvetli olması gerekir (ŞEKİL -25) Şekil -25 İtfaiyeci yöntemi ite taşıma 2- Destekleyerek taşıma : Taşıyan kişi bir eli ile hasta yada yaralının bir bileğinden tutar, kolunu boynunun arkasından geçirir. Bu şekilde yaralı kişi, taşıyan kişiyi koltuk değneği gibi kullanarak yürür (ŞEKİL -26) 34

19 Şekil -26 Destekleyerek taşıma Şekil -27 Kucakta taşıma 3- Kucakta taşıma : Taşıyıcı yaralıyı iki eliyle kucakta taşır. Kırık olan yaralıda bu yapılmamalıdır. (ŞEKİL -27) 4- Sırtta taşıma : Taşıyıcı, yaralıyı sırtına alır. Kollarını, yaralının iki dizinin arkasından geçirip önde kenetler. (ŞEKİL-28) Şekil 2Şekil -28 Sırtta taşıma 5- Denk gibi taşıma : Taşıyıcı,yaralının kollarını omuzlarının üzerinden öne doğru çekerek önde her iki eli İle tutar ve yarlıyı sırtında taşır. Şekil -30 Battaniye ile çekerek taşıma 35

20 6- Çekerek taşıma : Yaralı battaniyeye yatırılır. Taşıyıcı baş tarafından battaniyeyi tutar ve yerde kısa mesafeye çekip kaydırarak taşır.(şekil -30) yada kollarından tutarak çeker taşır.(şekil-31) Şekil-31 Kollarından tutup çekerek taşıma 7- İki kişi ile taşıma : Hasta yada, yaralı iki taşıyıcının elleri üzerinde çeşitli şekillerde taşınır. Hasta yada yaralı birlikte yürüyen iki kişinin kucağında taşınır. (ŞEKİL -32) Şekil -32 iki kişinin kucağında taşıma II - Kol ve göğsünden tutularak taşıma : Birinci taşıyıcı hasta yada yaralının bacakları arasında dizlerinin altından kollarını geçirerek önde yürür, İkinci taşıyıcı hastanın sırtının arkasında durur. Kollarını koltuk altlarından geçirip göğsünün önünde ellerini kenetler. 36

21 III - Sandalye ile taşıma : Sağlam bir sandalyeye hasta oturtulur. Biri sandalyenin önünden diğeri arkasından tutup kaldırarak taşır.(şekil -34) IV - Altın beşik el tutuşu ile taşıma : İki taşıyıcı el bileklerinden tutarak Altın beşik oturağı yapar Hasta buna oturtulur. Hasta da kollarını taşıyıcının boynuna atar. (ŞEKİL -35) Şekil - 34 Sandalye ile taşıma Şekil -35 Altın beşik el tutuşu ile taşıma Şekil -36 iki el üzerinde taşıma V - İki el üzerinde taşıma : Taşıyıcılar birer ellerini birbirlerinin omzuna koyar. Diğer elleriyle önde birbirinin bileklerinden tutar. Hasta bu önde tutuşan ele oturur ve kollarını da taşıyıcıların omuzlarına atar.(şekil-36) 2- SEDYE İLE TAŞIMA : 1-Yapma sedye ile taşıma : Burada hasta yada yaralı; battaniye yada iki ceket arasında iki uzun sopa yerleştirilerek yapılan yapma sedyelerle taşınır. (ŞEKİL ) Şekil -37 Battaniye ve İki sopa yardımı ile sedye yapma 2- Battaniye ile taşıma : Hasta battaniyenin ortasına yatırılır. Battaniyenin uzun kenarları yuvarlanıp elle tutulacak duruma getirilir. İki kişi her bir kenarda olacak şekilde battaniyeyi gererek taşır. 37

22 3- Sedye ile taşıma : Biri sedyenin ayak kısmından diğeri baş kısmından tutar. Üçüncü ve dördüncü kişiler de karşılıklı olarak iki kenardan sedyeyi tutar. Hastanın ayağı gidiş yönünde olmalıdır. Merdiven yada yokuş çıkarken baş tarafı önde olmalıdır. Kafatası ve beyin yaralanması olanlar : a) Sırt üzeri yatar durumda ve omuzları hafif yükseltilmiş olarak taşınır. Şekil-39 Battaniye ile taşıma : Battaniye kıvrılan uzun kenarından tutularak gerilir. Şekil-40 Her iki kenarda iki kişi olmak üzere dört kişi vardır. Başı da bir kişi tutar. Şekil -41 Sedye ile taşıma 38